Hoofdstuk 4 Conclusies
4.3 Identiteit en herinneringscultuur in het beleid van de gemeente Vaals
Sinds het einde van de vorige eeuw onderscheidt Vaals zich op negatieve wijze van andere Nederlandse gemeenten. De gemeente kampt met een zwakke sociaaleconomische positie en een zeer negatief imago. Om het tij te keren wordt het stadje zowel letterlijk als figuurlijk opgepoetst. De binnenstad wordt opgeknapt, oude gebouwen worden gerestaureerd en ‘het verhaal van Vaals’ wordt opnieuw verteld. De gemeente Vaals gebruikt de lokale
herinneringscultuur voor versterking van het klimaat in een sociaal zwakke gemeente. Aken is de rode draad die de historie en de actualiteit verbindt.
De gemeente maakt gebruik van het marketinginstrument ‘storytelling’ om de historie van Vaals een plek te geven in het heden. Het verhaal is een succesverhaal waarin Von Clermont en andere textielfabrikanten een hoofdrol vervullen. Het Koningin Julianaplein is vanaf 2016 opnieuw het decor van de textielindustrie in de achttiende eeuw en wordt
symbolisch ingericht met lakendoeken die drogen in de zon en met veelkleurige verfbassins. Het Stammhaus van Von Clermont wordt net als toen in een gefälliges Gelb geverfd.
Belangrijk element in het verhaal is de tolerantie en openheid ten opzichte ‘van anders denkenden’, zoals gelovigen afkomstig van buiten de grenzen van Vaals. Dit vormt al
eeuwenlang de kracht en het succes van Vaals. Zoals Vaals in de achttiende eeuw de poorten opende voor de Akense textielbaronnen gebeurt dit in de eenentwintigste eeuw voor de Akense studenten.
Na de kritische reconstructie van de drie lieux de mémoire blijkt dat dit slechts een deel van de historie is. De gemeente Vaals is selectief in de herinnering over de geschiedenis als textielstad , die de structuur van het stadje tot in 1978 heeft bepaald. De gevolgen van het verdwijnen van de fabrieken zijn nog zichtbaar in de sociale en economische malaise waarin Vaals zich bevindt. De ‘verdwenen periode’ beslaat bijna twee eeuwen geschiedenis, terwijl de ‘gouden eeuw’ van Von Clermont nog geen dertig jaar (vanaf 1761 tot 1790) heeft
geduurd. Ook de mythe van een ‘tolerant en open Vaals’ met godsdienstvrijheid is ontrafeld. Vaals was het toneel van bloedige conflicten die veelvuldig oplaaiden tussen katholieke en protestanten. De familieband tussen Vaals en Aken was ook niet altijd even harmonieus ondanks de overeenkomsten in taal en cultuur, zoals blijkt uit de laatste lieu. Een goed voorbeeld hiervan is het Akense strijdlied, dat is verbasterd door de Vaalsenaren in een carnavaleske versie waarin ze de ‘Öcher’ met knuppels en geweren te lijf willen gaan. Tenslotte noem ik de lieu het Drielandenpunt dat als toeristisch trekpleister zijn glans en magie heeft verloren.
Het is voor historici van groot belang om de geschiedenis zo kritisch mogelijk te reconstrueren en mythes te ontrafelen. De methode van lieux de mémoire kan hier een goede benadering voor zijn. De gemeente kan hier sturing aan geven door het verhaal (opnieuw) onder de aandacht te brengen en er een actuele invulling aan te geven. In een sociaal zwakke gemeente als Vaals is het van belang om een positief verhaal te vertellen, dat herinnert aan betere tijden. Er is sprake van een wisselwerking: het versterkt de identiteit van Vaals en daarmee de aantrekkingskracht naar buiten toe. Een versterking van de lokale
herinneringscultuur kan op deze manier een bijdrage leveren aan de verbetering van het klimaat in Vaals.
Literatuurlijst
‘Eén op acht Limburgse kinderen in gezin met laag inkomen’. Dagblad De Limburger, 10 mei 2016. via http://www.1limburg.nl/een-op-acht-limburgse-kinderen-gezin-met-laag- inkomen?context=related-132
‘PVV alleen in Margraten achter CDA’, Limburgs Dagblad, 11 juni 2010.
