Enkele voorbeelden uit de lessencyclus (Bron: Onderzoeksdossier)

Iemand die wil weten wat de oorsprong is van het roddelen, praat met een collega die zich zorgen maakt over de mogelijke gevolgen van het roddelen voor de persoon over wie gerod- deld wordt.

De manager maakt zich zorgen over de invloed van het roddelen op de prestaties van een afdeling, terwijl de HR-manager zoekt naar een manier om de medewerkers meer te betrek- ken bij een ingrijpende verandering.

De professional maakt zich zorgen over zijn reputatie door de verhalen die de ronde doen over hem, terwijl zijn collega van mening is dat het roddelen van patienten een therapeutische werking kan hebben als het gezien kan worden als een vorm van overdracht.

De vraag is: wordt er over roddelen gesproken (of het resultaat daarvan: de roddel) als- of het een verhaal is over de sociale werkelijkheid; of staan veeleer gevoel, beleving, de ervaring die het roddelen en de roddel oproept bij een persoon centraal? Dat zal dan ook van invloed zijn op de interactie. (Voor voorbeelden: zie Vignet 5.6.)

Vignet 5.6: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus (Bron: Onderzoeksdossier)

De collega is boos dat zijn privéleven (echtscheiding, seksuele geaardheid, geloofsovertuiging) onderwerp is geworden van praatjes van cliënten, waardoor zijn werk en professionaliteit in twijfel getrokken wordt.

De behandelende arts vindt dat de verpleegkundige door met patiënten te praten over de frustraties over verschillen in salaris en waardering van artsen en verpleegkundigen, zich niet professioneel opstelt.

De gesprekken over het roddelen in de werkgroep over het disfunctioneren van een collega maakt duidelijk dat de medewerkers een standpunt van de leidinggevende verwachten.

Door te kiezen voor een sociaal-constructieve benadering met aandacht voor de in- teractie blijft het mogelijk tijdens de interactie ruimte te geven aan mensen om her- meneutisch-interpretatief en empirisch-analytisch te praten over het roddelen. De ervaring c.q. beleving van het roddelen en het op conceptuele wijze praten over het roddelen en de roddel, helpt bij verdere ontwikkeling van het evalueren van perso- nen, (het roddelen) en het kiezen van een vorm van interacteren.

De keuze van een theoretisch perspectief helpt bij de afstemming van het meta- communiceren, en richt de aandacht op mogelijke functies en gevolgen van roddel, het intermenselijke van roddel, dan wel de mogelijke oorsprong van roddel. (Voor voorbeelden: zie Vignet 5.7.)

Vignet 5.7: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus (Bron: Onderzoeksdossier)

De informatie (het roddelverhaal) wordt door een deel van de medewerkers relevant ge- vonden bij de uiteindelijke besluitvorming rond een nieuwe leidinggevende. (reputatieroddel) Het roddelverhaal staat eigenlijk los van de persoon die in het roddelverhaal genoemd wordt - het gaat om de les die eruit getrokken kan worden. (leerroddel)

Mensen kunnen op deze manier hun emoties ontladen zonder grote schade voor de voort- gang van de nagestreefde verandering.

Het zo sterk benadrukken van de persoonlijke betrekkingen van deze collega’s kan nieuwko- mers in het team behoorlijk frustreren en buitensluiten.

Op deze manier krijgt elke wetenschappelijke en alledaagse beschouwing over rodde- len tijdens de interactie voldoende ruimte – en sluit beter aan op de personen die me- tacommuniceren over het roddelen.

Methodische ondersteuning - interacties beschrijven

Over het roddelen – van anderen of van jezelf – te gaan praten c.q. te metacommuni- ceren vraagt van de betrokken mensen ook een zekere bereidheid te praten over hun manier van communiceren en interacteren. Praten over mogelijke beweegredenen van mensen - of te zwijgen, direct met iemand te praten, over iemand te praten, of af- stand te nemen van de interactie - kan via de verhalen spanningsvelden tussen mensen zichtbaar maken. In Vignet 5.8 zijn een aantal reacties opgenomen uit de lessencyclus.

Vignet 5.8: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus (Bron: Onderzoeksdossier)

Ik praat hier liever niet over; het is mijn vriend.

Het kan waar zijn, maar het heeft zo weinig te maken met zijn functioneren.

Het verhaal is schadelijk voor de organisatie, dus ik vind dat je er zo min mogelijk aandacht aan moet besteden.

Door er over te praten krijgt het meer aandacht dan het verdient.

