Effecten op de doelmatigheid van de opsporing

De meeste respondenten hebben hoge verwachtingen van het opnemen van vertrouwelijke communicatie. Men ziet het middel als een opvolger van de telefoontap, die volgens sommigen aan erosie onderhevig is. Wel ervaart men het als een dusdanig omslachtige procedure, dat het gebruik van het middel daardoor in de praktijk ontmoedigd wordt. Over de feitelijke resulta-ten van het opnemen van vertrouwelijke communicatie is men verdeeld. Verhalen over urenlange bandopnames van regen op een auto (de recorder gaat lopen als er geluid is) worden afgewisseld door zeer enthousiaste reacties. Vooralsnog lijkt het zeer van externe omstandigheden af te hangen of de resultaten bruikbaar zijn of niet. Als er een gesprek is opgenomen en het is te verstaan, heeft het meestal goede tactische of bewijswaarde. Met name het afluisteren in de auto wordt als zeer interessant gezien, maar is technisch soms lastig. Het is een zeer arbeidsintensief proces om de gesprekken uit te luisteren en te transcripiëren, met name omdat dus lang niet alles wat wordt opgenomen ook daadwerkelijk gesproken tekst is. Opvallend is, dat het opnemen van vertrouwelijke communicatie in de meeste arrondissementen tot nu slechts enkele malen is gebruikt, terwijl in één van de bij het onderzoek betrokken arrondissementen aangegeven wordt dat men het vaak gebruikt. Wij vermoeden dat dit veel te maken heeft met de hiervoor omschreven procedure. Degenen die het middel vaker hebben gebruikt geven te kennen goed te weten wie ze moeten benaderen om de procedure zo snel mogelijk rond te krijgen. Uit de reactie van een aantal betrokkenen blijkt het zeer wel mogelijk om het middel binnen een week operationeel te hebben. Ontbreekt toegang tot het ‘netwerk’, dan kan het een tijdrovende procedure zijn. Over de procedure bij de centrale toetsingscommissie wordt regelmatig opgemerkt dat het moeilijk is om te bepalen wat nu precies de criteria zijn die worden gehanteerd.

bevoegdheid blijkt dat er eveneens onduidelijkheid is over de criteria die worden gehanteerd bij de prioritering door het Landelijk Parket en het Korps landelijke politiediensten.

Om meer inzicht te krijgen in de procedure en de opbrengsten van het opnemen van vertrouwelijke communicatie hebben we een aantal dossiers bestudeerd waarin deze methode is toegepast.

2.3.4 Dossieronderzoek

Naar aanleiding van interviews met respondenten die ervaring hebben opgedaan met het opnemen van vertrouwelijke communicatie zijn zes zaken geselecteerd waarbij als aanvulling op de informatie uit de interviews de dossiers zijn bestudeerd. Het ging om ovc in een auto, in een bedrijfs-pand, in een woning en in een huis van bewaring.

We bespreken hierna per zaak de achtergrond van de strafzaak, de proce-dure, de overwegingen om voor de inzet van ovc te kiezen en de resultaten die met ovc zijn behaald.

1 Ovc in een auto

Aanleiding voor het onderzoek

De aanleiding tot het onderzoek werd gevormd door CIE-informatie dat twee broers uit plaats X grote heroïnetransporten zouden organiseren. Bij aanvang van het onderzoek is aanvankelijk gestart met observatie en tappen. Bij de observatie is gebruikgemaakt van een peilbaken. Uit de inhoud van de afgeluisterde telefoongesprekken bleek dat de verdachten er rekening mee hielden dat ze werden afgeluisterd. Uit observatie kwam naar voren dat verdachten regelmatig met twee à drie man in de auto verbleven. Twee maanden nadat is begonnen met tappen en observeren wordt een bevel ovc gevraagd voor het opnemen van gesprekken in de auto van verdachte 1. In de aanvraag wordt op basis van observaties van het observa-tieteam onderbouwd dat de verdachte alleen gebruikmaakt van de bewuste auto waarin ovc toegepast zou moeten worden. Met deze auto worden personen vervoerd waarmee de verdachte in drugs zou handelen. Een medeverdachte is regelmatig passagier. Ter onderbouwing hiervan zijn de relevante tapgesprekken en verslagen van het observatieteam bijgevoegd. Hieruit blijkt welke mensen zijn opgepikt in de verschillende steden en bij NS-stations. Verder wordt aangevoerd dat verdachte gesprekken met een vermoedelijke leverancier niet via zijn eigen GSM maar vanuit willekeurige telefooncellen voert. Dit bleek uit opgevraagde printgegevens van die telefooncellen. Uit de tap blijkt verder dat de verdachte rekening houdt met de mogelijkheid te worden afgeluisterd: er is sprake van versluierd taal-gebruik en de verdachte maakt via de telefoon afspraken en gaat daarop met de auto naar deze afspraken toe. Er is aanvullende CIE-informatie over een op handen zijnd transport vanuit Turkije naar Nederland. Verdachte heeft

