Afbakening van het studiegebied
In deze discipline wordt naast het bestuderen van het projectgebied, het studiegebied opengetrokken naar het omgevende landschap. Er kunnen immers effecten te optreden vanuit de nabije omgeving op landschapsbeleving en landschapsstructuur.
Beschrijving bestaande toestand Historiek van het studiegebied
De Ferrariskaart
Op het einde van de 18de eeuw werd het hele grondgebied van het huidige België voor de eerste maal op een homogene wijze in kaart gebracht door graaf J. De Ferraris. De Ferrariskaart (1777) schetst een beeld van het landschap in de 18e eeuw.
De Ferrariskaart geeft aan dat het geplande tracé in het voormalig Land van Aalst ligt. Deze werd voornamelijk gedomineerd door een agrarisch landgebruik en weilanden. Ten noorden van het tracé is de Schelde aangeduid in zijn oorspronkelijke meandering. Daarnaast komen verspreid woningen en boerderijen voor, verbonden met elkaar via paden en (onverharde) wegen en vaak geflankeerd door bomenrijen en hagen. Het geplande tracé volgt reeds deze paden en (onverharde) wegen. Van de huidige noordelijke industriezone en rechtgetrokken Schelde is nog geen sprake.
Figuur 4-23: Ferrariskaart in de omgeving van het geplande tracé
Archeologische vondsten
Het archeologisch patrimonium bevindt zich onder het maaiveld (of water) en is daardoor niet bepalend voor de zichtbare ruimtelijke structuur van het landschap. Toch is het belangrijk om dit cultureel erfgoed te bewaren. Daarom wordt het in de ruimtelijke planning betrokken waardoor het wel een structurerende betekenis kan hebben. Het belang van dit niet zichtbaar patrimonium is daarom niet enkel historisch maar ook actueel en toekomstgericht.
Om een overzicht te krijgen van de reeds gekende archeologische sites werd de Centrale Archeologische Inventaris (CAI) geraadpleegd. Het spreekt voor zich dat deze databank enkel de reeds gekende erfgoedwaarden omvat, die slechts een zeer kleine fractie van ons bodemarchief vertegenwoordigen. Op basis van deze inventaris kan geen uitspraak gedaan worden over aan- of afwezigheid van andere archeologische vindplaatsen.
Relevante vindplaatsen worden opgelijst in onderstaande tabel en weergegeven op onderstaande figuur.
Tabel 4-12: Archeologische vondsten in de nabije omgeving van de hoogspanningskabel (Bron CAI, Agentschap Onroerend Erfgoed).
CAI nummer Naam Omschrijving
222726 Molenstraat II Losse vondst – metaal - onbepaalde tijd 159316 Avelgemstraat I Lithisch materiaal – Steentijd
Aardewerk – Metaaltijd
Grondsporen (perceelsgreppels en paalsporen) – Nieuwe Tijd
500409 Dropwijk Vondstenconcentratie (vermoedelijk Romeinse villa + concentratie bouwpuin) – Romeinse Tijd
159870 Rosalinde Lithisch materiaal – Steentijd Projectielen uit WO I – 20ste eeuw
Grondsporen (grachten, paalsporen, waterput) – Metaaltijden
Grondsporen – villa’s (grachten met opvallen veel Romeins bouwmateriaal) – Romeinse Tijd
2 brandrestengraven – Romeinse Tijd
Grachten, paalsporen en kuilen - Middeleeuwen 501966 Sint-Corneliuskerk Kerk – Nieuwe Tijd
165989 Veerstraat Vondstenconcentratie (loden bolletjes) – 20ste eeuw 217463 Marvijlestraat Munten – Romeinse Tijd
500410 Bonte Leen Aardewerk en bouwmaterialen – Romeinse Tijd 217466 Marvijlestraat Munten – Romeinse Tijd
215760 Kattestraat Munten – Romeinse Tijd
Figuur 4-24: Centraal Archeologische Inventaris (versie mei 2020) Bouwkundig erfgoed
Verschillende elementen uit de inventaris bouwkundig erfgoed zijn gelegen in de nabije omgeving (<
500 m) rond het projectgebied (zie situering op onderstaande tabel en figuur, zie verder). De elementen worden weergegeven in onderstaande tabel.
