Cultuurverschillen

Target Costing is, zoals in hoofdstuk 2 reeds aangegeven, een in Japan ontwikkeld concept. Het ontstond doordat ‘natuurlijke’ kenmerken van de Japanse cultuur op systematische wijze werden toegepast bij de ontwikkeling van een nieuw product. Hieronder zal ik de cultuurscores van zowel Hofstede als ook Trompenaars & Hampden-Turner behandelen op de door hen onderscheiden cultuurdimensies. Deze scores worden benoemd voor de volgende landen: Nederland; Japan, vanwege haar bakermatrol op het gebied van Target Costing; Amerika, vanwege de relatief grote hoeveelheid literatuur over Target Costing die uit dat land afkomstig is en om dezelfde reden Duitsland. Zowel de landenprofielen van Trompenaars & Hampden-Turner, als het zogenaamde 5D Model van Geert Hofstede zullen te vinden zijn in de bijlage.58

4.2.1 Hofstede

Tabel 4.1 geeft de scores weer van de desbetreffende landen op de vijf door Hofstede erkende

cultuurdimensies. Deze landenscores, die rond 1980 voor het eerst gepubliceerd werden en in 2001 herzien, kunnen in principe (net zoals de scores van Trompenaars & Hampden-Turner) waarden aannemen tussen één en honderd. ⁵⁹ Hoge waarden impliceren dat de cultuur van een land op deze dimensie het uiterste van die dimensie benadert.

58 Overigens, in zijn boeken wijst Hofstede erop dat ondanks dat er bij velen op deze aarde het gevoel heerst dat zij door globalisering en nieuwe communicatiemiddelen meer in contact komen met ander culturen en ook dichter bij andere culturen staan, dit niet betekent dat de verschillen tussen de culturen kleiner worden.

Cultuurscores van landen liggen niet per definitie vast, maar als zij veranderen, zo is de ervaring van Hofstede in 30 jaar onderzoek, verschuiven meerdere culturen op een dimensie. Hofstede kon geen duidelijke aanwijzingen vinden dat cultuurverschillen ook daadwerkelijk afnamen. (Hofstede en Hofstede, 2007; 41-42)

Dimensie: Nederland Japan Amerika Duitsland Gemiddelde Bereik Machtsafstand 38 54 40 35 55 11- 94 Individualisme 80 46 91 67 43 2- 91 Onzekerheidsvermijding 53 92 46 65 64 8- 112 Masculiniteit 14 95 62 66 50 5- 95 Langetermijngerichtheid 44 80 29 31 45 0- 118

Tabel 4.1 Cultuurscores Hofstede dimensies⁶⁰ (bron: www.geert-hofstede.com)

Deze vijf door Hofstede benoemde cultuurdimensies zijn niet allemaal van even groot belang voor het Target Costing proces. In mijn optiek, en zoals onderstaand toegelicht, zijn de belangrijkste

cultuurdimensies voor het Target Costing proces de Individualisme/Collectivisme dimensie en de dimensie Lange/Korte-termijngerichtheid. Echter, de andere drie dimensies zouden wel degelijk invloed kunnen hebben op het Target Costing proces.

Onderzoek naar de invloed van cultuur op Management Control Systemen van vooral Chow en Shields heeft gezorgd voor een aantal belangrijke inzichten. Zij baseren hun onderzoeken op de systematiek van Hofstede. Individualisme wordt door hen gezien als de meest belangrijke cultuurdimensie. Daarnaast beweert Hofstede zelf dat er een verschil van minimaal 20 punten tussen landen op de verschillende cultuurdimensies moet zijn om de verschillen te kunnen betitelen als significant.⁶¹

De Lange-/Korte termijndimensie is mijns inziens belangrijk vanwege het feit dat Target Costing wordt gebruikt bij het ontwikkelen van nieuwe producten, waarvoor een visie voor de lange termijn moet worden ontwikkeld. De Japanse cultuur bezit deze eigenschap in sterke mate, waar Nederlanders, maar vooral ook Amerikanen, zich minder met de lange termijn bezighouden.

