Effect van bundeling

712. Bundeling van diensten voldoet aan de behoefte van een (groot) deel van de eindgebruikers om alle diensten bij één aanbieder, op één rekening en voor één prijs af te nemen. Het college heeft in Annex B.9 geconcludeerd dat bundels niet een aparte productmarkt vormen, maar dat bundeling desondanks een effect kan hebben op de concurrentiepositie van de verschillende aanbieders. Dit effect onderzoekt het college in deze paragraaf.

713. De verkoop van bundels kan tot concurrentieverstoring leiden.³³² Enerzijds kan een partij met AMM op een bepaalde markt zijn marktmacht door middel van bundeling overhevelen op een andere markt waar hij (nog) geen AMM heeft. Anderzijds kan een partij met AMM op een bepaalde individuele markt zijn marktmacht door middel van bundeling beschermen en voorkomen dat andere partijen sterker worden. In deze paragraaf wordt onderzocht in hoeverre beide effecten van bundeling

gevolgen kunnen hebben op de concurrentiepositie van KPN ten opzichte van de kabelaanbieders. Dit onderzoekt het college met de beantwoording van de volgende vragen:

a. Kan KPN haar concurrentiepositie op de retailmarkt voor internettoegang door middel van bundeling beschermen en voorkomen dat andere partijen sterker worden op deze markt? b. Kunnen kabelaanbieders hun concurrentiepositie op de retail televisiemarkt door middel van

bundeling overhevelen op de retailmarkt voor internettoegang?

Het college onderzoekt vraag (a) in paragraaf B.4.6.1. Vraag (b) wordt onderzocht in paragraaf B.4.6.2.

714. Een derde potentieel concurrentieverstorend effect van bundeling is dat een partij AMM krijgt op een retail bundelmarkt. Deze partij zou bijvoorbeeld excessieve tarieven op bundels kunnen hanteren of eenzijdig kunnen bepalen hoe de bundel eruit ziet. Omdat reeds is geconcludeerd dat bundels niet een aparte productmarkt vormen, komt dit mogelijke effect van bundeling niet verder aan de orde.

B.4.6.1 Bescherming machtmacht KPN op de retailmarkt voor internettoegang

715. Het college onderzoekt in deze paragraaf of KPN door bundeling haar marktaandeel op de retailmarkt voor internettoegang weet af te schermen.

332

Europese Commissie, 2009/C 45/02, Mededelingen van de Commissie – Richtsnoeren betreffende de handhavingsprioriteiten van de Commissie bij de toepassing van artikel 82 van het EG-verdrag op onrechtmatige uitsluitingsgedrag door ondernemingen met een machtspositie, Publicatieblad van de Europese Unie C 45/7, 24 februari 2009.

Feiten

716. Het totale aantal internetaansluitingen van KPN is [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXX], zoals blijkt uit Figuur 26. Daarbij constateert het college dat de totale retailmarkt voor internettoegang is gegroeid en het marktaandeel van KPN hierdoor is gedaald, zoals is

beschreven in paragraaf B.4.3.1.

Figuur 26. Groei internetdiensten KPN (x 1.000 aansluitingen). Bron: Structurele Marktmonitor OPTA. [vertrouwelijk]

717. Het totaal aantal aansluitingen van KPN is [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX].

718. KPN levert internettoegang [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXX]. Consumenten die bundels afnemen, zijn tussen eind 2008 en medio 2010 in 78 procent tot 89 procent van de gevallen (afhankelijk van het type bundel) trouw gebleven aan hun internetaanbieder. Daar tegenover is minder dan 74 procent van de consumenten die individuele internettoegang afnemen bij zijn oude aanbieder gebleven.³³³

Analyse

719. Het college constateert dat de verkoop van bundels door KPN [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

333

Blauw Research, Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten, december 2010, blz. 46.

XXXXXXXXXXXX]. Dit kan worden verklaard door het feit dat bundels een lagere churn hebben dan individuele internetdiensten.

720. Verder heeft bundeling [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX]. Dit blijkt ook uit de bevindingen in paragraaf B.4.3.1.

