Kampvorming
CASUS VALENCE OF POSITION? DATA
Sluiting ziekenhuis
Position ● Bij omwonenden was de opinie eensgezind: vanwege het geboorterecht in Dokkum, het verlenen van directe zorg aan kinderen en door werkloosheid hebben zij er baat bij dat het ziekenhuis open blijft (Scriptie D 2015, p. 40)
● Echter is in de media de opinie over het faillissement van ziekenhuizen verdeeld: sommigen vinden dat ze met belastinggeld open moeten worden gehouden, terwijl anderen pleiten voor het laten vieren van de marktwerking (NRC, 2019a; Trouw, 2018)
Woekerpolis Valence ● Bij de initiatiefnemers van Radar bestond er de twijfel
dat het onder druk zetten van banken en verzekeringsmaatschappijen als een 'linkse' lobby werd gezien, waardoor er veel research is gedaan om de claims mee te onderbouwen. Ook werd beide partijen in het programma een stem gegeven. Dit maakte de presentatie van het issue sterk, en leidde tot een groot draagvlak voor het issue. 'Niet- consument vriendelijkheid' bleek geen rechts of links issue, maar iets waarin iedereen zich kon vinden, waardoor uiteindelijk de publieke opinie over het onderwerp eensgezind werd (Scriptie H, 2012: p. 58).
Euroshopper Valence ● In het publieke debat wordt alleen de opinie van de
pro-euroshopper lobby vertegenwoordigd. Zij vinden euroshopper 'het eerlijkste product dat je kunt kopen' (AD, 2013). Naar aanleiding van de lobby spreken meer mensen hun steun uit voor Euroshopper, maar ontstaat er geen tegengeluid. Reden hiervoor zou kunnen zijn dat mensen die niet van Euroshopper producten houden, ze simpelweg niet kopen: er is keuze uit een grote hoeveelheid andere producten en supermarkten. De noodzaak voor het creëren van kampvorming in de publieke arena bestaat dus niet
88 voor deze groep.
Drugsbeleid Position ● Er is al jarenlang debat over het gedoogbeleid van de
wietteelt in Nederland. Enerzijds is de huidige situatie onwerkbaar, omdat de verkoop van wiet legaal is maar de productie niet. Anderzijds willen conservatieve partijen de wietproductie niet legaliseren. Samengenomen bestaat er dus geen consensus over het onderwerp in het publieke debat (NRC, 2018a Scriptie E, 2015: pp. 59-66).
Persoons gebonden Budget
Valence ● De aandacht voor het #pgb alarm was groot: het bericht was een weekend lang trending topic en bereikte 2,5 miljoen Nederlanders (Scriptie E, 2016: p. 2)
● Alle grote kranten (Telegraaf, Volkskrant, NRC) schreven eensgezinde artikelen waarin de PGB- problematiek wordt erkend (De Volkskrant, 2015a; NRC, 2017; De Telegraaf, 2015).
● Na het geven van initiële steun stelt de Telegraaf dat de tweets afkomstig zijn van een paar fanatiekelingen in plaats van een grote groep
● Desalniettemin is er consensus over dat die informatie niet afdoet aan de ernst van de problemen bij de SVB (De Volkskrant, 2015b)
Voedsel
verspilling en
armoede
Valence ● Toen de Voedselbank in 2002 werd opgericht was de politieke reactie: "Over vier jaar bestaat de Voedselbank niet meer". Het issue werd ontkend. Desalniettemin groeide het initiatief en zijn Voedselbanken vandaag de dag niet meer uit de maatschappij weg te denken. Omdat er twee valence issues worden gecombineerd, namelijk het tegengaan van armoede en het tegengaan van voedselverspilling, is er groot draagvlak voor de Voedselbank. Bekende Nederlanders, bedrijven, vrijwilligers en de media ondernemen projecten met het burgerinitiatief (De Voedselbank, 2019).
Singelpark Leiden Valence ● Uit het initiatief van Jeroen Maters ontstond het
89 tot de vrijwilligersorganisatie van het jaar. De gemeente reageerde meteen zeer positief op het voorstel van de organisatie. Inwoners zijn door middel van brainstormsessies en ideeënwedstrijden betrokken bij de invulling van het park, bijvoorbeeld de naamgeving van de bruggen. Hierdoor wordt geconcludeerd dat opinie over het Singelpark in Leiden eensgezind is (Unity Leiden, 2016).
