handel vooral op olie is gericht, terwijl Estland geen olie importeert omdat het al voldoende olieschalie heeft.
Conclusie
De APERC richt zich in de studie op de geografisch gezien steeds moeilijker te bereiken energiebronnen. Dit maakt het exploiteren van bronnen in de toekomst duurder. Aangezien ik kijk naar de huidige SOS situatie, is dit voor het onderzoek niet relevant. Het vormt geen risico voor SOS, maar geeft mogelijkheden en beperkingen aan voor het toekomstig energieaanbod. Op nationale schaal heb ik naar de ligging aan zee en ligging ten opzichte van exportlanden gekeken. In potentie liggen Polen en Bulgarije op strategische locaties tussen het energieaanbod en de energievraag. Estland ligt juist in een uithoek. De vraag is echter wat men aan een gunstige ligging ‘in potentie’ heeft. Geografie kan geen security of supply garanderen zonder de benodigde infrastructuur of transportmogelijkheden. Geografie biedt geen toegang tot energiebronnen maar een eventuele mogelijkheid tot toegang. Het geeft daarmee geen aanvullende bijdrage en kan als indicator voor Accessibility worden weggelaten.
2.2.3 Energienetwerk en transport
Vanzelfsprekend is het vervoer van energie tussen de energieproducent en de energieconsument essentieel voor SOS. Het vervoer van energie gaat ofwel via een energienetwerk van pijpleidingen ofwel via het transport per trein, schip of vrachtverkeer. Aan elk van deze mogelijkheden van vervoer zitten risico’s verbonden.
Wat betreft het transport per vrachtauto of trein hoeft men weinig te vrezen. Er zou een ongeluk kunnen gebeuren, maar dan is het vervoersmiddel snel te vervangen. Bovendien zijn de afstanden over het algemeen kort en vaak in eigen land. De energievoorziening van een heel land komt niet op het spel te staan. Steenkool en olie kunnen vrachtauto of trein worden vervoerd.
Ook bij transport per schip zijn de risico’s klein. De grote olietankers varen grotendeels op de open zeeën.150
Wel zijn er enkele smalle zeestraten waar het scheepverkeer wel doorheen moet kunnen. Dit zijn de zogenaamde ‘flessenhalzen’ (chokepoints), te weten: !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
! %$! de zeestraat van Malakka, Bab El Mandab, de zeestraat van Hormuz, de Bosporus, het Suez Kanaal en het Panama Kanaal.151
Wanneer een van deze zeestraten geblokkeerd wordt, zij het door een regering of door een ongeluk, is het energietransport enige tijd ontregeld.
Energievervoer per pijpleiding, voornamelijk gas, is het minst flexibel en daardoor kwetsbaar wanneer het ergens onderbroken wordt. Ik besteed hier daarom extra aandacht aan. Het exporterende land kan de kranen dichtdraaien, maar er kan ook iets gebeuren in een van de doorvoerlanden. De meeste pijpleidingen doorkruisen immers meerdere landen. Vaak is er ook maar één pijpleidingroute. Meerdere pijleidingen naast elkaar zijn economisch niet rendabel, vooral gezien de hoge aanlegkosten.152
Veel landen in Centraal- en Oost-Europa hebben aan de Sovjetperiode een energie-infrastructuur overgehouden die volledig is gericht op Rusland. Ook de casuslanden zijn voor hun energieimport bijna volledig afhankelijk van Rusland. Deze energie, zowel olie als gas, wordt per pijpleiding geleverd. Zoals besproken is deze vorm van transport inflexibel en daarmee het meest kwetsbaar. Hoe staat het specifiek met de Russische pijpleidingen?
Betrouwbaarheid van het transport via pijpleiding hangt voor een groot deel af van onderhoud. De energie-infrastructuur in Centraal- en Oost-Europa dateert uit de Sovjettijd en is daarmee vaak niet meer modern. Bovendien worden er ook in de infrastructuur te weinig investeringen gedaan door Gazprom en Transneft.153
De kans op onderbrekingen neemt daarmee toe. Kandiyoti citeert uit de statistieken van de CONCAWE154
(die de veiligheid van pijpleidingen controleert) dat de West-Europese pijpleidingen minder ongeregeldheden laten zien dan de Russische.155
Een ander probleem is de verwachte stijging van de vraag naar Russische olie en gas. Nu de bronnen in Noorwegen opraken, gaat Europa meer energie uit Rusland importeren. Dit legt een hoge druk op de capaciteit van de bestaande pijpleidingen. Checchi noemt als voorbeeld de Druzhba oliepijpleiding in Oekraïne.156
Daarnaast is men bij transport per pijpleiding afhankelijk van de doorvoerlanden. De gevolgen van de gascrisis in Oekraïne zijn bij het bespreken van de indicator geopolitiek al aan bod gekomen. Daarbij komt dat men als overblijfsel uit de Sovjettijd geen duidelijke
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
,),!Linde, C. van der, Study on Energy Supply Security and Geopolitics, 237. ! 152 Larsson, R.L., ‘Russia’s Energy Policy’, 44.
153 Checchi, A., Behrens, A. en Egenhofer C., ‘Long-Term Energy Security Risks for Europe’, 17.
154 Organisatie van oliebedrijven in Europa voor onderzoek naar milieu, gezondheid en veiligheid bij raffinaderij en distributie.
155 Kandiyoti, R., Pipelines: Flowing Oil and Crude Politics, 34.
! (*! afspraken heeft over doorvoertarieven en export capaciteit.157
Dit draagt verder bij aan de onzekerheid van het energienetwerk.