Tabel 4-13: Bouwkundig erfgoed binnen een straal van 500 m rondom het tracé
Beschrijving Gemeente Straat en huisnummer ID Status Elektriciteitscentrale
uit 1958
Kluisbergen Herpelgem z/n 54321 Niet bewaard
Elektriciteitscabine Kluisbergen Grote Herreweg z/n 59524 Bewaard Boerenwoning Kluisbergen Manillestraat 2-4 61239 Bewaard Gesloten hoeve Kluisbergen Grote Herreweg 216 62720 Bewaard Rijkswachtkazerne uit
1908
Kluisbergen Grote Herreweg 199-205 69630 Bewaard
Herenhuis Kluisbergen Grote Herreweg 164 96506 Bewaard Burgerhuizen Kluisbergen Grote Herreweg 160-162 88931 Bewaard
Beschrijving Gemeente Straat en huisnummer ID Status Zaal Volkswelzijn Kluisbergen Grote Herreweg 158 66021 Bewaard Café Rotonde en winkel Kluisbergen Grote Herreweg 154 53275 Niet bewaard Burgerhuis, smidse en
café
Kluisbergen Grote Herreweg 150 80144 Niet bewaard
Burgerhuis Kluisbergen Grote Herreweg 145 56327 Bewaard Taverne Petrus Kluisbergen Grote Herreweg 141 72690 Niet bewaard Parochiekerk
Sint-Cornelius
Kluisbergen Grote Herreweg z/n 75642 Bewaard
Burgerhuis met weverij Kluisbergen Grote Herreweg 135 54794 Bewaard Pastorie uit 1789 Kluisbergen Grote Herreweg 133 91141 Bewaard Kasteel Herpelgem Kluisbergen Avelgemstraat 6 77429 Deels bewaard
Villa Kluisbergen Avelgemstraat 8 66371
Katoenspinnerij en twijnderij Utexbel
Kluisbergen Kapellestraat 70-72 61430 Oudste gebouwen niet bewaard Dorpswoning Kluisbergen Kapellestraat 64 93400 Bewaard Burgerhuis en café Kluisbergen Kapellestraat 83 74836 Niet bewaard Herberg Lokaal F.C.
Ruien
Kluisbergen Kapellestraat 81 82823 Deels bewaard
Café-restaurant de la Gare
Kluisbergen Kapellestraat 79 94273 Bewaard
Weverij Tissage du Tuyen
Kluisbergen Kapellestraat 5-7 69504 Bewaard
Herenhuis Kluisbergen Kapellestraat 3 55148 Bewaard
Brug van de waterhoek Avelgem en Kluisbergen
Kluisbergen Scheldestraat 5 64499 Deels bewaard
Semi-gesloten hoeve Kluisbergen Veerstraat 12 87594 Bewaard Burgerhuis en
bedrijfsgebouwen
Kluisbergen Grote Herreweg 27-29 87721 Bewaard
Villa Kluisbergen Grote Herreweg 44 51165 Bewaard
Beschrijving Gemeente Straat en huisnummer ID Status Hoeve Den Doove Kluisbergen Grote Herreweg 28 73949 Bewaard Hoevegebouwen Kluisbergen Grote Herreweg 20 86340 Deels bewaard Boerenwoning en
stallen
Kluisbergen Grote Herreweg 9 91589 Bewaard
Hoeve Cabaret De Roocatte
Kluisbergen Scheldestraat 9 93175 Bewaard
Boerenwoning Kluisbergen Scheldestraat 14 81760 Niet bewaard Semi-gesloten hoeve Kluisbergen Scheldestraat 16 97069 Bewaard
Figuur 4-25: Bouwkundig erfgoed volgens de vastgestelde inventaris in de omgeving van het geplande kabeltracé (Bron: WMS Geoportaal Onroerend Erfgoed, geraadpleegd 7/07/2020)
Landschapsstructuur en landschapsbeeld
Macroniveau
Aan de hand van gemeenschappelijke structuurkenmerken kunnen landschappelijk samenhangende gebieden worden afgebakend. Op basis van natuurlijke geografische streken en hun cultuurhistorische kenmerken is een opdeling door prof. M. Antrop (RUG) gemaakt in traditionele landschappen. Het geplande tracé doorkruist twee traditionele landschappen, nl. grotendeels de ‘Scheldevallei van Gent tot Doornik’ en vanaf halverwege de Marvijlestraat tot de zuidelijke grens de ‘Vlaamse Ardennen’.
