Joodse identiteit

De band tussen EAJG en de gevestigde Joodse gemeenschap is lange tijd zeer slecht geweest. “We hebben situaties gehad waarbij mensen van bijvoorbeeld het CIDI wel een debat wilden met Palestijnse vertegenwoordigers van de ambassade of met Palestijnse vertegenwoordigers van organisaties maar niet met ons. Dat stak sommige mensen heel erg”, vertelt beleidsmedewerker Rick Meulensteen.³⁵² Deze vijandigheid verklaart hij vanuit het gevoel dat de eenheid bewaard moet blijven binnen de Joodse gemeenschap. Samen staan ze sterker, bijvoorbeeld tegen antisemitisme.³⁵³ Volgens Raymond Nethe werd EAJG door de Joodse gemeenschap niet gezien als een ‘echte Joodse organisatie’.³⁵⁴ “Ja omdat ze toch weer het idee hebben van nou, ik weet het niet EAJG, dat zijn ook weer mensen die voor het grootste gedeelte niet uit de Joodse gemeenschap komen. Hebben zij nou wel heel veel met Jodendom? Ja dat ligt zo helaas.”³⁵⁵ De EAJG’ers die zich bewegen binnen de Joodse gemeenschap zijn schaars, de enige leden van de ‘kerngroep’ die dit doen zijn Raymond Nethe en Eddy Keizer. Andere sympathisanten van het eerste uur, die zich wel in de Joodse gemeenschap bewegen, zoals Femke Roos, Margot Israëls en Judith Bruinsma, hebben EAJG

350 Bijlage 5, Raymond Nethe, 19.

351 ‘Algehele conclusie’, BBO-WSF Krachtenveldanalyse voor EAJG, 3.

352 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 4.

353 Ibidem.

354 Bijlage 5, Raymond Nethe, 14.

verlaten. Zij deelden de kritiek van de gevestigde Joodse orde. “Ze kregen het gevoel dat het toch niet een echt Joodse club werd”, volgens Nethe.³⁵⁶

Het lijkt erop dat een aantal incidenten acceptatie van EAJG door de Joodse gemeenschap erg moeilijk heeft gemaakt. Een voorbeeld van een incident dat zeker niet geholpen heeft bij deze acceptatie is een toespraak van Max Wieselmann bij Kamp Westerbork. In zijn toespraak stelde Wieselmann dat de vervolging van de Joden op dezelfde ‘subtiele’ wijze is begonnen als de wijze waarop de Israëli’s nu maatregelen aan de Palestijnen opleggen. De toespraak leidde tot veel verontwaardiging, niet alleen vanwege de inhoud, maar ook omdat hij bij het voormalige doorgangskamp werd gehouden. Max Wieselmann had goed nagedacht over zijn woorden in Westerbork. “Ik weet precies hoe ver ik kan en wil gaan dus als ik dingen zeg die prikkelend zijn dan zijn ze ook bewust prikkelend. We houden wel rekening met sommige gevoeligheden, maar tegelijkertijd moet het wel uit ons hart komen. En dat kan botsen.”³⁵⁷ Botsen deed het zeker. Het CIDI verstuurde nog voordat Wieselmann uitgesproken was een afkeurend persbericht: de organisatie vond het vooral erg kwetsend voor de nabestaanden om een dergelijke speech bij Kamp Westerbork te houden. Wieselmann had wel verwacht dat er reacties zouden komen, maar niet dat het zo zou worden opgeklopt. “Maar weet je wat, en dat is wat mensen met de ervaring met de media wel gewend zijn, je krijgt dan als buitenstaander de indruk, en zo wordt het ook gebracht, alsof je op de graven van de joden hebt staan dansen”, vertelt Wieselmann. Dit was niet het geval, de toespraak werd op grote afstand van het kamp gehouden. Wieselmann stelt overigens dat hij de toespraak ook wel in het kamp had willen geven. Hij staat nog steeds volledig achter zijn woorden.³⁵⁸ Hoewel de toespraak voor veel ophef zorgde is deze niet wat tot de meeste verwijdering van de Joodse gemeenschap leidde.

