Dekking vermogensdelicten door civielrechtelijke bepalingen

Wanneer we nu bovenstaande civielrechtelijke alternatieven in samenhang bezien, dan kunnen we concluderen dat alle vermogensdelicten in alle situaties door ten minste één civielrechte-lijke bepaling worden bestreken. Waar de gevolgen van sommige strafrechtecivielrechte-lijke gedragingen via meerdere wetsartikelen uit het Burgerlijk Wetboek kunnen worden hersteld of gecompen-seerd, daar is met name in het geval van vernieling het palet aan civielrechtelijke alternatieven beperkt. Maar dankzij een catch-all bepaling als artikel 6:162 BW staat de gang naar de civiele rechter ook voor een slachtoffer van vernieling in principe altijd open. Het artikel is, in ieder geval volgens één der hoogleraren, op alle genoemde vermogensdelicten en situaties toepas-baar: zowel voor, tijdens als na de scheiding en het onderscheidt niet tussen de gemeenschap van goederen en huwelijkse voorwaarden. Deze hoogleraar verwoordt het als volgt:

Diefstal is een onrechtmatige daad en dat is ook tussen echtelieden. Dus, in zekere zin is dat vrij eenvoudig. En dat is voor, tijdens en na de scheiding (…) als rechtsgrond om iets te kunnen doen ligt dat voor de hand. Ik denk dat afpersing, bedreiging dan zit je al in de wilsgebreken sfeer. Idem voor verduistering en oplichting. Vernieling en beschadiging dat zal dan weer onrechtmatige daad zijn. Waarbij ik mij nog kan voorstellen dat de afpersing, verduistering en oplichting ook als onrechtmatige daad meegaat. Dus, vanuit mijn perspectief zouden 6:162 en 3:44 zouden de belangrijkste ankers zijn, zeg maar, om juridisch voor te liggen. Als je zegt, wat kan ik civielrechtelijk doen bij een vermogensde-lict, dan zijn dat de je aanknopingspunten. En, de Hoge Raad heeft in het verleden wel bepaald dat de onrechtmatige daad ook gewoon inzetbaar is in familierelaties, zonder daarbij onderscheid te maken tussen huwelijkse voorwaarden, gemeenschap van goede-ren of wat dan ook. Ik denk ook niet dat je dat zou moeten maken. Dus dat kan tech-nisch, juridisch gezien en theoretisch gezien allemaal in al die situaties, denk ik. Groot nadeel is wel dat een schadevergoeding toegewezen vóór ontbinding van een huwelijk in gemeenschap van goederen binnen de huwelijksgemeenschap zal vallen. Na echtscheiding, zal de benadeelde partij hier doorgaans slechts de helft aan overhouden, zelfs wanneer het vermogensdelict jegens een privégoed is gepleegd. Het is niet zeker dat dit als verknochte schuld wordt gezien, aldus één hoogleraar. Hij concludeert – mede hierdoor – dat het civiele recht onvoldoende bescherming biedt tegen bepaalde vermogensdelicten en het aangaan van lichtzinnige schulden, met name tijdens het huwelijk.

Een bijkomend probleem is dat er bij betrokkenen allerlei praktische bezwaren kunnen be-staan om naar de (civiele) rechter te stappen. Op de vraag of het civiele recht deze slachtof-fers voldoende handvatten biedt om hun schade te vorderen, antwoordt de eerste hoogleraar dat dit technisch-juridisch wellicht zo is, maar dat bij de benadeelde partij allerlei praktische bezwaren kunnen bestaan, waardoor deze zich toch niet tot de civiele rechter wendt, althans niet in het kader van een aansprakelijkstelling op basis van artikel 6:162 BW. De respondent kan zich voorstellen dat bepaalde benadeelde partijen een onrechtmatige daadactie beginnen, maar enkel wanneer er tussen partijen niets meer is wat hen bindt – zij hebben in de toekomst niet meer met elkaar te maken – en wanneer er sprake is van een zekere gelijkwaardigheid tussen partijen.