‘Vaals scoort hoog op armoedeladder’, Dagblad De Limburger, 4 december 2013. ‘Vaals: PvdA tikt PVV weg’, De Volkskrant, 13 september 2012.
‘Vaals’, Limburgs Dagblad, 24 juni 1972.
‘Waar zijn al die armen van Vaals?’, Dagblad De Limburger, 5 december 2013.
‘Wetenswaardigheden, cijfers en statistieken over Vaals’, via www.oozo.nl/cijfers/vaals
'”Aken-West” baalt van negatieve lijstjes’, Dagblad De Limburger, 29 november 2015, via
http://www.1limburg.nl/aken-west-baalt-van-negatieve-lijstjes?context=default
1Limburg, ‘Studentenflat Katzensprung Vaals een vijfde gevuld’, via
http://www.1limburg.nl/studentenflat-katzensprung-vaals-een-vijfde-gevuld
1Limburg, ‘Vaals leunt te veel op stad Aken’, via http://www.1limburg.nl/vaals-leunt-te-veel- op-stad-aken?context=section-274
1Limburg, ‘Vaals op doek. Ut sjunste va Vols’, via http://www.1limburg.nl/heel-vaals-op- een-doek
Agt, J.F van, ‘Zuid Limburg, Vaals, Wittem en Slenaken’, in: De Nederlandse Monumenten
van de geschiedenis en kunst. (’s-Gravenhage 1983). via
http://www.dbnl.org/tekst/agt_001zuid01_01/agt_001zuid01_01_0008.php
Benjamin Kaplan, Cunegondes ontvoering: een geschiedenis van religieuze strijd in de tijd
van de verlichting. (Amsterdam 2014).
Bonten, Jef, ‘Een 3-daags volksfeest bij een historische bouwprestatie van formaat: nieuw Koningin Julianaplein kloppend hart Vaalser binnenstad’. Vaalser Weekblad, 23 september 2016.
Boogaard, Jac. van den, ‘Heerlen: de Oranje-Nassaumijn I. De opkomst en teloorgang van de Limburgse mijnen’, in: H.L. Wesseling (red.), Plaatsen van herinnering. Een historisch
succesverhaal (Amsterdam 2005).
Bouwens, Sophie, Over de streep. Grensarbeid vanuit Zuid-Limburg naar Duitsland, 1958-
2001 (Hilversum 2008).
Brauwers, Jan, ‘Duitsers in Vaals vooral geliefd om D-marken. Lokale politiek ontwijkt echte achtergronden van onverdraagzaamheid’, Limburgs Dagblad 17 juni 1992.
CBS, ‘Armoederisico grootst in Rotterdam en Amsterdam’, via https://www.cbs.nl/nl- nl/nieuws/2015/51/armoederisico-grootst-in-rotterdam-en-amsterdam
CBS, ‘Europese allochtonen wonen vooral in grensstreken’, via https://www.cbs.nl/nl- nl/nieuws/2015/52/europese-allochtonen-wonen-vooral-in-grensstreken
CBS, ‘Gemeente op maat Vaals’, via
https://www.cbs.nl/-/media/imported/documents/2011/44/vaals.pdf
CBS, ‘Krimpgemeenten: meer ouderen en westerse allochtonen’, via www.cbs.nl/nl-
nl/achtergrond/2012/04/krimpgemeenten-meer-ouderen-en-westerse-allochtonen 25-01-2012
Cransveld, Arthur, ‘Wat er in de loop der jaren in Vaals zo alles verdween’, in: Catalogus
tentoonstelling 975 jaar Vaals. Mensen en grenzen door de eeuwen heen, (Vaals 2016 ), 139-
143.
Dröge, Philip, Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje, (Houten 2016). Erven, Guus en Kern, Jo, Völser Weuët en Tuuën, (Aachen 2011).
Esser, Robert, ‘Studentenbuden stehen reihenweise Leer’. Aachener Zeitung, 21 januari 2017. Forster, Georg, Ansichten vom Niederrein, (Berlijn 1790), 89-100.
https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.hnwrbd;view=1up;seq=120
François, Étienne (red.), en Schulze, Hagen (red.), Deutsche Erinnerungsorte (München 2001).