De verwijdering heeft vooral te maken met Hajo Meyer en zijn vergelijkingen tussen Israël en Duitsland, die al ruim besproken zijn bij de behandelingen van de opinieartikelen. Binnen EAJG zijn de meningen over de uitspraken van Meyer verdeeld. De meeste geïnterviewden vinden dat Hajo Meyer de parallellen mag en kan maken vanuit zijn Auschwitzverleden.³⁵⁹ Maar er zijn ook mensen zoals Rick Meulensteen en Alfred Feberwee die vinden dat je ver moet blijven van dergelijke parallellen, omdat daarbij de nuance snel verloren gaat.³⁶⁰ “Ik ben wat dat betreft tegen, dus absoluut geen vergelijkingen met het

356 Bijlage 5, Raymond Nethe, 34.

357 Bijlage 1, Max Wieselmann, 15.

358 Ibidem, 16.

359 Zie bijvoorbeeld: Bijlage 4, Transcript Hedy d’Ancona, 8, Bijlage 1, Transcript Max Wieselmann, 9.

Naziregime. Daarmee schiet je altijd in je eigen voet dat schiet helemaal niet op, ook al is het dan zogenaamd vooroorlogse periode et cetera, dat is allemaal te subtiel: weglaten”, stelt Feberwee.³⁶¹ Het zijn de ‘minst Joodse’ mensen binnen EAJG die de meeste moeite lijken te hebben met dergelijke vergelijkingen. Een verklaring kan zijn dat zij gevoeliger zijn voor verwijten van antisemitisme.

Volgens Jaap Hamburger waren de ervaringen van Hajo Meyer in Auschwitz een soort leidraad in zijn leven geworden voor hoe het absoluut niet mag en kan zijn. En wanneer hij anderen zag die zich gedroegen op een wijze die hem aan die tijd deed denken werd hij furieus. “En dat doet ie in bewoordingen die, ja, waarmee die zover voor de troepen uitloopt dat mensen hem niet meer kunnen volgen”, vertelt Hamburger.362 Het liep volgens de voorzitter stuk tussen EAJG en Meyer omdat EAJG zich de radicaliteit van Meyer’s uitspraken niet kon veroorloven. Dit betekent niet dat ze het per definitie met hem oneens waren.³⁶³ “Nou die parallel is er wel, alleen de middelen die Israël inzet zijn hele andere dan die ingezet werden ten opzichte van de Joden in Duitsland. Maar de intentie om mensen het leven zwaar en moeilijk te maken in de hoop dat ze zullen vertrekken, die intentie, daar is een parallel. Ik vind het naar om te moeten zeggen, maar ik kan het zelf ook niet anders zien. Ben ik het met die parallel eens? Ja, tot op zekere hoogte. Is het verstandig om het te zeggen? Nee, het is niet verstandig om dat te zeggen”, aldus Jaap Hamburger.³⁶⁴

De opvattingen over Israël van EAJG en Hajo Meyer begonnen steeds verder uiteen te lopen. Zo was hij lid geworden van het International Jewish Anti-Zionist Network, een Amerikaanse antizionistische organisatie. Meyer wilde hiervan een Nederlandse tak

opzetten.³⁶⁵ Hier was EAJG het niet mee eens omdat die organisatie antizionistisch is en EAJG niet dergelijk stempel wil. Meyer vertrok uiteindelijk bij EAJG omdat hij in zijn laatste jaren ‘wilde getuigen’ en hiervoor binnen EAJG niet meer alle ruimte was.³⁶⁶ Dat die ruimte er eerder wel was kwam volgens Hamburger doordat er altijd een grote tolerantie was ten aanzien van de meningen die geuit werden.³⁶⁷ Pas sinds het organisatierapport in 2011 is daar meer stroomlijning in gekomen. Bovendien had Hajo Meyer zijn sporen verdiend bij de oprichting, durfde hij naar buiten te treden en werd hij gretig binnengehaald door de media.

361 Bijlage 2, Alfred Feberwee, 3.

362 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 23.

363 Ibidem.

364 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 26.

