Dit hoofdstuk geeft achtergrondinformatie over de casus van het onderzoek. Dit wordt gedaan door eerst te kijken naar de opzet van het programma ‘Flevoland Slimmer’ in het algemeen en vervolgens worden de vier organisaties en de onderwerpen die zij binnen dit programma hebben opgepakt toegelicht. Deze informatie is voornamelijk gebaseerd op de programmabeschrijving, casusbeschrijvingen en
gespreksverslagen die The Green Land heeft verstrekt. Daarnaast is ook gebruik gemaakt van een observatie die tijdens het empirisch onderzoek is uitgevoerd. De verantwoording van de observatie is uiteengezet in het hoofdstuk Methoden en Technieken.
2.1 Flevoland Slimmer
In 2015 werd er voor het eerst contact gelegd tussen de verschillende overheidsinstanties in de provincie Flevoland met de vraag of zij gezamenlijk met Open Data aan de slag kunnen (O1.2). Dit ging destijds om de provincie Flevoland, het waterschap Zuiderzeeland en de zes Flevolandse gemeenten, namelijk Almere, Dronten, Lelystad, Noordoostpolder, Urk en Zeewolde. De gedachte was om initiatief te nemen in het stimuleren van het gebruik van Open Data en dit op een dusdanige wijze te doen dat de eigen organisatie dit voortzet. De stip op de horizon was daarbij dat Flevoland als eerste provincie van Nederland volledig
‘open’ zou zijn (O1.2). Om deze ambitie te bewerkstelligen werd de hulp ingeschakeld van de
adviesorganisatie The Green Land. Deze adviesorganisatie geeft op uiteenlopende manieren een bijdrage aan de toepassing van Open Data voor verschillende overheidsorganisaties (The Green Land 2017b). Zo worden er concrete beleidsinstrumenten ontwikkeld, wordt er onderzoek gedaan en zijn er enkele verkennende tools opgezet. Met het programma ‘Slimmer met Open Data’ leren decentrale overheden met directe cases hoe zij Open Data als beleidsinstrument kunnen inzetten (The Green Land, 2017b). De Flevolandse overheden gingen een dergelijk programma aan en dit kreeg de naam ‘Flevoland Slimmer’.
Voordat dit praktijkprogramma van start kon gaan heeft er een langdurig proces plaatsgevonden. Het gesprek over het opzetten van de samenwerking werd verplaatst naar het bestuurlijk niveau. Dit bracht enige vertraging met zich mee, omdat het bij elkaar brengen van de bestuurders een moeilijke opgave bleek te zijn (O1.2). Vanuit dit bestuurlijk overleg kwam naar voren dat de bestuurders graag één
gezamenlijk thema wilden hebben waarbinnen men met Open Data aan de gang kon gaan (O1.2). Eén van de gemeenten heeft daarbij het thema Toerisme & Recreatie naar voren geschoven. Op bestuurlijk niveau is dit thema vastgelegd en vervolgens is er binnen de afdelingen die zich bezig houden met Toerisme &
Recreatie gekeken of Open Data opgepakt kon worden. Bij deze verkenning onder de afdelingen kwam naar voren dat hier weinig animo was voor het aanhaken bij het programma Flevoland Slimmer. Sommige organisaties begonnen hierdoor te twijfelen aan de toekomst van het programma en uiteindelijk besloten de gemeenten Dronten, Noordoostpolder, Urk en Zeewolde af te haken bij het programma. Ondertussen werd besloten dat het niet haalbaar was om gezamenlijk binnen het thema Toerisme & Recreatie dit programma uit te voeren. De volgende stap was om thema’s op te halen binnen de individuele
organisaties bij beleidsmedewerkers van verschillende afdelingen. Zodoende werd er geïnventariseerd welke thema’s er leven en kregen de organisaties de gelegenheid om elk hun eigen thema op te pakken (O1.2). Al deze thema’s zijn ook vertaald in vragen die bij iedere casus centraal hebben gestaan. Met de geformuleerde thema’s is er medio 2017 officieel gestart met het programma Flevoland Slimmer. Er is een programmateam gevormd met leden vanuit de vier overgebleven organisaties, te weten de gemeente Almere, de gemeente Lelystad, de provincie Flevoland en het waterschap Zuiderzeeland. Daarnaast is in iedere organisatie een projectteam samengesteld dat zich bezig hield met de eigen casus.
Het traject van Flevoland Slimmer is opgebouwd uit vier hoofdactiviteiten (D11):
1. Startpunt: Er ontstaat een vraag, behoefte of eis naar data in een organisatie. Belangrijk is hierbij om in het oog te houden wie de eigenaar van het probleem of de vraag is.
2. Beoordeling en besluitvorming: Het gaat hierbij om het beoordelen van de data waarvoor verschillende juridische en technische voorwaarden bestaan. Op basis hiervan beslist de datahouder of er gepubliceerd kan worden en of er aan de vraag voldaan kan worden.
3. Publiceren, presenteren en beheren: Er wordt een uitvoeringsproces opgezet omtrent het publiceren van de data.
4. Beantwoorden van de vraag, communiceren en interacteren.
Iedere casus had een eigen doelstelling en aanpak, maar de verschillende organisaties zijn in een centraal projectteam wel met elkaar in contact gebleven om zo van elkaar te kunnen leren.