Bulgarije
Bulgarije importeert gas en olie uit Rusland. Voor beide is men afhankelijk van slechts één pijpleidingroute. De gaspijpleiding loopt vanuit Rusland via Oekraïne en Macedonië naar Bulgarije. De oliepijpleiding is binnenlands; aan de Bulgaarse kust worden Russische olietankers gelost en per pijpleiding wordt de olie verder vervoert naar de stad Pleven. Het pijpleidingennetwerk is nu eenzijdig.158
Wel zijn er plannen om nieuwe pijpleidingroutes aan te leggen. Bulgarije ligt op de route van zowel de door Rusland geplande South Stream pijpleiding als de door de EU geplande Nabucco pijpleiding. Deze concurrerende projecten moeten gas uit Centraal-Azië via de Zwarte Zee naar West-Europa moeten gaan brengen. Ook wat betreft oliepijpleidingen liggen er twee plannen op tafel. Zij moeten een nieuwe route vormen voor de Kaspische olie naar de Middellandse Zee. De enige route die nu mogelijk is via de smalle zeestraat Bosporus. De Bourgas-Alexandroupolis pijpleiding (BAP) is een Russisch plan. Via olietankers wordt de olie naar de stad Bourgas aan de Bulgaarse kust gebracht waarna het via de nieuwe pijpleiding naar Alexandroupolis in Griekenland vervoerd wordt. Het door de EU gesteunde plan is de AMBO pijpleiding die ook in Bourgas moet beginnen en vervolgens via Macedonië naar de kustplaats Vlore in Albanië loopt
De nieuwe pijpleidingen zouden de situatie voor Bulgarije aanzienlijk verbeteren. Het huidige pijpleidingnetwerk voldoet niet.
Polen
Polen importeert olie uit Rusland via één pijpleiding; deze loopt vanuit Rusland via Wit-Rusland naar Polen en uiteindelijk naar Duitsland. In Polen is ook nog een binnenlandse pijpleiding naar de oliehaven Gdansk aan de Baltische Zee. Hierdoor heeft Polen de mogelijkheid olie van de internationale olietankers te vervoeren.
Gas wordt vanuit West-Siberië (en in de toekomst ook vanuit het Yamal Schiereiland) via Wit-Rusland naar Polen en vervolgens naar Duitsland getransporteerd. Dit is de Yamal-Europa gaspijpleiding. Deze zou eventueel kunnen worden uitgebreid met Yamal II, een extra verbinding vanuit Duitsland naar Slowakije. De Russen geven echter voorkeur aan het Nord !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
157 Checchi, A., Behrens, A. en Egenhofer C., ‘Long-Term Energy Security Risks for Europe’, 20.
158 Bekijk http://maps.grida.no/go/graphic/major-oil-pipeline-projects (geraadpleegd op 04-06-2010) voor de pijpleidingroutes in Europa.
! (,! Stream project. Dit project omzeilt Polen en de Baltische staten als doorvoerlanden voor gas naar Duitsland door de pijpleiding via de Baltische Zee aan te leggen.159
De zekerheid dat Gazprom de kranen naar Polen niet zal dichtdraaien, omdat Duitsland dan ook geen energie meer krijgt is het hiermee helaas kwijt.
Of het plan nu wel of niet doorgaat, Pools gas blijft via één pijpleiding en ook nog eens via het onbetrouwbaar geachte Wit-Rusland het land binnenstromen. Dit maakt Polen kwetsbaar voor onderbrekingen.
Estland
Estland importeert geen olie uit Rusland, daar het voldoende binnenlandse olieschalie voorraden heeft. Wel is Estland voor gas volledig afhankelijk van Rusland. Dit gas wordt direct vanuit Rusland geïmporteerd. Estland heeft daarmee geen extra onzekerheid door doorvoerlanden.
Wat betreft nieuwe plannen voor pijpleidingen valt Estland buiten de boot. Net als Polen had Estland gehoopt als doorvoerland te fungeren voor een nieuwe pijpleiding naar Duitsland. Met Nord Stream is hier echter een stokje voor gestoken. De geschatte kosten van aanleg overstijgen die van de geschatte kosten van een pijpleiding over land, maar blijkbaar heeft Gazprom en het Duitse energiebedrijf Winterberg dit liever dan ‘lastige’ doorvoerlanden.160
Estland is en blijft afhankelijk van een enkele pijpleiding vanuit Rusland. Deze verbinding is echter wel direct.
Conclusie !
Het grootste risico loopt men wanneer er veel energie via de pijpleidingen wordt geïmporteerd. Dit is de minst flexibele vorm van vervoer waardoor de kwetsbaarheid voor onderbrekingen die de SOS op het spel zetten het grootst is. Bulgarije, Estland en Polen importeren alle drie veel energie per pijpleiding. Daarbij komt dat Russische pijpleidingen over het algemeen slechter worden onderhouden wat de risico’s vergroot. Polen en Bulgarije zijn daarnaast ook nog afhankelijk van respectievelijk Wit-Rusland en Oekraïne als doorvoerland. Polen heeft daarentegen ook een binnenlandse pijpleiding vanaf de kust waardoor olie ook van olietankers kan worden gekocht. Maar wat vormt een groter risico: !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
159 Dit is door Polen bij de Duitse regering afgedwongen; zoek bron. 160 Kandiyoti, R., Pipelines: Flowing Oil and Crude Politics, 130.
! ("! afhankelijkheid van doorvoerlanden of slechts een enkele pijpleiding? Bulgarije heeft beide risico’s waardoor het de slechtste SOS situatie heeft. Wat betreft plannen voor nieuwe pijpleidingen staat Bulgarije er echter als enige rooskleurig voor. Maar zolang deze niet worden uitgevoerd verbeteren ze niets aan de SOS.