Illegale tewerkstelling van vreemdelingen

Wat veel tuinders stak, was dat in de media vaak het beeld wordt geschetst dat zij direct zouden profiteren van illegale arbeid, terwijl de realiteit vaak is dat de echte winsten worden opgestreken door de bazen van uitzendbureaus of handmatige loonbedrijven die, zonder

56_{In het algemeen lijken Polen, ook in het Westland, door tuinders juichend te worden binnengehaald vanwege hun}

discipline en loyaliteit. Men kan zich evenwel de vraag stellen in hoeverre deze positieve oordelen over de hard- werkende (Duitse) Polen niet voor een belangrijk deel worden bepaald door de afhankelijkheidsrelatie waarin deze werknemers verkeren en die op tal van punten overeenkomsten toont met de situatie van de mediterrane migranten die dertig jaar eerder neerstreken in Zuid-Holland.

medeweten van de tuinder, illegalen bemiddelen. Zij voelden zich door de media ten onrechte gecriminaliseerd. Ze waren er ook allemaal van overtuigd dat de omvang van illegale tewerk- stelling was afgenomen in vergelijking met voorgaande jaren, simpelweg omdat het vaak te link is geworden, maar ook omdat veel tuinders dit niet meer willen. Tegelijkertijd gaf iedereen toe dat de glastuinbouw blijft kampen met personeelstekorten. Door het panel van glastuinders werd vastgesteld dat er eenvoudigweg te weinig legale arbeidskrachten in Nederland zijn die het gehele tuinbouwwerk in het Westland kunnen rondzetten. Er zal door tuinders ook altijd, aldus het panel, worden gegrepen naar illegale arbeid als de (financiële) nood hoog is en de productenstante pede moeten worden verwerkt of geoogst. Wanneer namelijk het bestaan van het bedrijf op het spel staat, heeft men toch niets meer te verliezen. Vooral bepaalde bloementeelten (fresia’s, irissen, gerbera’s, tulpen, rozen) werden hier genoemd als risico- teelten vanwege hun bijzonder onregelmatige arbeidsfilms.

Het is een misvatting dat illegale arbeid alleen zou zijn voorbehouden aan tuinbouwbedrijven met een gebrekkig personeelsbeleid. Ook op grotere bedrijven met een professioneel perso- neelsbeleid kwam illegale tewerkstelling voor. Enkele personeelsfunctionarissen van grotere bedrijven vertelden hierover, waarbij een functionaris ruiterlijk toegaf dat men op een gegeven moment ook wel wist dat het niet goed zat.

Op een groot bedrijf we d al sinds vijftien jaar gewerkt met een handmatig agrarisch loonbedrijf dat oorspronkelijk werd gerund door Nederlandse mensen. Drie jaar geleden ontstond echter een fors vertrouwensprobleem, toen na een controle van het WIT bleek da tussen de 60 bemiddelde werknemers van he loonbedrijf 8 ille- galen za en. Toen kwam men e op he uinbouwbedrijf ook achter dat het loon- bedrijf in handen was overgegaan van de Turkse mensen die zich altijd al bez g- hielden met de praktische organisa ie en dat de voormal ge Neder andse bazen (via een aparte BV) alleen nog de administratie deden. Uiteindelijk werden de st ubbe- lingen hierover gladgest eken en betaalde het handmatig loonbedrijf zelf de nahef- fing op basis van het anoniementa ief Het tu nbouwbedrijf betaalde de boetes van ongeveer 2.000 gulden per illegaal. De reden om met het bedrijf verder te gaan, was dat men verder altijd tevreden was over de bemiddelde arbeidskrachten en ook dat er geen andere u tzendbureaus of handmatige loonbedrijven voorhanden waren die aan hun grote personeelsvraag konden voldoen.