De structuurdragende matrix van het traditioneel landschap ‘Scheldevallei van Gent tot Doornik’
bestaat uit een vallei met gekanaliseerde rivier. Het reliëf van de valleiranden is sterk uitgesproken en structuurbepalend voor de skyline en is perceptief een ruimtelijke begrenzing van de eenheid.
Wenselijkheden voor toekomstige ontwikkelingen zijn de volgende:
- Vrijwaren van bebouwing van om het even welke aard in de valleigebieden;
- Bijzondere aandacht voor de gradiënten en topsequenties in het landschap;
- Accentueren van de waardevolle sites (kastelen, meanders, donken) in hun omgeving;
- Gedifferentieerde aanpak voor de verschillende riviersegmenten.
De structuurdragende matrix van het traditioneel landschap ‘Vlaamse Ardennen’ bestaat uit beboste heuvels en versneden topografie. Wenselijkheden voor toekomstige ontwikkelingen zijn de volgende:
- Vrijwaren van de kwaliteit van de open ruimte (visuele vervuiling);
- Bestrijden bodemerosie en extreme betredingsdruk;
- Herstellen en intact houden van de kleine landschapselementen en het bocagekarakter in de valleien.
Het is belangrijk dat de algemene kenmerken van de traditionele landschappen bewaard blijven binnen een steeds veranderende en evoluerende ruimte.
Landschapsatlasrelicten zijn algemeen beschouwd de meest waardevolle landschappelijke relicten. Ze vormen representatieve plaatsen waar ideaal-typische kenmerken nog duidelijk herkenbaar zijn.
Tenslotte kunnen landschapsatlasrelicten een ruimtelijk structurerend element (bvb. als blikvanger) zijn in een al dan niet gave omgeving of een belangrijke (symbolische) voorbeeldfunctie vervullen.
De geplande ondergrondse hoogspanningsleiding loopt langs het landschapsatlasrelict
‘Scheldemeanders nabij Avelgem’.
Figuur 4-26: Traditionele landschappen
Figuur 4-27: Landschapsatlasrelicten in de omgeving van het geplande kabeltracé
Mesoniveau
Naast het historische aspect in de landschapszorg, zoals vermeld in de atlas van de relicten, zijn tevens de structurerende landschapselementen zonder relictwaarde van belang (bijvoorbeeld beekdalen, boscomplexen,…).
De landschapskenmerkenkaart (aanvullende inventaris van de ruimtelijke landschapskenmerken van bovenlokaal en Vlaams belang, afd. Monumenten en landschappen, 2002) wordt hiervoor geraadpleegd. Er wordt in de inventaris een onderscheid gemaakt tussen het fysische systeem, het botanisch systeem en menselijke infrastructuur.
In (de omgeving van) het studiegebied worden volgende landschapskenmerken teruggevonden:
- Fysisch systeem:
o Natuurlijke waterlopen (stromen), de Maas en de Maasvallei o Afgesneden meanders en oude rivierlopen
o De meersen langs de Schelde - Botanisch systeem:
o Koepel- en hellingsbossen in de Vlaamse Ardennen - Menselijk systeem:
o Industriezones o Spoorwegen
o Verlaten spoorbeddingen o Hoogspanningsleidingen o Straatdorpen
In de ruime omgeving is geen beschermd onroerend erfgoed aanwezig. Het dichtstbijzijnd beschermd monument en dorpsgezicht betreft het ‘Herenhuis met winkelpui’ in ‘Dorpskom Berchem’ op meer dan 1,5 km ten noordoosten van het geplande tracé.
De dichtstbijzijnde vastgesteld bouwkundig erfgoed liggen aan het geplande tracé zelf, nl. het kasteel Herpelgem met ernaast een villa, de hoeve en herberg Au Pêcheur, en de hoeve Cabaret De Roocatte.
Nabij het geplande tracé zijn meerdere bouwkundig erfgoed aanwezig, zoals opgelijst in Tabel 4-13 en weergegeven in Figuur 4-25.
