Herkenbaarheid en nationale specificiteit

Alles is Liefde koppelt het thema liefde aan de setting van Sinterklaas. Waar kerst een

universeel feest is dat op zichzelf vaak al geassocieerd wordt met liefde en samenzijn met geliefden en familie, is Sinterklaas specifiek Nederlands en wordt de verbinding tussen liefde en Sinterklaas vooral door de film gemaakt. De film opent met een korte proloog, waarin foto’s van kinderen met Sinterklaas en Zwarte Piet te zien zijn die binnen een hartje liggen dat gemaakt is van twee Sinterklaasstaffen. De voice-over sluit de proloog af met de logline: Liefde is als Sinterklaas: je moet erin geloven, anders wordt het niks. Deze koppeling biedt ruimte voor een komische dimensie in de vorm van grappen die refereren aan specifiek Nederlandse elementen. Om deze

zinspelingen te herkennen en te begrijpen is kennis van de sociale context vereist. Dergelijke grappen spelen dan ook in op en versterken een gevoel van nationale identiteit, doordat ze een beroep doen op de extra-diëgetische kennis van de kijker.

42

dat Alles is Liefde een Nederlands karakter krijgt. Er zijn in de film twee personages die de rol van Sinterklaas op zich nemen en in beide gevallen contrasteert hun karakter met dat van de goedaardige kindervriend die Sinterklaas volgens het traditionele verhaal is. Tom van Ophorst (Eric Schneider), de vader van Klaasje, is een bekende acteur en speelt al jaren Sinterklaas. Hij gedraagt zich echter behoorlijk uit de hoogte, wat suggereert dat hij dit meer vanwege de aandacht en zijn imago doet dan uit passie voor het kinderfeest. Hij laat het meteen weten als iets niet naar wens is en windt zich zo op over de te korte tabberd, dat hij een hartaanval krijgt en dood neervalt. Deze incongruentie tussen de arrogante en opvliegende Van Ophorst en het traditionele beeld van Sinterklaas als een vriendelijke, rustige man zorgt ervoor dat de kijker die bekend is met de Sinterklaastraditie deze scènes als komisch ervaart.

Omdat Van Ophorst overlijdt vlak voor de uitzending van de intocht begint, moet er halsoverkop een vervanger gevonden worden. Deze vindt stagiair Daniël in de persoon van Jan, een enigszins in zichzelf gekeerde en knorrige man die geen traditionele invulling aan de rol geeft. Zo doet hij een aantal opvallende uitspraken in talkshows, waaronder “Zeg maar Jan” en “Goedheiligman, me hol”, wat hem grote populariteit oplevert. Ook hier zorgt incongruentie tussen het personage van Jan en het traditionele beeld van Sinterklaas voor humor bij de Nederlandse kijker. Daarbij speelt de film hier in op de achtergrond van Michiel Romeyn, die bekend is van het satirische en absurdistische programma Jiskefet (VPRO, 1990-2005) en daarin ook al eens Sinterklaas speelde. Deze context speelt door in zijn invulling van de rol van Sinterklaas in Alles is Liefde en geeft extra plezier aan de kijker die gelijkenissen herkent met eerdere rollen van Romeyn.

Ook bij het personage van Zwarte Piet creëert de film humor door

incongruentie. Prins Valentijn gaat in De Bijenkorf, waar Kiki werkt, aan de slag als Zwarte Piet om haar voor zich te winnen. Kiki weet echter niet dat hij het is en zo geldt dit als een typisch geval van maskerade is, waarbij de film speelt met de verschillende identiteiten van Prins Valentijn. In De Bijenkorf moet hij in de touwen klimmen en ‘joie de vivre’ over de afdeling huppelen. Deze handelingen staan in contrast met het statige gedrag dat past bij zijn koninklijke status en de kijker, die in tegenstelling tot Kiki wel weet dat de Zwarte Piet prins Valentijn is, haalt hier plezier uit.