r t t t r t t i t i l r r r . i i j t t . t t i . t j r f r t t, t r f

Op een ander groot bedri f had men nog nooit een controle van het WIT gehad en was bij administratieve controles van andere instanties alles altijd in orde geweest. Enkele jaren erug kwam men er echter na een interne controle zelf achter dat een Turks loonbedrijf, in 1998 opgeze door een voormalige Turkse werknemer, zich niet aan de regels hield en steeds vaker illegale mensen begon in te zetten ‘Van de vier waren er dan bijvoorbeeld twee illegaal.’ Omda op het moment van de interne controle de arbeidsmark enorm krap was en er echt geen mensen te krijgen waren voor het betreffende sorteer- en inpakwerk, heeft men toendertijd maar bewust het risico genomen om tegen de lamp te lopen, maar men had geluk en werd n et gecontroleerd De samenwerking met deze Turkse bemiddelaar is vervolgens na een jaar of zo opgezegd. ‘Dit overigens to onvrede van de bedri fsleide van die afde- ling’, vertelt de unctiona is, ‘want hij kon prima werken met de mensen die deze Turk leverde.’

Op beide bedrijven, zo kan hier to slot worden opgemerk werden behoorlijke arieven betaald aan de handmatige loonbedrijven.

Uit deze voorbeelden komt naar voren dat weliswaar sprake is geweest van illegale arbeid, maar dat de personeelsfunctionarissen van de bedrijven de intentie hadden illegale tewerk- stelling te voorkomen en ook stappen ondernamen om dit voor elkaar te krijgen – zij het dat het bedrijfsbelang daarbij zeker niet uit het oog werd verloren en dat er vanuit die motivatie op een bedrijf ook calculerend werd gehandeld. Deze houding werd ook op veel andere tuinbouw- bedrijven aangetroffen: liever wilde men geen gedoe met illegalen.Vooral afschrikwekkend is het anoniementa ie dat kan worden gehanteerd; dit fiscale straftarief voor werknemers

waarvan de identiteit onbekend is, lijkt meer indruk te maken dan de boetes die kunnen worden opgelegd bij illegale tewerkstelling.

De tuinders die we spraken betaalden voor hun losse inleenkrachten doorgaans ook behoor- lijke tarieven. Tegelijkertijd werd soms toegegeven dat in perioden van topdrukte in de weekenden wel eens een oogje werd dichtgeknepen als er via het loonbedrijf of uitzendbureau mensen binnenkwamen van wie men zich afvroeg of die wel legaal waren. Identiteitspapieren werden dan bijvoorbeeld niet uitgebreid gecontroleerd. Het werken met illegalen gebeurde hier hoogstens incidenteel. Het zijn niet zozeer de motieven van financiële gewinzucht die doorslag- gevend zijn, maar de nood van een tijdelijk personeelstekort, waarbij soms ook een bepaalde sociale betrokkenheid bij een illegaal een rol kan spelen.

Een mooi voorbeeld hiervan was een glasgroenteteler die afgelopen zomer, ten tijde van topdrukte, bij wijze van grote uitzondering een Poolse illegaal die aan de poort was gekomen een aantal weken tewerk had gesteld. Het g ng om een jonge jongen die me zijn vriend n in Nederland was en allebei hoopten ze ie s te kunnen bijver dienen. ‘Die hebben we hier toen een tijdje laten werken. H j wilde zoveel mogelijk uren maken als maar kon Het was een heel geschikte figuur, al was zijn Engels niet optimaal. Ik heb hem toen gezegd, als jullie volgend jaar bij de EU zijn en het kan gewoon, mag je zo terugkomen, maar probeer dan wel je Engels te verbeteren.’ Hij benadrukte dat het om een incident ging, want in principe deed men dit n e (meer) op dit bedrijf. ‘Maar goed,’ zei hij, ‘we zaten toen even omhoog met handjes en de gelegenheid diende zich aan.’

i t i t - i . i t r t r r t r t f . t t t t . t i , i r r r j i r t -t r t .