Daarnaast betekent het ontwerpen volgens het Target Costing proces werken in teamverband. Hierbij is het collectief zeer belangrijk. De Japanse denkwijze is van oudsher meer collectief gericht, terwijl

Nederlanders, Duitsers en vooral Amerikanen veel meer individualistisch zijn ingesteld. Hierbij aansluitend, is het naar mijn oordeel dan ook goed denkbaar dat de verschillen op deze beide dimensies van invloed kunnen zijn op de uitvoering van het Target Costing proces in de verschillende landen.

De dimensie Onzekerheidsvermijding laat tussen de betrokken landen grote verschillen zien. Japanners kunnen onzekerheid minder waarderen in vergelijking tot vooral Nederlanders en Amerikanen. Dit zou voor het Target Costing proces kunnen betekenen dat zij meer aandacht schenken aan de marktanalyse, om zo minder voor verassingen te staan. Daarnaast kennen landen met onzekerheidsvermijdende culturen vaak meer regels en wetten, welke ook strikter opgevolgd zullen worden. Dit kan bijvoorbeeld gevolgen hebben

60 Waarden boven de 100 komen voor, omdat na het originele onderzoek er meer landen toegevoegd zijn. Hierdoor is het mogelijk dat er scores voorkomen die een hogere waarde hebben dan 100.

voor het zeer strikt toepassen van de ‘Cardinal rule’, waarvan de impact in Japan dan ook groter zou kunnen zijn dan in een land als Nederland.

De dimensie machtsafstand vertoont, van alle door Hofstede erkende dimensies, de kleinste verschillen. Het effect van een grotere, dan wel kleinere, machtsafstand kan tweeledig zijn voor het Target Costing proces. Een grotere machtsafstand, met meer gezag en respect, kan ertoe leiden dat overleg eenvoudiger verloopt en het nemen van beslissingen makkelijker plaatsvindt. Echter, het kan ook een negatieve rol spelen doordat discussies over bepaalde zaken minder snel gevoerd worden vanwege het aanzien dat een meerdere geniet. Dit kan dan een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van de uitkomst.

De laatste dimensie, masculien/feminien, valt op doordat de Japanse en Nederlandse cultuur ongeveer elkanders tegenpolen zijn. Een feminiene cultuur, zoals de Nederlandse, wordt gezien als zorgzamer, met veel aandacht voor de sociale omgeving. Dit zou voor het Target Costing proces kunnen betekenen dat het vereiste werken in teamverband hierdoor in Nederland toch minder problemen oplevert dan mag worden aangenomen als enkel wordt gekeken naar de hoge individualisme score van Nederland.

4.2.2 Trompenaars & Hampden-Turner

Trompenaars & Hampden-Turner geven de resultaten van hun onderzoek, net zoals Hofstede, weer in landenprofielen. Hierbij worden de scores van de verschillende landen op de zeven door hen onderscheiden cultuurdimensies weergegeven. Deze landenprofielen zijn te vinden in de bijlage, terwijl de scores ook worden weergegeven in tabel 4.2. Deze tabel bevat de zeven cultuurdimensies van Trompenaars & Hampden-Turner, met daarbij de scores van de verschillende landen. De grootste verschillen tussen de betrokken landen zijn te vinden op de dimensies Collectivisme/Individualisme, Diffuus/Specifiek,

Emotioneel/Neutraal en de relatie met de omgeving. Collectivisme/Individualisme is in de vorige paragraaf al aan de orde gekomen en wordt nu niet verder behandeld.

Tabel 4.2 Dimensies en cultuurscores Trompenaars & Hampden-Turner (Bron: Trompenaars & Hampden-Turner; country profiles)

Dimensie: Nederland Japan Amerika Duitsland

Collectivisme/Individualisme 37 72 33 47

Toekenning/Prestatie 39 60 22 39

Diffuus/Specifiek 16 67 10 33

Relatie met de Omgeving 52 90 24 51

Particularisme/Individualisme 44 45 25 38

Emotioneel/Neutraal 54 20 32 43

Benadering van Tijd

Heden, Verleden en Toekomst Vooral het Heden Vooral Toekomst Vooral Heden/Verleden

