A.
1.
Heer Halewijn zong een liedekijn, al die dat hoorde wou bi hem zijn.
2.
En dat vernam een koni(n)gskind, die was zoo schoon en zoo bemind.
3.
Zi ging voor haren vader staen:
‘och vader, mag ik naer Halewijn gaen?’
4.
- ‘Och neen, gi dochter, neen gi niet! die derwaert gaen en keeren niet.’
5.
Zi ging voor hare moeder staen:
‘och moeder, mag ik naer Halewijn gaen?’
6.
- ‘Och neen, gi dochter, neen gi niet! die derwaert gaen en keeren niet.’
7.
Zi ging voor hare zuster staen:
‘och zuster, mag ik naer Halewijn gaen?’
8.
- ‘Och neen, gi zuster, neen gi niet! die derwaert gaen en keeren niet.’
2
9.
Zi ging voor haren broeder staen:
‘och broeder, mag ik naer Halewijn gaen?’
10.
- ‘'t Is mi aleens waer dat gi gaet, als gi uw eer maer wel bewaert en gi uw kroon naer rechten draagt.’
11.
Toen is zi op haer kamer gegaen en deed haer beste kleeren aen.
12.
Wat deed zi aen haren lijve? een hemdeken fijnder als zijde.
13.
Wat deed zi aen haer schoon korslijf? van gouden banden stond het stijf.
14.
Wat deed zi aen haren rooden rok? van steke tot steke een gouden knop.
15.
Wat deed zi aen haren keirle? van steke tot steke een peirle.
16.
Wat deed zi aen haer schoon blond hair? een kroone van goud en die woog zwaer.
17.
Zi ging al in haers vaders stal en koos daer 't beste ros van al.
18.
Zi zette haer schrijlings op het ros,
al zingend en klingend reed zi door 't bosch.
19.
Als zi te midden 't bosch mogt zijn, daer vond zi mijn heer Halewijn.
20.
‘Gegroet!’ zei hi, en kwam tot haer,
‘gegroet, schoon maegd, bruin oogen klaer!’
21.
Zi reden met malkander voort en op den weg viel menig woort.
22.
Zi kwamen bi een galgenveld, daer aen hing menig vrouwenbeeld.
Alsdan heeft hi tot haer gezeid: ‘mits gi de schoonste maget zijt zoo kiest uw dood! het is nog tijd.’
24.
- ‘Wel als ik dan hier kiezen zal, zoo kieze ik dan het zweerd voor al.
25.
- ‘Maer trekt eerst uit uw opperst kleed, want maegdenbloed dat spreit zoo breed, zoo 't u bespreide het ware mi leed.’
26.
Eer dat zijn kleed getogen was zijn hoofd lag voor zijn voeten ras, zijn tong nog deze woorden sprak:
27.
‘Gaet ginder in het koren en blaest daer op min horen, dat al mijn vrienden 't hooren.’
28.
- ‘Al in het koren en gaen ik niet, op uwen horen en blaes ik niet.’
29.
- ‘Gaet ginder onder de galge en haelt daer een pot met zalve en strijkt dat aen mijn rooden hals!’
30.
- ‘Al onder de galge (en) gaen ik niet, uw rooden hals en strijk ik niet, moordenaers raed en doe ik niet.’
31.
Zi nam het hoofd al bi het haer en waschte 't in een bronne klaer.
32.
Zi zette haer schrijlings op het ros,
al zingend en klingend reed zi door 't bosch.
33.
En als zi was ter halver baen
kwam Halewijns moeder daer gegaen: ‘schoon maegt, zaegt gi mijn zoon niet gaen?’
3
34.
- ‘Uw zoon heer Halewijn is gaen jagen, g' en ziet hem weer uw levens dagen.
35.
‘Uw zoon heer Halewijn is dood, ik heb zijn hoofd in mijnen schoot, van bloed is mijn(en) voorschoot rood!’
36.
Toen ze aen haers vaders poorte kwam zi blaesde den horen als een man.
37.
En als de vader dit vernam
't verheugde hem dat zi weder kwam.
38.
Daer werd gehouden een banket, het hoofd werd op de tafel gezet.