In dit onderzoek kwamen we ook in contact met enkele tuinders die nog bewust regelmatig werkten met illegale werknemers. Omdat kwalitatieve informatie over zulke tuinders om begrijpelijke redenen schaars is, beschrijven we hoe dat op deze bedrijven in elkaar stak: Een tuinder van een middelg oot glasbloemenbedrijf werk e als sinds jaar en dag met een Tu ks loonbedrijf. De Turkse onde nemer kent hij al langer dan 20 jaar en beschouw hij als een v iend. Hij betaal ook een behoorlijk tarie van €18,50 Bij een controle van het WIT enkele jaren geleden, kwam aan het licht da er ook enkele illegalen op zijn bedrijf werkzaam waren. Deze tuinder was daar nogal stoïcijns over en vertelde da hij zich in het verleden verschillende malen had ingeze om illegale werknemers legaal te maken. Momenteel wist hij ook dat bij zijn Turkse inleen- krachten een illegale Turk zat. Deze illegaal wilde hij echter nie kwijt en dat heeft hij ook laten weten aan de Turkse bemiddelaar. Hij deed namelijk uitstekend werk en was zelfs een soort informele bedrijfsleider die soms de zaken voor hem waarnam. Daarvoor kreeg deze illegale werknemer op zijn tijd ook een extra beloning (finan- cieel of in natura) De tuinder is vol respect voor deze illegaal en neemt hier bewust het risico van de controles: ‘Als ze me controleren dan is dat maar zo.’ Hij maak e zich vooral zorgen dat hij deze illegaal bij een eventuele controle definitief kwijt- raakt. Hij zou hem verder graag willen helpen om legaal te worden, maar hij vreest dat dat niet meer mogelijk is. ‘Het kost je alleen maar een hoop geld aan advocaten,’ zo zegt hij.

Een andere tu nder met een kleiner bedrijf is een jaar of negen terug voor zichzelf begonnen en heeft toen een Marokkaanse collega min of meer naar zijn bedrijf meegenomen. Met deze Marokkaan d e tijdens het gesprek een paa keer in en uit liep, lijkt hij een v iendschappelijke band te onderhouden. Naast deze Marokkaan en zijn vrouw werken op het bedrijf, waa in de arbeidsomstandigheden vri zwaar z jn, nog een Marokkaanse werknemer (voor de helft zwart) en daarnaast af en toe enkele losse krachten. Deze losse krachten werden bemiddeld door de Ma okkaan die me hem bevriend is en die verschillende broers had – na navraag benadrukte hij dat het hier om echte broers ging - die illegaal in Nederland verblijven. De beloning bij deze losse krachten lag onder het CAO arief, ongevee op het niveau van het Wettelijk Minimum Loon. Deze tuinder zei van zichzelf dat hij een beetje een ‘pru ser’ was en dat hij van zijn producten ongeveer 10% zwart verhandelde. Dat dekte ongeveer de kosten van de illegale arbeid

Bovenstaande voorbeelden nuanceren het cliché van de zich onbeschaamd verrijkende tuinder die illegalen uitbuit. Ze geven inzicht in de uiteenlopende situaties en motieven die bij illegale arbeid kunnen spelen. Frappant is het belang van informele contacten dat hier naar voren treedt; bij beide tuinders speelden vriendschappelijke relaties met allochtonen een cruciale rol. Net zoals bij autochtone gelegenheidskrachten zijn dus ook hier informele netwerken van belang. Volgens één van de hiervoor geciteerde tuinders werd er nog zat gewerkt met ille- galen in de tuinbouw. Hij noemde het voorbeeld van kassen die in de tomatenteelt en ook in de komkommer- en paprikateelt regelmatig moeten worden leeggeruimd. Dit zijn arbeidsinten- sieve klussen van een beperkt aantal dagen. ‘Voor een warenhuis van 15.000 meter,’ zo vertelde hij, ‘heb je dan gedurende twee of drie dagen wel 30-40 mensen nodig en voor een warenhuis van 2,5 ha wel 60.’ Voor hem was het zo klaar als een klontje dat de helft van deze mensen illegaal is. Het leeghalen van de kassen, zo meende hij, vindt de laatste jaren vanwege de controles ook steeds vaker in het weekend plaats.

