De beschikbaarheid van handelingsopties binnen de action arena

In de derde tabel komen de condities aan bod die betrekking hebben op de vraag hoe te handelen (de derde rij uit tabel 4.2). Aanvullend aan het tijdsaspect uit voorgaande tabel gaat het hier om de condities die weergeven of er hulpbronnen

99

beschikbaar waren en of men in staat is geweest deze, formeel of informeel, in te zetten. Formele competenties en rechten. Status van de beslissingen. Formele samenwerkings- mogelijkheden Mogelijkheden om informeel te handelen. Informele samenwerkings- mogelijkheden Beschikbaarheid

hulpbronnen fysiek, sociaal en menselijk kapitaal. Gedeelde belangen en afhankelijkheidsrelaties Voorbereiding en voorstel Commissie Geen positie. Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Informeel handelen was mogelijk, zoals blijkt uit

invloedsmoment 1. Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD. Inzet bestuurders. Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen (IBD) Advies CvdR/EESC Geen positie. Aggregatieregels hielpen bij mogelijk maken invloedspoging door samenwerking (namelijk adviesrecht CvdR in procedure) Informeel handelen was mogelijk, zij het indirect. Zie invloedsmoment 3. Samenwerking was mogelijk binnen de interne cultuur. Arena beschikbaar door fysieke omstandigheden, daarna informele samenwerking mogelijk gebleken (zie invloedsmoment 3)

Samenwerking binnen het IBD.

Inzet bestuurder. Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen (IBD)

100 Gewijzigd voorstel Commissie Geen positie. Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Cultuur en informele regels vormden geen belemmering om te handelen of beschikbare mogelijkheden om te handelen zijn niet benut (default). Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD.

Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen (IBD)

Eerste lezing EP Geen positie.

Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Informeel handelen was mogelijk, zij het via contacten met één

Europarlementariër, zoals blijkt uit invloedsmoment 9. Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD en met buitenlandse regio’s.

Inzet bestuurders. Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen, zowel binnen IBD als ook samen met buitenlandse regio’s, CEMR en EPRO

Eerste lezing Raad Geen positie. Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Cultuur en informele regels vormden geen belemmering om te handelen of beschikbare mogelijkheden om te handelen zijn niet benut (default). Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD en met buitenlandse regio’s.

Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen, zowel binnen IBD als ook samen met buitenlandse regio’s, CEMR en EPRO

101 Tweede lezing EP Geen positie. Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Cultuur en informele regels vormden geen belemmering om te handelen of beschikbare mogelijkheden om te handelen zijn niet benut (default). Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD en met buitenlandse regio’s.

Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen, zowel binnen IBD als ook samen met buitenlandse regio’s, CEMR en EPRO

Vertaling door Rijk Positie als adviseur. Regels hebben mogelijkheden voor samenwerking niet belemmerd (default) Informeel handelen was mogelijk vanuit de

consensuscultuur. Interne cultuur niet belemmerend of faciliterend voor samenwerking of mogelijkheden voor samenwerking zijn niet benut (default)

Samenwerking binnen het IBD.

Samenwerking mogelijk vanwege gedeelde belangen, zowel binnen IBD als ook samen met buitenlandse regio’s, CEMR en EPRO. De strijdige belangen met de staatssecretaris werkten belemmerend in

samenwerking met nationale overheid

Tabel 4.5 – Condities m.b.t. handelingsopties in de case Luchtkwaliteit

Formele competenties en rechten. Status van de beslissingen. Formele samenwerkingsmogelijkheden

Binnen de arena vertaling en invoering voorstel door de nationale overheid, welke beschikbaar was op basis van formele toegang, had het IBD de positie van adviseur. De handelingsmogelijkheden waren hiermee beperkt. De nationale overheid bepaalde uiteindelijk als beslisser de uitkomst van deze action arena. Voor het IBD was dit een belangrijke arena. De nationale overheid had het voornemen de nieuwe Europese wetgeving strenger te doorvertalen naar landelijk niveau dan op basis van het voorstel van de Commissie noodzakelijk was (zie ook paragraaf 4.5, invloedsmoment 4). De doorvertaling is op basis van de invloedspoging echter niet

102

versoepeld. De autoriteitsregels hebben hier een nadrukkelijke rol gespeeld. Het IBD kende een adviserende rol, de besluitvorming lag uiteindelijk bij de nationale overheid die heeft vastgehouden aan haar eigen standpunt. Bij alle overige arena’s had het IBD geen formele positie en daarmee geen bevoegdheden.

Bij één invloedspoging is er informatie gevonden over regels die van invloed zijn op de formele samenwerkingsmogelijkheden, namelijk invloedspoging 3 die was gericht op de adviesrol van het CvdR. Het advies van het CvdR is vanwege de aggregatieregels in deze procedure ook verplicht door de Commissie als advies meegewogen in de besluitvorming. Hierdoor ontstond de mogelijkheid om, via het CvdR, een formele samenwerking tot stand te brengen met de rapporteur van het CvdR.

Mogelijkheden om informeel te handelen. Informele samenwerkingsmogelijkheden Er is geen directe informatie aangetroffen voor het bestaan van informele regels. Er wordt dan uitgegaan van de defaultconditie (mogelijkheden om informeel te handelen of samen te werken niet aanwezig dan wel niet gebruikt). Er zijn wel drie informele gesprekken geweest die wijzen op het wel aanwezig zijn van informele handelingsopties. Zo is er binnen de arena voorbereiding en voorstel Commissie een informeel gesprek geweest tussen een vertegenwoordiger van de commissie en de vertegenwoordiging vanuit het IBD. In de arena advies CvdR/EESC was informeel handelen ook mogelijk. Daarbij wordt opgemerkt dat het handelen van de rapporteur binnen deze arena wel formeel van aard was, maar de wijze waarop het IBD de toegang heeft benut en haar standpunten kenbaar heeft gemaakt, duidt op het aanwezig zijn van informele handelingsmogelijkheden binnen deze arena, zij het indirect.