Psychiatrische hulp jongeren
Valence ● Berichtgeving over Tejo is zeer positief. Ten eerste komt het tegemoet aan een bekend probleem: kinderen kunnen niet zonder hun ouders te betrekken hulpverlening vragen. Juist voor kinderen met een moeilijke thuissituatie biedt Tejo daarom een oplossing. Ook verlicht Tejo de druk op de psychische zorg, omdat veel kinderen naar een aantal sessies bij hen weer verder kunnen, zonder dat een professionele doorverwijzing nodig is. Al met al wordt dit issue gekarakteriseerd als een valence issue, omdat er wordt opgekomen voor een zwakke groep, en het lastenverlichting biedt voor de zorgsector. (Tejo, 2019).
Snelweg A13/A16 Valence ● De burgerlobby van omwonenden die tegen de bouw
van de snelweg zijn, lokt geen tegenreactie uit in de samenleving, ook al hebben forenzen voordeel bij de bouw van de snelweg. Zodoende is de publieke opinie over het onderwerp eensgezind (Scriptie A 2012, p. 7).
Barendrecht CO2 opslag
Valence ● Met de CO2 opslag probeert het kabinet de eerste stappen zetten in de energietransitie, zonder daarbij burgers en het bedrijfsleven economisch te raken. Milieuorganisaties schaarden zich achter de burgerlobby CO2isNee; er kwam geen tegenreactie in het publieke debat die zich vóór de CO2 opslag uitspraken (Scriptie B, 2012: p. 35)
Gaswinning Groningen
Valence ● De publieke opinie over gaswinning heeft zich in verloop van tijd ontwikkeld. Waar het eerst alleen nog ging over de verdeling van de economische baten,
90 bleken de aardbeving steeds grotere schade aan te richten bij omwonenden (Scriptie C, 2015: p. 45). ● Dit heeft er toe geleid dat de grote kranten
(Volkskrant, Telegraaf en NRC) veel publiceren over het onderwerp, waarbij vooral wordt geconcentreerd op de politieke reactie. Zodoende lijkt de publieke opinie eensgezind over dat de huidige situatie onwenselijk is en dat er vanuit de politiek een reactie moet komen op het issue.
Schaliegas Position ● Het gebruik van schaliegas draagt bij aan het
dichtdraaien van de aardgaskraan in Groningen en biedt daarmee economische kansen en mondiale gasonafhankelijkheid. Om deze redenen zijn sommige actoren in het publieke debat positief over schaliegas (in: Rathenau, 2013; Turkenburg, 2013). ● Anderen beweren dat schaliegas schadelijke neveneffecten heeft, niet economisch rendabel is en de ontwikkeling naar een duurzame energievoorziening in de weg staat. De publieke opinie over het onderwerp is dus verdeeld (Milieudefensie, z.d)
Windmolens Noord-Holland
Position ● Het opwekken van windenergie is onderdeel van het grotere debat over het belang van duurzaamheid en de klimaatproblematiek. De opinie over de mate waarin klimaatverandering een serieus probleem is, is verdeeld (De Correspondent, 2018; De Volkskrant, 2018). Zodoende bestaan er ook vóór en tegenstanders in het opwekken van windenergie. ● Zelfs binnen het kamp van voorstanders bestaat
verdeling: sommige vinden de landschapsvervuiling van de windturbines een zwaarwegender nadeel dan dat het tegengaan van klimaatverandering een voordeel is (Scriptie J 2016; p. 13). Andersom vindt actiegroep Urgenda vindt dat er wel windturbines geplaatst moeten worden, maar er meer financiële baten moeten komen voor omwonenden (Parool, 2019).
● Windenergie is een position issue, die lijkt te vertakken in meerdere standpunten waarover verdeling bestaat.
91 Asielzoekers
centrum
Position Migrantenhuisvesting is onderdeel van het debat over het toenemen van migratiestromen naar Europa. De politieke reactie op migratie is één van de grootste thema's van de afgelopen jaren: globaal gezien willen sommige partijen migranten opnemen en hulp verlenen, terwijl andere partijen ze willen terugsturen naar hun moederland.