Die 6:162 is natuurlijk een vrij helder verhaal. Als je iets wegpakt van een ander dan is dat handelen in strijd met de wetsartikelen die zijn genoemd. Dus handelen in strijd met de wet, dus onrechtmatigheid is gegeven. Schuld heb je dan ook wel te pakken. Relativiteit, causaliteit en schade lijkt mij allemaal geen probleem. Dus ja, kat in het bakkie. Dus, technisch/juridisch prachtig, prima, maar praktisch (…) Het grote probleem zit hierin: Hoe ga je binnen een huwelijksrelatie, dan wel op het punt van verbreken staande huwe-lijksrelatie, dan wel misschien net verbroken huwelijksrelatie om met dit soort kwesties? Wil je tegen je bijna ex-man, met wie je nog een echtscheiding aan het uitvechten bent, ook gaan procederen op grond van onrechtmatige daad om geld te krijgen? (…) Wat betekent dat voor de onderlinge verhoudingen? Dus, laat ik het maar zeggen, die relatie is natuurlijk heel kwetsbaar en als je daar de onrechtmatige daad op loslaat dan denk ik dat je waarschijnlijk meer kapot maakt dan je lief is. Dus, ik schat zo in, dat elke goeie advocaat zou zeggen: ‘Nou, laten we eens eventjes rustig aan doen en eerst maar eens eventjes de boedel verdelen en zorgen dat je uit elkaar bent. En misschien dat we er dan nog eens een keer over nadenken of er misschien ook nog een aparte onrechtmatige daadvordering moet beginnen.

Later in het interview verwijst deze respondent ook naar het feit dat er in de aansprakelijk-heidsprocedure mogelijk bewijsproblemen kunnen spelen. Het zal in bepaalde gevallen lastig te bewijzen zijn welke vermogensbestanddelen aan welke partner toebehoorden. Ook dit zal een beperkende factor zijn bij het instellen van een onrechtmatige daadactie.

Kijk, het zal misschien wel moeilijk te bewijzen zijn dat bepaalde vermogensbestanddelen van haar waren en dat hij er mee vandoor is gegaan. (…) ik denk dat het er een beetje aan ligt. Ik kan mij een geval herinneren van een ex-man die de auto van zijn vrouw verkocht aan een derde. Waarna zij vervolgens hem terug, althans, als schadevergoeding de waar-de van waar-de auto terugvorwaar-derwaar-de. In zo’n geval, is het waarschijnlijk wel makkelijk. De auto staat op haar naam in de registers en hij heeft geld gekregen ofzo. Ik denk dat je dat nog wel lukt, maar als het gaat over, noem eens wat, een bedrag van een scheiding of van een erfenis die op de gezamenlijke rekening is binnengekomen die hij vervolgens verbrast heeft. Ja, dan kan ik me voorstellen dat dat wat lastiger is.

Voorts zijn er tal van gedragingen – andere vormen van financieel wangedrag – die strikt geno-men niet onrechtmatig zijn, maar waar je als echtgenoot toch groot financieel nadeel door kan

ondervinden. Tegen deze gedragingen biedt het civiele recht geen bescherming. Een hoogle-raar geeft het voorbeeld van een vrouw die akkoord ging met een verhoging van de hypotheek om de gokschulden van de man af te lossen. De man bleef echter maar schulden maken. In dat geval is de vrouw hoofdelijk mede aansprakelijk voor de hypotheek.

Hoogleraar: Is dat onrechtmatig? In zekere zin natuurlijk wel. Maar hij heeft het met haar goedvinden gedaan. Dus het is niet onrechtmatig. Het is ook geen strafbaar feit. Je mag een hypotheek nemen op je huis. Gokken, is dat strafbaar? Nee. Maar toch is haar vermogen daardoor met heel veel geld verminderd. Dus is zij financieel de puree in gegaan door zijn gokverslaving. Dat zijn natuurlijk heel vervelende dingen die hier niet direct onder vallen maar waarvan je wel kunt zeggen… Jij begon daarstraks over het aan-gaan van een lening. Maar voor het aanaan-gaan van een lening heb je geen toestemming nodig van je echtgenoot. Dat zijn dingen waarmee je dus wel je echtgenoot met een be-hoorlijk probleem kunt opzadelen. Al zullen de meeste banken bij een persoonlijke lening wel zeggen: ‘Ik wil toestemming van de echtgenoot’. En dan wordt het weer hoofdelijke aansprakelijkheid.