365 Ibidem, 24.

366 Bijlage 6, Jaap Hamburger, 23.

Hoewel Hajo Meyer sinds 2008 weg is bij EAJG, wordt de organisatie nog altijd met hem geassocieerd. Raymond Nethe vertelt: “Als ik tegen iemand zeg, ik werk bij EAJG, is de eerste die ze noemen Hajo.”³⁶⁸ Leden van de Vrije Joodse kring, een groep Joden binnen de Liberaal Joodse Gemeente die volgens Nethe hetzelfde denken over Israël als EAJG, zeggen dat EAJG door Hajo Meyer kapot is gegaan. Volgens hen zou EAJG de naam moeten veranderen als ze nog iets willen bereiken in de Joodse gemeenschap. “Wij willen dat niet, want wij vinden het een geuzennaam. Maar er zijn mensen die om die reden niet tot onze achterban willen behoren”, aldus Raymond Nethe.³⁶⁹ Het lijkt inderdaad vooral de reputatie van EAJG te zijn en niet meer zozeer de opvattingen over het conflict die een toenadering tot de gevestigde orde in de weg staan. De oprichting van een vergelijkbare organisatie als JCall, zorgde niet voor ophef en de oprichtingsbijeenkomst werd goed bezocht. Deze organisatie leek op het eerste gezicht wel geaccepteerd te worden. Een verschil is wel dat zij zich primair op de Joodse gemeenschap wilde richten en minder of niet naar buiten wilde treden.

Er lijkt de laatste jaren wel een voorzichtige toenadering plaats gevonden te hebben tussen EAJG en de Joodse gemeenschap. Jaap Hamburger neemt bijvoorbeeld deel aan het Forum van het Nieuw Israëlitisch Weekblad. Volgens Rick Meulensteen heeft dit een aantal redenen. “Ik denk aan de ene kant dat het idee is ontstaan van we are here to stay, EAJG is er gewoon. Maar ik denk ook dat het eraan ligt dat het debat verschuift. En waar EAJG tien, elf jaar geleden nog echt in de flanken zat qua debat in Nederland, merken we de afgelopen jaren dat we constant in de mainstream zitten.”³⁷⁰ Toen Meulensteen in 2008 bij EAJG begon waren de SP en Groen Links bijvoorbeeld de enige partijen waarmee EAJG een afspraak kon maken en nu kan dit net zo eenvoudig met de PvdA, het CDA of D66. “Het debat verschuift en dat is een realiteit die denk ik ook wel in de Joodse gemeenschap ontstaan is. En wat wij de laatste tijd merken is dat wij vooral vanuit ouderen in de Joodse gemeenschap weer wat meer

credit krijgen. Dat heeft denk ik ook te maken met puur het feit dat de bezetting nog altijd

voortduurt, (..) en dat er rechtse regeringen zitten die openlijk twijfelen of er wel een Palestijnse staat moet komen. En dat dat er misschien toe leidt dat sommigen binnen de Joodse gemeenschan zeggen misschien heeft EAJG toch een punt. Misschien moeten we ons toch wat meer afzetten tegen de Israëlische regering want kennelijk komen die niet met een oplossing”, aldus Rick Meulensteen.³⁷¹ Ook Raymond Nethe merkt wel een verandering. “Je

368 Bijlage 5, Raymond Nethe, 11.

369 Ibidem.

370 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 7.  

wordt niet meer gezien als verraders, maar als mensen die een andere mening hebben waar ze verder vanaf staan.”³⁷²

EAJG zoekt sinds het rapport meer toenadering tot de Joodse gemeenschap. Volgens Hamburger worden er geen dingen meer gedaan die een potentiële Joodse aanhang van EAJG zouden vervreemden. Hamburger slaat bijvoorbeeld geen uitnodigingen van Likoed, Onafhankelijke Joodse stemmen en Joodse columnisten af wanneer deze met hem willen praten. Raymond Nethe benadrukt het belang van versterking binnen de Joodse gemeenschap. “We hebben weleens gezegd als wij ons ‘Een Ander Joods Geluid’ noemen dan moet ons draagvlak ook voor het grootste gedeelte uit de Joodse achterban bestaan. Als dat niet zo is waar zijn we dan mee bezig. Nu is onze achterban een beetje 50/50, Joods en niet Joods.”373

