103
104
Bijlage 11
Werkblad bij PowerPoint Daryo
Afbeelding 1: het kostwinnersgezin / kerngezin / traditioneel gezin.
Opgave 1.
Zie afbeelding 1: leg uit waarom macht om verhoudingen draait en leg uit waarom veranderingen in machtsrelaties altijd op meerdere personen/groepen uitwerking hebben.
105
Afbeelding 2: het ideaal van het moderne gezin.
Afbeelding 3: het onderhandelingshuishouden.
Opgave 2.
106
Afbeelding 4: arbeidsparticipatie in de EU.
Opgave 3.
https://www.trouw.nl/samenleving/emancipatiemonitor-meer-vrouwen-zijn-zelfstandig-maar-er-valt-nog- veel-te-winnen~adc03108/
Lees bovenstaand artikel en kijk nogmaals naar afbeelding 2 (ideaal van het modern gezin).
Gebruik het artikel van Trouw en de grafiek uit afbeelding 4 (cijfers arbeidsparticipatie in de EU) om kritiek te geven op de ‘perfecte balans’ die bij afbeelding 2 wordt uitgebeeld. Gebruik het begrip socialisatie in je antwoord.
107 Opgave 4.
https://schooltv.nl/video/verzuiling-en-ontzuiling-een-verandering-binnen-onze-geloofsvrijheid/
Bekijk het fragment ‘Verzuiling en ontzuiling: een verandering binnen onze geloofsvrijheid’ en leg uit hoe een technologische ontwikkeling als de televisie een maatschappelijk proces als ontzuiling heeft gestimuleerd. Leg ook uit wat dit voor effect had op de sociale cohesie.
Opgave 5.
https://anderetijden.nl/aflevering/97/De-grote-leugen
Lees bovenstaand artikel en leg uit hoe de echtscheidingswet uit 1971 de machtsongelijkheid tussen man en vrouw beïnvloed heeft. Betrek ook de Algemene Bijstandswet uit 1965 in je uitleg.
Opgave 6.
Verklaar hoe de individualisering vanaf de jaren zestig en verder toenam door verandering in wetgeving.
108 Opgave 7.
https://www.trouw.nl/samenleving/in-italie-werkt-la-mamma-niet-buitenshuis~a491da70/
Lees het artikel van Trouw over de hedendaagse arbeidsparticipatie van vrouwen in Italië. Leg uit hoe de geldende normen over rolverdeling binnen het gezin de individualisering van Italiaanse vrouwen belemmeren. Benoem ook de dimensie van Hofstede die hierbij een rol speelt.
Opgave 8.
Hoe zorgen naast de gelde normen over genderrolverdelingen ook politieke beslissingen voor de instandhouding van een traditionele rolverdeling in Italië?
Opgave 9.
Leg met gebruik van het begrip socialisatie uit hoe het kostwinnersgezin zo sterk blijft heersen in Italië.
109 Opgave 10.
https://anderetijden.nl/aflevering/381/RockRoll-in-de-Polder
Lees het artikel / kijk de uitzending van Andere Tijden over ‘Rock & Roll in de Polder’. Leg uit hoe de opkomst van rock&roll bijdroeg aan de vorming van een ‘jeugdcultuur’.
Afbeelding 5: vergelijking machtsbalans traditioneel en modern gezin
Opgave 11.
Verklaar waardoor o.a. een toename van de onderwijstijd bij jongeren (naast opkomst van
technologische ontwikkelingen; demografische ontwikkelingen; muziekindustrie; jeugdsubculturen) de machtsafstand tussen ouders en jeugd beïnvloedde. Gebruik kernbegrip ‘socialisatie’.
110
Bijlage 12 Antwoordversie werkblad bij PowerPoint Daryo
Afbeelding 1: het kostwinnersgezin / kerngezin / traditioneel gezin.
Opgave 1.
Zie afbeelding 1: leg uit waarom macht om verhoudingen draait en leg uit waarom veranderingen in machtsrelaties altijd op meerdere personen/groepen uitwerking hebben.
Macht: het vermogen om hulpbronnen in te zetten om bepaalde doelstellingen te bereiken en de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of te vergroten.
De balans representeert het relationele aspect van macht: meer macht voor de één betekent minder macht voor de ander. Macht is afhankelijk van onderlinge verhoudingen: Als vrouwen in het gezin meer macht krijgen, gaat dit ten koste van de macht die mannen hebben (hadden).