antecedenten op het gebied van de Opiumwet, in- en uitvoer en het voorhanden hebben van een vuurwapen.

Duur van de procedure en periode van opnemen van vertrouwelijke communicatie

Nadat het bevel is gegeven en de machtiging van de rechter-commissaris is verkregen, volgt na vier weken een positieve beslissing van de landelijk officier van justitie. Twee maanden later is de apparatuur geplaatst. Door capaciteitsproblemen bij het plaatsingsteam, in combinatie met het feit dat de auto moeilijk lokaliseerbaar was, gingen er twee maanden overheen voordat de apparatuur kon worden geplaatst. Voor de duur van het

opnemen van vertrouwelijke communicatie moet maandelijks het bevel van de officier van justitie en de machtiging van de rechter-commissaris worden verlengd. De noodzaak tot verlenging wordt telkens onderbouwd, bijvoor-beeld door in de verlengingsaanvraag op te nemen dat gedurende ander-halve week bijna geen gesprekken meer over de tap komen, gesprekken nog steeds via willekeurige telefooncellen plaatsvinden en de verdachte gesprek-ken over telefoon afkapt en aandringt op persoonlijke ontmoetingen. In totaal is gedurende vijf maanden afgeluisterd in de auto. De verlengings-aanvragen blijven aanvankelijk onderbouwd met de oude bestaande gronden. Bij de vijfde verlenging is opgenomen dat uit de afgeluisterde gesprekken het vermoeden van de drugshandel wordt bevestigd. Er zijn echter nog geen gesprekken beluisterd waaruit aanhouding/inbeslagneming zou kunnen voortvloeien. Van de drie laatste verlengingsaanvragen was in het dossier geen onderbouwing aanwezig. Het opnemen van de gesprekken wordt beëindigd omdat er onvoldoende belastend materiaal uit voortkomt. Op enig moment blijkt dat de verdachte een andere auto heeft. Er wordt nog een verzoek tot wijziging van het bevel opgesteld om de apparatuur onder te brengen in een andere auto. Hiervoor is geen concrete aanvraag meer gedaan omdat dit samenviel met stopzetten van het onderzoek wegens gebrek aan voldoende resultaat.

Resultaten

De gesprekken hebben onvoldoende belastend materiaal opgeleverd. Volgens een van de leden van het onderzoeksteam waren hiervoor verschil-lende redenen. De gesprekken waren vaak moeilijk te verstaan vanwege lawaai van de radio of lawaai van de auto. Zijn ruwe schatting zat tegen de veertig procent. De gesprekken leverden ook inhoudelijk weinig op. Kort voor de start van het onderzoek was er waarschijnlijk een aflevering geweest van 170 kilo drugs. Uit de tap en ovc-gesprekken bleek van een geschil over de betaling en was er een dreiging van een afrekening. De respondent is van mening dat betalingsperikelen bij de verdachten en het daardoor vermin-derde vertrouwen er de oorzaak van is geweest dat gedurende ruim een half jaar geen transporten meer rond zijn gekomen. Telkens ketsten afspraken op een laatste moment af. Omdat het grote transport waarop men zat te

wachten niet is gekomen, is de zaak uiteindelijk afgeblazen. Op zich zat men volgens de respondent goed met de verdachten. In een zijtak die via tap- en ovc-gesprekken in beeld is gekomen, zijn aanhoudingen verricht en zijn drugs in beslag genomen. Als probleem is ervaren dat het niet mogelijk was de gesprekken live uit te luisteren. Het kostte drie dagen om de gesprekken uit te werken. Conclusie van respondent was dat je goed moet bedenken wat je wilt en waarvoor je het middel wilt gebruiken, omdat ovc een grote aanslag doet op de onderzoekscapaciteit. Ovc is bewerkelijk maar zou ook de looptijd van je onderzoek kunnen inperken.