Gemeente Heerlen, Kerncijfers Heerlen 2016, via https://www.heerlen.nl/gemeente- heerlen/kerncijfers-heerlen-2016-(download-pdf).pdf
Gemeente Kelmis, ‘Het Verdrag van Versailles’. via http://www.kelmis.be/nl/onze- gemeente/geschiedenis/versailler-vertrag
Gemeente Maastricht, ‘Maastricht in cijfers’, via https://maastricht.incijfers.nl/jive/? cat_open_code=c_6147&presel_code=ps_kengetal_1
Gemeente Vaals, ‘Beleef Vaals Cittaslow!’, via http://www.vaals.nl/document.php? m=7&fileid=8995&f=6c516656217f26a3120272c5ea85afed&attachment=0
Gemeente Vaals, ‘Citaslow gemeente’. via http://www.vaals.nl/voor-inwoners/cittaslow- gemeente_3683/
Gemeente Vaals, ‘Gemeente Vaals presenteerde nieuwe wervingscampagne tijdens
persconferentie in Aken’, via http://www.vaals.nl/actueel/nieuws_3639/item/gemeente-vaals- presenteerde-nieuwe-wervingscampagne-tijdens-persconferentie-in-aken_13727.html
Gemeente Vaals, ‘Infoblad opening Koningin Julianaplein’, via
http://www.vaals.nl/actueel/nieuws_3639/item/infoblad-speciale-uitgave-over-koningin- julianaplein_16937.html
Gemeente Vaals, ‘Strategische visie Vaals 2020’, via
http://www.vaals.nl/bestuurorganisatie/beleidsstukken_3333/item/strategische-visie- 2020_4162.html
Gemeente Vaals, ‘Wohnen in Vaals. Ein Katzensprung von Aachen’, via
Gemeente Vaals. Vaals in cijfers, via http://www.vaals.nl/voor-inwoners/vaals-in-cijfers Grenspalen.nl. via: http://www.grenspalen.nl/archief-denl/gp-depruis-nl-193-200.html Grotenhuis, Jetty, Grensmigratie in Kerkrade en Herzogenrath. Verhuizen over een
grensbarrière of binnen een historische eenheid (1990-heden). (Amsterdam 2009).
Heemkundevereniging Sankt Tolbert, ‘Flyer 975 jaar Vaals’, via
http://www.sankttolbert.nl/images/artikelen/nieuws_en_mededelingen/Flyer_975_jaar_Vaals. pdf
Hollman, Emile, ‘Von Clermont kwam niet om te lummelen’. Zuiderlicht, 1 januari 2010.
http://www.zuiderlucht.eu/von-clermont-kwam-niet-om-te-lummelen Jules Aachen, ‘Wohnen in Aachen mache ich in Vaals‘, via http://www.jules- aachen.com/studentenwohnungen-vaals/?s=
Jürgens, Hanco, Na de val, Nederland na 1989 (Nijmegen 2014).
Karel, E.H., ‘De Nieuwstraat te Kerkrade: identificering in een grenslandschap’, in M.A.W. Gerding (red.), Belvedère en de geschiedenis van de groene ruimte (Groningen/Wageningen 2003).
Kern, Frits, Tussen twee grenzen. 1900-2000, (Vaals 2000).
Knotter, Ad ‘ Land van heel veel grenzen’, in: P. Tummers (red.), Limburg. Een geschiedenis (Maastricht 2015), 325-345.
Knotter, Ad, ‘De “sociale kwestie”. Industrie, arbeid en arbeidsverhoudingen in de negentiende en twintigste eeuw tot circa 1940’, in: P. Tummers (red.), Limburg. Een
geschiedenis (Maastricht 2015), 417-444.
Knotter, Ad, ‘Limburg bestaat niet. Paradoxen van een sterke identiteit’. BMGN - Low
Countries Historical Review 123(3) (2008), 354-367.
Knotter, Ad, ‘Paradoxen van de grens. Ongelijke ontwikkelingen, grensoverschrijdende mobiliteit en de vergelijkende geschiedenis van de Euregio Maas-Rijn’, Studies over de
sociaaleconomische geschiedenis van Limburg 46 (2001). 159-174.
L1nws, ‘Het geluk/gelijk van Limburg. Wat de randstad kan leren van Limburg’, via
https://l1.nl/l1nws-limburg-kruipt-uit-schulp-en-maakt-vuist-in-de-randstad-126291/
Lademacher, Horst, Zwei ungleiche Nachbarn. Wege und Wandlungen der deutsch-
niederländischen Beziehungen in 19. Und 20. Jahrhundert (Darmstadt 1989).
