Culturele opvattingen op visueel niveau

10 Jaar jonger in 10

dagen ^{56 115 18 49 97 296 41 125 21 21}

Totaal 191 616 98 154 224 867 81 275 94 273

Tabel 7: Verbaal niveau utterers

Uit deze waarden kan afgeleid worden welke utterers relatief gezien de meeste uitingen doen die waarden en normen op verbaal niveau bevatten. Omdat er een groot verschil is in het aantal uitingen per utterer, is er gekeken hoeveel procent van het totaal aantal uitingen die een utterer doet, voorkomt in de categorieën met waarden en normen. Een overzicht is te vinden in de Resultaten. Er is gevonden dat de voice-over, in vergelijking met de andere utterers, de meeste uitingen doet die aanwijzingen voor assumpties over Nederlandse waarden, normen en ideologieën bevatten. Deze uitkomst sluit aan bij het feit dat de uitzendingen presentatorgericht zijn; de voice-over beschikt over een script waarin de makers deze waarden doelbewust communiceren naar de kijker toe.

4.2.2 Culturele opvattingen op visueel niveau

Eerder in dit onderzoek is al aangekaart dat de analyse op culturele waarden in visuele uitingen complexer is dan die op verbale uitingen. Door gebrek aan onderzoek en literatuur over zulk soortige analyses, is het lastig om een analyseprocedure op te stellen voor deze uitingen, dus zal het een kleiner onderdeel van dit onderzoek zijn dan de analyse op verbaal vlak. Lichaamshouding, gebaren, gaze en voorkomen zijn aspecten van de kandidaat in het beeld die aanwijzingen voor waarden en normen zouden kunnen bevatten (Verschueren, 2011: 91). Er wordt dus in deze aspecten van het beeld van de makeoverprogramma’s gezocht naar aanwijzingen die duiden op assumpties over culturele waarden. In de Methode is er al een aantal waarden geïntroduceerd die mogelijk naar voren zouden kunnen komen in het beeld: schoonheid, perfectie, gender en consumptie. Wederom was er plaats voor een open categorie, waarin aanvullende waarden en normen beschreven konden worden, maar deze zijn niet gevonden en zullen dan ook niet besproken worden. Een overzicht is te vinden in Bijlage III. Hieronder worden de bovengenoemde waarden bij langs gelopen.

Consumptie

De eerste categorie die in elke uitzending naar voren komt in het beeld, is die van consumptie. De consumptie komt vooral naar voren in de vorm van product placement; er worden producten getoond die gebruikt worden in het programma. In ‘Help, mijn man is klusser!’ zijn dit meubelzaken en klusbedrijven, in ‘Herman den Blijker: herrie gezocht’ is dit limoncello, een Italiaans drankje dat verkocht gaat worden in het restaurant, in ‘Help, ons kind is te dik’ zijn dit een gezondere frituur, een spelcomputer met spelletjes om in beweging te blijven en speelgoed dat beweging stimuleert. ’10 Jaar jonger in 10 dagen’ gebruikt tandartspraktijken, ooglaserklinieken en kledingzaken en staat daarnaast geheel in het teken van Nivea. Een voorbeeld hiervan op visueel vlak is het volgende:

Visuele uiting Verbale uiting ^Functie

sequentie

[Esther van Maanen] Met deze bodylotion, de

Q10 bodylotion.. ^Oplossing

47 Dit is één van de sequenties uit ’10 jaar jonger in 10 dagen’ waarin gebruik gemaakt wordt van het tonen van producten die in het programma gebruikt worden. Het product is zo in beeld gebracht (de kandidaat houdt het in dit geval op een bepaalde manier vast) dat de kijker het goed kan zien. In de andere uitzendingen gebeurt hetzelfde, waar soms ook in het verbale spoor gerefereerd wordt aan de producten die getoond worden (Nivea in ’10 Jaar jonger in 10 dagen’ ‘Herman den Blijker: herrie gezocht’ en ‘Help, ons kind is te dik’), maar soms zijn deze alleen maar in het visuele spoor te zien (‘Help, mijn man is klusser!’ en tandartspraktijk, ooglaserkliniek en kledingzaak in ’10 Jaar jonger in 10 dagen’). Ook wordt er in de algehele opzet van het programma gebruikt gemaakt van product placement, door aan het begin van het programma en na een reclameblok het logo van producten te tonen met de tekst erbij: “Dit programma wordt mede mogelijk gemaakt door..”. Waarschijnlijk is het in elk van de programma’s het geval dat het mogelijk gemaakt wordt door de producenten van producten die getoond worden, maar dit wordt er niet altijd expliciet bij gezegd.

Gender

De gender categorie komt minder sterk naar voren in het beeld dan gedacht, een tweede voorbeeld geeft een korte illustratie hiervan:

Visuele uiting Verbale uiting Functie sequentie

[Tjits] Ja laat mij dat nou doen.