2 Ovc in een auto

Aanleiding voor het onderzoek

Er is CIE-informatie over verkoop vanuit een horecagelegenheid van XTC en coke. Dit zou gedaan worden door twee verdachten, X en Y. Beiden zouden regelmatig transporten met XTC naar Engeland laten rijden. De CIE-infor-matie vormt samen met antecedenten van de verdachten op het gebied van diefstal en geweld, de basis voor een bevel stelselmatige observatie. Hierbij wordt plaatsbepalingapparatuur in de auto’s van beide verdachten aange-bracht. Een maand later worden beide verdachten ook getapt. Na een maand blijkt dat Y nauwelijks contact heeft met X, maar een zekere Z heeft dat wel. Zij verkeren vrijwel dagelijks in elkaars gezelschap en Z blijkt voor X werkzaamheden uit te voeren, zo valt uit tap en observatie op te maken. Over Z wordt CIE-informatie ontvangen dat hij in de XTC-handel zit, daarom wordt het onderzoek uitgebreid naar verdachte Z. Reden voor de toepassing van ovc ligt in het versluierd taalgebruik over de telefoon. De verdachten maken regelmatig gebruik van telefooncellen, terwijl beiden over verschillende mobiele telefoons beschikken. Verdachte Z heeft op onregelmatige tijden afspraken op zeer verschillende locaties met tot op dat moment in het onderzoek nog onbekende personen. Afspraken en ontmoe-tingen vinden veelal in de auto plaats van de verdachten. De verdachten zijn voor het observatieteam moeilijk te volgen. Uit observatie bleek verder dat er kennelijk met telefoons werd gebeld die nog niet werden getapt.

Duur van de procedure en periode van afluisteren

Tussen het eerste bevel ovc en de realisering van de plaatsing lagen twee maanden. Doordat een van de auto’s waarin de apparatuur zou worden ingebouwd pech kreeg, is de plaatsing vertraagd. In de auto’s van beide verdachten is ovc-apparatuur geplaatst. Eerst in de auto van verdachte Z en daarna in de auto van verdachte X. De totale duur was bijna drie maanden.

Resultaten

Op de in de auto gevoerde gesprekken is te horen hoe gesproken wordt over de handel in pillen. Er werd regelmatig gesproken over de prijzen van de pillen en over de manier waarop de pillen verborgen moeten worden en

naar het buitenland vervoerd. Ook blijkt uit de gesprekken dat een handels-voorraad bij een verdachte verborgen ligt. In combinatie met de tap en observatie wordt veel informatie opgedaan over de plaatsen waar de verdachten zijn geweest en met welk doel dat was. Daarmee wordt weer verder gerechercheerd. Gesprekken uit de auto zijn effectief om de ver-sluierde gesprekken over de telefoon te interpreteren. Gaande het onder-zoek komen diverse andere verdachten in beeld, onder andere personen aan wie eerder drugs zijn geleverd en contactpersonen uit het buitenland aan wie drugs geleverd moeten worden. Mede op basis van de ovc-gesprekken heeft een verdachte uitgebreid en belastend verklaard over plannen, planning, verdeling van verantwoordelijkheden en dergelijke binnen de uiteindelijk omvangrijke verdachtengroep. Aan zes hoofdverdachten zijn straffen tussen de drieënhalf en zeven jaar opgelegd.

