de woonomgeving, de leefbaarheid en de veiligheid. In alle complexen werd gestreefd naar een bewonersvertegenwoor-diging. Ook was er een plan om een corporatie-brede huur-dersorganisatie op te richten (dat zou – pas veel later, in 2016 – Huurdersorganisatie De Gemeenschap gaan worden). Per 1 december 2000 werd de uit drie personen bestaande over-legcommissie omgevormd tot OR – een verplichting vanuit de Wet op de Ondernemingsraad (WOR).
Een nieuwe mutatieprocedure werd ook ingevoerd. Na een verhuizing kwam eerst de aannemer de noodzakelijke aanpassingen maken en pas daarna kwamen de nieuwe be-woners. Niet alle aangebrachte veranderingen hoefden te worden verwijderd. Wel moest altijd om toestemming worden gevraagd bij de technische dienst. Het zogenaamde ZAV-be-leid (Zelf Aangebrachte VoorzieningenbeZAV-be-leid) werd wat soepe-ler toegepast, want onder voorwaarden mocht de woning aan-gepast worden naar de eigen wensen. De onderhoudsmede-werkers kregen een professioneel ingerichte servicebus en in totaal zeventien medewerkers waren in dienst. Per 1 mei 2001 was een hoofd bedrijfsbureau aangetrokken. Al met al was de organisatie goed op orde om de nieuwe eeuw in te gaan.
Veranderingen en behoud
Staatssecretaris J.W. Remkes van Volkshuisvesting wilde dat woningcorporaties tot 2010 minstens drie procent van hun woningbezit verkochten. De corporaties in het Knooppunt Arnhem-Nijmegen (KAN)-gebied voelden hier niets voor. Lan-delijk wilden weliswaar meer huurders een eigen huis, maar tegelijkertijd daalde de vraag naar huurwoningen helemaal niet. Ook De Gemeenschap was niet van plan te verkopen, ze wilde liever zelfs groeien naar tweeduizend woningen. Voor de financiële continuïteit was het ook niet nodig te verkopen, want alle vrijkomende woningen werden makkelijk weer ver-huurd. In 2003 moest wel dertig procent van de vrijkomende woningen verhuurd worden aan starters op de woningmarkt omdat hun kansen minimaal waren. Die maatregel gold voor één jaar.
Het Gelders Genootschap adviseerde om de Spoorbuurt aan te wijzen als beschermd stadsbeeld vanwege de grote cultuurhistorische waarde. Op 11 september 2001 nam het College van Burgemeester en Wethouders dit advies over. Het poortgebouw aan de Van ’t Santstraat-Valeriusstraat werd het cultuurhistorische ankerpunt van de wijk. In 2006 bepaalde de gemeenteraad dat de vijfhonderd vooroorlogse woningen van de Spoorbuurt tot beschermd stadsbeeld werden. Dat betekende dat ongeveer 350 panden werden opgenomen in het gemeentelijk monumentenregister. De Gemeenschap was er aanvankelijk niet blij mee. De woningen uit de jaren twintig en dertig voldeden niet meer aan de normen van het bouwbe-sluit. Ze waren niet voldoende geïsoleerd en ook de maatvoe-ring (hoogte) was niet meer van deze tijd. Met de status be-schermd stadsgezicht was renovatie onmogelijk, zo leek het…
De Gemeenschap deed mee aan een landelijk onderzoek naar behoud van oude wijken. Het ging erom dat aanpassin-gen in verband met de leefbaarheid het karakter van de wijk niet mochten schaden. De methode ‘Wikken en wegen in waardevolle wijken’ bracht de cultuurhistorische waarden in Bij het tachtigjarig bestaan van
De Gemeenschap in 2000 werd een standbeeld van Henny Kuil-man in de tuin van het kantoor aan de Curaçaoweg onthuld.
De Gemeenschap 1920-2019 96
kaart en stelde verantwoorde nieuwbouw voor. In Hengstdal werd in de tweede helft van 2003 door de gemeente, Stand-vast Wonen en De Gemeenschap een pilot op dit gebied on-dersteund.
In heel Nijmegen werd gewerkt aan de verbetering van de leefbaarheid. In 2004 is een convenant gesloten ter verbe-tering van de leefbaarheid rondom de maisonnettes in Neer-bosch-Oost. Het is ondertekend door de gemeente Nijmegen, de Woondiensten Talis, De Gemeenschap, de bewonerscom-missies Triangel en Maistro, het team Nieuw-West van de poli-tie Gelderland-Zuid en de welzijnsorganisapoli-tie Tandem. Er wer-den leefregels opgesteld, er kwam een centraal meldpunt, en meer aandacht voor het schoonhouden van de woonomgeving.