2.2 De vier cases
2.2.1 Casus gemeente Almere: Grondstoffencasus
De gemeente Almere ligt in het Zuidwesten van Flevoland en is met meer dan 205.000 inwoners de grootste gemeente van de provincie (CBS, 2018a). Deze gemeente heeft als beleidsambitie om in vijf jaar uit te groeien tot een afvalloze en energie-neutrale stad (D1). In 2022 wordt de
wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade in Almere gehouden en in aanloop daar naar toe is de circulaire economie een belangrijk onderwerp voor de gemeente (Floriade, 2018). Dit betekent dat er niet alleen minder afval geproduceerd dient te worden, maar ook dat er wordt gekeken waar er waarde gehaald kan worden uit reststromen. Voor het programma ‘Flevoland Slimmer’ was dit een onderwerp waarbij binnen de gemeente de vraag ontstond welke rol Open Data kan spelen bij deze ontwikkeling. Dit is later in het programma nog verder gespecificeerd naar de reststromen rondom hout (O1.5). Door reststromen in kaart te brengen en te onderzoeken welke waarde hieruit kan worden gehaald bestaat de mogelijkheid dat de toepassing van Open Data bijdraagt aan de ontwikkeling van de circulaire economie. De vraag die het projectteam voor deze casus heeft geformuleerd was: Hoe kunnen (Open) Data het hergebruik van lokale grondstoffen in de circulaire economie van de gemeente Almere ondersteunen?
2.2.2 Casus gemeente Lelystad: Groot onderhoud in woonwijken
De gemeente Lelystad is de provinciehoofdstad van Flevoland en telt meer dan 77.000 inwoners (CBS, 2018a). Voor het programma Flevoland Slimmer is de combinatie gezocht met groot onderhoud aan de openbare ruimte in woonwijken (D2). Als de gemeente in een woonwijk actief is voor (groot) onderhoud aan bijvoorbeeld een weg of een plantsoen dan zijn de dienstverlening en communicatie naar
omwonenden belangrijke factoren voor de tevredenheid van de bewoners. De gemeente Lelystad wil zich hierin verbeteren en heeft het project ‘Flevoland Slimmer’ hiervoor aangewend. Er is onderzocht welke Open Data van toegevoegde waarde kan zijn voor de informatiebehoefte van bewoners. Concreet kan dit bijvoorbeeld een ‘Whatsapp alert service’ zijn die aangeeft wanneer en waar er gesnoeid en gekapt wordt. De vraag die het projectteam voor deze casus heeft geformuleerd was: Hoe kunnen (Open) Data omwonenden inzicht geven in en helpen handelen tijdens (groot) onderhoudswerkzaamheden in woonwijken?
2.2.3 Casus provincie Flevoland: Groot Onderhoud van Bruggen en Sluizen & Het Verhaal van Flevoland
De provincie Flevoland is de jongste provincie van Nederland en is met bijna 412.000 inwoners op Zeeland na de kleinste provincie van Nederland (CBS, 2018b). De provincie heeft als enige organisatie binnen het programma ‘Flevoland Slimmer’ twee cases opgepakt. De eerste casus had betrekking tot het groot onderhoud van bruggen en sluizen (D3, D4). Deze casus heeft inhoudelijk gezien veel overeenkomsten met de casus die de gemeente Lelystad heeft opgepakt. Er wordt namelijk onderzocht welke
informatiebehoefte belanghebbenden hebben bij groot onderhoud van bruggen en sluizen en welke rol Open Data hierin kan spelen. Hiervoor zijn de Elburgerbrug en de Noordersluis als casus genomen. De andere casus die de provincie Flevoland binnen het project ‘Flevoland Slimmer’ heeft opgepakt gaat over het vastleggen en publiceren van het verhaal van Flevoland (D5). Beelden, teksten en ander materiaal dat dit verhaal vertelt wordt toegankelijk gemaakt voor het grote publiek. Daarbij wordt gekeken om zo veel mogelijk aan te sluiten bij bestaande kanalen, namelijk Flickr voor beelden en Wikipedia voor teksten. De twee vragen die de projectteams van de provincie Flevoland voor deze casus hebben geformuleerd waren:
-Hoe kan de informatiebehoefte van gebruikers en omwonenden bij groot onderhoud van bruggen en sluizen in Flevoland door middel van Open Data vervuld worden?
-Hoe kunnen bestaande beelden, verhalen en ander materiaal die het Verhaal van Flevoland vertellen, als Open Data en via geëigende kanalen voor het grote online publiek
toegankelijk gemaakt worden?
2.2.4 Casus waterschap Zuiderzeeland: Agrariërs in bodemdalingsgebieden
Het waterschap Zuiderzeeland heeft als verzorgingsgebied de gehele provincie Flevoland. Bodemdaling is een fenomeen dat in Flevoland veelvuldig voorkomt en dit heeft gevolgen voor de waterhuishouding (D6).
Grondwater komt dichter bij de oppervlakte en dit is merkbaar voor de agrariërs. Zij krijgen te maken met vraagstukken omtrent de bodemdalingsproblematiek, hun primaire bedrijfsactiviteiten en het daarbij horende omgevingsmanagement. Open Data kan ertoe bijdragen dat hun handelingsperspectief verbetert. Met de juiste informatie zou een agrariër de planning van de landbewerking bijvoorbeeld kunnen toespitsen. Er wordt gezocht naar de behoefte van de agrariërs om daar patronen in te zoeken en zo conceptuele oplossingen te ontwerpen. De vraag die het projectteam voor deze casus heeft
geformuleerd was: Hoe kan het waterschap Zuiderzeeland agrariërs in bodemdalingsgebieden zoals de Zuidlob en Noordoostpolder meer handelingsperspectief bieden met behulp van Open Data en in activiteiten waar de waterhuishouding een rol speelt?