Interviewer: Maar stel dat een van de echtgenoten privé en persoonlijk een lening aan-gaat, dan valt dat ook in de gemeenschap natuurlijk

Hoogleraar: En die moet hem mee aflossen. Wordt dan ook een huwelijkse schuld als partijen gaan ontbinden en het kan uit de activa niet betaald worden. (…) Stel de man heeft een schuld, zeg 50.000 euro. Dat is tijdens het huwelijk ontstaan, door een gok-schuld. Heeft hij niet betaald. Op het moment dat de vrouw daarvan hoort en denkt: “Ik wil jou niet meer, ik ga scheiden”, dan krijgt ze 25.000 euro mee. Die moet ze betalen. 5.3.3. Voor- en nadelen civiele procedure tegenover het strafproces

Hoewel het civiele recht in theorie voldoende handvatten biedt, denkt een hoogleraar dat praktische bezwaren, zoals de noodzaak met elkaar in de toekomst zaken te moeten regelen en bewijsproblemen, ertoe leiden dat deze mogelijkheden in de praktijk niet vaak worden toegepast. Hij zou benadeelde partijen dan ook enkel deze optie aanbevelen, indien partij-en verder niets meer met elkaar te makpartij-en hebbpartij-en, partij-en heeft dan zelfs epartij-en voorkeur voor de strafrechtelijke route, vanwege de verhaalsmogelijkheden en het feit dat het slachtoffer kan ‘meeliften’ met het openbaar ministerie.

Deze respondent plaatst verder de aanname dat een civiele aansprakelijkheidsprocedure min-der kwalijk zou zijn voor de onmin-derlinge verhoudingen dan een strafvervolging in perspectief. Hij is in de praktijk voorbeelden tegengekomen van zakenrelaties die volledig waren verstoord als gevolg van een civiele aansprakelijkheidsprocedure. Hij vreest dat de negatieve gevolgen binnen intieme relaties alleen maar groter zullen zijn:

Moet je met deze man ooit nog iets? Heb je nog ooit iets met hem te maken of niet? En zo nee, dan zou ik zeggen: Go for it. Maar dan zou het, denk ik, prettig zijn als je kunt meeliften met het OM. Zo ja, dan moet je hier wegblijven, want dan… dit verpest

dan gewoon alles. Als ik dan zie (…) als plaatsvervanger (…) hoe zakelijke relaties totaal verpest zijn en mensen elkaars bloed wel kunnen drinken gewoon om een zakelijk geschil. Hoe moet het dan zijn als je in deze setting daarmee aan de slag bent?

De andere hoogleraar ziet als voordeel van een strafprocedure dat het slachtoffer acht maan-den na een onherroepelijke uitspraak de schadevergoeding van overheidswege krijgt voorge-schoten. Zelfs als de dader geen verhaal biedt, ‘komt het slachtoffer aan zijn trekken’, aldus deze hoogleraar. Echter, wanneer een schadevordering te ingewikkeld of te hoog is (‘oneven-redige belasting van het strafgeding’), dan zal de strafrechter niet-ontvankelijk verklaren. Ook zou er mogelijk preventieve werking van de dreiging van strafvervolging kunnen uitgaan. Een andere hoogleraar heeft hier juist weer twijfels bij:

Ik heb niet de neiging om te denken dat mensen zich heel veel gelegen laten liggen aan het Wetboek van Strafrecht. En ik denk dat vrijwel niemand in Nederland weet dat [ver-volging wegens] diefstal binnen het huwelijk niet kan, althans, ik wist het eigenlijk niet totdat ik dat van jullie las.

Het voordeel van een gang naar de burgerlijke rechter – boven het strafrecht – is dat de dader geen strafblad krijgt en in de toekomst geen problemen ondervindt met het verkrijgen van een positieve Verklaring Omtrent Gedrag (VOG). Wanneer de dader als gevolg van het strafvonnis zijn baan verliest, en geen VOG meer krijgt, dan ondervindt zijn ex-echtgenoot hier mogelijk ook nadeel van, zoals problemen met het verkrijgen van alimentatie. Ook vreest deze hoogle-raar dat het geweld tussen partners kan escaleren wanneer de benadeelde partij aangifte doet van een vermogensdelict.