Dat macht relatief is, betekent tevens dat macht dus veranderlijk is met de tijd / verschilt per situatie: het is niet alsof mannen altijd meer macht hebben dan vrouwen of dat dit altijd in dezelfde mate is. Vroeger was dit anders dan nu. Ook spelen context en plaats mee: een moeder heeft in de dominante Nederlandse cultuur over het algemeen meer macht dan haar zoon, omdat ouders hier meer macht hebben dan kinderen (ook al is dat tegenwoordig in het moderne gezin gelijker dan hoe de machtsverhoudingen vroeger waren in een traditioneel gezin). Echter kan dit per (sub)cultuur verschillen: er bestaan ook situaties waarin de (oudste) zoon, als man, meer macht heeft dan diens moeder omdat zij een vrouw is.
111
Afbeelding 2: het ideaal van het moderne gezin.
112 Opgave 2.
Leg uit waarom afbeelding 2 en afbeelding 3 typerend zijn voor een modern gezin.
In een modern gezin staat de geringe machtsafstand centraal: er is meer gelijkheid tussen man en vrouw dan vroeger (maar er is nog wel verschil, bijvoorbeeld in salaris). Verdeling van taken binnen- en
buitenshuis is gelijker. Het gezinsklimaat is dus over het algemeen democratischer (maar niet overal). Er is sprake van bewuste gezinsplanning in tegenstelling tot het traditionele gezin, waarin tijdens de verzuiling, door een taboe op anticonceptie, vrouwen aan huis gekluisterd waren vanwege de zorg voor vele kinderen.
Het moderne gezin wordt ook wel een onderhandelingshuishouden genoemd met een democratischere positie voor kinderen t.o.v. hun ouders, maar ook democratischer bij de ouders onderling (tussen vader en moeder). Ouders zijn nog altijd de baas, maar er is ruimte voor inspraak van de kinderen: er is overleg over huiseregels. De ontplooiingsmogelijkheden van de jeugd staat centraal, waardoor de kinderen leren hun mening te uiten en op te komen voor hun eigen belangen. Zij worden geacht zich te ontwikkelen tot een zelfstandig handelend persoon.
113 Opgave 3.
https://www.trouw.nl/samenleving/emancipatiemonitor-meer-vrouwen-zijn-zelfstandig-maar-er-valt-nog- veel-te-winnen~adc03108/
Lees bovenstaand artikel en kijk nogmaals naar afbeelding 2 (ideaal van het modern gezin).
Gebruik het artikel van Trouw en de grafiek uit afbeelding 4 (cijfers arbeidsparticipatie in de EU) om kritiek te geven op de ‘perfecte balans’ die bij afbeelding 2 wordt uitgebeeld. Gebruik het begrip socialisatie in je antwoord.
We gaan er tegenwoordig vanuit dat in het modern gezin sprake is van gelijke verdeling van taken, zoals de balans (afbeelding 2) laat zien: mannen en vrouwen werken allebei buitenshuis en zorgtaken worden min of meer door beide partners uitgevoerd. Echter is die machtsverhouding niet geheel in balans als we kijken naar wie daadwerkelijk voornaamste kostwinner is (en welke partner daardoor meer financieel afhankelijk is van de ander). In Nederland werken vrouwen beduidend meer parttime dan mannen dat doen én werken mannen iets meer fulltime dan vrouwen (zie afbeelding 4).
Het artikel van Trouw legt uit hoe dit komt: vrouwen nemen nog altijd meer zorgtaken op zich dan mannen, zeker als het om opvoeding van kinderen gaat. Dit heeft te maken met de ingesleten opvattingen (normen; cultuur) over ideale arbeidsduur voor mannen die hoger ligt dan de ideale arbeidsduur voor vrouwen. Ook krijgen mannen veel korter ouderschapsverlof dan dat vrouwen dit krijgen bij de geboorte van een kind. Zodoende is het bijna een ‘logische’ keuze dat zorgtaken meer terechtkomen bij vrouwen en dragen we die omgangsvormen weer over op de volgende generatie, ondanks dat het moderne gezin het ideaal heeft van een zo gelijk mogelijke verhouding tussen mannen en vrouwen.
In praktijk is de machtsverhouding in het modern gezin dus beduidend gelijker dan hoe dit was in het traditionele gezin, maar is dit nu ook weer niet altijd volledig in balans.