Str. 10, v. 3.kroon. Door een krans of kroon beduidde men de eer eener maagd (W.). - 15, 1.keirle. Kerle, karele, KIL.:vestis suprema; vgl. str. 25, ‘opperst kleed’. - 22, 1.galgenveld. De plaats waar volgens de oude overlevering tooveressen (heksen) vergaderden. - 27, 2.horen. ‘Die letzte Bitte, und die Rettung aus dem Tod durch blasen und spielen, kommt häufig vor, von Arion bis auf Gunnar, der durch Harfenschlag die Schlangen abhält’ (W. GRIMM, aangeh. door Dr. J. BOLTE, Das Märchen vom Tanze des Mönches im Dornbusch, Festschrift zum 5.
Neuphilologentage. Berlin, 1892). - 29.pot met zalve, zalf was vroeger, ook bij de Romeinen, de grond der uitwendige: geneeskunst. Zie Dr. DENEFFE,Etude sur la trousse d'un chirurgien Gallo-Romain du IIIesiècle, Anv. 1892; vandaar het nog levende spreekwoord: Er is geen zalf aan te strijken. In tekst C, str. 49, wordt door Roland (Halewijn) ookmaagdezeem (maagdenhonig) als redmiddel aangeduid.
B.
4
B.
1.
Heer Haelewyn, die zong een liedeken kleyn, en die het hoorde die wouw' er by zyn, waer door dat' er veel zyn gekomen in pyn.
2.
Dan was daer noch een konings-kind, al van de schoonste die men vind,
en die van haer ouders wiers zeer bemind.
3.
Zy ging voor haeren vader staen: vader mag ik wandelen gaen?
mynheer Haelewyn die is zoo aengenaem.
4.
Neen myn dochter vol van rom, die derwaerds gaet komt noyt weêrom,
wel zestien zyn'er dood gebleven met veel weedom.
5.
Dan ging zy voor haer moeder staen: moeder mag ik wandelen gaen?
want mynheer Haelewyn die staet my wel aen.
6.
Neen myn dochter vol van rom, al die daer gaet komt noyt weêrom,
veel dochters lieten daer hun leven en blom.
7.
Noch ging zy voor haer zuster staen: zuster laet my wandelen gaen,
ik wil mynheer Haelewyn eens spreken aen.
8.
Neen myn zuster schoonste blom, al die daer gaet komt noyt weêrom,
van al de maegden die daer blyven, staen de menschen stom.
9.
Voor 't lest sprak z' haeren broeder aen: mag ik by heer Haelewyn gaen,
dat is al myn versoek, wilt 't my toch toestaen.
10.
'T en let my niet waer dat gy gaet, als gy uw' eer maer wel bewaert, en daer van en wil ik niet zyn vervaert.
11.
Gy mo(o)gt vry by mynheer Haelewyn gaen, uw bede wil ik niet afslaen,
al wat gy my verzoekt wil ik u toestaen.
Zy ging op haer slaepkamer fyn, deed aen een kleed van wit satyn, waer door zy scheen een godin te zyn.
13.
Zy deed aen een carnaeten rok, op ieder ploeye een gouden knop,
en eenen alderkostelyksten voorschoot daer op.
14.
Zy sprong dan op haer vaders peird, en rede voord ten bossche waerd, met een mannelyk hert heel onvervaerd.
15.
In 't midden van den bosch heel fyn, daer vond zy mynheer Haelewyn,
hi sprak schoon' maegd gy moet willekom zyn.
16.
Ik hop' gy zult worden myn deel, laet ons reyden nae myn kasteel,
daer zal ik u toonen menig schoon juweel.
17.
Zy reden dan te saemen voord, op dezen weg viel menig woord,
want het was eenen langen weg ongehoord.
18.
Zy kwamen dan op het galge-veld, denkt eens hoe dat zy was ontsteld,
5
19.
Alsdan heeft hy tot haer gezeyd: maget mids gy de schoonste zyt, zoo laet ik u kiezen met vlyt.
20.
Of dat gy wilt gehangen zyn, of sterven door het zweird met pyn, daerom wilt haest kiezen met vleyt.
21.
Wel als ik dan kiezen zal, zoo kies ik het zweird voor al, dat is de eerlykste dood in dit geval.
22.
Maer trekt eerst uyt uw beste kleed, daer mogt aen komen eenig leed,
want ziet het maegde bloed dat springt zoo vreed.
23.
Maer eer zyn kleed ten halven was, lag zyn hoofd voor zyn voeten ras, en hy had het wel verdiend op dat pas.
24.