Dit is een geschat percentage want er wordt de laatste jaren aan nieuwe sympathisanten niet meer gevraagd of zij Joods zijn. De stichting vond dit ongemakkelijk en wilde geen onderscheid maken.³⁷⁴ Rick Meulensteen en Raymond Nethe lopen af en toe de lijst van sympathisanten langs en proberen, door te kijken naar hun namen, op basis van die lijst een inschatting te maken. “Er zitten ook niet-Joodse mensen bij, maar die groep blijft wel gemengd”, vertelt Meulensteen.³⁷⁵ Hij pleit ook voor versterking binnen de Joodse gemeenschap, omdat hij de Joodse identiteit, ook naar buiten toe, als de meerwaarde van EAJG ziet.³⁷⁶

Maar hoewel de ambitie en de wil er zijn, wordt EAJG bijvoorbeeld nog steeds structureel niet gevraagd om lezingen te geven bij de verschillende joodse gemeentes.³⁷⁷ Wat EAJG hierbij volgens Meulensteen ook tegenwerkt is dat er een verrechtsing bezig is binnen de gevestigde Joodse gemeenschap. Hij ziet dit bijvoorbeeld aan jongerengroep Haboniem, op de hoogtijdagen na de Tweede Wereldoorlog een bloeiende socialistisch-zionistische jeugdgroep. De jongeren die er nu deel vanuit maken stemmen juist vaak rechts. Ook stemmen veel Joden niet meer op de PvdA, van oudsher de grootste partij onder Nederlandse Joden, maar op de VVD. Die tendens is voor EAJG ongunstig. “Want de meeste mensen die ons steunen zitten aan de linkerzijde.”³⁷⁸

Er lijkt in het bestuur verschillend te worden gedacht over een toenadering tot de Joodse gemeenschap. “Ik denk wel dat bij sommige mensen in het bestuur daar wat

372 Bijlage 5, Raymond Nethe, 28.

373 Ibidem, 18.

374 Bijlage 1, Max Wieselmann, 36.

375 Bijlage 3, Rick Meulensteen, 27.

376 Ibidem, 28.

377 Bijlage 5, Raymond Nethe, 9.  

makkelijker over wordt gedacht omdat ze geen binding hebben daarmee. Dus ze snappen ook helemaal niet hoe de Joodse gemeenschap in elkaar zit”, aldus Raymond Nethe.³⁷⁹ “Ik heb weleens tegen Jaap gezegd, ga je nou eens wat meer bewegen binnen de Joodse gemeenschap. Laat je gezicht eens zien aan de andere kant. Het werkt nou eenmaal zo dat als iemand je heel erg aardig vindt ook al zijn z’n politieke opvattingen dan wat minder, toch krijg je dan beter contact. Maar dat is kennelijk toch een drempel voor hem, of hij vindt het niet nodig, of hij vindt het onzin. Maar ik denk dat het goed is.”³⁸⁰

De houding van Jaap Hamburger ten opzichte van de Joodse gemeenschap lijkt inderdaad niet bij te dragen aan een toenadering. De uitspraken die hij doet in het interview zijn fel. “De officiële Joodse gemeenschap, vertoont naar mijn idee twee trekken die elkaar versterken. A: wij zijn altijd en overal de dupe en als wij de dupe niet zijn dan zullen we waarschijnlijk wel weer de dupe worden. Dus ja en volgens mij roep je dat dan dus ook over je af. Want op een gegeven moment is het geduld op en dan groeit die irritatie. Ik vind dat een hele domme manier van met je rug naar de wereld gaan staan en verongelijkt lopen doen”, stelt Hamburger. Als voorbeeld noemt Hamburger de kwestie van het rituele slachten en het verbod daarop. “Mijn hemel, wat is er niet uit de kast getrokken, de eerste stap, de nieuwe Holocaust staat om de hoek. Nou, dat soort dingen dus. Dat stoort me nog steeds waanzinnig. Maar goed, aan de andere kant, ik realiseer me zo langzamerhand ook wel dat je aan een collectieve psychiatrische aandoening weinig beginnen kunt.”³⁸¹ Hamburger wil wel meewerken aan een toenadering tot de Joodse gemeenschap, maar twijfelt over het effect hiervan. “Gaan we daarmee meer Joden binnenhalen bij Een Ander Joods Geluid? Ik denk het niet. Gaan we daarmee strategisch de weerstand wat wegnemen die er is, waardoor we onze energie niet hoeven te steken in weerwerk, dat zou best kunnen. Dat we ons daarmee wat meer accepté maken, maar ik kan het ook makkelijk verknallen.”³⁸²