Opgave 4.
https://schooltv.nl/video/verzuiling-en-ontzuiling-een-verandering-binnen-onze-geloofsvrijheid/
Bekijk het fragment ‘Verzuiling en ontzuiling: een verandering binnen onze geloofsvrijheid’ en leg uit hoe een technologische ontwikkeling als de televisie een maatschappelijk proces als ontzuiling heeft gestimuleerd. Leg ook uit wat dit voor effect had op de sociale cohesie.
Sociale cohesie: het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met elkaar hebben, het gevoel een groep te zijn, lid te zijn van een gemeenschap, de mate van
verantwoordelijkheid voor elkaar welzijn, en de mate waarin anderen daar ook een beroep op kunnen doen.
114 Binnen de zuilen is sprake van een sterke onderlinge binding (sociale cohesie), terwijl er tegelijkertijd een grote afstand bestaat tot andere gemeenschappen. Wanneer de televisie haar intrede doet in de huiskamer van veel gezinnen, wordt het toestel veelvuldig gebruikt: men is immers trots op deze aanwinst. Een
bijeffect is echter dat men via de publieke omroepen ook meer ziet en hoort van andere gemeenschappen - de andere zuil ‘komt de huiskamer binnen’. Via een massamedium als de televisie komen verschillende zuilen met elkaar in contact.
Onder andere de televisie (naast ontkerkelijking; stijging opleidingsniveau; toename welvaart; meer sociale zekerheid etc.) draagt zo bij aan het ontzuilingsproces: de bindingen binnen de zuilen worden losser of verdwijnen, terwijl de scheidslijnen tussen de zuilen minder scherp worden. Het gaat bij ontzuiling dus om het wegvallen van de band die mensen hebben met hun eigen levensbeschouwelijke of politieke zuil: het groepsgevoel verdwijnt. In combinatie met de toenemende individualisering vanaf de jaren zestig geraakt de sociale cohesie onder druk en verdwijnen de zuilen, die plaatsmaken voor nieuwe vormen van in- en uitsluiting buiten religieuze lijnen om. Binnen de nieuwe gemeenschappen is weer meer sociale cohesie.
Opgave 5.
https://anderetijden.nl/aflevering/97/De-grote-leugen
Lees bovenstaand artikel en leg uit hoe de echtscheidingswet uit 1971 de machtsongelijkheid tussen man en vrouw beïnvloed heeft. Betrek ook de Algemene Bijstandswet uit 1965 in je uitleg.
Tot voor 1971 lukte scheiden zeer moeizaam, was dit bijna niet uitvoerbaar, als nasleep van de Christelijke opvattingen dat ‘wat God verbonden had, niet zomaar door de mens ongedaan kon worden gemaakt’. Bij overspel mocht dit wel, dus overspel werd vaak als schijnreden aangedragen om een scheiding ten uitvoer te brengen. Hier gold wel een belangrijke voorwaarde: de partner die de schuld voor het overspel op zich nam, kreeg geen recht op financiële steun (bijv. alimentatie).
In praktijk betekende dit dat de man vaak de schuld op zich nam, omdat in het traditionele gezin - toen nog een sterk aanwezige gezinsvorm - de man veelal kostwinner was en de vrouw dus van hem financieel afhankelijk was. Zou de vrouw de schuld op zich nemen, dan zou zij vaak geen financiële poot hebben om op te staan (mede omdat ze daarmee afstand zou nemen van financiële vergoeding).
Door invoer van de echtscheidingswet in 1971 was het mogelijk om ‘gewoon’ te scheiden en werd de aanspraak op alimentatie losgekoppeld van de schuldvraag. Ook zorgde de Algemene Bijstandswet uit 1965 voor financiële ondersteuning van vrouwen die niet zelf in hun inkomen konden voorzien, bijvoorbeeld als zij door hun huwelijk gestopt waren met werken (een geldende norm in religieuze gezinnen en typerend voor het kostwinnersgezin).
115 Opgave 6.
Verklaar hoe de individualisering vanaf de jaren zestig en verder toenam door verandering in wetgeving.
Individualisering: het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op verschillende gebieden kunnen vergroten.