Den kop sprak levende noch half, maget ziet daer nevens de galg', daer zult gy vinden eenen pot met zalf.
25.
En strykt die voord aen mynen mond, maer zy riep: sterft valschen grond, en hy gaf zynen geest terstond.
26.
Zy nam het hoofd op g'heel verstoord, en rede op haer peird zoo voord,
en liet het lichaem liggen in zyn bloed versmoord.
27.
Als zy kwam half weg de baen, kwam zynen vader daer gegaen:
maget hoe mag het met heer Haelewyn gaen.
28.
'K heb hem gelaeten wel gesteld, en voord zit hy daer in het veld,
wel met zestien maegden zit hy daer en speeld.
29.
Wat voorder op de zelve baen, kwam daer ook zynen broeder aen,
dochter hoe mag het met heer Haelewyn gaen.
30.
Uw broeder is eenen heer vermaerd, zyn konsten heeft hy my verklaerd,
en met zestien maegden is hy wel bewaerd,
31.
Dan noch wat voorder op de baen, kwam daer ook zijne zuster aen,
om van den buyt en haeren broeder te verstaen.
32.
Hier wat voorder in het veld, daer is uw broeder als een held,
aen zestien maegden heb ik hem gelyk gesteld.
33.
Als zy dan noch voorder was, daer kwam zyn moeder alzoo ras, mevrouw is mynen zoon noch wel te pas.
34.
Ik heb van 't leven hem beroofd, in mynen schoot heb ik zyn hoofd; hy is als Holofernes, my gelooft.
35.
De moeder weende heel gestoord: had gy wat eer gezeyd dat woord, gy en had zoo wyd niet geraekt voord.
36.
Gy zyt gelukkig leelyk wyf, dat gy behouden mo(o)gt u lyf;
en dat ik u niet maek als uwen zoone styf.
37.
Zy reed dan voord als Judith wys, Zoo recht nae haer vaders paleys, daer zy wierd ingehaeld met eer en prys.
38.
Zy blaest den hoorn bly van zin, met victorie als een heldin,
6
C.
1.
Er was een stoute Roland,
hij beminde een' dochter uit Engeland. Hij en wist ze niet hoe krijgen,
met lezen of met schrijven, met vechten of met kijven.
2.
Zij ging al voor haar vader staan: ‘Ach! vader, mag ik naar Roland gaan, naar Roland henen, te kermis gaan,
waar al mijne vrienden passeeren en gaan?’
3.
- ‘Ba, neen je, mijn dochter Louise, gij bloeme nooit volprezen,
gij en zult noch gaan noch reizen.
4.
Roland is een stoute kalant,
hij bedriegt de mooi maagden al waar hij kan, hij staat met 't blank zweerd in zijn hand, en al zijn soldaten hebben 't harnas aan.’
5.
- ‘'k Heb Roland meer als eens gezien, 't en is d'eerste keer noch de tweede niet; met 't blank zweerd en staat hij niet, al die soldaten en zijn daar niet.’
6.
Zij ging al voor haar moeder staan ‘Ach! moeder, mag ik naar Roland gaan, naar Roland henen, te kermis gaan,
waar al mijne vrienden passeeren en gaan?’
7.
- ‘Ba, neen je, mijn dochter Louise, gij bloeme nooit volprezen,
gij en zult noch gaan noch reizen.
8.
‘Roland is een stoute kalant,
hij staat met 't blank zweerd in zijn hand, en al zijn soldaten hebben 't harnas aan.
9.
- ‘'k Heb Roland meer als eens gezien, 't en is d' eerste keer noch de tweede niet; met 't blank zweerd en staat hij niet, al die soldaten en zijn daar niet.’
10.
Zij ging al voor haar broeder staan: ‘Broeder, mag ik naar Roland gaan, naar Roland henen, te kermis gaan,
7
11.
- ‘Ba, neen je, mijn zuster Louise, gij bloeme nooit volprezen, gij en zult noch gaan noch reizen.
12.
Roland is een stoute kalant,
hij bedriegt de mooi maagden al waar hij kan, hij staat met 't blank zweerd in zijn hand, en al zijn soldaten hebben 't harnas aan.’
13.
- ‘'k Heb Roland meer als eens gezien, 't en is d'eerste keer noch de tweede niet; met 't blank zweerd en staat hij niet, al die soldaten en zijn daar niet.’
14.