Daarnaast zinspeelt de film bij het personage van de prins op extra-diëgetische kennis van het Nederlandse Koningshuis. Niet alleen Valentijns gedrag als Zwarte Piet contrasteert met zijn status als prins, maar ook zijn ‘normale’ gedrag of zijn gedrag wanneer hij in het bijzijn van zijn vrienden is, vormt een contrast met zijn koninklijke

43

status. Hoewel er als lid van de koninklijke familie enige deftigheid van hem wordt verwacht, blijkt hij een asociale corpsbal te zijn die puberale tekeningen op de autoruit maakt en zijn chauffeur standaard laat parkeren op de invalidenparkeerplaats. Ook mist hij zijn afspraakje met Kiki, doordat hij zich laat overhalen om één biertje te drinken met zijn vrienden van het corps, wat uitmondt in een avond waarbij ze

straalbezopen een invalidenauto over de brugleuning in de gracht proberen te gooien. Opnieuw is hier sprake van humor door incongruentie, waarbij het asociale karakter van de prins sterk uitvergroot en benadrukt wordt. Hierin schuilt echter nog een extra komische dimensie voor de Nederlandse kijker die het personage van kroonprins Valentijn herkent als een referentie aan voormalig kroonprins Willem-Alexander. Deze kreeg de bijnaam ‘Prins Pils’, omdat hij de reputatie had zich vol in het studentenleven te storten en de film speelt hier onmiskenbaar op in door Valentijn als een losbandige corpsbal neer te zetten.

Verder speelt Alles is Liefde in op nationale identiteit door te spelen met de tradities van het Sinterklaasfeest. Enerzijds benadrukt de film het fictieve,

geconstrueerde karakter van het feest, anderzijds bevestigt het juist de conventies daarvan. Zo komt Jan, net als in het Sinterklaasverhaal, aan het begin van de film vanuit Madrid in Nederland aan en vaart hij vervolgens, als ‘de nieuwe Sinterklaas’, met de stoomboot Amsterdam binnen. Valentijn loopt ‘s nachts in zijn Zwarte Pietenkostuum over de daken, wat refereert aan het verhaal waarin Zwarte Piet ’s nachts als hulpje van Sinterklaas cadeautjes door de schoorsteen bij brave kinderen aflevert. Hij wordt daarbij overigens gevolgd door Kiki, wat een verwijzing is naar haar rol in de film Minoes (Vincent Bal, 2001). Door de verhalen op zo’n manier te

construeren dat ze sterk lijken op situaties uit het Sinterklaasverhaal legt de film een extra laag van comedy over de gebeurtenissen. Een Nederlands publiek herkent de overeenkomsten tussen de geconstrueerde gebeurtenissen en het traditionele verhaal en haalt daar plezier uit.

Een andere manier waarop Alles is Liefde inspeelt op specifiek nationale elementen is door middel van woordgrappen, zoals de opmerking van Rudolf (Marc- Marie Huijbregts) tegen prins Valentijn: “u loopt het leukste zak van allemaal. ”Dit is een talig grapje dat verwijst naar de Nederlandse traditie van het zaklopen op Koninginnedag. Daarnaast refereert het moment waarop prins Valentijn op een wit paard bij Kiki voor de deur staat aan de Nederlandse uitdrukking ‘de prins op het witte paard’. Ook stelt Valentijn, vermomd als Zwarte Piet, zichzelf voor aan Kiki als ‘Vale Piet’, eveneens een talig grapje dat tevens refereert aan het uiterlijk van Zwarte Piet.

44

Verder krijgt de film een Nederlands karakter door de alledaagse manier waarop Amsterdam in beeld is gebracht. Niet de iconische plaatsen worden getoond, maar juist het straatbeeld. Een laatste punt van herkenbaarheid en nationale

specificiteit is de muziek van Nederlandse artiesten. Zo heeft BLØF de titelsong voor de film geschreven, waarvan de tekst refereert aan gebeurtenissen in de film, en zijn er in de film nummers van Trijntje Oosterhuis, Di-Rect en Krezip te horen. Dergelijke elementen zijn herkenbaar voor de Nederlandse kijker en versterken zo het Nederlandse karakter van de film.