Vanaf de jaren 70 nam de hoeveelheid scheidingen steeds verder toe: stellen werden niet meer gedwongen samen te blijven (o.a. door veranderende wetgeving zoals die uit 1971) en de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen nam zodoende af (steeds meer vrouwen werkten buitenshuis; er was financiële ondersteuning voor gescheiden vrouwen zoals alimentatie en bijstand). Door veranderende wetgeving en door veranderende opvattingen over het gezin als hoeksteen van de samenleving, de rolverdeling in het gezin en de ‘heiligheid’ van het huwelijk, kwam er steeds meer mogelijkheid om de zelfstandigheid en eigen belangen voorop te zetten. Men zat niet langer ‘gevangen in een huwelijk’ en kon bij wijze van spreken het roer omgooien en voor onafhankelijkheid kiezen, nu de barrières hiertoe wegvielen (voor zowel man als vrouw): het aantal alleenstaanden en ongehuwd doch samenwonende koppels nam toe. Kortom, het kostwinnersgezin werd minder populair (maar bleef wel bestaan) en de eerste stappen richting een modern gezin werden gezet.
Opgave 7.
https://www.trouw.nl/samenleving/in-italie-werkt-la-mamma-niet-buitenshuis~a491da70/
Lees het artikel van Trouw over de hedendaagse arbeidsparticipatie van vrouwen in Italië. Leg uit hoe de geldende normen over rolverdeling binnen het gezin de individualisering van Italiaanse vrouwen belemmeren. Benoem ook de dimensie van Hofstede die hierbij een rol speelt.
Individualisering: het proces waarbij individuen in toenemende mate hun zelfstandigheid op verschillende gebieden kunnen vergroten.
In Italië wordt nog altijd het kerngezin (kostwinnersgezin) als belangrijk gezien: er is een duidelijke ‘vanzelfsprekende’ traditionele taakverdeling waarbij mannen geacht worden primaire kostwinner te zijn en van vrouwen verwacht wordt dat zij voor de kinderen en zieke familieleden zorgen (masculiene samenleving volgens Hofstede). Veel Italianen denken dat een kind de moeder nodig heeft en zien het als schadelijk voor de opvoeding als ‘la mamma’ buitenshuis werkt. Daarnaast denken veel Italianen dat als banen schaars zijn, mannen (i.e. voornaamste kostwinners) er meer recht op hebben dan vrouwen. Omdat vrouwen driekwart van de zorgtaken op zich nemen en werkgevers vervolgens vrezen dat vrouwen te weinig energie hebben voor hun betaalde arbeid, is het lastiger voor werkzoekende moeders om een baan te krijgen. Zij hebben beperkte keuzemogelijkheid in vergelijking met Nederlandse vrouwen, voor wie het kostwinnersgezin niet meer de automatische optie is: hier hebben vrouwen meer mogelijkheid hun eigen zelfstandigheid te vergroten dan Italiaanse vrouwen (wij leven in een meer feminiene samenleving).
116 Opgave 8.
Hoe zorgen naast de gelde normen over genderrolverdelingen ook politieke beslissingen voor de instandhouding van een traditionele rolverdeling in Italië?
Zelfs als vrouwen meer buitenshuis zouden willen werken, is dit vaak lastig haalbaar: deeltijdbanen zijn schaars, evenals crèches. Kinderopvang is geen prioriteit bij Italiaanse politici. Zolang de verzorgende taak op de schouders van de vrouw rust en er niemand anders is die voor de kinderen kan zorgen (i.e. geen oppas of crèche) dan houdt dat moeders dus thuis. Het kostwinnersgezin in Italië is daarom niet alleen het gevolg van morele opvattingen (normen over ‘wie wat hoort te doen’), maar tevens het gevolg van
politieke beslissingen om de barrières die veel moeders ervaren niet weg te nemen.
Opgave 9.
Leg met gebruik van het begrip socialisatie uit hoe het kostwinnersgezin zo sterk blijft heersen in Italië.
Socialisatie: het proces van overdracht en verwerving van de cultuur van de groep(en) en de samenleving waar mensen toe behoren. Het proces bestaat uit opvoeding, opleiding en andere vormen van omgang met anderen.
In Italië geldt een vicieuze cirkel waarin het beeld van ‘werkende man, zorgende vrouw’ in stand wordt gehouden door het almaar reproduceren van deze normen. Er is namelijk weinig verandering van dit patroon door de barrières die vrouwen ervaren als ze (meer) willen werken, bovenop het feit dat er sowieso al van hen verwacht wordt dat ze minder werken dan hun echtgenoten (die weer de druk voelen kostwinner te zijn). Deze omgangsnormen en verwachtingspatronen worden continu gereproduceerd en overgedragen binnen de masculiene Italiaanse samenleving, zo ook op kinderen die de traditionele rolverdeling terugzien bij hun eigen ouders: zo leren zij vanuit hun eigen kostwinnersgezin het ideaal aan dat er een duidelijke seksescheiding geldt in de samenleving met verschillende taken per gender.