Zij ging voor haren biechtvader staan: ‘Biechtvader, mag ik naar Roland gaan, naar Roland henen, te kermis gaan,
waar al mijne vrienden passeeren en gaan?’
15.
- ‘'t Is mij al een waar dat gij gaat, als gij uw eer en ziel bewaart, uw ouders in geen schande en laat, uwe kroone van goud maar wel en spaart.’
16.
Zij ging al voor haar vader staan: ‘Adieu, vader, nu wil ik gaan,
'k heb van mijn biechtvader oorlof ontfaan.’
17.
Zij ging al voor haar moeder staan: ‘Adieu, moeder, nu wil ik gaan,
'k heb van mijn biechtvader oorlof ontfaan.’
18.
Zij ging al voor haar broeder staan: ‘Adieu, broeder, nu wil ik gaan,
'k heb van mijn biechtvader oorlof ontfaan.’
19.
Zij ging al in de kelder, zij streek haar haar met zilver;
20.
Zij ging al in de salette, zij deed haar daar blanketten.
21.
Wat deed zij aan haar hemdetje? van steek tot steek een endetje.
22.
't Was meer weerd als honderd pond.
23.
Wat deed zij aan haar onderrok? Van steek tot steek zilver erop.
24.
Wat deed zij aan haar bovenrok? Van steek tot steek een gouden knop.
25.
Wat deed zij aan haar kerel? Van steek tot steek een perel.
26.
Wat deed zij aan haar ronden hals?
Twaalf toeren perels, z'en waren niet valsch.
27.
Wat stelde zij op haar schoon blond haar? Een' kroon van goud, zij woeg zoo zwaar.
28.
Zij ging al in haar vaders stal, zij koos het schoonste ros van al.
29.
Zij sprong scherlings op het ros, zij reed ermee dwars door het bosch.
30.
Als zij aan 't eerste kwartiertje kwam, 't was Rolands vader die tegen haar sprak:
31.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Zijt gij wel weerd wat dat gij draagt,
dat gij die schoone kroone draagt?’
32.
- ‘Of ik het weerd ben ofte niet,
ga deure, ga deure, 'k en kenne u niet, rij voort, rij voort, 'k en geve u niet.’
8
33.
Als zij aan 't tweede kwartiertje kwam, 't was Rolands moeder die tegen haar sprak:
34.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Zijt gij wel weerd wat dat gij draagt,
dat gij die schoone kroone draagt?’
35.
- ‘Of ik het weerd ben ofte niet,
ga deure, ga deure, 'k en kenne u niet, rij voort, rij voort, 'k en geve u niet.’
36.
Als zij aan 't derde kwartiertje kwam,
't was Rolands broeder die tegen haar sprak:
37.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Zijt gij wel weerd wat dat gij draagt,
dat gij die schoone kroone draagt?’
38.
- ‘Of ik het weerd ben ofte niet,
ga deure, ga deure, 'k en kenne u niet, rij voort, rij voort, 'k en geve u niet.’
39.
Als zij bij Roland binnenkwam, 't was Roland die op zijn bedde lag:
40.
‘Ga daar aan mijn handen en lees drij rozenkransen. Ga daar aan mijn voeten en lees drie rozenhoeden.’
41.
Als zij aan zijn voeten kwam,
't was Roland die uit zijn bedde kwam.
42.
Hij gaf haar daar te kiezen, of haar eer te verliezen,
of voor 't blank zweerd te knielen.
43.
- ‘'k Was veel wijzer, 'k koos het zweerd, 't was voor mijn ouders meer eere weerd.
44.
‘Roland, stroop af uw opperste kleed, want 't maagdebloed dat springt zoo breed.
45.
‘Roland, stroop af uw opperste rok, of 't maagdebloed dat springt er op.’
46.
Als hij zijn opperste kleed aftrok, zijn hoofd daar voor zijn voeten vloog.
47.
‘Ga daar onder de galge
en haal daar een potje met zalve, en strijk het aan de wonden van mij, zij zullen terstond genezen zijn.’
48.
- ‘Onder de galg en ga ik niet, het potje met zalf en haal ik niet, aan uw' wonden en strijk ik 't niet, moordenaars raad en doe ik niet; 't is tooverij, 'k en leer het niet.’
49.
- ‘Ga daar onder den blauwen steen, en haal daar een potje met maagdezeem, en strijk het aan de wonden van mij, zij zullen terstond genezen zijn.’
50.