Er bestaat dus veel politieke en electorale verdeling over dit onderwerp. Naar aanleiding van anti-azc burgerlobby, ontstonden er ook burgerlobby's die steun uitspreken voor de asielzoekers, door dekens en eten uit te delen bij het SZW gebouw (Scriptie K 2016, p. 16)
Zwarte piet Position ● Al vanaf dat het issue werd aangekaart door de
onderzoekscommissie van de Verenigde Naties leidde het zwartepietenvraagstuk tot verdeling in het publieke debat. In de politiek spraken sommige partijen zich uit tegen verandering (o.a PvdA en VVD) terwijl anderen vóór afschaffing pleitten (o.a BIJ1 en Denk)
● In reactie op het grassroots initiatief vóór de afschaffing van zwarte piet, mobiliseerde ook een beweging tegen afschaffing, zoals de Pietitie. De publieke opinie is dus (zeer) verdeeld (Scriptie L 2016, p. 39)
Kinderpardon Position ● Initiatiefnemer Hofman verzamelde ruim 250.000
handtekeningen voor de petitie, wat impliceert dat het draagvlak voor zijn initiatief groot is (NOS, 2018a). De anti-migratie partijen zoals PVV en Forum voor Democratie spreken zich echter uit tegen de versoepeling van het kinderpardon (RTL Nieuws, 2019). Ook is er verdeling over of de nieuwe regeling het probleem op gaat lossen (Trouw, 2019). Er bestaat dus meerdere tegengestelde kampen in het publieke debat.
Sluitingstijden horeca
Position ● Naar aanleiding van de actiegroep ontstaan er tegengeluiden in het publieke debat. Onder andere de Koninklijke Horeca Nederland (KHN) stelt dat drankmisbruik onder jongeren niet de
92 verantwoordelijkheid is van de horeca, maar van de ouders zelf. Op deze manier wordt de branche “de nek omgedraaid”, aldus de KHN (ANP, 2008).
● Ook binnen politieke partijen bestaan er felle voor- en tegenstanders (voor: CU en CDA; tegen: PvdA, VVD, Groenlinks). De jongerentak van de laatste drie partijen richtten zelfs de tegenbeweging Laat op Stap op, waarmee zij 72 duizend tegenstemmen verzamelden. (De Volkskrant, 2008).
Vuurwerkverbod Position ● Naar aanleiding van de grassroots organisatie
organiseren voorstanders zich in de “Vlaams/Nederlandse Leuke Vuurwerkmensen Club” (Eenvandaag, 2017). Ook blijkt de publieke opinie zeer verdeeld over het instellen van een vuurwerkverbod (I&O Research, 2019).
93
Type handeling
CASUS VERANDEREN OF BEHOUDEN? SLEUTEL INCIDENT? ARGUMENTATIESluiting ziekenhuis Behouden Nee
Woekerpolis Veranderen Ja De programmamakers van TROS Radar
lieten in hun uitzending over woekerpolissen meerdere slachtoffers aan het woord, zoals de heer Goverts, die toelichtten hoe zij aan de polissen gekomen waren en hoeveel geld zij hiermee verloren hadden (Radar, 2010). Omdat mensen zich schamen dat zij zich een woekerpolis hebben laten aansmeren, waren deze slachtoffers een belangrijke eerste stap in het erkennen en bekend worden van het probleem (Scriptie H, 2012: p. 58)
Euroshopper Behouden Nee
Voedselverspilling en armoede
Veranderen Nee
Singelpark Leiden Veranderen Nee
Psychische hulp jongeren
Veranderen Nee
Barendrecht CO2 Behouden Ja In 2010 zond Zembla op nationale televisie
een documentaire uit genaamd 'CO2 bom onder Barendrecht' die veel aandacht genereerde. De documentaire gaf veel ruimte aan de argumenten van CO2isNEE om de plannen tegen te gaan. Met de documentaire werd het issue bekend bij het grote publiek. Dit heeft een omslag betekend voor het debat over dit onderwerp, waar plotseling veel meer mensen bij betrokken werden (Scriptie B 2012, p. 43).