Hugo de Grootstraat
Er waren nog weinig bouwlocaties in de stad vrij. Inbreiding was het devies. Aan de Hugo de Grootstraat lag zo’n plek waar De Gemeenschap vanaf 2003 haar zinnen op had gezet. Het oude schoolgebouw aldaar was tot 1 augustus 2004 verhuurd aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Daarna werd het gesloopt en werd het terrein bouwrijp gemaakt voor een nieuwbouwproject van 43 appartementen. De architect was Friso Woudstra Architectenburo BNA. Hij presenteerde het bouwplan in april 2005, een plan dat rekening hield met de wensen van de omwonenden. De bouw zou naar verwachting in 2006 starten.
Allereerst was archeologisch onderzoek nodig, zoals dat voor alle grondverstorende werkzaamheden gold. De
arche-Het protestantse Wilhelminaziekenhuis aan de Dr. Claes Noorduijn-straat was in 1895 ontworpen door de Nijmeegse architect D. Sem-melink. De foto is uit de jaren 1900-1905. In 1967 trok het Margriet Paviljoen bij het ziekenhuis in, en in 1974 ging de zorginstelling Verpleeg-huis Margriet heten. Ondanks protesten werd het monumentale pand in 2014 gesloopt. Na de afbraak werd het terrein tussen de Ten Hoetstraat en de Dr. Claas Noorduijnstraat nieuw ingericht en bebouwd.
In 2010 zijn de appartementen aan de Hugo de Grootstraat opgeleverd.
Architect Friso Woudstra hield rekening met de omgeving maar creëer-de toch een heel eigen stijl.
97 De Gemeenschap in de 21ste eeuw
ologische dienst van de gemeente Nijmegen deed op het ter-rein van de Hugo de Grootstraat interessante vondsten. Hun onderzoek had tussen augustus 2007 en februari 2008 plaats.
Onder het maaiveld ligt hier een rijk prehistorisch en Romeins bodemarchief, een legioenskamp van 42 hectare uit 19 voor Chr. Omdat dit kamp lange tijd niet in gebruik was, is het verplaatst naar het Kops Plateau en het Oppidum Batavorum (het huidige centrum van Nijmegen). In Oost bleef een graf-veld over. Tijdens het archeologisch onderzoek zijn ruim honderd graven onderzocht om het bodemarchief in kaart te brengen en veilig te stellen. Wat is er gevonden? Grafspelden, fibula’s, divers aardewerk, kruiken, flessen, amforen, terra sigillata (tegels met stempels), munten, sieraden, wapens…
Nadat de archeologen klaar waren, startte de bouw in juni 2008. Het hoogste punt werd bereikt in het voorjaar van 2009.
De oplevering was in 2010.
Modernisering huurbeleid
Ook Minister S. Dekker wilde het huurbeleid moderniseren om de woningmarkt in beweging te krijgen. Hij was van plan per 1 juli 2006 de huren van een kwart van alle huurwonin-gen vrij te geven. Zijn doel was doorstroming bevorderen en scheef wonen voorkomen. In ruil voor hogere huren zouden de corporaties gaan meebetalen aan de huursubsidie en meer gaan investeren in nieuwbouw en herstructurering. Dit werd
‘de Grote Beweging’ genoemd. De huursector was kritisch en verwachtte niet dat door huurverhoging doorstroom op gang zou worden gebracht.
Directeur Willem Berkhout van De Gemeenschap rea-geerde op de plannen van de Minister. Het is niet zo dat de corporaties niet investeren, maar er is onvoldoende plek en te veel regelgeving. De Gemeenschap probeerde zo efficiënt en kostendekkend mogelijk te ontwikkelen, maar er waren
Wonen in de kroon van de boom
Op het terrein van het oude Verpleeghuis Margriet staat een beschermde historische rode beuk. Een voorwaarde voor de nieuwbouw op deze plek was dat de boom bleef staan. De appartementen aan de Dr. Claas Noorduijnstraat werden aangeboden via Entree. Eén appartement werd maar niet verhuurd, het was het ‘huis dat je niet kon zien’. Het lag ver-scholen in de kruin van de beuk. Op haar vakantieadres werd een Nijmeegse gevraagd of ze interesse had in het apparte-ment. Ze kon niet op tijd terug komen voor de bezichtiging, maar zonder het te zien, zegde ze toe. Nu leeft ze met de boom, met de seizoenen, de vogels en de nesten. Ze voelt zich er thuis en ervaart er dagelijks een geluksgevoel.
uitzonderingen. Bijvoorbeeld het project met achttien appar-tementen voor de Regionale Instelling Beschermende Woon-vormen (RIBW) aan de Ubbergseveldweg. Dat moest be-taalbaar zijn voor de doelgroep, maar de grondprijs was heel hoog. Berkhout: ‘Zo’n investering verdien je niet terug, maar dat gebeurt heel bewust. […] Een ander voorbeeld is dat via het Wooninvesteringsfonds (WiF) aan de Stichting Studen-tenhuisvesting Nijmegen (SSHN) een lening is verstrekt tegen geringe rentekosten. Een project waar Wbs. “De Gemeen-schap” ook in participeert met als resultaat dat op de campus nu de eerste 420 woningen in aanbouw zijn.’ Rendabiliteit kon niet altijd samengaan met de sociale doelstellingen van de corporatie. Het verlies van het ene project werd gecompen-seerd met de winst uit een ander.