3.2.3 Reflectie van en op nationale identiteit

In vergelijking met Love Actually komen in Alles is Liefde relatief veel connecties tussen personages voort uit een familieband en relatief weinig uit professionele

contacten. Dit wekt de indruk dat in Alles is Liefde het gezinsleven meer centraal staat, wat wordt versterkt doordat de verhaallijn over het gezin van Karen en Harry in Alles is

Liefde wordt uitvergroot en verspreid over twee gezinnen. Zowel in de verhaallijn van

Ted en Simone als in die van Dennis en Klaasje draait het, net als bij Karen en Harry, om vreemdgaan of de verdenking daarvan. Tevens wordt de vader-zoonrelatie, die in

Love Actually centraal staat in de verhaallijn van Daniel en Sam, in Alles is Liefde

verdeeld over twee verhaallijnen, namelijk die van Jan en Kees en die van Dennis en Boris. Jan en Kees zijn, net als Daniel en Sam, met elkaar verbonden via een

overleden moeder en ook zij bouwen pas na haar dood een band op. Ook de band tussen Dennis en Boris wordt sterker door afwezigheid van de moeder en door hun gedeelde wens om het gezin te herstellen. Deze nadruk op het gezin en familieliefde reflecteert en reproduceert het beeld dat in paragraaf 1.2 naar voren is gekomen van Nederland als een relatief feminiene samenleving.

Daarnaast reflecteert de film enkele karaktereigenschappen die met Nederlanders geassocieerd worden. Zoals in paragraaf 1.2 besproken, staan Nederlands bekend als nuchter en direct en hechten ze waarde aan goed

georganiseerd zijn, punctualiteit en het maken van planningen. Vooral de personages van Kiki en Daniël reflecteren de eigenschappen van nuchterheid en directheid. Met uitlatingen als “lekker belangrijk” en “duhh” kan Kiki bot uit de hoek komen en ze is niet onder de indruk wanneer prins Valentijn speciaal voor haar langskomt in de winkel. Daniël laat op zijn beurt geen enkele twijfel bestaan over zijn gevoelens wanneer hij tegen Klaasje zegt: “Ik wil met je naar bed. Nu.” De mentaliteit van planmatigheid wordt daarnaast sterk uitvergroot in het personage van Simone, die haar gezin runt door middel van strakke schema’s en zich bezighoudt met het regelen van de activiteiten op

45

school. Ook Alicia, Victor en Kees zijn constant dingen aan het regelen, ofwel voor hun werk, ofwel voor de naderende bruiloft. Zo reflecteert de film deze ‘typisch

Nederlandse’ eigenschappen, terwijl die ze tegelijkertijd op de hak neemt.

De film ondermijnt de neiging van Nederlanders om alles te willen plannen en van te voren vast te willen leggen door juist een hoop verkeerd te laten gaan. Het begint al voor de intocht, als Van Ophorst bezwijkt aan een hartaanval en er

halsoverkop een vervanger gevonden moet worden. Jan, de vervanger die opvallend genoeg zelf niet in Nederland maar in Spanje woont, is echter tamelijk onberekenbaar en hecht niet veel waarde aan gemaakte afspraken of aan de normale gang van zaken. Hij springt vanaf de stoomboot het water in om Fenna te redden en rent er daarna zomaar vandoor, terwijl de kades vol staan met mensen om hem te verwelkomen.

Ook andere gebeurtenissen die in Nederland volgens bepaalde gebruiken en tradities uitgevoerd worden, verlopen anders dan gepland. Zo loopt Kees weg op zijn eigen bruiloft, wordt Ted twee keer in een week ontslagen, komt Valentijn niet opdagen voor zijn afspraakje met Kiki en zijn de lijken van Tom van Ophorst en de opa van Daniël met elkaar verwisseld. Deze situaties, waarin het verloop niet strookt met de verwachting of de norm, hebben een humoristische dimensie die voortkomt uit incongruentie en kunnen worden begrepen als “anti-rites” (Verstraten 30). Door de evenementen anders te laten verlopen, ondermijnt de film de vanzelfsprekendheid van dergelijke rituelen. De film stelt de gebruiken en tradities die in de maatschappij als normaal en vanzelfsprekend ervaren worden aan de kaak en legt de nadruk op de constructie van dergelijke rituelen. Op deze manier doorbreekt de film de mentaliteit waarin gehecht wordt aan regels, overzicht en controle en suggereert die dat het goed kan zijn om deze houding af en toe los te laten.