Conclusie

721. Het college concludeert dat KPN door bundeling met vaste telefonie en televisiediensten haar relatief sterke concurrentiepositie op de retailmarkt voor internettoegang kan behouden

[vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX]

B.4.6.2 Overheveling marktmacht kabelaanbieders naar de retailmarkt voor internettoegang

722. Het college onderzoekt in deze paragraaf of kabelaanbieders hun concurrentiepositie op de markt voor televisie door middel van bundeling (deels) kunnen overhevelen naar de retailmarkt voor internettoegang.

Feiten

723. Kabelaanbieders hebben sinds eind 2008 meer marktaandeel verworven op de markt voor internettoegang, zoals blijkt uit de bevindingen in paragraaf B.4.3.1. Deze groei is vrijwel geheel te danken aan de toenemende verkoop van internetdiensten in bundels. Er zijn niet meer dan enkele duizenden individuele internetdiensten die door kabelaanbieders worden geleverd, zoals blijkt uit Figuur 27.³³⁴

334

[vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Figuur 27. Groei internetdiensten kabelaanbieders (x 1.000 aansluitingen). Bron: Structurele Marktmonitor OPTA. [vertrouwelijk]

724. Uit Figuur 27 blijkt dat het totale aantal internetaansluitingen van kabelaanbieders is gestegen. Deze stijging is veroorzaakt door een toenemende verkoop van de triple-playbundels. Het totale aantal dual-playbundels van kabelaanbieders is in dezelfde periode gedaald.

Analyse

725. Het college constateert dat kabelaanbieders in toenemende mate hun internettoegang hebben verkocht binnen bundels met televisiediensten. Dit is naar oordeel van het college een indicatie dat kabelaanbieders hun concurrentiepositie op de televisiemarkt gebruiken om met televisiebundels meer marktaandeel te verwerven op de markt voor internettoegang.

726. De bundels die kabelaanbieders aanbieden, zijn voor KPN voor een deel repliceerbaar. Bepaalde bundelvarianten met internettoegang met hogere downloadcapaciteiten (meer dan 50 Mbit/s) zijn echter tot 2012 niet repliceerbaar in de gebieden waar KPN geen glasvezel heeft uitgerold. Vanaf 2012 zal KPN met pair bonding ook snellere diensten introduceren waardoor zie bundels met internetdiensten tot 100 Mbit/s kan bieden via haar kopernetwerk (zie ook paragraaf B.4.5.2).

Conclusie

727. Het college heeft in paragraaf B.4.6.1 geconcludeerd dat KPN profiteert van bundeling op de retailmarkt voor internettoegang. Kabelaanbieders profiteren ook van bundeling, zoals blijkt uit paragraaf B.4.6.2. Door de verkoop van bundels met vooral televisiediensten groeien zij op de markt voor internettoegang.

728. Het college constateert dat kabelaanbieders en KPN elkaars bundelaanbiedingen kunnen repliceren. Dat geldt tot 2012 voor bundels met downloadcapaciteiten tot en met 50 Mbit/s.

Uitzondering hierop zijn de gebieden waar KPN glasvezel heeft uitgerold. In deze gebieden kan KPN volledig het bundelaanbod van kabelaanbieders repliceren. Vanaf 2012 biedt KPN snellere

internetdiensten aan via pair bonding. Hierdoor kan KPN op korte termijn ook de bundels tot 100 Mbit/s repliceren via haar kopernetwerk. Daarom concludeert het college dat bundeling KPN slechts een beperkt concurrentienadeel geeft ten opzichte van kabelaanbieders.

729. Het college is van oordeel dat dit alleen relevant is in scenario’s waarin er sprake is van een relatief grote vraag naar bandbreedte (scenario’s 1 en 2). Het college concludeert daarom dat bundeling (evenals technologische voorsprong in paragraaf B.4.5.2) een factor is die in scenario’s 1 en 2 in beperkte mate negatief bijdraagt aan het risico op AMM van KPN op de markt voor

internettoegang in afwezigheid van regulering. In scenario’s 3 en 4 is de groei van de vraag naar capaciteit beperkter en is er geen sprake van een positieve of negatieve bijdrage aan het risico op AMM van KPN.