Het grote verhaal achter maatwerk

Het concept maatwerk krijgt betekenis door te beschrijven wat het niet is. Respondenten stellen dat maatwerk het tegenovergestelde is van; ‘een bureaucratie’ (Respondent L2), ‘de standaard’ (Respondent L4), ‘one size fits nobody’ (L4) en ‘de eenheidsworst’:

25

‘Volgens mij ziet iedereen maatwerk wel als het tegenovergestelde van de eenheidsworst, de oplossing die voor iedereen gelijk is, eenheidsworst is heel erg negatief, in de bijstand doen we niet anders, maar er is wel een verschil tussen 1 centrale oplossing voor iedereen of gewoon per individu kijken wat er nodig is’ (Respondent L1).

Termen als ‘de eenheidsworst’ en ‘one size fits nobody’ zijn vehikels. De focus is de bestaande verstrekkingswijze van sociale voorzieningen. Een centrale en gelijke oplossing voor iedereen zou niet passend en vooral duur zijn. Het verschil tussen de vehikel en de focus toont aan dat de metaforen daadwerkelijk de nadruk leggen op de negatieve effecten. Het idee dat een centrale, standaardoplossing misschien goedkoper is door grootschalig ingekochte verstrekkingen en het idee dat sommige burgers wel geholpen zijn met een

standaardoplossing wordt niet belicht door bovenstaande metaforen te gebruiken. De vehikels sluiten de positieve effecten van de bestaande verstrekkingwijze dus uit. Deze metaforen zijn naast modellen van de huidige verstrekkingswijze, ook modellen voor beleid. De focus op negatieve effecten impliceert namelijk dat men niet meer met standaarden zou moeten werken in de toekomst:

‘In de langdurige en welzijnszorg willen we de komende periode een omslag maken naar meer maatwerk, meer zorg in de buurt, meer samenwerking tussen de verschillende

aanbieders maar ook naar houdbaar gefinancierde voorzieningen, zodat ook latere generaties er nog gebruik van kunnen maken. Dit betekent dat maximaal aansluiting gezocht zal worden bij wat mensen nodig hebben en wat gemeenten in staat zijn te doen’ (Regeerakkoord, 2012: 22).

Uit dit citaat blijkt dat het idee bestaat dat wanneer verandering uitblijft een financieel onhoudbare toekomst ontstaat. Doordat de metaforen de nadruk leggen op dit doemscenario worden beleidsveranderingen gelegitimeerd. De term maatwerk is een metafoor voor de richting van deze veranderingen. Meer maatwerk betekent volgens dit citaat meer aansluiting bij wat gemeenten kunnen doen, meer aansluiting bij wat mensen nodig hebben en houdbaar gefinancierde voorzieningen voor toekomstige generaties. De bestaande verstrekkingswijze heeft volgens deze redenering dermate negatieve korte- en lange termijn effecten dat verandering als vanzelfsprekend tot verbetering leidt. Maatwerk is een metafoor voor de verbeteringen die beleidsveranderingen opleveren. Dit komt duidelijk naar voren in twee onderliggende verhaallijnen over maatwerk.

26 6.1.1 Gemeentelijk maatwerk

De verhaallijn over gemeentelijk maatwerk begint met een omschrijving van de noodzaak tot verandering van de bestaande verstrekkingswijze. Een tweede gebeurtenis in het verhaal is de invoering van de compensatieplicht in 2007. Het beoogde doel van de compensatieplicht is dat gemeenten zelf invulling kunnen geven aan Wmo beleid in overeenstemming met de behoeften van inwoners:

‘In de Wmo staat dat de gemeente verantwoordelijk is voor de opvang van daklozen en dat de gemeente de verordening opstelt waarin dat geregeld wordt. Punt. Dat zegt de landelijke wet. (…) Dus in principe kan dat in iedere gemeente verschillen’ (Respondent L2).

Gemeentelijk maatwerk heeft betrekking op de mogelijkheid om beleid per gemeente invulling te geven. De invoering van de compensatieplicht wordt als het startpunt van meer maatwerk en dus verbetering van de oorspronkelijke verstrekkingswijze gezien:

‘Je woont in Amsterdam, daar is de vraag naar ondersteuning toch echt heel anders, dan wanneer je in Appelscha gaat kijken, dat zijn andere mensen, andere culturen, dat vraagt om een hele andere benadering en wat je juist krijgt met dat is maatwerk’ (Respondent L1).

