Domein 9: Omgaan met reacties uit de buitenwereld

2.9.1 De buitenwereld als bron van steun en hulp of als bron van stress ervaren

Voor brussen kan de buitenwereld een belangrijke bron van steun en hulp betekenen. Dit kan echter pas het geval zijn wanneer de buitenwereld de slechthorende of dove broer of zus aanvaardt zoals hij/zij is. Wanneer de omstaanders positief staan tegenover de beperking van broer of zus geniet de brus hiervan en voelt hij/zij zich goed in zijn/haar rol als brus. De brussen in dit onderzoek geven aan dat de buitenwereld in de meeste gevallen positief reageert op de beperking van broer of zus en zich in de mate van het mogelijke ook aanpast.

Over het algemeen ken ik geen mensen die problemen hebben met het feit dat ze doof is. Het zou erg zijn. Het zou ook erg zijn als er mensen zijn die dat wel zouden vinden, voor mij toch. (Valerie, 15 jaar)

Helaas komen onbegrip en negatievere reacties betreffende de beperking van broer of zus ook geregeld voor. Wanneer dit het geval is, kan de buitenwereld voor de brussen een bron van stress vormen. Zo worden er wel eens – al dan niet bewust – negatievere opmerkingen gemaakt omtrent het stemgeluid van broer of zus, omtrent missprekingen tijdens een mondelinge oefening of omtrent het feit dat bepaalde zaken meermaals herhaald moeten worden. Deze opmerkingen komen niet enkel voor de slechthorende of dove persoon in kwestie hard aan, maar kunnen voor de brus zelf ook kwetsend zijn. De brussen zullen het op deze momenten, indien mogelijk, steeds opnemen voor hun broer of zus en deze verdedigen.

Ja, soms als ze vragen om een keer te herhalen… “heb je het nu nog niet gehoord?” Ja, een iets grovere opmerking waar ze eigenlijk zelf niet echt blij mee is. Ja, op zulke vlakken merk je dat wel. Dat komt wel nog regelmatig voor. Ja, door vreemde mensen die het ook niet weten. Dus waarschijnlijk ook niet bewust. (…) En ja, ook gewoon… dat sommige mensen daar echt zo grove reacties op geven. Dan is dat voor mij ook wel moeilijk. (Noraly, 18 jaar)

Naast bovenstaande negatieve opmerkingen hebben brussen het er ook moeilijk mee dat hun broer of zus door sommige mensen benaderd wordt als een minderwaardige of minder verstandige persoon. Deze manier van benaderen zorgt er wel eens voor dat deze mensen de slechthorende of dove broer of zus niet rechtstreeks (durven) aanspreken en een omwegje maken via de brussen.

Ja, vooral… Dat wordt vaak geassocieerd met dom zijn. Dat is misschien niet altijd… maar de dingen die ik weet… dat is echt zo dat iemand met een handicap altijd… (Ann-Sofie, 15 jaar)

72

Soms vragen mensen wel eens hoe Sigrid erover zou denken. Dan heb ik iets van “vraag het aan Sigrid zelf!” (Valerie, 15 jaar)

Ook vreemde en starende blikken door buitenstaanders brengen bij brussen soms ongemakkelijke gevoelens te weeg en worden wel eens als een bron van stress ervaren.

Als we op de trein zitten of zo roept ze echt. Dan moet ik zeggen “wat stiller” omdat ik in schaamte zou vallen. Ja, want als ze belt ook, belt ze echt voor heel de wagon. (…) Da’s echt verschrikkelijk hoe ze roept. En dan heb ik iets van “Jolien, doe dat niet”. (…) Als die mensen op dat moment kijken van “wat gebeurt er daar? Waarom doet die zo? Is die wat zot in haar hoofd dat die zo roept?” Bij zulke dingen denk je wel van “oei”. (Noraly, 18 jaar)

Ten slotte worden ook de onbegripvolle reacties naar de brussen toe als een belangrijke stressbron ervaren door brussen.

Sommige mensen zeggen wel eens “allez, zou je dat niet voor Sigrid doen?”. Ze doen dan precies alsof we maar weinig doen voor Sigrid, terwijl we er echt wel veel mee bezig zijn! (Valerie, 15 jaar)

2.9.2 De keuze om buitenstaanders al dan niet op de hoogte te brengen

Brussen kunnen er bewust voor kiezen om buitenstaanders – klasgenoten, vrienden uit de voetbalclub – niet op de hoogte te brengen van de beperking van hun broer of zus. Wanneer deze buitenstaanders broer of zus niet kennen, is het perfect mogelijk om diens beperking te verzwijgen. Ook wanneer de buitenstaanders broer of zus ontmoeten, is het mogelijk dat ze niet meteen zullen opmerken dat er sprake is van een auditieve beperking. Pas bij het maken van langduriger contact zullen zij meestal wel merken dat dit moeilijker verloopt en wordt de beperking zichtbaarder. In sommige gevallen zal het dragen van hoorapparaten of implantaten er ook dan nog voor zorgen dat de beperking vrij onzichtbaar blijft. Een aantal brussen geeft aan er bewust voor te kiezen om nieuwe kennissen niet onmiddellijk te vertellen over de beperking van hun broer of zus, dit uit respect voor broer of zus of omdat ze het niet altijd even makkelijk of prettig vinden om het te vertellen. Wanneer deze nieuwe kennis in de toekomst een goede vriend(in) zou worden, is dit een andere zaak. Vrienden die op de hoogte zijn van de beperking van broer of zus kunnen een belangrijke bron van steun betekenen zoals in domein 8 aan bod kwam. De goede vrienden van de brussen in dit onderzoek weten dat broer of zus een auditieve beperking heeft. Gezien de meeste brussen naar dezelfde school gaan als hun slechthorende of dove broer of zus zijn ook de klasgenoten van de brussen hiervan meestal op de hoogte.

73

Ik denk dat ik het gewoon niet ga zeggen volgend schooljaar [bij overgang naar middelbare school]… omdat dat ook niet altijd even leuk is. (Eline, 12 jaar)

Het verhaal van Sander

Zoals eerder aangegeven heb ik ervoor gekozen om Sanders verhaal afzonderlijk te behandelen. Het feit dat Sander de enige respondent in dit onderzoek is die naast een dove broer ook dove ouders heeft en die als horende persoon opgroeit in een cultureel doof gezin, brengt immers een uniek verhaal te weeg. Het verhaal van Sander vormt een mooie aanvulling op de getuigenissen van de andere acht brussen, heeft er heel wat gemeenschappelijkheden mee, maar toont ook een aantal opvallende verschillen.

1 Doofheid als unieke situatie

In Sanders verhaal merken we dezelfde tegenstrijdigheid op als in de verhalen van de andere brussen in dit onderzoek. Net als zij relativeert en minimaliseert Sander de beperking van zijn broer en zijn ouders sterk. Anderzijds staat hij er toch bij stil dat doof zijn anders is en moeilijkheden met zich mee kan brengen, zowel voor de dove personen als voor de mensen rondom hen. Om de lezer een duidelijk beeld te geven van de gelijkenissen en verschillen tussen het verhaal van Sander en deze van de andere brussen wordt dezelfde indeling gebruikt: in deel 1.1 wordt ingegaan op het onzichtbare van de auditieve beperking en op het minimaliseren en relativeren van de beperking door de omgeving en door Sander zelf. In deel 1.2 staan het anders-zijn van de auditieve beperking en de gevolgen hiervan voor Sander centraal. In deel 1.3 wordt ten slotte ingegaan op Sanders bezorgdheid om zelf doof te worden.