3 Ovc in een auto

Aanleiding voor het onderzoek

Het onderzoek richt zich op betrokkenheid van verdachten bij drugshandel, het voorhanden hebben van vuurwapens en het beramen en voorbereiden van moordaanslagen. Het onderzoek is aanvankelijk met tap en observatie begonnen. Hierbij worden verdachte contacten en afspraken waargenomen. Bij een afspraak wordt een pakketje overhandigd waarna een van de verdachten kort daarop naar een telefooncel loopt om te gaan bellen. Ook wordt gezien dat een verdachte eerst met zijn mobiele telefoon belt en even later vanuit een telefooncel. Ook komt de verdachte uit zijn woning om te gaan bellen vanuit een telefooncel. Dit wordt – mede gezien de aard van de feiten waarvan de verdachte wordt verdacht – aangevoerd om te onderbou-wen dat van de tap alléén weinig resultaat te verwachten is. Door het obser-vatieteam is vastgesteld in welke auto de verdachte rijdt. De verwachting is dat inzicht in vertrouwelijke communicatie zal kunnen leiden tot nader inzicht in contacten van de verdachte en zijn bewegingen, wat zou kunnen leiden tot opheldering van de bestaande verdenking.

Duur van de procedure en periode van afluisteren

Een maand na het bevel ovc is de apparatuur geplaatst in de auto. Over een periode van vijf maanden wordt afgeluisterd, tot de aanhouding van de verdachten. In de verlengingsprocessen-verbaal worden telkens relevante tap- en ovc-gesprekken opgenomen en verslagen van het observatieteam.

Resultaten

Er zijn vele gesprekken opgenomen die te maken hebben met hasj/hennep. Inzittenden uit de auto hebben het over het knippen (van hennep), water geven en oogsten. Men is vermoedelijk bezig met opzetten of beheren van verschillenden hennepplantages. Later blijkt uit de gesprekken dat het voornemen is de bewoner van een pand waar een hennepplantage is, te

gijzelen of te rippen. De bewoner van het pand waar de vermoedelijke ripdeal zou worden gepleegd, is door de politie gewaarschuwd. In de woning is daarbij een kleine hennepplantage in beslag genomen. In een ander gesprek gaat het over het meenemen van wapens naar een café. Hierbij wordt precies uit de doeken gedaan wat men van plan is, iets waarvoor tapgesprekken al een indicatie gaven. De aard van de afgeluisterde gesprekken heeft geleid tot verschillende observatieacties om deze dreiging tegen te gaan. Doordat niet elke keer tijdig de gesprekken gedownload en vertaald konden worden, bleek soms van het bestaan van een dreigende situatie pas achteraf. De kwaliteit van de opgenomen gesprekken was goed, zij het dat regelmatig woorden of delen van zinnen niet waren te verstaan. Voor de interpretatie van de gesprekken – die ook nog eens vertaald moesten worden – bleek dit echter niet tot problemen te leiden. Vier verdachten zijn in deze zaak vervolgd. De rechtbank vond de resultaten van de gesprekken niet voldoende om het strafbare feit te bewijzen van artikel 140 Sr, gericht op het plegen van overvallen en liquidaties. Bij één van de verdachten echter wel omdat die concreet op pad is geweest en voorberei-dingshandelingen heeft getroffen om iemand te beroven. Dat is in de auto besproken en door de rechtbank bewezen geacht.

4 Ovc in een bedrijfspand Aanleiding voor het onderzoek

Er is CIE-informatie met betrekking tot handel in synthetische drugs door persoon X. Vanuit de verdenking tegen persoon X die is geobserveerd, komen meer verdachten in beeld die daarna getapt en geobserveerd worden. Uit de taps blijkt dat de leden van de organisatie er rekening mee houden dat hun telefoons worden afgeluisterd en dat ze geobserveerd worden. Uit het onderzoek blijkt dat het huis van de hoofdverdachte en een garagebedrijf van een medeverdachte belangrijke ontmoetingsplaatsen zijn. Tevens blijkt dat er vaak op heel korte termijn ontmoetingen zijn tussen verdachten. Pas achteraf wordt vastgesteld dat er ontmoetingen met derden zijn geweest, zonder dat daar in de getapte gesprekken over gepraat wordt. Om beter zicht te krijgen op de structuur van de organisatie acht het onder-zoeksteam het nodig ovc toe te passen in de garage van de medeverdachte.

Duur van de procedure en periode van afluisteren

Anderhalve maand na de machtiging van de rechter-commissaris was de apparatuur operationeel. Er is enige tijd nodig geweest om een plaatsopne-ming te doen en te kijken waar en hoe de apparatuur geplaatst moest worden. Er is gedurende bijna vijf maanden afgeluisterd.

