Invloed van het argument betreffende overdiagnose en overbehandeling op de

In andere interviews wordt het argument betreffende het risico op overdiagnose en overbehandeling ook regelmatig aangehaald, zij het op een andere manier dan in de voorlichtingsfolder wordt beoogd: een krachtige ondersteuning voor ‘Ga niet indien <50’. Vermeulen (2014) constateerde dat de acceptatie van het standpunt ‘Ga niet indien <50’ niet groter werd, ondanks de toevoeging aan de argumentatie dat de vrouwen die een

mammografie laten maken het risico lopen op overdiagnose en overbehandeling. Dit werd gestaafd door de resultaten van kwantitatieve deel van dit onderzoek. Daarmee is echter nog niet verhelderd waarom dit argument, dat door de vrouwen in zowel Vermeulens als in mijn onderzoek als sterk werd beoordeeld, de respondenten toch niet kon overtuigen van het standpunt ‘Ga niet <50’.

Overdiagnose en overbehandeling dienen strikt onderscheiden te worden van het risico op een vals positief, omdat er in dat geval weliswaar op de mammografie een afwijking wordt

geconstateerd, maar deze in werkelijkheid toch geen vorm van borstkanker blijkt te zijn. Hoewel een vals positief ook een mentale en fysieke belasting oplevert in de vorm van onzekerheid over de gezondheid en verdere onderzoeken die pijnlijk en vervelend zijn, is het resultaat uiteindelijk dat de vrouw in kwestie gezond wordt verklaard. In het geval van

overdiagnose en overbehandeling echter zal de vrouw altijd als een borstkankerpatiënt worden behandeld en zal ze zelf niet weten of haar behandeling de beste keuze was geweest.

Het onderscheid tussen een vals positief enerzijds en overdiagnose en overbehandeling anderzijds werd door veel vrouwen niet gemaakt. Overdiagnose en overbehandeling worden gezien als een verlengde van een vals positief. Aangezien veel vrouwen de kans op een vals positief niet zo groot achten, zal het risico op overdiagnose en overbehandeling volgens hen ook meevallen. De vrouw uit fragment 32 denkt dat beide risico’s verkleind kunnen worden wanneer er meer diagnostisch onderzoek in de vorm van een voorscreening zou plaatsvinden.

(32) Oh ja.. dan in gevolg van de andere, de vorige, [Vals positief] Dat klopt, dus dat is dan een 8. [Maar is het een bezwaar tegen de screening an sich?] Nee, dat denk ik niet. Ik denk dat er een voorscreening moet zitten, dat je je beter door een huisarts eerst laten screenen, dan meteen een mammografie in te zetten. Dus dat dan eigenlijk niet elke vrouw naar de mammografie gaat, maar alleen de vrouwen [die al een vooronderzoek gehad hebben, maar dan op een andere manier?] Dus alleen bij twijfelgevallen.

In fragment 33 blijkt dat deze vrouw een verkeerd beeld heeft bij overdiagnose. Zij denkt dat dit een uiting van hypochondrie is, waardoor vrouwen zichzelf diagnosticeren na bijvoorbeeld zelf de borsten onderzocht te hebben. Deze vorm van ‘diagnose’ is natuurlijk niet wat bedoeld wordt met overdiagnose, maar een veel onschuldigere variant die niet zal leiden tot

overbehandeling maar hoogstens tot het bezoeken van de huisarts of het laten maken van een mammografie.

(33) Ja... ja. Ja dat vind ik geen argument. Want dat geldt niet alleen hiervoor, maar voor alles wat gepubliceerd staat en wat op internet staat. Dat zie je dan ook, als je dan bij De Wereld Draait Door of zo’n programma weer iemand is die het over een

bepaalde kwaal heeft, dan denkt de volgende dag half Nederland ‘ Oh dat heb ik dus ook’, dus dat vind ik hier geen argument, eerlijk gezegd.

Nadat deze vrouw gewezen werd op het feit dat overdiagnose een risico is dat voortvloeit uit een bevolkingsonderzoek, ging zij in op het element van de overbehandeling. Daarvan wil zij weliswaar accepteren dat het laten maken van een mammografie kan leiden tot over-

behandeling en dat dit onwenselijk is, maar zij ontkent daarbij de kern van het risico: een zo min mogelijk belastende, dus bewust uitgevoerde overbehandeling is een contradictio in terminis.

(34) Ik denk dat je altijd het zekere voor het onzekere moet willen nemen. Maar daarbij kan je denk ik wel proberen om zoveel mogelijk de schade beperken, ik denk dat je daar dan op moet.. dat je zorgt dat die overbehandeling dan zo min mogelijk belastend is. Ja, dat lijkt mij dan een betere weg om te gaan. [Dus dan moet de behandeling in zijn algemeen wat.. vriendelijker worden, eigenlijk.] Dat denk ik, ja. [Dat is hij op dit moment niet] Nee, zeker niet.

In fragment 35 spreekt een vrouw van een ‘valse diagnose’ waarmee zij de twee concepten met elkaar vermengt. De mogelijkheid dat iemand wordt behandeld voor een afwijking die niet eens aanwezig is, is zo mogelijk nog bedreigender dan een behandeling voor een onschadelijke afwijking. In dit geval wordt het argument dus onterecht juist meer overtuigingskracht toegekend.

(35) Ja. Dat vond ik eigenlijk het minst prettige. Want ik wist wel dat er valse

diagnose was, maar ik dacht dan, ja goed, dan word je opnieuw onderzocht en dan zie je wel of het echt of niet is. Maar blijkbaar kun je dus ook behandeld worden terwijl je hebt niet hebt, dat vond ik wel .. naar... ja. (…) Ja dat vind ik wel een heel sterk argument om het niet te doen, hoor, voor je 50e.

In fragment 36 zorgt deze vermenging van de concepten er juist voor dat het risico van overbehandeling kan worden gebagatelliseerd, omdat het volgens deze vrouw

onwaarschijnlijk is dat het laten maken van een mammografie leidt tot overbehandeling: zodra immers duidelijk is dat de behandeling overbodig is, wordt deze gestaakt. Ze is van mening dat overbehandeling plaatsvindt in de fase van de vervolgonderzoeken na een vals positief en dat snel geconstateerd kan worden dat er overbehandeling plaatsvindt.

(36) Ja. Ik vraag me af, als je zo'n, als het vastgesteld wordt, dan wordt er een vervolgonderzoek gedaan, als dan blijkt tijdens de operatie, mocht er al geopereerd worden, dat het niet meer nodig is, ja dan... ga je ook niet meer bestralen en

chemokuren. Dus die overbehandeling zie ik dan niet zozeer als een risico.

In het geval van een vals positief is er inderdaad sprake van een verkeerd geïnterpreteerde mammografie, waardoor onterecht alarm wordt geslagen en er dus geen sprake is van borstkanker. In zo’n geval zal een arts inderdaad niet door blijven behandelen wanneer duidelijk is dat er geen sprake is van de ziekte – dit is echter in het geheel niet wat er bedoeld wordt met overbehandeling.