Gaswinning Groningen
Veranderen Ja Gaswinning was geen serieus agendapunt in de politiek totdat in 2012 de zwaarste aardbeving ooit werd gedetecteerd in Huizingen: 3,6 op de schaal van Richter. Er kwamen honderden schademeldingen binnen en beeldende beschrijvingen van
94
hoe het voelde voor bewoners: 'als een trein die door het huis rijdt'. Het incident vormde de aanleiding voor uiteindelijke politieke maatregelen (NOS, 2012) .
Schaliegas Behouden Nee
Windmolens Behouden Nee
Asielzoekerscentru m Behouden Nee Verandering drugsbeleid Veranderen Nee Persoonsgebonden budget
Veranderen Ja Marije Ten Broeke en haar zoontje Pleun (7) werden symbool van de PGB problematiek na haar twitterbericht over het disfunctioneren van de SVB. Ze legt uit hoe vervelend het is dat zij de zorgverleners van haar zoon niet kan betalen. Met haar verhaal representeert zij een grote groep mensen die PGB ontvangt en die dezelfde problemen ondervindt (Volkskrant, 2015a)
Zwarte Piet Veranderen Ja De zwarte pietendiscussie krijgt landelijke
aandacht wanneer activisten Jerry Afriyie en Quinsy Gario in 2011 naar de Sinterklaas intocht in Dordrecht gaan met t-shirts met daarop 'zwarte piet is racisme'. Nadat zij protesteren tegen vertrek, worden zij tegen de grond geduwd, ondergespoten met pepperspray en gearresteerd. Het incident beland op Youtube, waarna de activisten in verschillende praatprogramma's verschijnen en het issue ook door de internationale media wordt opgepikt (Scriptie L 2016, p. 57)
Kinderpardon Veranderen Ja Voor de documentaire #BOOS ging
programmamaker Tim Hofman met Nemr (9 jaar) naar de Tweede Kamer. Daar stelde het jongetje vragen over waarom hij terug moest naar Irak terwijl hij daar gevaar liep. De laconieke en omslachtige reactie van politici leidde tot grote ophef in de media. Uiteindelijk kwam er een debat over de kwestie (#BOOS, 2018).
95 Sluitingstijden
horeca
Veranderen Nee
96
Besluitvormingsarena
CASUS BESLUITVORMINGSAREN A(S) ARGUMENTATIE Sluiting ziekenhuis Vrije markt en Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS): Inspectie voorde Gezondheidszorg (IGZ)
● Het voortbestaan van ziekenhuizen is afhankelijk van politiek en de vrije markt. Enerzijds stelt het ministerie van VWS regels en richtlijnen op om de kwaliteit en beschikbaarheid van zorg te waarborgen. Bij ziekenhuis de Sionsberg constateerde de IGZ, onderdeel van het ministerie van VWS, dat de kwaliteit van sommige afdelingen niet in orde was. Tegelijkertijd beslissen de zorgverzekeraars, met behoud van de zorgplicht die zij hebben ten opzichte van de consument, op welke plekken zij zorg afkopen. Dit doen zij op basis van de politiek geformuleerde eisen en het mechanisme van vraag en aanbod (Schippers, 2016). Wanneer een zorgverzekeraar geen zorg afkoopt kan dit leiden tot faillissement. ● Het ministerie van VWS heeft een verplichting in
het leveren van cruciale zorg wanneer een verzekeraar door overmacht hier niet toe in staat is, maar dit was in de situatie van de Sionsberg niet het geval.
Woekerpolis Media en rechtspraak ● Formele afspraken omtrent verzekeringspolissen
worden gemaakt middels een contract tussen de verzekeraar en de consument, dus op individueel niveau. Toen TROS Radar in hun televisieprogramma het concept 'woekerpolis' introduceerden konden slachtoffers zich organiseren en gezamenlijk een vuist maken naar de verzekeraars.
● Zij spanden collectieve processen aan om compensatie voor hun verliezen te eisen (processen die individueel te duur zijn om te voeren), waardoor besluitvorming omtrent het issue zich verplaatste naar de rechtspraak. Om jurisprudentie te voorkomen, namen verzekeraars het initiatief om schikkingen te treffen (Scriptie H, 2012: p. 47-48).
