Dochter van Rampsinitos

“Want in knapheid overtroffen de Egyptenaren alle andere mensen”213

De andere Egyptische vrouw die ik zal onderwerpen aan een nader onderzoek is de dochter van Rampsinitos (Herodotus noemt haar niet bij naam). Zij is interessant omdat zij de doch-ter van een zeer rijke Egyptische koning was en zodoende zal zij een centrale rol hebben ge-speeld in de beeldvorming van Egyptische vrouwen. Deze prinses speelt een sleutelrol in een bijzonder verhaal, waarvan Herodotus zegt dat hij het van horen zeggen heeft, maar dat hij het een onwaarschijnlijk verhaal vindt.214 Voor een volledig begrip van de passage zal ik het hele verhaal van Rampsinitos en de dief parafraseren.215 Rampsinitos was, zoals gezegd, een rijke Egyptische koning en voor deze rijkdommen liet hij een stenen vertrek bouwen aan zijn paleis. De bouwmeester liet bij de bouw ervan één steen onopvallend los zitten, waardoor zijn zonen na zijn dood bij de schatten konden komen. De koning merkte op dat er schatten verdwenen uit de schatkamer en zette een val uit. Eén van de zoons kwam hierin vast te zit-ten en beviel zijn broer zijn hoofd af te snijden zodat hij niet herkend zou worden als hij ge-vonden werd. Toen de koning de dief vond, liet hij het onthoofde lichaam ophangen aan de stadsmuur om te zien of er iemand geëmotioneerd raakte van de aanblik ervan. De moeder van de dief kon dit niet aan en gaf haar nog levende zoon de opdracht iets te verzinnen waardoor het lichaam van haar zoon bij haar terug kon komen. De zoon voerde de bewakers dronken en stal het lichaam van zijn broer. Rampsinitos was bij het horen van dit bericht uitzinnig van woede en bedacht een nieuw plan. Het verhaal over dit plan werd door Hero-dotus onwaarschijnlijk gevonden. Rampsinitos liet zijn dochter naar een bordeel gaan om daar elke man die dat wilde bij zich te ontvangen. Voordat er echter werd overgegaan tot gemeenschap, diende zij deze mannen te vragen wat hun slimste en meest goddeloze daad was.216 Dit plan kwam de dief ter oren en hij bedacht zijn eigen list: toen hij bij de dochter binnenkwam, vertelde hij zijn verhaal over de diefstal van de schatten en later van het li-chaam van zijn broer, toen de dochter van Rampsinitos daarop hem wilde pakken stak hij haar een arm van een overledene toe die hij eerder had afgehakt en kon zo ontkomen. Toen

213 Herodotus, 2.121[e].

214 Ibidem.

215 Ibidem, 2.121[a-f].

46 de koning dit hoorde kon hij alleen nog de vindingrijkheid en durf van de dief waarderen en verleende hem gratie. Daarbovenop schonk de koning zijn dochter aan hem, omdat: “hij de vindingrijkste van alle mensen was.”217

2.2.1. Tekstanalyse

Het verhaal van Rampsinitos, de dief en de prinses lijkt op het eerste gezicht een verwarren-de opeenstapeling van bijzonverwarren-dere gebeurtenissen. Omdat het verhaal lastig lijkt te passen in de rest van het verhaal, is het als een soort “inserted story”218 en dus als microstorie geschikt. De betekenis van het verhaal komt zoals gezegd onder andere door polariteiten en in dit ge-val zijn – ondanks dat er ook verwarringen bestaan over de functie van het verhaal – deze ook te ontdekken. Ten eerste is er de man-vrouw tegenstelling: in het verhaal speelt de ko-ningsdochter niet de belangrijkste rol, maar wel de doorslaggevende. De eerste rol die zij vervuld is die van dochter, wat vanzelfsprekend een vrouwelijke rol is. Vrouwen zijn in

His-toriën doordat Herodotus hen beschrijft als dochter, echtgenote en/of moeder meestal

onder-deel van een familie – dit in tegenstelling tot de meeste mannelijke personages.219 Doordat deze families vaak een bepaalde invloedrijke positie verkregen hebben binnen de samenle-ving, straalt deze invloed ook af op deze vrouwen. Dit geldt ook voor de dochter van Ramp-sinitos: doordat haar vader de koning was zal zij als prinses ook bepaalde macht en aanzien hebben gehad. Interessant is het dat de prinses nu gedoemd is om aan het werk te gaan in een bordeel en dat dit dan ook nog eens in opdracht is van haar eigen vader de koning. Daarbovenop komt dan nog eens dat zij van haar vader elke man die dat wil bij haar moet laten komen. Een man – haar voogd? – in het leven van de vrouw bepaalt dus het handelen, wat voor de Griekse (mannelijke) lezer als een ideale situatie zal hebben geklonken.220 De rol van prostituee is onderdeel van de man-vrouw tegenstelling – al waren er ook mannelijke prostituees in Athene, maar veel minder dan vrouwelijke waarmee het toch een voorname-lijk vrouwevoorname-lijke kader was221 – maar is tegelijk ook onderdeel van de andere polariteit die betekenis geeft aan het verhaal: de Grieks-Egyptische polariteit. Er gaat namelijk ten eerste

