Ecosysteembenadering

Rondom Open Data spelen organisatorische, technologische en sociologische aspecten een rol. De verscheidenheid aan aspecten en hun onderlinge interactie brengt een complexiteit met zich mee waardoor er kritiek luidt dat de Open Overheid en Open Data conceptueel moeilijk te vatten zijn (Veljković, Bogdanović-Dinić & Stoimenov, 2014). Om dit complexe geheel te begrijpen is het voor dit onderzoek relevant om een socio-technisch perspectief aan te nemen waardoor een analyse van de werkelijkheid eenvoudiger wordt. Met een socio-technisch perspectief wordt bedoeld dat er een systeem wordt bekeken van menselijke activiteiten die bediend worden door technologie (Harrison, Pardo & Cook, 2012). In dit onderzoek is gekozen voor de ecosysteembenadering als socio-technisch perspectief (Dawes, Vidiasova & Parkhimovich, 2016; Harrison, Pardo & Cook, 2012; Ubaldi, 2013). Een ecosysteem wordt gedefinieerd als “een systeem van mensen, praktijken, waarden en technologieën in een bepaalde lokale omgeving” (Nardi & O’Day, 1999 in Harrison, Pardo & Cook, 2012). Interactie en onderlinge

afhankelijkheden zijn kenmerkende facetten hierbij. Dit betekent ook dat als een element van een

ecosysteem verandert de gevolgen daarvan door het hele ecosysteem merkbaar zijn (Nardi & O’Day, 1999

in Harrison, Pardo & Cook, 2012). Ondanks de grote nadruk op de verscheidenheid aan actoren binnen het ecosysteem geven Harrison, Pardo & Cook (2012) aan dat de overheid de centrale actor is die het initiatief neemt binnen de netwerken.

Het gebruik van een ecosysteem als metafoor voor publieke organisaties is niet nieuw in de

wetenschappelijke literatuur. De metafoor komt voort uit de biologie waarin alle levende organismen binnen een bepaalde gemeenschap niet alleen met elkaar interacteren, maar ook interacteren met niet-levende elementen, zoals water of temperatuur (Göktas & Mercan, 2011). Interactie is kenmerkend aan een ecosysteem en dit kenmerk is door verschillende auteurs gebruikt om te kijken naar innovatie (zie bijvoorbeeld Göktas & Mercan, 2011; Bason, 2010; Bernus & Rabelo, 2015). Een ‘innovatie ecosysteem’ is een manier van kijken naar innovatieve acties van publieke organisaties waarbij de onderlinge

afhankelijkheid van structuren, processen en leiderschapsposities zijn geïntegreerd (Bason, 2010, p. 22).

Deze acties brengen een verandering teweeg binnen of buiten de publieke sector (Bason, 2010). Dit laat zien dat organisatiegrenzen doorbroken worden bij de ecosysteembenadering, waardoor deze benadering aansluit bij de ‘open systeem benadering’ van Morgan (2006). De ‘open systeem benadering’ gaat ervan uit dat organisaties open staan voor hun omgeving en met deze omgeving een goede relatie moeten onderhouden om te kunnen overleven (Morgan, 2006, p. 38). In een open systeem vindt er constant een cyclus plaats van input, throughput, output en feedback van elementen (Morgan, 2006, p. 40). Deze elementen bestaan uit mensen, culturen en technologieën (Carayannis & Campbell, 2009).

Om uit te kunnen leggen wat de ecosysteembenadering met betrekking op Open Data is, noemen Dawes, Vidiasova & Parkhimovich (2016) eerst vier andere benaderingen die hieronder kort zijn toegelicht. Deze benaderingen vormen uiteindelijk samen de ecosysteembenadering.

• Data-georiënteerde benadering: Focus op de eigenschappen, kwaliteit en beschikbaarheid van datasets. Hiervoor zijn factoren opgesteld waardoor datasets beoordeeld kunnen worden.

• Programma-georiënteerde benadering: Focus op de doelen en kenmerken van een Open Data programma.

• Gebruik- en gebruikers-georiënteerde benadering: Focus op de factoren die van invloed zijn op het Open Data gebruik van actoren buiten de overheid.

• Scorecard en impact benadering: Een holistische blik op Open Data waarbij het gaat om welke impact een Open Data programma heeft in de maatschappij.

Dawes, Vidiasova & Parkhimovich (2016) geven aan dat de belangrijkste elementen van de bovenstaande benaderingen worden samengevoegd in de ecosysteembenadering. Een Open Data ecosysteem is met kennis over het bovenstaande gedefinieerd als het volgende: een systeem van mensen, praktijken, waarden en technologieën in een bepaalde lokale omgeving, waarin Open Data als beleidsinstrument wordt ingezet. De verschillende aspecten van Open Data zijn door Dawes, Vidiasova & Parkhimovich (2016) in een alomvattend systeem samengevat waarin de verschillende actoren en factoren elkaar sterk beïnvloeden. Om dit inzichtelijk te maken is het onderstaande model opgesteld.