97
Euroshopper Media en vrije markt ● Beslissingen over supermarktproducten worden
gemaakt op basis van vraag en aanbod. Er is gepoogd het beeld van de vraag naar Euroshopper producten te manipuleren in de media, maar dit bleek tevergeefs (AD, 2013; NU, 2013; Schermers, 2013). Voedselverspilling en armoede Tweede Kamer, Gemeenteraad en vrije markt, burgers
● De Voedselbank wordt gerund door vrijwilligers en is compleet afhankelijk van donateurs en begunstigers om te kunnen bestaan. Supermarkten doneren voedsel, vrijwilligers delen de pakketten uit, transport vindt plaats met bussen die gekocht zijn van gedoneerd geld, opslag van pakketten vind plaats in gratis loodsen. Voor huisvesting en het betalen van de energierekening springen de gemeentes bij (Vereniging van Nederlandse Voedselbanken, 2018). Het voortbestaan van de Voedselbank is dus afhankelijk van allerlei verschillende arena's. ● Door landelijke regelgeving is het voor bedrijven
makkelijker om eten weg te gooien dan om deze te doneren aan de Voedselbank. Rutte III heeft in het regeerakkoord gesteld dit te willen veranderen (Ministerie van AZ, 2017).
● Ook het economische tij speelt een rol: ten tijde van de economische crisis ging het niet goed met de Nederlandse Voedselbanken, omdat bedrijven langer op hun voorraden blijven zitten (De Voedselbank, 2019).
Singelpark Leiden Gemeenteraad, vrije markt,
burgers
● Singelpark leiden is tot stand gekomen met de financiële hulp van de gemeente Leiden en verschillende bedrijven, zoals onder andere de Rabobank.
● Naast Vrienden van het Singelpark is de Speeltuinvereniging betrokken bij het ontwerp van het park.
● Vrienden van het Singelpark zijn afhankelijk van besluitvorming van de wethouder Onderwijs, Sport en Duurzaamheid van de gemeente Leiden. Deze besloot in 2017 de ontwikkeling van het Lakenpark, een deel van het Singelpark, een jaar
98 te bevriezen (Dirkse, 2018)
Psychische zorg jongeren
Gemeenteraad, burgers ● Tejo is tot stand gekomen met de financiële inbreng van particulieren en de gemeente Goes, Kapelle, Noord-Beverland en Reimerswaal (Tejo, 2019).
A13/A16 Tweede Kamer, Provinciale
Staten en Gemeenteraad; Rijkswaterstaat
● De centrale overheid is verantwoordelijk voor het formele besluit om de snelweg te plaatsen, maar lokale overheden en uitvoeringsorganisaties zijn betrokken in het beleidsontwikkeling- implementatieproces.
● Na publicatie van eerste globale plannen door de gemeente kon hierop gereageerd worden door stakeholders die wilden participeren in besluitvorming. Op meerdere institutionele niveaus (gemeente, provincie, Rijkswaterstaat) gingen consultatieprocessen van start (Scriptie A, 2012: p. 44-49).
Barendrecht CO2 Tweede Kamer, Provinciale
Staten en Gemeenteraad; vrije markt
● De centrale overheid heeft het formele besluit genomen om CO2 op te slaan onder Barendrecht, in samenwerking met bedrijven Shell, OCAP en de NAM.
● Echter was voor implementatie kon plaatsvinden toestemming van de gemeente Barendrecht en de provincie Zuid-Holland nodig. Na het ontstaan van lokale oppositie in de door de gemeente geïnitieerde consultatieprocessen, brak het draagvlak voor de plannen in de Gemeenteraad en de Provinciale Staten af (Scriptie B 2012, p. 37).
Gaswinning Groningen
Vrije markt, Tweede Kamer, media, rechtspraak
● De uitvoeringsverantwoordelijke voor de afname van Gronings aardgas is de NAM. De politieke verantwoordelijkheid voor besluitvorming over het aardgas is het ministerie van Economie & Milieu. Beslissingen omtrent het issue voltrokken jarenlang in nauw overleg tussen de twee partijen. Daarbij werden zij gestuurd door de vrije markt, omdat de export van aardgas de Nederlandse staat veel economische welvaart
99 oplevert.
