Eind 2009 is er door enkele leden van de AWA en de gemeente Apeldoorn een archeologisch onderzoek uitgevoerd aan de Koningstraat, in de tuin van het huis ‘de Prinsesjeshof’. Deze locatie is direct ten noordoosten van Paleis Het Loo gesitueerd, in de wijk Het Loo (fig. 70). De bewoners van de Prinsesjeshof hadden het vermoeden dat een ondergrondse gang naar Het Loo onder hun tuin doorliep, deze zou enkele tientallen jaren daarvoor al deels zijn opgegraven. Of deze gang inderdaad een geheime verbinding was met Het Loo, of dat het een andere functie had zal geanalyseerd worden in dit hoofdstuk.
179 Debonne et al. 2015, 73. 180 Soilpedia.nl
98
Figuur 70: Plangebied onderzoek Prinsesjeshof.
9.2.1 De vindplaats en historische achtergrond
De vindplaats is gelegen in de tuin achter het huis de Prinsesjeshof, een vermoedelijke 19e- eeuwse woning met een minimaal 18e-eeuwse voorganger. Volgens de bewoonster was er ongeveer 25 jaar eerder door een groep belangstellenden een ingang van een gang
opgegraven direct onder haar terras.181 Tijdens dit onderzoek zou een gang van grofweg een meter breed in noordwestelijke richting lopen, niet op de zelfde oriëntatie als de woning. Volgens ooggetuigen was de gang niet heel hoog. De gang is twee tot drie meter
uitgegraven, waarna de gravers door instortingsgevaar niet meer verder durfden te gaan. Daarnaast is er beweerd dat tijdens deze opgraving een kloostermop aangetroffen is (baksteen uit de 13e/14e eeuw).182 Aangezien er geen foto- of vondstmateriaal van deze opgraving bestaat is deze claim moeilijk te verifiëren.
De woning wordt al in 1759 als ‘Posthuijs of de Princes op ’t Loo’ en in 1790 als boerderij met enkele bijgebouwen vermeld.183 Het huidige gebouw is volgens geruchten in 1806 gebouwd in opdracht van Lodewijk Napoleon en diende als logeeradres voor hofdames en prinsessen.184 De locatie is gelegen op de Loosche Enk, in de wijk ten oosten van Paleis Het Loo. Bewoning op deze enk komt voor vanaf de Late Middeleeuwen, mogelijk al eerder (zie par. 3.2.1.). De wijk maakte een groeiperiode mee na de bouw van het paleis, veel panden waren in bezit of werden geëxploiteerd door Het Loo.
181 Nieuwenhuize 2014, 100 – 101. 182 Idem 2014, 104.
183 Otten 2003, 154. 184 Nieuwenhuize 2014, 105.
99 Op historisch kaartmateriaal komt deze wijk voor het eerst voor op de kaart van Broekhuizen
uit 1708, genaamd ‘Het Rapenblok’, waarop de perceelverdeling en woningen in bezit van het kapittel van Sint Marie zijn afgebeeld (fig. 71). Het huidige gebouw komt voor vanaf de kadastrale kaart van 1832 (fig. 72).
Figuur 71 en 72: Locatie van de Prinsesjeshof met gele ster aangegeven op de kaart van Broekhuizen (1708, huidige gebouw nog niet aanwezig) en de kadastrale kaart van 1832.
100 Om de tuin te besparen van grote verstoringen werd er gekozen om met prikstokken de
locatie van eventueel bouwmateriaal op te sporen. Er zijn drie raaien uitgezet met een noord- zuid oriëntatie van grofweg 12 meter lang. Om de 50 centimeter werd er geprikt naar
mogelijke bouwresten, in het geval dat er iets aangetroffen werd is er om de 10 centimeter gestoken. Er zat ongeveer drie meter ruimte tussen de drie raaien. Onder het terras, waar volgens het voorgaande onderzoek de gang gevonden is, kon dit keer niet gezocht worden. Dit leverde uiteraard een belemmering voor dit onderzoek op.