[Rob als VO] Het gebeurt wel eens dat ik uit mijn kantoor loop en eh de wasmachine is klaar, dan ga ik de was eruit halen en dat zorgzame komt dan toch wel weer eruit en eh ja dat is niet dat wordt niet altijd geapprecieerd, want zij heeft al niet zo veel.

Verdieping probleemstelling

Voorbeeld 26: Visueel niveau gender in 10 Jaar jonger in 10 dagen (Bijlage III: 4)

Hier laat het beeld juist zien dat de man in huis de taak op zich neemt die de vrouw eigenlijk had moeten doen, want zij heeft al niet zoveel om handen aangezien ze niet werkt. Wat de kijker dus meekrijgt in het beeld, is dat de man de huishoudelijke taken op zich neet (in dit geval: de was doen). Dit beeld is dus niet stereotype bevestigend: we zien het omgekeerde van wat er verwacht wordt. Perfectie

Perfectie is een categorie die tevens in mindere mate naar voren komt in alleen het beeld, er is maar één sequentie gevonden waarin een aanwijzing hiervoor in het beeld te zien is:

Visuele uiting Verbale uiting ^Functie

sequentie

Tjits is 39, ze werd 46 geschat en nu

35 jaar. Beiden 11 jaar jonger. ^Onthulling

Voorbeeld 27: Visueel niveau perfectie in 10 Jaar jonger in 10 dagen (Bijlage III: 4)

Hier ziet de kijker, als hij goed oplet, dat het haar van de kandidaat eigenlijk niet heel erg veranderd is. Aangezien haar, make-up en kleding altijd grote onderdelen zijn van een uiterlijke makeover, is dit opvallend. In het beeld ziet men dus, dat er niet veel mis was met het haar, dat er alleen wat aan geperfectioneerd is om het het beste tot zijn recht te laten komen.

48 Schoonheid

Aanwijzingen over schoonheid kunnen opgepikt worden, zonder dat daar altijd tekst bij te horen is die bevestigt of wat de kijker ziet wel of niet mooi is:

Visuele uiting Verbale uiting Functie sequentie

Muziek/geluid Proloog

Voorbeeld 28: Visueel niveau schoonheid in Help, mijn man is klusser! (Bijlage III: 1)

In dit voorbeeld is er geen tekst aanwezig, er is alleen muziek te horen. De kijker krijgt dus aanwijzingen over wat niet mooi is aan een huis, zonder dat dit expliciet gezegd wordt: in de rotzooi in het huis is te zien dat dit niet voldoet aan de normen. Later wordt door de host nog wel aangekaart dat dit niet mooi en, in dit geval, ook niet normaal is, maar in een aantal sequenties moet de kijker het doen met alleen het beeld dat dit uitwijst. Het type sequentie kan samenhangen met aanwijzingen over wat wel en niet mooi is: zo zijn er ‘voor’ en ‘na’ beelden in de reveal, waarbij de eerste altijd niet mooi en de tweede, die daarop volgt, altijd wel mooi is. De reveal geeft der verbeterde uiterlijkheden weer; de kijker kan dus uit het feit dat hij naar de reveal kijkt opmaken welke beelden wel en welke beelden niet mooi zijn. Voor de probleemstelling geldt hetzelfde: hier worden negatieve zaken doorgenomen, dus voldoen de beelden die getoond worden niet aan de norm van schoonheid.

Een laatste voorbeeld geeft aan dat gezichtsuitdrukkingen en lichaamshouding een rol spelen in de waarde schoonheid in het beeld:

Visuele uiting Verbale uitng Functie sequentie

[Froukje de Both als VO] 10 dagen later is

Rob begonnen aan zijn.. ^Onthulling

Voorbeeld 29: Visueel niveau schoonheid in 10 Jaar jonger in 10 dagen (Bijlage IV: 4)

In het ‘voor’ beeld is de gezichtsuitdrukking van de kandidaat nors, niet blij, in tegenstelling tot het ‘na’ beeld, waarin de kandidaat lachend en blij kijkt. Ook staat hij meer rechtop dan in het ‘voor’ beeld. Dit laat zien dat na maar “10 dagen” niet alleen het uiterlijk op zich veranderd kan zijn, maar doordat de kandidaat zich hierdoor ook beter voelt, dit naar voren komt in zijn gezichtsuitdrukking en lichaamshouding. Er vindt hier dus een wisselwerking plaats tussen het uiterlijk en het innerlijk; wanneer het uiterlijk ‘goed’ is volgens de normen die daarvoor zijn in de Nederlandse maatschappij, wordt het innerlijk daarmee ook beter, men gaat zich beter voelen. Aan de andere kant is het tevens zo, dat wanneer men zich beter voelt (in dit geval door gesprekken en oefeningen met een psycholoog), het voorkomen van de kandidaat ook verbetert, in de vorm van een blijere gezichtsuitdrukking en een houding die meer rechtop is.