- ‘Onder den blauwen steen en ga ik niet, het potje maagdezeem en haal ik niet, aan uw' wonden en strijk ik 't niet, moordenaars raad en doe ik niet; 't is tooverij, 'k en leer het niet.’
51.
Zij pakte het hoofd al bij het haar, zij wascht' het in een fonteine klaar. Zij reed daarmee dwars door het bosch.
52.
Als zij aan 't eerste kwartiertje kwam, 't was Rolands vader die tegen haar sprak:
53.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Waar hebt gij Roland, mijn zoon, gejaagd?’
9
54.
- ‘Roland uw zoon, is lange dood, God heeft zijne ziel en ik zijn hoofd, want 'k heb hier 't hoofdetje in mijn schoot, van bloed zoo is mijn voorschoot rood.’
55.
Als zij aan 't tweede kwartiertje kwam, 't was Rolands moeder die tegen haar sprak:
56.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Waar hebt gij Roland, mijn zoon, gejaagd?’
57.
- ‘Roland uw zoon, is lange dood, God heeft zijn ziele en ik zijn hoofd, want 'k heb hier 't hoofdetje in mijn schoot, van bloed zoo is mijn voorschoot rood.’
58.
Als zij aan 't derde kwartiertje kwam,
't was Rolands broeder die tegen haar sprak:
59.
‘Waar gaat gij, waar gaat gij, gij stoute maagd? Waar hebt gij Roland, mijn broeder gejaagd?’
60.
- ‘Roland uw broeder, is lange dood, God heeft zijn ziele en ik zijn hoofd, want 'k heb hier 't hoofdetje in mijn schoot, van bloed zoo is mijn voorschoot rood.’
61.
Als zij kwam al in de stad,
trommels, trompetten zij gingen al op.
62.
Zij stak het hoofd te vensteren uit, zij riep: ‘nu ben ik Rolands bruid!’
63.
Zij trok het hoofd te vensteren in, zij riep: ‘nu ben ik een heldin!’
D.
1.
Here Halewin sanc een liedekijn, al wie dat hoorde wouder bi sijn.
2.
Dat vernam een conincs kint, herde scone ende bemint.
3.
Ende si ginc voor vader staen: ‘vader, mach ic naer Halwine gaen?’
4.
- ‘Neen, mine dochter, neen: ghi siet, die daer gaen en keren niet.’
5.
Ende si ginc voor moeder staen: ‘moeder, mach ic naer Halwine gaen?’
6.
- ‘Neen, mine dochter, neen: ghi siet, die daer gaen en keren niet.’
7.
Ende si ginc voor haer suster staen: ‘suster, mach ic naer Halwine gaen?’
8.
- ‘Neen, mine suster, neen: ghi siet, die daer gaen en keren niet.’
9.
Ende si is naer haer broeder ghegaen: ‘broeder, mach ic naer Halwine gaen?’
10.
- ‘Tes mi al eender waer ghi gaer, als die crone di rechte staet.’
11.
Ende si es up haer camer ghegaen, ende trac haer beste cleder aen.
12.
Wat deetsi an haren live, so blide? een wit hemdekin fijn als side.
13.
Wat deed si an haren sconen korslive? van goudinen banden stontet stive.
14.
Wat deetsi an haren roden rocke? van steke tot steke een goudine cnoppe.
10
15.
Wat deetsi an haren kerele? van steke tot steke al perele.
16.
Wat deetsi aen haren blonden hare? ene crone, van goude sware.
17.
Ende si ginc naer vaders stalle, ende cooser dbeste ros van allen.
18.
Si sette haer scrilincs up dat ros,
ende reet al singhen ende clinghen door dbosch.
19.
Doe si thalven dat bosch mochte sijn, ontmoete si here Halewin.
20.
- ‘Ghegroet,’ sprac hi, ‘ghi scone maghet, die ene goudine crone draghet.
21.
‘Com met mi, tot onder die linden ghi sulter goet gheselscap vinden.’
22.
Si reden met mallinc anderen voort, ende upten weghe viel menich woort.
23.
Si quamen bi een galghen velt; daer hinc so menich vrouwenbelt.
24.
‘Com, maghet scoon ende eerbaer, sitte hier ende ontbinde dijn haer.’
25.
So menich haer dat si ontbon', so menich traen die haer ontron:
26.
‘Hoe scone maghet ghi ooc sijt,