217 Ibidem, 1.121[f].

218 Hazewindus, When women interfere, 15.

219 Dewald, ‘Biology and politics’, 15.

220 Blundell, Women, 100.

47 een bepaalde vrije seksuele moraal van uit, dat vaders hun dochters in Egypte blijkbaar zo-maar – wel met een hoger doel – in een bordeel te werk zetten. Daarnaast was prostitutie in de Griekse maatschappij wellicht geaccepteerd, maar het was niet gebruikelijk dat een vrouw uit een vooraanstaande familie zich ermee inliet en als het al gebeurde dat een vrouw uit de burgerklasse prostituee was, was zij niet langer onderdeel van deze klasse en daalde haar aanzien.222 De polariteit tussen Athene en Egypte komt ook tot uiting in haar invloedrij-ke rol als diefontmasinvloedrij-keraar. Terwijl de koning al meerdere pogingen had ondernomen om de dief te pakken, zijn het de daden van de prinses waardoor hij gepakt wordt. Hoewel de ko-ning haar dit opdroeg speelt zij hierdoor een sleutelrol in het narratief dat Herodotus op dat moment vertelt. Herodotus laat een vrouw een doorslaggevende rol spelen in het verhaal waarvan hij zelf zegt dat het “onwaarschijnlijk” is. Deze laatste opmerking kan het verschil tussen Athene en Egypte nog iets nuanceren: want hij trekt wellicht in twijfel of het nu in-derdaad zo was dat in Egypte een vrouw met aanzien prostituee was, tegelijk ook een res-pectabele echtgenote kon en invloed buitenshuis kon uitoefenen?

2.2.2. De onkuise prinses

De rollen en de bijbehorende eigenschappen van de Egyptische prinses staan alle in dienst van het ontmaskeren en uiteindelijk vereren van een misdadiger. Wederom zien we in haar de ambivalentie over de rol van vrouwen in de Atheense samenleving en daarmee de com-plexiteit van samenlevingen tot uiting komen.223 Aan de ene kant wordt de dochter van Rampsinitos – in de ogen van het Griekse publiek – beschreven met typisch vrouwelijke kenmerken die waarschijnlijk als wenselijk konden worden aangemerkt, zoals: beschreven worden als onderdeel van een familie en in dienst staande van deze familie, en het worden uitgehuwelijkt. Aan de andere kant is zij ook prostituee en de ontmaskeraar van een lang gezochte dief, waarmee zij een invloedrijke rol speelt. Het prostitueren is ook een vrouwelijk kader, maar wel een negatieve. Door een Egyptenaar – en nog wel een zeer invloedrijke – zijn dochter te laten prostitueren heeft Herodotus Egypte wellicht willen typeren als de ‘an-der’ tegenover de ‘zelf’. Dit wordt versterkt door de prostituee ook nog eens de doorslagge-vende rol te geven in het oplossen van de misdaad, wat we kunnen aanmerken als een

222 Dover, ‘Classical Greek attitudes’, 28.

48 culien kader. De stereotype vrouw lost de misdaad op, terwijl de mannelijke hoofdpersoon van het verhaal dit niet lukte. Kanttekening is wel, dat datgene wat leidde tot het oplossen van de misdaad wel in opdracht van de mannelijke hoofdpersoon was. Herodotus schetst met dit alles wederom een tweeslachtig beeld. Hoewel de prinses op het eerste gezicht als een clichématige vrouw wordt beschreven, waarbij zij voor de Griekse standaard in een verwerpelijke rol wordt geplaatst, komen er als we dieper in de tekst duiken impliciet ook meer mannelijke eigenschappen aan het licht. Het beeld functioneert dus zowel onderdeel van de identiteitsvorming én geeft wellicht ook een realistisch beeld van een complexe we-reld.

2.4. Conclusie

Herodotus’ presentatie van de Egyptenaren is tweeledig, aan de ene kant zijn hun dagelijkse gewoonten een omgekeerde wereld en aan de andere kant spreekt hij zijn bewondering uit en benadrukt hij de overeenkomsten tussen de Grieken en de Egyptenaren. De toch nog veel voorkomende vraag in de secundaire literatuur of de beschreven aspecten van het Egypti-sche volk op feiten zijn gebaseerd, is als we gebruik maken van het poststructuralisme niet meer zo relevant. Lloyd’s toepassing van de theorie van Hartog op de Egyptenaren lijkt dan ook goed toepasbaar op de verhalen van Nitocris en de dochter van Rampsinitos. De twee aspecten van ‘othering’ komen terug in hen. Ten eerste is er de Egyptische ‘ander’ – oftewel de polariteit Grieks-Egyptisch – in de beschrijving van invloedrijke vrouwen, die wrede ei-genschappen hebben en een belangrijke rol in de Egyptische maatschappij spelen. We zien dus dat Herodotus de Egyptenaren spiegelt langs de meetlat van Griekse normen.224

Ten tweede is er de Egyptische ‘ander’ die een gedeelde identiteit heeft en die we kunnen herkennen in de vanuit de Griekse culture normen gevormde man-vrouwverhouding. Hier-bij vallen het prostitueren en de zorgende rol voor familie op. Daarnaast is een element van de meer inferieure rol van vrouwen dat de dochter van Rampsinitos niet bij naam genoemd wordt en dat in vergelijking met de Perzische vrouwen de Egyptische vrouwen veel minder uitgebreid besproken worden door Herodotus. Op basis van de patronen in de verhalen van de twee besproken Egyptische vrouwen kunnen we wellicht de “double-mirror” theorie van

49 Pelling toepassen. Egyptenaren zijn de ‘eigen’ in sommige gewoontes en normen en staan aan de kant van de Grieken tegen de Perzen. Zij worden de ‘ander’ als zij in boek drie ver-overd worden door de Perzen en aan hun kant dienen te vechten tegen de Grieken. Hoewel dit laatste na de verhalen van Nitokris en de dochter van Rampsinitos in het boek wordt be-schreven, kunnen we de polariteiten die het met zich meebrengt toch herkennen als we de verhalen als microstorie – dus op zichzelf staand en niet als onderdeel van het verhaal – ana-lyseren.225

50