In het najaar van 2004 werd gestart met de realisering van de achttien genoemde appartementen aan de Ubbergseveld-weg, samen met de RIBW. Doel was in het RIBW-woongebouw een beschermde woonvorm te creëren met een gezamenlijke woonkamer en keuken. Voordat de bouw kon starten, werd ook hier archeologisch onderzoek uitgevoerd door het Bureau Ar-cheologie van de Gemeente Nijmegen. Er zijn grote greppels uit de achttiende eeuw gevonden, mogelijk waren het anti-paar-dengrachten ter bescherming van een Frans kampement op het Kops plateau. Daaronder lag een grote hoeveelheid Romeins materiaal (aardewerk en bouwmaterialen). Waarschijnlijk stond hier een Romeins huis van kalksteen en tufsteen, met vloerver-warming en een stenen waterleiding. Ook werden restanten van Romeinse schoenen gevonden, en zelfs hout uit de Ro-meinse periode, alles was goed geconserveerd in de Nijmeegse zandgrond. Na het afronden van het onderzoek ging er weer een laag klei en zand over het archeologisch bodemarchief zo-dat het er over honderd jaar nog net zo bij ligt. Op 15 december 2006 werd het hoogste punt van de nieuwbouw op de Ubberg-seveldweg bereikt. Architect was Paul van Hontem en het RIBW-complex is op 1 juli 2007 opgeleverd.
Het pand voor de Regionale Instelling Beschermende Woonvormen (RIBW) aan de Ubbergeveldweg is een ontwerp van Paul van Hontem.
Het kleinschalige complex is in 2007 in gebruik genomen.
Leefbaarheid en duurzaamheid
In het in 1997 gewijzigde Besluit Beheer Sociale Huursector werd leefbaarheid belangrijker en moest ook een plaats krij-gen in de verslaglegging. De Gemeenschap zette in op duur-zaam bouwen en onderhoud. Energie werd gestoken in leef-baarheid en duurzaamheid, allereerst tussen woningcorpora-ties, gemeente en politie in het Project Buurtbemiddeling Nij-megen, en ook in het Project Veilige Wijken Neerbosch-Oost.
Een leefbaarheidsconsulente kwam bij de huurders thuis en besprak hun eventuele problemen.
Uit het oogpunt van energiebesparing werden zuinige ketels geplaatst in de Van ’t Santbuurt en in Hengstdal; in Neerbosch-Oost kwamen geïsoleerde gevelpanelen. De eer-ste zonnepanelen werden gemonteerd op de daken van de huizen aan de Andantestraat in Neerbosch-Oost. Inmiddels liggen standaard zonnepanelen op alle Gemeenschap-huizen in Nijmegen-Noord en Neerbosch (en deels in Hengstdal).
Een groot deel van de woningvoorraad moest op een ge-middelde van energielabel B komen. Dat was een gigantische stap want ze kwamen van label F. In de Spoorbuurt werden de woningen in drie jaar energiezuinig. Voor de periode 2018-2023 was € 16 miljoen begroot voor verduurzaming van 1020 woningen door middel van driedubbel glas, HR++, ontluch-tingsroosters, mechanische ventilatie, tonzon-isolatie en muurisolatie.
De Waalsprong
De Gemeenschap had eind twintigste eeuw nog geen inte-resse om in de Waalsprong te bouwen. Ze was vast gewor-teld in de vooral Oost-Nijmeegse grond. De nadruk lag op het bestaand stedelijk gebied, dat was ook vastgelegd in het Beleidsplan WBSG na(ar) 2000. Toch veranderde zelfs De Gemeenschap van gedachten. In tegenstelling tot de eerdere terughoudendheid ging ze bouwen en verhuren in de Waal-sprong.
Uiteindelijk waagde De Gemeenschap de sprong over de Waal en bouw-de onbouw-der anbouw-dere aan bouw-de Avilastraat en bouw-de Castiliëstraat.
De Gemeenschap 1920-2019 100
Voor het nieuwbouwproject Weefgewichtstraat in Oosterhout begon de planvorming van zeventien eengezinswoningen in december 2006 (ze werden eind november 2007 opgeleverd).