Figuur 1: Open Data ecosysteem model. OGD = Open Government Data. (Bron: Dawes, Vidiasova &

Parkhimovich, 2016)

Dit model is opgebouwd uit verschillende lagen. Aan de buitenkant zijn er drie vakken te zien met als titels OGD Providers, OGD Users en OGD Beneficiaries. Dit zijn de drie belangrijkste typen stakeholders die voorkomen in de ecosysteembenadering. Zij zijn in het model geplaatst op een punt in het proces waar hun rol het grootste is, maar dit wil niet zeggen dat zij op andere punten niet terugkomen. De eerste stakeholders daarbij zijn de OGD Providers. Dit zijn de personen en organisaties die verantwoordelijk zijn voor de Open Data programma’s, zoals politici en bestuurders. Deze stakeholders hebben een motivatie om Open Data in te zetten en dragen dit voort in de organisatie in een bepaalde vorm van beleid.

Vervolgens zijn er de OGD Users, oftewel degenen die publieke of private toepassingen ontwikkelen voor de gepubliceerde datasets. Dit zijn niet per definitie experts vanuit de overheid, maar dit kunnen ook personen of instanties zijn vanuit de private sector of de civil society. Een voorbeeld hiervan zijn de ontwikkelaars die toepassingen maken met gebruik van Open Data. Het feit dat hierbij actoren buiten de overheid van belang kunnen zijn laat zien dat er sprake is van een open systeem waarin de overheid met haar omgeving interacteert. Tot slot staan de OGD Beneficiaries in het ecosysteem model. Daartoe behoren de individuen of groepen die de producten en diensten van Open Data gebruiken en zodoende de belanghebbenden zijn.

Nu de stakeholders duidelijk zijn in het ecosysteem model kan er gekeken worden naar de processen die er plaatsvinden. Het eerste waar aandacht aan besteed wordt is de motivation for OGD development.

Voordat een Open Data programma tot stand komt moet er een bepaalde motivatie leven bij relevante stakeholders om een beleidsthema met Open Data aan te gaan pakken. In het model is te zien dat deze motivatie op drie manieren tot stand kan komen. Ten eerste kan er internationale en nationale invloed op een organisatie worden uitgeoefend om meer open te worden. Daarnaast kunnen keuzes in

beleidsdoelen van invloed zijn op de toepassing van Open Data. Tot slot kan er sprake zijn van belangenbehartiging vanuit de maatschappij. Deze motivatie mondt uit in policies and strategies die specificeren welke data gepubliceerd dienen te worden en op welke wijze. Vervolgens vindt de data publication plaats waarbij enkele operationele eisen en activiteiten komen kijken. Deze eerste drie fases van het model liggen het dichtst bij de OGD Providers, maar na de publicatie van data krijgen de OGD Users een grotere rol. Hier komt namelijk de fase van data use & products, oftewel het zoeken, identificeren en downloaden van data voor verschillende doeleinden. In deze fase worden er concrete toepassingen gemaakt van de datasets. In het model is ook feedback & communication te zien tussen data use & products en data publication. Bij het toepasbaar maken van datasets kan men er namelijk achter komen dat bijvoorbeeld de kwaliteit van bepaalde datasets niet volstaat of dat er nog nieuwe datasets gepubliceerd dienen te worden. Zodra de toepassingen ontwikkeld zijn staan in het model de benefits vermeld. Dit is het voordeel dat de maatschappij, de private sector of de overheid haalt uit de toepassingen van Open Data. Deze voordelen kunnen zich op veel manieren voordoen, zoals economisch, politiek of operationeel. Uit deze voordelen kunnen vragen en kansen voortkomen die mee worden genomen in de belangenbehartiging bij de motivation for OGD development. Tot slot zijn er ook nog enkele maatschappelijke kenmerken die van invloed zijn op het gebruik van Open Data en de druk op de motivation for OGD development. Dit worden de community characteristics genoemd. Voorbeelden daarvan zijn de aard van de civiele en private sector die de bekwaamheid en bereidwilligheid voor Open Data vormgeeft.

Door de werking van Open Data uit te splitsen in verschillende elementen is deze werking te onderzoeken. Daardoor is het voor dit onderzoek relevant om deze benadering aan te nemen als er gekeken wordt naar de toepassing van Open Data in de praktijk. De elementen van het ecosysteem zijn apart van elkaar geanalyseerd. Om meer invulling te geven aan deze elementen is onderzocht welke factoren bijdragen of juist belemmeren dat er in het ecosysteem publieke waarde wordt gecreëerd.

Benington & Moore (2011) geven een definitie voor publieke waarde creatie waarin het staat voor iedere waarde die toegevoegd is aan het publiek door elke activiteit, dienst, relatie of investering van menselijke, financiële of technische middelen. De werking van Open Data is te zien als een activiteit die bedoeld is om publieke waarde te creëren.