Het uitspreken van mogelijke redenen dat mensen zwijgen; niet (of wel) direct met ie- mand communiceren; wel (of juist niet) mee willen doen aan praten over iemand; kan eveneens inzicht geven. Het is ook relevant om samen na te gaan wat de reden is om wel, of juist niet, over het roddelen te willen praten. (dus wel of niet metacommunice- ren) Dat betekent dat het metacommuniceren over de (mogelijke) redenen om te rod- delen in plaats van te zwijgen (of ook: direct met iemand te praten) aandacht vraagt. In de lessencyclus, workshops tijdens conferenties en bij organisaties is gezocht naar aandachtsgebieden om met elkaar van gedachten te wisselen over het eigen roddelen en dat van anderen.

Bij het metacommuniceren zijn er naast het interacteren drie onderwerpen die aan de orde gesteld kunnen worden: de verhalen, de betrekkingen en de sociale net- werkdomeinen die verondersteld worden een rol te spelen bij de mensen die betrok- ken zijn bij het roddelen, maar ook bij het metacommuniceren over roddelen. Elk van de betrokkenen kan reflecteren op zijn verhaal, zijn betrekking(en), en sociale netwerkdomeinen die een rol spelen of kunnen spelen bij het metacommuniceren en het praten over iemand. (roddelen). Dit wordt in Figuur 5.5 schematisch uitgewerkt en toegelicht.

 ^ŽĐŝĂůĞͲǀĞƌŚĂĂůĂŶĂůLJƐĞ͗;ŐĞƌŝĐŚƚŽƉŚĞƚǀĞƌŚĂĂůͿ Ğ ďĞƐĐŚƌŝũǀŝŶŐ ĞŶ ĂŶĂůLJƐĞ ǀĂŶ ĚĞ ƐŝŵƵůƚĂŶĞ ŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ;ŽĨĨŝdžĂƚŝĞͿǀĂŶǀĞƌŚĂůĞŶŽǀĞƌƌŽĚĚĞůĞŶ Ͳ ŵĞĚĞďĞƉĂĂůĚ ĚŽŽƌ ǁĂƚ Ğƌ ƚƵƐƐĞŶ ĚĞ ďŝũ ĚĞ ŝŶƚĞƌĂĐƚŝĞďĞƚƌŽŬŬĞŶŵĞŶƐĞŶƉůĂĂƚƐǀŝŶĚƚ͘  dƌŝĂĚŝƐĐŚĞ ĂŶĂůLJƐĞ͗ ;ŐĞƌŝĐŚƚ ŽƉ ĚĞ ďĞƚƌĞŬŬŝŶŐĞŶ ƚƵƐƐĞŶŵĞŶƐĞŶͿ Ğ ďĞƐĐŚƌŝũǀŝŶŐ ĞŶ ĂŶĂůLJƐĞ ǀĂŶ ĚĞ ŵŽŐĞůŝũŬĞ ŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ;ŽĨũƵŝƐƚ͗ĨŝdžĂƚŝĞͿǀĂŶĚĞďĞƚƌĞŬŬŝŶŐĞŶ ƚƵƐƐĞŶ ĚĞ ŵĞŶƐĞŶ ŝŶ ĚĞ ŝŶƚĞƌĂĐƚŝĞ͕ ĞŶ ǀĂŶ ĚĞ ŵĞŶƐĞŶĚŝĞĞĞŶƌŽůƚŽĞďĞĚĞĞůĚŚĞďďĞŶŐĞŬƌĞŐĞŶŝŶ ĚĞƵŝƚǁĞƌŬŝŶŐǀĂŶŚĞƚǀĞƌŚĂĂůŽǀĞƌŚĞƚƌŽĚĚĞůĞŶʹ ŵĞƚŶĂŵĞĚĞƌŽĚĚĞůƚƌŝĂĚĞ͘ŝƚnjŝũŶĚĞŵĞŶƐĞŶĚŝĞ ŽƉ ĞĞŶ ƐƉĞĐŝĨŝĞŬĞ ǁŝũnjĞ ŵĞƚ ĞůŬĂĂƌ ƉƌĂƚĞŶ ŽǀĞƌ ŝĞŵĂŶĚ͘  EĞƚǁĞƌŬĚŽŵĞŝŶĂŶĂůLJƐĞ͗ ;ŐĞƌŝĐŚƚ ŽƉ ĚĞ ĐŽŶƚĞdžƚĞŶ ǀĂŶďĞƚƌĞŬŬŝŶŐĞŶĞŶŝŶŚŽƵĚĞŶͿ ĞďĞƐĐŚƌŝũǀŝŶŐĞŶĂŶĂůLJƐĞǀĂŶĚĞǀĞƌŽŶĚĞƌƐƚĞůĚĞ ŝŶƚĞƌĂĐƚŝĞƐ Ƶŝƚ ŚĞƚ ǀĞƌůĞĚĞŶ ĚŝĞ ďŝũ ďĞƚƌŽŬŬĞŶĞŶ ǁŽƌĚĞŶ ŐĞĂĐƚŝǀĞĞƌĚ ƚŝũĚĞŶƐ ŚĞƚ ƌŽĚĚĞůĞŶ ĞŶ ŚĞƚ ƉƌĂƚĞŶŽǀĞƌŚĞƚƌŽĚĚĞůĞŶ͘ /ŶŚŽƵĚͬsĞƌŚĂĂů ĂŶĂůLJƐĞ ŽŶƚĞdžƚ ĂŶĂůLJƐĞ dƌŝĂĚŝƐĐŚĞ ĂŶĂůLJƐĞ ^ŽĐŝĂůĞŶĞƚǁĞƌŬ ĚŽŵĞŝŶ ĞƚƌĞŬŬŝŶŐ sĞƌŚĂĂů