Opgave 10.
https://anderetijden.nl/aflevering/381/RockRoll-in-de-Polder
Lees het artikel / kijk de uitzending van Andere Tijden over ‘Rock & Roll in de Polder’. Leg uit hoe de opkomst van rock&roll bijdroeg aan de vorming van een ‘jeugdcultuur’.
Cultuur: het geheel van voorstellingen, uitdrukkingsvormen, opvattingen, waarden en normen die mensen als lid van een groep of samenleving hebben verworven.
117 Identiteit: Het beeld dat iemand van zichzelf heeft, dat hij uitdraagt en anderen voorhoudt en dat hij als kenmerkend en blijvend beschouwt voor zijn eigen persoon en dat is afgeleid van
zijn perceptie over de groep(en) waar hij wel of juist ook niet deel van uitmaakt.
Rock&roll symboliseerde het verzet vanaf de jaren vijftig en zestig van jongeren tegen het gezag van volwassenen. Met meer geld dan voorheen, een boel verveling en onvrede over de ‘stijfheid’ van de generaties voor hen, gingen zij op zoek naar een eigen manier om hun leven te leiden (individualisering). Deze jongeren ontmoetten elkaar op straat, dachten bewust na over hun kledingkeuze en konden via een transistorradio steeds meer naar zelfgekozen programma’s luisteren: een jeugdcultuur was geboren, met uitdraging van bijbehorende normen en gebruiken in o.a. kleding en muziekkeuze (het betrof tevens een identiteit).
Waar volwassenen de rock&roll muziek (en in hun ogen daaraan gekoppeld agressief en seksueel gedrag) afkeurden, zagen jongeren er juist plezier, bevrijding en vooral rebellie in. Het ironische was dat hoe krampachtiger de autoriteiten en andere volwassenen reageerden op de vermoede ‘losgeslagenheid’ van de jeugd, des te meer deze jongeren zich tegen hun ouders en andere gezaghebbers gingen afzetten – waarna autoriteiten veelal toegaven. Rock&roll droeg bij aan de opkomst van jeugdcultuur en daarmee een generatiekloof: een duidelijke afzetting van jongeren tegen normen, gebruiken en vooral gezag van hun ouders.
Afbeelding 5: vergelijking machtsbalans traditioneel en modern gezin
Opgave 11.
Verklaar waardoor o.a. een toename van de onderwijstijd bij jongeren (naast opkomst van
technologische ontwikkelingen; demografische ontwikkelingen; muziekindustrie; jeugdsubculturen) de machtsafstand tussen ouders en jeugd beïnvloedde. Gebruik kernbegrip ‘socialisatie’.
118 Jongeren leren dingen op school die hun vader of moeder niet weten: ze ontstijgen het kennisniveau van hun ouders. Doordat de onderwijstijd stijgt en de ontwikkelingsmogelijkheden van jongeren toenemen, verliezen ouders het gezag nu zij niet meer in alles (o.a. kennis en capaciteiten) de meerdere van hun kinderen zijn. Jongeren zijn ook letterlijk met meer als gevolg van een grote geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog. De jeugd gaat zich mede daardoor meer richten op hun peers door de opkomst van jeugdcultuur, nieuwe media en muziek (waarmee jongeren zich afzetten tegen het gezag en de gebruiken van de generaties voor hen). Er ontstaat een kloof tussen ouders, die zich ook niet begrepen voelen, en hun kroost: een generatieconflict ontwikkelt zich. Ouders zijn niet meer de voornaamste socialisator nu
jongeren langer op school zitten, maar ook meer vrije tijd hebben om met hun vele leeftijdsgenoten te hangen (ze hoeven niet meer al hun tijd te besteden aan arbeid buitenshuis of hulp in de huishouding door onder andere technologische ontwikkelingen als bijvoorbeeld de wasmachine en stofzuiger). Kortom, er vindt een oriëntatieverschuiving plaats waarbij jongeren zich meer richten op peers en hun (muzikale) subculturen en zich minder richten op hun ouders, waardoor de socialisatie-invloed van hun leeftijds- genoten sterker wordt dan voorheen en de gezagsafstand tot hun ouders afneemt (Weenink et al., 2007).
119
120
Redeneerschema (model) – deel twee
121