5.6

Enkele conclusies

In de glastuinbouw blijft de jaarlijkse invulling van handmatige, routinematige werkzaamheden, ondanks allerlei technische innovaties, een substantieel onderdeel van de bedrijfsvoering. De pieken in de arbeidsfilm kunnen daarbij per teelttak enorm variëren. Bij het ongeschoolde productiewerk moet een onderscheid worden gemaakt tussen eenvoudig en moeilijker routine- werk. Dit bepaalt mede in hoeverre gebruik wordt gemaakt van scholieren of van meer ervaren losse inleenkrachten via uitzendbureaus of handmatige agrarische loonbedrijven. Bij de rekrutering van personeel op de bedrijven spelen het persoonlijke karakter en de sociale vaardigheden van de werkgever een buitengewoon belangrijke rol.

In vergelijking met het begin van de jaren negentig is het arbeidssegment van losse inleen- krachten via uitzendbureaus of handmatige agrarische loonbedrijven fors toegenomen in de glastuinbouw van het Westland. Deze losse inleenkrachten bestaan hoofdzakelijk uit allochtone werknemers. Door de inwerkingtreding van de Wulbz en andere wettelijke maatregelen om ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid tegen te gaan, neigen veel tuinders ertoe vaste dienstverbanden te vermijden.

Allochtone werknemers in de tuinbouw kunnen worden onderscheiden in verschillende catego- rieën zoals de ‘traditionele’ groepen van buitenlandse gastarbeiders die al sinds decennia in de tuinbouw werkzaam zijn en (meer recentelijk) de groep van tijdelijke arbeidsmigranten uit Oost- Europa (met name Polen). Veel losse inleenkrachten komen uit deze groepen; daarbij kan het zowel gaan om legale als om illegale werknemers. Voor de arbeidsverhoudingen tussen tuinders en allochtone werknemers van Turkse of Marokkaanse afkomst geldt dat deze vaak problematisch en beladen zijn en gekleurd door ervaringen uit het verleden.

In vergelijking met begin jaren negentig is de wijze van illegale tewerkstelling van vreemde- lingen behoorlijk veranderd. Voor de grote meerderheid van illegale arbeiders geldt tegen- woordig dat ze niet direct bij de werkgever in dienst zijn, maar als losse inleenarbeider worden ingeschakeld via uitzendbureaus of handmatige loonbedrijven. Het is niet zo dat illegale arbeid alleen voorkomt op de kleinere bedrijven. Dit komt ook voor op grote bedrijven waar een professioneel personeelsbeleid wordt gevoerd.

De controles op illegale arbeid door het WIT zijn in het Westland bekend en niet zonder effect. Vooral afschrikwekkend is het anoniementarief dat naderhand kan worden toegepast; dit fiscale straftarief lijkt op tuinders meer indruk te maken dan de boetes die kunnen worden opgelegd bij illegale tewerkstelling. Door het panel van glastuinders werd vastgesteld dat er te weinig legale arbeidskrachten in Nederland zijn die het gehele tuinbouwwerk kunnen rondzetten en dat tuinders in financiële nood altijd zullen grijpen naar illegale arbeid. Illegale arbeiders, zo bleek verder uit de interviews, lijken vooral te worden ingezet in tijden van topdrukte (wanneer tuinders geneigd zijn minder nauw te kijken) of bij kortstondige arbeidsintensieve klussen waarbij de pakkans klein is. Bij tuinders die bewust structureel (blijven) werken met illegalen, zijn informele relaties en netwerken van groot belang.