Dit idee is in lijn met de logline van de film: Liefde is als Sinterklaas: je moet erin geloven, anders wordt het niks. De logline versterkt de koppeling tussen het universele thema liefde en het specifiek Nederlandse Sinterklaasfeest en suggereert dat liefde voor iedereen bereikbaar is, maar dat daar wel iets voor gedaan moet worden. Men moet er eerst in geloven, oftewel vertrouwen vestigen op iets dat buiten zichzelf ligt en de controle uit handen geven, pas dan kan hij liefde bereiken. Dit gaat in tegen de Nederlandse mentaliteit van planmatigheid, terughoudendheid en “doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”. In plaats daarvan suggereert de film dat het breken met vaststaande normen of regels een positieve uitwerking kan hebben en moedigt die aan om juist wel eens gek te doen en de controle los te laten.

46

3.2.4 Receptie

In tegenstelling tot Love Actually is Alles is Liefde alleen te zien geweest in

Nederlandse bioscopen. Hier wist de film 1,3 miljoen bezoekers te trekken, wat het de succesvolste film in vijftien jaar maakt en de vijftiende best bezochte Nederlandse film aller tijden. Ook in verhouding tot niet-Nederlandse films deed Alles is Liefde het goed. In de top 50 van best bezochte films in Nederland in de periode van 2000 tot 2010 staat Alles is Liefde op de tiende plaats. Op het Nederlands Film Festival in 2008 won de film een Gouden Kalf voor Beste Lange Speelfilm Regie en voor Beste Regie.

Critici prijzen de film vooral om de originaliteit, de acteerprestaties, de

stadsbeelden en het Nederlandse karakter. Zo schrijft Romy van Krieken in Veronica

Magazine: “Amsterdam zag er nog nooit zo sprookjesachtig uit” en ook Jan Pieter

Ekker merkt op dat de film oog heeft voor “de alledaagse schoonheid van Amsterdam” (z.pag.). Thijs Witty looft daarnaast de Nederlandse context van de film: “Het

sinterklaasfeest als centraal uitgangspunt nemen is een gouden vondst, want hiermee maakt Alles is Liefde duidelijk hoe bepalend volksfeesten kunnen zijn voor het

nationale gevoel.” Daarbij onderstreept hij de originaliteit van de film: “Alles is Liefde is [...] allesbehalve een kopie van Love Actually: Hollandser dan dit wordt het niet!” (z.pag.). Bas Blokker is minder positief over de relatie tot de inspiratiebron, maar benadrukt ook de originaliteit: “Love Actually lijkt voor de makers wel een heel

dwingend voorbeeld te zijn geweest. Alles onder het motto ‘beter goed gejat dan slecht verzonnen’. Maar geen misverstand: Alles is liefde is geen namaak.” (z.pag.). Deze visie is ook te herkennen in reviews van bezoekers. Sommigen ervaren de gelijkenis met Love Actually als storend, terwijl anderen juist de originaliteit van Alles is Liefde waarderen. Zo schrijft een bezoeker: “Ondanks dat het een Love Actually rip-off is en ik het kopiëren van een script toch altijd een zwaktebod vind, is Alles is Liefde in mijn ogen toch beter geslaagd dan Love Actually” (MovieMeter). Naast het overnemen van bepaalde elementen uit Love Actually wordt “de kleur van de stad” als minpunt

genoemd door Ekker, die schrijft dat “de multiculturele samenleving ver weg [is] in Alles

is Liefde.” Ook Blokker, die de cast “ouderwets blank” noemt, sluit zich hierbij aan.

Aan de hand van deze ontvangst kan gesteld worden dat de film er over het algemeen goed in slaagt een Nederlands publiek aan te spreken. Hoewel kijkers de film vergelijken met Love Actually, beoordelen zij Alles is Liefde toch vaak positief. Het inspelen op een gevoel van nationale identiteit, dat Alles is Liefde creëert door een beroep te doen op de achtergrondkennis van de Nederlandse kijker en waarmee de film zich onderscheidt van zijn Engelse voorbeeld, lijkt hierin een rol te spelen.

47