Figuur 5.5: Samenvattend overzicht van drie analysevormen gericht op verhalen, betrekkingen, en sociale netwerkdomeinen/contexten.

Het praten over roddelen (metacommuniceren) vraagt aandacht voor de betekenis en waardering van roddelen en het roddelverhaal bij de interacterende personen in deze of gene specifieke context. (Voor voorbeelden: zie Vignet 5.9.)

Vignet 5.9: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus. (Bron: Onderzoeksdossier)

Dat zijn vrienden, die vinden het leuk om op deze manier over een collega te praten. Het is een oud verhaal over de manager dat telkens weer de kop opsteekt als er weer eens iets moet veranderen in de organisatie.

Bij het koffieapparaat kan je dit soort verhalen verwachten.

Na de formele bijeenkomst wordt door het team het gedrag, meningen en standpunten van de voorzitter meestal nabesproken en becommentarieerd.

Het gedrag van de teamleider wordt verbonden aan een verhaal over zijn liefdesleven. De mensen die met elkaar praten over deze docent zijn al jaren met elkaar bevriend.

Bij het metacommuniceren is het gewenst of zelfs noodzakelijk aandacht te schenken aan het thema van de roddel, maar ook aan de betrekkingen tussen mensen die rod- delen. Het vierde oriëntatiegebied behelst de verwerking van eerdere interacties door de met elkaar interacterende personen – of die nu fysiek, psychisch of sociaal van aard zijn. Deze geven soms eveneens inzicht in de mogelijke verklaringen van roddelen die bij het metacommuniceren genoemd worden. (Voor voorbeelden: zie Vignet 5.10.)

Vignet 5.10: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus. (Bron: Onderzoeksdossier)

De mensen die roddelen over een derde zijn al jaren bevriend. De zussen praten altijd over ingetrouwde familieleden – de koude kant.

De jongeren praten onderling over de stelletjes in de groep en hoe groot de kans is dat een relatie stand zal houden.

De ouderen praten graag over de bekwaamheid en de houding van bepaalde verzorgenden. In de organisatie hebben de mensen met een lang dienstverband altijd kritiek op nieuw- komers.

Et cetera.

De ervaring tijdens de lessencyclus was dat studenten – zoals bij veel sociale verschijn- selen – geen helder beeld en definitie hebben van roddelen. Expliciete aandacht voor het afstemmen van definities en beelden van roddelen betekent dat overeenkomsten en verschillen in kaart gebracht kunnen worden.

Definities en voorbeelden van roddelen

Tijdens de metacommunicatie is het van belang na te gaan vanuit welk methodologi- sche benadering en theoretisch perspectief gesproken wordt over het roddelen. Wordt het roddelen los gezien van de mensen die roddelen, staat de ervaring en beleving van het roddelen centraal, of gaat de aandacht uit naar de constructie van verhalen over iemand die mensen samen ontwikkelen? Ook kan nagegaan worden of de aandacht zich richt op mogelijke oorsprong, het intermenselijke, of de gevolgen in termen van functies van het roddelen. Deze combinatie van perspectieven en methodologische benaderingen kan helpen bij het definiëren van het sociale verschijnsel – roddelen - waarover gesproken wordt.

De definitie die mensen hanteren kan vervolgens gericht zijn op betrekkingen tus- sen mensen, op het (roddel)verhaal, op de context waar het verhaal tussen bepaalde mensen wordt uitgewisseld, zoals blijkt in Vignet 5.11

Vignet 5.11: Enkele voorbeelden uit de lessencyclus. (Bron: Onderzoeksdossier)

Dat zijn twee handen op een buik. Ze kennen elkaar al zolang en zullen elkaar nooit afvallen. Dat is een verhaal vanuit de onderbuik, en is er alleen maar op gericht iemand te beschadigen. In de wandelgangen en bij het koffieapparaat kun je dit soort verhalen verwachten.

Bij metacommuniceren over roddelen moet in eerste instantie gezocht worden naar de reden waarom personen een verhaal een roddel noemen. De lessencyclus en de workshops laten zien dat personen vaak verschillende betekenissen hanteren, en ook roddelen in algemene zin verschillend waarderen (zie Vignet 5.12).

Vignet 5.12: Voorbeelden van studenten in enkele toetsopdrachten.