Binnen de arena eerste lezing EP heeft de informele toegang geleid tot een informeel gesprek met een Europarlementariër. Daarmee is ook voor deze arena de conclusie dat informeel handelen mogelijk was binnen de interne cultuur. Bij arena vertaling en invoering voorstel door Rijksoverheid wordt verondersteld dat informeel handelen mogelijk was. Dit wordt verondersteld op basis van de aanwezige onderlinge verhoudingen. Deze verhoudingen leiden niet altijd tot overeenstemming of het effectief kunnen beïnvloeden van het rijksstandpunt. Dat blijkt ook uit deze case. Wel geldt hier dat door de onderlinge verhoudingen de interne cultuur geen belemmering vormt om informeel te handelen.

Door een toevallig optredende fysieke omstandigheid had het IBD toegang tot de arena advies CvdR/EESC. Nadat deze toegang zich voordeed en op formele wijze werd samengewerkt met de rapporteur binnen het CvdR, was het in deze arena

103

ook mogelijk om informeel samen te werken. Zoals de informant aangeeft is via de rapporteur het mogelijk geweest om de standpunten te verspreiden binnen de toen beschikbaar komende netwerken.

Bij de overige invloedspogingen is geen informatie gevonden waarmee uitspraken over deze conditie kunnen worden gedaan. De defaultconditie geldt daar als aangenomen verschijningsvorm.

Beschikbaarheid hulpbronnen fysiek, sociaal en menselijk kapitaal. Gedeelde belangen en afhankelijkheidsrelaties

In deze case heeft het IBD voornamelijk gebruikgemaakt van sociaal kapitaal in de vorm van de hulpbron samenwerking met andere actoren. Deze hulpbron is continu aanwezig geweest vanwege de samenwerking in het IBD. De standpunten die tijdens de invloedspogingen naar voren zijn gebracht waren de standpunten van het IBD. Ook in de situaties waar een invloedspoging is uitgevoerd door niet het gehele IBD (bijvoorbeeld invloedspoging 9 waarbij IPO en VNG de handelende partijen waren) is gewerkt op basis van het position paper van het IBD.

In drie arena’s is naast deze binnenlandse samenwerking een bredere internationale samenwerking gebruikt als hulpbron (dat betreft de arena’s eerste lezing EP, eerste lezing Raad en tweede lezing EP). Deze internationale samenwerking is op verschillende manieren tot stand gekomen. Zowel door rechtstreekse afstemming van het IBD met andere regio’s als ook door het benaderen van koepelorganisaties (CEMR en EPRO) heeft het IBD standpunten kunnen afstemmen met buitenlandse regio’s. Deze samenwerking bracht een aantal grote regio’s in beeld (Nordrhein-Westfalen en Birmingham). Het is aannemelijk dat dergelijke regio’s een grotere invloed hebben op de besluitvorming van het EP dan een solistisch optredend IBD. Het zijn immers regio’s met veel inwoners (grotere massa) maar ook regio’s die vanwege de andere intergouvernementele verhouding in Duitsland en Engeland zelfstandiger kunnen handelen in Brussel. Of het inzetten van deze hulpbronnen heeft geleid tot het behaalde resultaat is niet af te leiden uit de beschikbare informatie. Er zijn vele actoren actief geweest in het beïnvloeden van het stemgedrag van het EP. Welke ondernomen invloedspogingen nu exact een effect hebben gehad is niet herleidbaar.

Om toegang te verkrijgen tot de arena’s voorbereiding en voorstel Commissie en eerste lezing EP is gebruikgemaakt van de inzet van lokale en regionale bestuurders (menselijk kapitaal). Deze inzet had tot doel om toegang tot de arena informeel mogelijk te maken. Deze toegang is ook daadwerkelijk gerealiseerd. Het is echter

104

niet mogelijk om te bepalen of de inzet van de bestuurders het verkrijgen van de informele toegang mogelijk heeft gemaakt dan wel heeft bespoedigd.

Bij invloedsmoment 3 is ook bestuurlijk inzet aangewend om toegang te verkrijgen tot de arena (advies CvdR/EESC). Er is echter een verschil met de hiervoor genoemde bestuurlijke inzet. De bestuurlijke positie van de gedeputeerde is niet benut om informeel toegang te krijgen. De bij de positie behorende bevoegdheden zijn hier ook benut. Als rapporteur was de gedeputeerde immers bevoegd om onderwerpen te agenderen en bespreekbaar te maken. Het inzetten van een bestuurders is hier dus gekoppeld aan het inzetten van specifieke bevoegdheden van deze bestuurder.

De invloedspogingen overziend stellen kan vastgesteld worden dat vooral gebruik is gemaakt van de mogelijkheid tot strategische samenwerking. Het gaat dan om samenwerking met het Rijk en gemeenten (via het IBD), maar ook met buitenlandse regio’s (CEMR, EPRO en de regio’s betrokken bij invloedsmoment 5). Deze samenwerking is mogelijk vanwege de gedeelde belangen. Dit geldt zowel voor de belangen vanuit de Nederlandse overheden als ook de belangen van de buitenlandse regio’s. Er is daarbij wel een spanningsveld met het ministerie. De staatssecretaris nam een ander standpunt dan in het IBD. Het ministerie nam daarmee een bijzondere positie in. Enerzijds als partner in het IBD, anderzijds als instelling van het Rijk onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris. Bij de conclusies (paragraaf 4.8 wordt hier nader op ingegaan).