De archeologische dienst van de gemeente Nijmegen vond overblijfselen van een Bataafse woonplaats uit de Romeinse periode. Heel interessant zijn de contouren van een langwer-pig dorp, dat in de Romeinse tijd gebouwd is met hout, vlecht-werk en leem. Van de boerderijen zijn nog slechts grondver-kleuringen te zien op de plekken waar greppels zijn gegraven om de wanden te plaatsen. De meest bijzondere vondst uit een van die greppels was een Romeins steekzwaard, een gladius. In totaal zijn duizenden voorwerpen opgegraven en allemaal overgebracht naar het depot van het Bureau Archeo-logie. De Weefgewichtstraat is genoemd naar een hier gevon-den ‘weefgewicht’. Met zo’n gewicht wergevon-den de spandragevon-den in een weefgetouw strak gehouden. Waarschijnlijk kwam de wol van schapen uit de omgeving en zullen de bewoners de gewe-ven stoffen geruild hebben voor Romeinse artikelen.
In Nijmegen-Lent bouwde De Gemeenschap ook in de ‘nieuwe compo-nistenbuurt’, aan de Edith Piafstraat, Pink Floydstraat en Queenstraat.
Het complex De Belvedère aan de Volsellastraat in Oosterhout.
De Weefgewichtstraat in Nijmegen-Oosterhout, een kleinschalig pro-ject met een interessante detaillering.
101 De Gemeenschap in de 21ste eeuw
Samenwerking
Een samenwerkingsverband van vijf Gelderse Woning-bouwcorporaties gesloten op 18 oktober 2005 had als doel
‘om gezamenlijk meer invloed te kunnen uitoefenen op het krachtenveld van volkshuisvesting’. Directeur Willem Berkhout was voorzitter van deze ‘G5’. De vijf woningbouw-stichtingen behielden hun identiteit, zelfstandigheid en lokale binding. De ‘G3’ bestond al langer uit: De Gemeen-schap, Woonstichting Gendt (gemeente Lingewaard) en Woningbouwvereniging De Goede Woning (gemeente Rijn-waarden). Nu traden toe: Woningstichting Valburg (Zetten) en Woningcorporatie WoonGenoot (Nijmegen). Met z’n vijven beheerden ze zevenduizend woningen, en hadden 1500 woningen in ontwikkeling. Ze overlegden over beleid en directievoering, maar konden ook gezamenlijk inkopen.
De G5 paste in het landelijke beleid van professionalisering
van de Woningbouwcorporaties. Het voormalige kantoor annex werkplaats van De Gemeenschap aan de Gregoriusstraat 8 is als atelier in gebruik genomen. Kunstenaars Chris-tina van Lokven, Henny Kuilman en Diederik Grootjans werken hier in een voor hen ideale omgeving.
12
Ondanks alle samenwerkingsverbanden waarin De Gemeen-schap participeerde, bleef ze in de kern een kleine flexibele klantgerichte professionele en vooral zelfstandige organisatie.Ze liet zich niet sturen door politieke trends of de waan van de dag. Winst maken was geen doel, maar woningbouwprojecten mochten de draagkracht van De Gemeenschap niet te boven gaan en de continuïteit van de onderneming niet in gevaar brengen. De Gemeenschap deed nog altijd hetzelfde als waar ze bijna een eeuw geleden voor was opgericht: ontwikkelen, bouwen en beheren van betaalbare woningen op goede loca-ties in Nijmegen.
Uit het klanttevredenheidsonderzoek 2009 bleek dat 85 procent van de bewoners prettig woonde. Naast het tevre-denheidsonderzoek onder de huurders was er in 2009 een visitatie door visitatiecommissie Raeflex. Samen met Woon-Genoot was De Gemeenschap ‘de eerste in Nijmegen en om-geving actieve woningcorporatie die het verplichte onderzoek naar de prestaties op volkshuisvestingszaken heeft laten uitvoeren’. De Gemeenschap kwam uit het onderzoek als een
‘zelfredzame organisatie die haar kerntaken serieus oppakt en prestaties neerzet op alle in het Besluit Beheer Sociale Huur-sector (BBSH) opgenomen prestatievelden om invulling te geven aan de lokale opgaven. […] Samenwerking met de zorg is voor De Gemeenschap van oudsher een sterk punt. Ze is maatschappelijk betrokken door huisvesting te realiseren voor de maatschappelijk zwakkeren.’
Huurdersorganisatie De Gemeenschap (HOG)
De Woningwet van 2015 bevorderde overleg en inspraak tus-sen huurders en de corporaties. In november 2015 begon De Gemeenschap met het proces dat moest leiden tot de oprich-ting van een huurdersorganisatie van en voor huurders. Een groep belangstellende huurders verenigde zich in een werk-groep en stelde de kaders voor een huurdersorganisatie vast.
Vervolgens riep de werkgroep huurders op zich kandidaat te