Microniveau
Het meest noordelijk deel van de ondergrondse hoogspanningsverbinding wordt aangelegd in industriegebied. De landschappelijke waarde van het gebied is voor dit gedeelte van het tracé eerder beperkt.
Het deel van de ondergrondse hoogspanningsverbinding parallel aan de Bovenschelde wordt aangelegd in het gabariet van bestaande wegenis. Deze zone kent een hogere landschappelijke waarde wegens het reliëf van de valleiranden.
Het meest zuidelijke deel van de ondergrondse hoogspanningsverbinding dat zich in de Vlaamse Ardenne bevindt, wordt eveneens aangelegd in het gabariet van bestaande wegenis. Deze zone wordt eerder gekenmerkt door open ruimte in landbouwgebied.
Effectbespreking en -beoordeling Effecten op erfgoedwaarden
Effecten op de erfgoedwaarden zijn voornamelijk relevant in de aanlegfase. In de exploitatiefase zal de kabel zich ondergronds bevinden en zijn effecten niet meer relevant, met uitzondering van daar waar opgaande vegetatie verwijderd zou worden binnen de voorbehouden zone.
Erfgoedwaarden van het landschap
De erfgoedwaarde van het landschap rondom het meest noordelijke deel van het geplande kabeltracé is beperkt aangezien het bestemd en in gebruik is als industriegebied.
Het deel van het geplande kabeltracé langs de Bovenschelde is gelegen in het traditioneel landschap
‘Scheldevallei van Gent tot Doornik’ (zie bespreking referentiesituatie). Binnen de beleidswenselijkheden voor het doorkruiste traditionele landschap is het vrijwaren van bebouwing en accentueren van waardevolle sites.
Het geplande tracé grenst aan het landschapsatlasrelict ‘Scheldemeanders nabij Avelgem’. Een beperkt deel van de werkzone overlapt met dit relict. Het betreft een beperkt deel van een grasland. De werfzone (met grondstocks en aanwezig materieel) zal algemeen wel zichtbaar zijn vanuit het landschapsatlasrelict. Tijdens de aanlegfase zijn bijgevolg algemeen beperkt negatieve effecten te verwachten ten aanzien van het landschapsatlasrelict. Na de aanlegfase wordt de werkstrook in de oorspronkelijke toestand hersteld en de geplande kabels zullen in het gabariet van de bestaande weg aangelegd zijn. Hierdoor worden geen permanente negatieve effecten verwacht op dit landschappelijk erfgoed. Het effect wordt in de exploitatiefase verwaarloosbaar beoordeeld (0).
Beschermd erfgoed
Het project of de werfzones zijn niet gelegen ter hoogte van beschermd erfgoed. Bovendien kan ten aanzien van de geplande kabels gesteld worden dat effecten zich beperken tot de aanlegfase (nadien ondergronds aanwezig). Effecten ten aanzien van erfgoed worden bijgevolg niet verwacht (0).
Bouwkundig erfgoed
Verschillende elementen in de ruime omgeving zijn aangeduid als bouwkundig erfgoed (zie bespreking referentiesituatie). Gezien er geen overlap is van de sleuf of de werkzone met het bouwkundig erfgoed worden er geen directe effecten verwacht. Indirecte effecten door een verstoring van de contextwaarde zijn wel mogelijk, maar dan tijdens de aanlegfase. In de exploitatiefase worden geen indirecte effecten meer verwacht: de kabels worden in het gabariet van de bestaande weg aangelegd en de werkstrook wordt in zijn oorspronkelijke staat hersteld. Globaal gezien worden effecten op het bouwkundig erfgoed dus verwaarloosbaar tot beperkt negatief beoordeeld (0/-1).
Archeologie
Effecten ten aanzien van archeologie zijn enkel relevant in de aanlegfase. Er wordt opgemerkt dat de ondergrond ter hoogte van de geplande kabels grotendeels reeds verstoord is door eerdere wegeniswerken en de eventuele reeds bestaande ondergrondse infrastructuren.
Een archeologienota wordt opgemaakt.
Gezien de bestaande regelgeving gevolgd wordt, worden effecten hooguit beperkt negatief beoordeeld (-1).