De prikpennen waren 120 en 100 centimeter lang, mocht er baksteenpuin aangetroffen worden dan werd dit met een kleine guts uit de grond gehaald. Tot slot werden er twee proefputjes gegraven van 30 bij 50 centimeter net buiten het gazon om zonder de tuin te beschadigen te zoeken naar bouwmateriaal.185
9.2.3 Onderzoeksresultaten
In raai 1 en 2 zijn puinresten aangetroffen, met name baksteen wat met de guts nader is onderzocht (fig. 73). In proefputje twee is een concentratie Oud-Hollandse dakpannen gevonden, gedateerd tussen de 17e eeuw en begin 20e eeuw. In de andere proefput is veel recent materiaal aangetroffen. Daarnaast is er wat noordelijker in de tuin een sub-recent betonnen vloertje gevonden, dit heeft hoogstwaarschijnlijk geen betrekking tot de
veronderstelde gang. Tot slot werd er opgemerkt dat het meest noordelijke deel van de tuin ernstig verstoord was en dat het terras, waaronder de gang gevonden zou zijn, wel een halve meter hoger lag dat de rest van de tuin.186
185 Nieuwenhuize 2014, 101 – 102. 186 Idem 2014, 102 – 103.
101
Figuur 73: Overzichtskaart van de onderzoeksresultaten, met in rood de locaties van aangetroffen baksteen in de guts en proefputjes (nummer 1 en 2), in zwart de raaien (nummer 1, 2 en 3), in groen het betonnen vloertje en in geel het terras met het veronderstelde verloop van de gang in rood.
9.2.4 Synthese
Wat opvalt zodra de onderzoeksresultaten geplot worden op de kaart is dat de prikpunten waar baksteen is aangetroffen zich in het veronderstelde traject van de gang bevinden (noordwestelijke oriëntatie). Het is daarom mogelijk dat een ondergrondse constructie in dit gebied te vinden is, maar de functie daarvan niet per definitie een geheime gang naar Het Loo hoeft te zijn. Het is jammer dat deze gang onder het terras niet heronderzocht kon worden om een relatie te leggen met de overige onderzoeksresultaten.
Als het inderdaad om een betreedbare gang naar het paleis, of het Oude Loo, gaat, zou de gang op een gegeven moment een bocht moeten maken om met een van deze gebouwen aan te sluiten. De noordwest oriëntatie klopt dus niet. De gang zou, aan het andere uiteinde, mogelijk uit kunnen komen bij het huidige Hotel de Keizerskroon. Dit was vanaf de 17e eeuw al een onderkomen voor high-profile gasten en de gang kon dienen als een soort vluchtroute. De vraag is of de grote bouwtechnische onderneming om een ondergrondse gang te bouwen wel de moeite waard is voor dit doel.
Al lijkt een geheime ondergrondse gang vergezocht, enige connecties zijn er wel te leggen met andere locaties in Gelderland. Zo wordt er bij Kasteel de Cannenburch in Vaassen tevens gesproken van een geheime gang die, heel toevallig, met het Oude Loo verbonden is.187 Er is hier geen archeologisch of geschiedkundig bewijs voor, slechts enkele claims van
102 ooggetuigen, maar er bestaat een historische connectie tussen het Oude Loo en de
Cannenburch. Met name enkele bewoners, zoals de familie van Isendoorn, als de Hertogen van Gelre hebben het bezit gehad over beide kastelen. Het is niet ondenkbaar dat paleizen en kastelen met zeer hoge status over enkele ondergrondse vluchtroutes beschikten, alleen de bewering dat er een gang van het Oude Loo naar de Cannenburch loopt (van ruim 10 kilometer) is erg dubieus. De optie dat Paleis Het Loo een ondergrondse vluchtroute kende staat nog steeds open, maar of dat deze gang is valt nog te betwijfelen.
Een mededeling die werd gedaan door dhr. Zieleman, hoofd Tuindienst van Het Loo, is dat in dit deel van de wijk Het Loo vele 17e-eeuwse drainageconstructies te vinden zijn. Resten hiervan zijn bekend aan weerzijden van de Tuinmanslaan en zijn van grote omvang. De drainage was nodig om het drassige gebied ten noorden van de wijk te ontlasten van water, waar de Molenbeek en de Veldvijvers gelegen zijn.188 Het formaat van de gang achter de Prinsesjeshof zou zeker binnen dit stramien passen en kan onderdeel geweest zijn van een rioleringssysteem. Het zou een meer praktische verklaring kunnen zijn voor het voorkomen van een gang in dit gebied.
Concluderend kan gezegd worden dat er grote twijfels zijn aan de functie en loop van deze gang. Een riolering lijkt meer realistisch te zijn dan een geheime gang naar het paleis, maar ook deze laatste verklaring valt binnen de mogelijkheden. Alleen aanvullend gravend onderzoek, gecombineerd met historisch onderzoek, zou meer bewijs kunnen leveren over dit aspect van Het Loo.