De dimensie Diffuus/Specifiek is vooral van invloed op het gedrag van personen. De relatief diffuse Japanse cultuur kenmerkt zich door het constant houden van relaties en status in verschillende contexten. Dit komt op een grotere schaal ook tot uiting in het Japanse bedrijfsleven door het begrip ‘Keiretsu’. Bedrijven maken in Japan vaak onderdeel uit van zo’n groep van ondernemingen, ‘Keiretsu’s’ genoemd.62 Bedrijven die onderdeel uitmaken van een dergelijke groep, werken veel en nauw samen en zijn op meerdere manieren betrokken bij elkaar. Tussen de verschillende Keiretsu’s onderling vindt er echter een hevige concurrentiestrijd plaats. Dit fenomeen van zeer intensieve samenwerking binnen een soort ‘cluster’ van bedrijven is in de meer specifieke culturen van zowel Nederland, alsook Amerika en Duitsland, niet, of veel minder, te vinden.⁶³

De dimensie Emotioneel/Neutraal is wellicht niet zozeer van invloed op het Target Costing proces. Ondanks de aanzienlijke verschillen die Trompenaars & Hampden-Turner tussen de verschillende landen hebben geconstateerd. De reden hiervoor is dat het meer of minder tonen van emoties iets is, waarover binnen een cultuur consensus bestaat. Leden van een cultuur zijn gewend aan het tonen (of juist niet, dan wel minder) van emoties. Dit aspect heeft vooral betrekking op gesprekken en onderhandelingen die kunnen plaatsvinden tijdens het Target Costing proces. Zo zou het ertoe kunnen leiden dat dit in Japan, waar het tonen van emoties geminimaliseerd wordt, leidt tot het opkroppen van spanning en aldus het ervaren van een hogere werkdruk. Voor Nederland echter is dit waarschijnlijk veel minder het geval en derhalve ligt het minder voor de hand dat deze dimensie hier van grote invloed is op het Target Costing proces.

De relatie met de omgeving, oftewel het verschil tussen culturen die meer intern, dan wel extern gericht zijn, is waarschijnlijk wel van invloed op de mogelijkheden om te werken met Target Costing. De Japanse cultuur kenmerkt zich door een extreme focus op de externe omstandigheden. De ‘natuurlijke’

klantgerichtheid van Japanse bedrijven, waarover in hoofdstuk 2 gesproken werd, zou hieruit afgeleid kunnen worden. Deze dimensie is mijns inziens dan ook belangrijk voor het verloop van het Target Costing proces, waarbij men met externe omstandigheden en factoren sterk rekening probeert te houden,

bijvoorbeeld wanneer er een product ontwikkelt dient te worden. Amerikanen (en in minder mate Nederlanders en Duitsers) zullen voor het ontwikkelingsproces, doordat zij vooral uitgaan van hun eigen kwaliteiten en minder rekening houden met externe factoren (zoals de concurrentie, de omgang met leveranciers, de wensen van consumenten etc.), extra rekening moeten houden met dit aspect om een goede uitvoering van het Target Costing proces te bewerkstelligen.

De laatste dimensie die behandeld wordt, is de benadering van tijd. Trompenaars & Hampden-Turner onderscheidden culturen op de manier waarop zij naar het heden, verleden en de toekomst kijken. Wat hierbij op het eerste oog opvallend is, zeker gezien de resultaten van het onderzoek van Hofstede op de

62 Seidenschwartz, 1993, pag. 42

63 Keiretsu’s worden vaak gevormd rondom banken en belangrijke ondernemingen. Bedrijven werken niet alleen samen, maar er vindt ook een vermenging van belangen plaats doordat raden van commissarissen worden gevormd door leden van de Keiretsu. Daarnaast gebeurt dit ook doordat personeel uitgewisseld wordt en er vaak een gezamenlijke planning gemaakt wordt bij grote investeringen.

Lange/Korte-termijndimensie, is dat de Amerikanen volgens Trompenaars & Hampden-Turner

toekomstgericht zijn. Dit terwijl Hofstede Amerikanen ziet als mensen die zich niet bezig houden met de lange termijn. Dit verschil kan vooral verklaard worden uit de definiëring van het begrip toekomst. In de perceptie van Amerikanen reikt de toekomst veel minder ver dan datgene dat wij als de toekomst zien.64 Bovendien is de tegenstelling toekomst - verleden anders dan de tegenstelling langetermijn - kortetermijn. Misschien mag zelfs worden gesteld dat een sterke gerichtheid op (vrijwel) uitsluitend de toekomst zou kunnen duiden op een korte termijn blik.