Effecten op landschapsbeeld
Effecten ten aanzien van het landschapsbeeld zijn voornamelijk relevant in de aanlegfase. Gezien de kabels ondergronds aangelegd worden, beperken effecten zich in de exploitatiefase tot de aanwezigheid van de bovengrondse kasten en de mogelijke opgaande vegetatie die zich niet kan herstellen binnen de voorbehouden zone. Echter, gezien de kabels worden aangelegd in het gabariet van de weg, dient geen opgaande vegetatie gerooid te worden, welke zich nadien zou bevinden binnen de voorbehouden zone.
Bij het afbakenen van de werkzone en het plaatsen van de signalisatie wordt het landschapsbeeld (tijdelijk en herstelbaar) geschaad. Het geplande kabeltracé volgt de bestaande wegenis. Er zal nauwelijks vegetatie gerooid moeten worden. Bovendien bestaan de werfstroken voornamelijk uit akkerland.
De stockage van de uitgegraven aarde (langs de sleuf en ter hoogte van de mogelijke stockageplaatsen) en de hele werf op zich zal het landschapsbeeld (tijdelijk en herstelbaar) schaden. Gezien het tijdelijke karakter van deze effecten wordt de verstoring van de landschapsbeleving tijdens deze fasen als hooguit beperkt negatief beschouwd (-1).
Aangezien de hoogspanningskabels zich ondergronds bevinden, zijn er tijdens de exploitatiefase nagenoeg geen effecten op het landschapsbeeld te verwachten. Het landschapsbeeld wordt blijvend gewijzigd door de aanwezigheid van twee kasten op één locatie. Dit effect wordt beperkt negatief beoordeeld gezien de ligging naast wegenis, de aansluiting met reeds bestaande infrastructuur, de beperkte grootte van de kasten en de beperkte waardevolheid van het landschap over een groot deel
Effecten op functionele versnippering actueel landgebruik
Het aanleggen van een kabel creëert tijdelijk een zone waar men niet kan passeren. Dit effect wordt besproken onder de discipline Mens.
Na de aanleg kan het huidig landgebruik verder gezet worden met uitzondering van diepwortelende bomen en struiken.
Grensoverschrijdende effecten
Het project is enerzijds gelegen nabij Waals grondgebied en maakt anderzijds deel uit van een grotere kabelverbinding op Waals grondgebied. Bijgevolg worden specifiek voor dit project de grensoverschrijdende effecten nagegaan. De totale lengte van de ondergrondse hoogspanningsleiding tussen de bestaande post Elia Ruien en een nieuwe post in Wallonië te Thieulain bedraagt ongeveer 25 km.
Ook vanaf Waals grondgebied geldt dat mogelijke effecten van onderhavig projectvoornemen enkel zichtbaar zullen zijn tijdens de aanlegfase (grondstocks, materieel,…). Tijdens de aanlegfase worden op Waals grondgebied geen relevante effecten verwacht door uitvoering van huidig projectvoornemen.
Op Waals grondgebied wordt de hoogspanningsverbinding eveneens ondergronds aangelegd. De effecten worden verwacht gelijkaardig van aard en grootteorde te zijn aan deze bekomen wanneer het projectvoornemen getoetst werd op Vlaams grondgebied zoals in §4.5.3. Er wordt verwacht dat de grensoverschrijdende effecten niet aanzienlijk zullen zijn voor wat betreft de discipline Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie.
Conclusie
Er kan redelijkerwijze aangenomen worden dat de ondergrond ter hoogte van het projectgebied reeds verstoord werd door eerdere activiteiten zoals wegenis. Een archeologienota wordt opgemaakt.
Effecten worden maximaal beperkt negatief ingeschat (-1).
Directe effecten ten aanzien van de erfgoedwaarden zijn niet te verwachten. Indirecte effecten ten aanzien van de contextwaarde en het landschapsbeeld worden verwaarloosbaar tot beperkt negatief ingeschat (0/-1), gezien de reeds aanwezige verstoringen in en rondom de werfzone.
Tabel 4-14: Samenvatting discipline Landschap, bouwkundig erfgoed en archeologie
Aspect Beoordeling
Voor de discipline Landschap, Bouwkundig Erfgoed en Archeologie wordt geconcludeerd dat er geen aanzienlijk negatieve effecten te verwachten zijn en dat een MER-onderzoek geen bijkomende informatie met betrekking tot de effectenanalyse zal opleveren.