Resultaten

De inhoud van de afgeluisterde gesprekken heeft voornamelijk bijgedragen aan sturingsinformatie. Aan de hand hiervan kon verder gerechercheerd

worden. Men wist nu wat er stond te gebeuren en kon daarnaar handelen. Het team was zeer tevreden over de resultaten voor het onderzoek. Een groot voordeel in deze zaak was dat de plaats onder constante cameraobser-vatie stond. Daardoor kon selectief worden omgegaan met opnemen. Alleen als de verdachten in het pand waren, werd er opgenomen. Hierdoor heeft men efficiënt kunnen werken. De uitwerktijd was dan ook niet lang (circa een dag).

5 Ovc in een woning

Aanleiding voor het onderzoek

Een te vroeg geboren baby wordt op de couveuseafdeling van het ziekenhuis waar zij wordt verpleegd herhaalde malen zeer ernstig ziek. Na onderzoek worden hoge – normaal gesproken dodelijke – alcoholpromillages aange-troffen in eerder afgenomen bloedmonsters. De ouders van het meisje, die haar dagelijks bezoeken en kunnen voeden, worden verdacht van toedie-ning van de alcohol. Uit afgeluisterde telefoongesprekken wordt deze verdenking gevoed, maar er worden verder geen relevante uitspraken gedaan. Het horen van verdachten en getuigen heeft onvoldoende opgele-verd. De verwachting is dat in de woning het echtpaar met elkaar over de feiten waarvan ze worden verdacht zullen spreken. Dit zou met name te verwachten zijn na een zitting bij de kinderrechter waar de ouders in het kader van een ondertoezichtstelling aanwezig zullen zijn. Verder wordt een huiszoeking gepland, mede tegen de achtergrond dat dat aanleiding zal geven voor de verdachten over hun eventuele betrokkenheid bij de zaak te spreken. Ook van de daaropvolgende verhoren van verdachten of getuigen verwacht men dat daar thuis over gesproken zal worden. De man is om die reden na de huiszoeking dan ook eerder aangehouden dan de vrouw. Voorafgaand aan het opnemen van gesprekken in de woning is ovc voor een periode van vier weken toegepast in de auto’s van de verdachten. Reden hiervoor was onder andere dat voor of na afloop van het bezoek aan de kinderrechter, mogelijk relevante gesprekken konden worden opgevangen.

Duur van de procedure en periode van het opnemen van vertrouwelijke communicatie

Plaatsing in de woning is na zes weken gerealiseerd. Om vast te kunnen stellen wanneer de apparatuur ongestoord geplaatst kon worden, is een bevel stelselmatige observatie gegeven. Om plaatsing in de auto’s te verge-makkelijken zijn peilbakens geplaatst. Omdat ovc in de woning is toegepast, is de daarvoor vereiste procedure via de centrale toetsingscommissie en het college van procureurs-generaal doorlopen. In de auto’s is gedurende vier weken afgeluisterd. Daarna is de ovc beëindigd omdat er geen relevante gesprekken uit voortkwamen. Het opnemen in de woning is mede naar aanleiding van het advies van de centrale toetsingscommissie beperkt tot twee weken. Reden hiervoor was dat vooraf geen selectie gemaakt kon

worden van de op te nemen gesprekken. Daarom is de periode in duur beperkt. Als voorwaarde voor het opnemen en verwerken van gesprekken is gesteld dat in elk geval een van beide verdachten in de woning aanwezig zou moeten zijn.

Resultaten

De gesprekken uit auto hebben niets opgeleverd. De technische kwaliteit viel tegen omdat men last had van andere geluiden in de auto, zoals hevige regenbuien, de autoradio en het dichtslaan van portieren. De gesprekken tussen de beide verdachten waren schaars en vaak onverstaanbaar. In de auto van de vrouw zijn geen gesprekken opgenomen.

De gesprekken uit de woning hebben slechts summiere en indirecte aanwij-zingen gegeven van betrokkenheid bij het strafbare feit. Uitlatingen die gedaan waren over de tap of tegenover een getuige konden daardoor op een