● Lang bleef het issue van de politieke agenda. De aardbevingen en toenemende mediaberichtgeving hierover leidden tot Kamervragen en destabilisering van het issue.
● Burgerlobby's klaagden de NAM aan voor schadeafhandeling procedures en het overtreden van mensenrechten. Alleen in de eerste rechtszaak werden zij in het gelijk gesteld (Scriptie C, 2015: p. 26).
● De Kamer heeft aangekondigd een parlementaire enquête te willen afnemen bij de publieke verantwoordelijken om te onderzoeken wat de rol van de staat is geweest in het (ontkennen van) de aardbevingsproblematiek. Deze is tot op heden nog niet afgenomen.
Schaliegas Ministerie van Economische
Zaken (EZ): klankbordgroep Schaliegas;
onderzoeksbureau Witteveen + Bos
● De gevaren van schaliegasboringen zijn een centraal aspect van de discussie over schaliegas. Zowel voor- als tegenstander halen verschillende wetenschappelijke publicaties en onderzoeksbureaus aan in hun argumentatie. ● Minister Kamp van EZ stelde een klankbordgroep
Schaliegas samen, om op basis van een onderzoek van Witteveen+Bos samen met betrokken energiebedrijven, gemeentes en burgergroep Schaliegasvrij Nederland te discussiëren over de mogelijkheden van schaliegaswinning (AD, 2013). De klankbordgroep viel uiteen nadat de betrokken partijen weigerden een geheimhoudingsverklaring te tekenen over de voorlopige onderzoeksresultaten.
Windmolens Tweede Kamer,
Gemeenteraad en Provinciale Staten
● In eerste instantie lag de beslissingsmacht over het gedecentraliseerde windmolenbeleid van de Zijpe in de gemeente. Vervolgens ging in 2007 een nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening in waardoor het Provinciaal Inpassingsplan (PIP, een soort bestemmingsplan voor de provincie Noord Holland) gelden. Hierdoor was de mogelijkheid om in de gemeente tegen het beleid in te gaan, bemoeilijkt, met als doel de procedure te
100 verspoedigen. Het verzet verplaatste zich vervolgens naar de provincie Noord-Holland. (Scriptie J, 2016: p. 27).
Asielzoekers centrum
Gemeenteraad ● In reactie op de toenemende vluchtelingenstroom is vanuit de centrale overheid bepaald hoeveel extra statushouders verschillende gemeentes moeten opnemen. In het gemeentelijke coalitieakkoord van 2014 staat beschreven dat Den Haag de vluchtelingen huisvest in het SZW gebouw. De gemeente heeft dus het mandaat over de plekken waar de vluchtelingen worden opgenomen. De afspraken waren al geruime tijd bij de gemeente kortgesloten voordat de plannen openbaar werden gemaakt aan burgers (Sciptie K 2016, p. 20).
Verandering drugsbeleid
Rechtspraak, Ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V)
● Tree of Life heeft bij het Openbaar Ministerie een aanklacht uitgelokt door meer dan de toegestane 5 wietplanten te kweken via een 'cannabis social club' constructie en zelf naar de rechter te stappen (NRC, 2015). Zij werden niet in het gelijk gesteld, waardoor geen precedent is geschept voor een gesloten cannabisketen. Het ministerie van J&V, verantwoordelijk voor de wietsector, heeft later gepoogd een experiment op te zetten met een gesloten cannabisketen. Hiervoor is Tree of Life geconsulteerd (Rijksoverheid, 2018).
Persoons
gebonden budget
Media en de Tweede Kamer ● De uitvoeringsverantwoordelijke van het PGB is een ZBO (zelfstandig bestuursorgaan), en de politiek verantwoordelijke is staatssecretaris van Rijn van het ministerie van VWS. Zodoende is het parlement de arena waarin besluitvorming over het issue plaatsvindt.
● Voor het #pgbalarm hebben meerdere Kamerleden getracht het issue te agenderen, zonder resultaat. Echter leidde de 'twitterexplosie' binnen twee dagen tot een debat . De media is dus de plek waar destabilisering van het issue heeft