Leerssen, Joep, ‘De Limburgse identiteit’, In: P. Tummers (red.), Limburg. Een geschiedenis (Maastricht 2015), 303-322.
Limburgse dialecten, via http://www.limburgsedialecten.nl/kaart.html M2015. ‘Jaar van de Mijnen’, via http://www.m2015.nl/nl/over-m2015
Nijhuis, Ton, ‘Van betekenisvolle ander naar een van ons: kantelend Duitslandbeeld in Nederland’, in: Hanco Jürgens en Ton Nijhuis (red.), De vleugels van de adelaar. Duitse
Nora, Pierre (red.), Les lieux de mémoire (Paris 1992).
Odekerken, Jos, Daar is mijn vaderland. Limburgs cultureel erfgoed in woord en beeld, (Sittard 2012).
Pekelder, Jacco, Nieuw nabuurschap. Nederland en Duitsland na de val van de Muur (Amsterdam 2014).
Ponds, Roderik en Woerkens, Clemens van. Atlas van kansen voor Zuid-Limburg, Tongeren,
Luik en Aken. (Utrecht 2013).
Richter, Thomas, ‘Het drielandenpunt’, in: Catalogus tentoonstelling 975 jaar Vaals. Mensen
en grenzen door de eeuwen heen, (Vaals 2016), 95-98.
ankt Tolbert, Rondom de Toren, (Vaals 2004).Simon, Jurgen, ‘In de bijstand. Gezinnen Vaals scoort boven het landelijke gemiddelde’, via
http://www2.prepresskelpen.nl/archiefaenc/3716_vaals.pdf
Simons, Jurgen, ‘Veel Duitsers. Meer dan de helft van de inwoners van buiten Nederland’, via
http://www2.prepresskelpen.nl/archiefaenc/1916_vaals.pdf
Stad Kerkrade, Kerkrade in cijfers, via
https://www.kerkrade.nl/de_stad_kerkrade/statistieken/kerkrade_in_cijfers/
Stadt Aachen, `Einwohnerstatistik‘, via
http://offenedaten.aachen.de/dataset/einwohnerstatistik
Stadt Aachen. ‚Statistisches Jahrbuch 2015‘, via
http://www.aachen.de/DE/stadt_buerger/pdfs_stadtbuerger/pdf_statistik/statistisches_jahrbuc h_2015.pdf
Stadt Aachen. Einwohnerstatistik, via http://offenedaten.aachen.de/dataset/einwohnerstatistik Tummers, Paul (red.), Limburg. Een geschiedenis (Maastricht 2015).
Vaalser Dialect, via http://www.mijnwoordenboek.nl/dialect/Vaals Verkiezingsuitslagen Vaals, via http://www.verkiezingsuitslagen.nl
Vonken, Victor, ‘Allemoele Öcher Jonge (de betekenis van een bekend liedje)’, in:
Nieuwsbrief heemkundekring Sankt-Tolbert 70 (2015).
Vür sönd allemoele Öcher, via https://www.youtube.com/watch?v=M9GSE8tnTa4 VVV Zuid-Limburg, Zuid-Limburg toen en nu. Hoe 125 jaar toerisme Zuid-Limburg
veranderde, (Voerendaal/Stein 2010).
Wesseling, H.L. (red.), Plaatsen van herinnering. Een historisch succesverhaal (Amsterdam 2005).
Wessels, Leo, ‘Over grenzen, beeldvorming en identiteit. Aspecten van Nederlandse
natievorming en een problematische regionale identificatie: Limburg vanaf circa 1800’, in: P. Tummers (red.), Limburg. Een geschiedenis (Maastricht 2015), 279-301.
Wiel, Sandra van de, ‘Helft van volwassenen in Limburg is 50+’, via
http://www.1limburg.nl/helft-van-volwassenen-limburg-50?context=section-274
Wieland, J.H.M., Kleine atlas voor de geschiedenis van beide Limburgen, (Leeuwarden 1989).
Wielenga, Friso, Van vijand tot bondgenoot. Nederland en Duitsland na 1945 (Amsterdam 1999).
Willems, René, ‘Steeds meer Duitsers gaan in Vaals wonen’, via
http://www.1limburg.nl/steeds-meer-duitsers-gaan-vaals-wonen?context=section-274
Win J.TH.H. de, De geschiedenis van Vaals, (Vaals 1941).