Door de nadruk van het verhaal te leggen op de positieve effecten van de invoering van de compensatieplicht ten opzichte van het bestaande impliceert het verhaal dat de lijn die de compensatieplicht inluidde in de toekomst voortgezet dient te worden. Meer maatwerk betekent minder standaarden en dus meer variatiemogelijkheden. Doordat maatwerk afwijkt van de negatieve gevolgen van het bestaande, krijgt maatwerk een positieve connotatie:

‘Het overbrengen van een groot aantal taken van het Rijk naar gemeenten maakt meer maatwerk mogelijk en vergroot de betrokkenheid van burgers. Gemeenten kunnen de uitvoering van de taken beter op elkaar afstemmen en zo meer doen voor minder geld (Regeerakkoord, 2012: 41).

Uit dit citaat blijkt dat de positieve connotatie van maatwerk decentralisaties legitimeert. Samengevat bevat de verhaallijn over gemeentelijk maatwerk de volgende gebeurtenissen en actoren: voortzetting van de bestaande verstrekkingswijze zal leiden tot een doemscenario, maatwerk is het tegenovergestelde van de bestaande verstrekkingswijze en betekent dus

27

automatisch verbetering, de compensatieplicht is een eerste aanzet tot maatwerk en dus verbetering, deze lijn dient voortgezet te worden in de toekomst. Volgens de redenering in deze verhaallijn zijn beleidsveranderingen en het maken van verschillen tussen lokale eenheden noodzakelijk. Maatwerk is een metafoor die de positieve effecten van beleidsveranderingen benadrukt.

6.1.2 Individueel maatwerk

De tweede verhaallijn over maatwerk start ook met een beschrijving van het verhaal over de noodzaak om te veranderen. Individueel maatwerk richt zich op de verschillen tussen individuen en onderscheidt zich net als gemeentelijk maatwerk van de bestaande verstrekkingswijze die volgens het verhaal gebaseerd is op standaarden:

Maatwerk betekent dat je heel specifiek kan gaan kijken naar waar verschillen die mensen nou eigenlijk in en kunnen we in plaats van hij kan niet meer de trap op, hoppaaaa traplift, iets anders doen?’ (Respondent L2)

In dit citaat wordt de bestaande verstrekkingswijze gekenmerkt door een causaal verband tussen de beperking die iemand heeft en het verstrekken van een standaardoplossing. De indicatie ‘moeite met traplopen’ betekent volgens dit verhaal automatisch het verstrekken van een traplift. Maatwerk betekent in deze context dat rekening gehouden wordt met het individu dat de beperking heeft:

Juist om goede ondersteuning te kunnen bieden, moet je rekening houden met de

omstandigheden waarin mensen verkeren en de mensen die hen bijstaan. Echt maatwerk, op de persoon toegesneden (Van Rijn, 2014)

Individueel maatwerk heeft volgens dit citaat betrekking op het in acht nemen van de volledige situatie van een cliënt. Dit staat gelijk aan ‘goede ondersteuning’. Ook bij individueel maatwerk blijkt dus dat de term zich onderscheidt van het bestaande en een positieve connotatie heeft:

28

‘Uiteindelijk als je goed kijkt naar de situatie en precies aansluit bij wat diegene nodig heeft, dan verspil je ook minder, dus het levert altijd geld op en aan de andere kant als je mensen iets geeft wat aansluit bij wat ze hebben, dan voelt men zich ook gehoord (…), dus dat komt de beleving van kwaliteit ook ten goede’ (Respondent L1).

Maatwerk is een symbool voor de positieve effecten van beleidsveranderingen. Meer maatwerk betekent volgens de verhaallijnen over gemeentelijk maatwerk en individueel maatwerk automatisch kostendaling en kwaliteitsverbetering. Maatwerk betekent minder verspilling en begrip voor het individu. Op het eerste gezicht ogen de doelen achter maatwerk onverenigbaar, want is betere zorg en ondersteuning daadwerkelijk mogelijk met minder geld? Het laatste citaat toont aan in hoeverre de doelen verenigbaar zijn. Een daling in kosten is objectief vast te stellen en dus meetbaar. Kwaliteit is echter een ‘beleving’ en is dus

subjectief en persoonsgebonden. De mate waarin beide waarden verenigbaar zijn, hangt dus af van de interpretatie die men aan kwaliteit geeft. Het verhaal over het maatwerkarrangement en het keukentafelgesprek geeft meer inzicht in de verenigbaarheid van de waarden achter maatwerk.