wat kenmerkt de academische arbeidsmarkt?
4. CONCLUSIE: PERSPECTIEF OP DE TOEKOMST
De universitaire arbeidsmarkt is sterk in bewe-ging. Er wordt het nodige gevraagd van univer-sitaire medewerkers en carrièrepaden laten zich niet langer zomaar uittekenen. Loopbaanpatro-nen kenmerken zich vaak door up or out, met de aantekening dat veel promovendi na afloop van hun promotieonderzoek wordt gevraagd elders emplooi te vinden en dat het zelden voorkomt
136
ONDERWIJS AAN HET WERK - 2018dat een hoogleraar in rang een stapje terug doet. Tevens zien we een geleidelijke verbetering van de positie van vrouwen en de sterke groei van aanstellingen van internationale medewerkers, hoewel met duidelijke verschillen tussen vakge-bieden. Ook is er sprake van een verschuiving van vaste naar tijdelijke aanstellingen, hoewel recent een daling is geconstateerd. Dat komt ten eerste door de sterke groei van het aantal promovendi, en daarnaast de toename van het aantal post-docs. In het primaire proces is sprake van een relatief kleine vaste kern van medewerkers: hoogleraren, UHD’ers en sommige universitair docenten. Andere UHD’ers (bijvoorbeeld bij een tenure
contract) vallen onder de flexibele schil, maar de
groei van de flexibiliteit ontstaat met name bij toegevoegde docenten en onderzoekers en de al genoemde post-docs en promovendi. Een ken-merk is verder dat in het primaire proces van de universiteiten veel flexibiliteit bestaat, terwijl het ondersteunende proces voornamelijk is georgani-seerd in vaste dienstverbanden. De universiteiten hebben dus een toenemende noodzaak gezien de arbeidsverhoudingen verder te flexibiliseren; op hun beurt proberen de sociale partners een nieuw evenwicht te vinden in de verhouding tussen ‘flexibel én zeker werk’ (zie Wilthagen e.a., 2013).
21 Scienceguide, 26 september 2017.
Om deze zaken te agenderen zijn enkele organisa-tionele condities relevant, zoals de vraag op welk niveau de cao of de arbeidsvoorwaarden moet worden afgesproken (op sectoraal, universitair of op facultair niveau) en welke rol de medezeggen-schap en dialoog tussen werkgever en werkne-mers krijgen op het niveau van de faculteiten en vakgroepen. Volgens scheidend VSNU-voorzitter Karl Dittrich is de huidige cao ‘heel goed’, maar kan er nog veel verbeterd worden aan personeels-beleid en leiderschap: ‘Het is alsof ervan uit wordt gegaan dat het een door God gegeven eigenschap is om goed leiding te kunnen geven (…). Het is natuurlijk aan de mensen op de instelling om de selectie te maken van wie bijvoorbeeld een goede leidinggevende is. Zijn we daar zo goed in? Nee, het personeelsbeleid is nog relatief weinig ontwik-keld aan de universiteiten. We zijn heel goed in personeelsbeheer en het formulieren maken. We kunnen fietsen ruilen tegen vakantiedagen, we hebben een goede cao. Maar het wezen van wat het nu is om leiding te geven in een universiteit, daar worden mensen niet op geselecteerd, en ook nauwelijks op getraind.’21 Om bij te kunnen dragen aan de kwaliteit van werken binnen de academische arbeidsmarkt zullen in de nabije toe-komst dergelijke randvoorwaarden verder moeten worden besproken. Daarbij is haast geboden, gezien de snelle en ingrijpende ontwikkelingen die zijn geschetst.
WERKEN BIJ DE UNIVERSITEIT: WAT KENMERKT DE ACADEMISCHE ARBEIDSMARKT?
137
LITERATUURLIJST
Altbach, P. G. (2004). Globalization and the
Uni-versity: Myths and Realities in an unequal World.
Tertiary Education and Management, 10(1), 3-25.
Bok, D. (2003). Universities in the Marketplace: The
Commercialization of Higher Education.
Prince-ton: Princeton University Press.
Been, J. (2017, 29 oktober). Opinie. Meer geld en
docenten? Universiteiten moeten ook bij zichzelf te rade gaan. Geraadpleegd op www.nrc.nl
FNV (2017). Rapport werkdruk in universiteiten.
Geraadpleegd op www.fnv.nl.
FNV (2017, 30 maart). Werkdrukafspraken in
nieuwe cao universiteiten. Geraadpleegd op www.fnv.nl.
Grove, J. (2016, 4 februari). The University
Work-place Survey 2016: results and analysis. Geraad-pleegd op https://www.timeshighereducation. com/features/university-workplace-survey-2016-results-and-analysis.
Holleman, W. (2017). Wat is academische
vrij-heid? (VI) [weblog]. Geraadpleegd op www.onderwijsethiek.nl.
Inspectie van het Onderwijs (2017). De Staat van
het Onderwijs 2015/2016. Utrecht: Inspectie van
het Onderwijs.
Jettinghoff, K., & Scheeren, J. (2016). Verkenning
in het WO: Prestatiedruk onder wetenschappelijk personeel. Den Haag: SoFoKles.
Koier, E., Horlings, E., Scholten, W., & Jonge, J. de
(2017). Internationale mobiliteit van
wetenschap-pers. Den Haag: Rathenau Instituut.
Levecque, K., Anseel F., Beuckelaer, A. de,
Hey-den, J. van der, & Gisle, L. (2017). Work
organiza-tion and mental health problems in PhD students.
Research Policy, 46 (4), pp. 868-879.
Ministerie van Onderwijs Cultuur en
Weten-schap (2014). Wetenschapsvisie 2025. Keuzes voor
de toekomst. Den Haag: Ministerie van Onderwijs
Cultuur en Wetenschap.
Scholten, W., Koier, E., & Horlings, E. (2017).
Grensverleggers: Internationale mobiliteit van on-derzoekers en de Nederlandse positie in de mondiale strijd om talent. Den Haag: Rathenau Instituut.
Scienceguide (2017, 26 september).
Personeelsbe-leid universiteiten moet beter. Geraadpleegd op www.scienceguide.nl/.
138
WERKEN BIJ DE UNIVERSITEIT: WAT KENMERKT DE ACADEMISCHE ARBEIDSMARKT?SoFoKles. (2016). De arbeidsmarkt in het WO. Den
Haag: SoFoKleS.
Teelken, C., & Deem, R. (2013). All are equal, but
some are more equal than others: managerial-ism and gender equality in higher education in comparative perspective. Comparative Education,
68 (January), 1-16.
Van der Zwaan, B. (2017). Haalt de universiteit
2040? Een Europees perspectief op wereldwijde kansen en bedreigingen. Amsterdam: Amsterdam
University Press.
VAWO. (2017, 16 mei). Achterban stemt in met
cao NU. Geraadpleegd op https://www.vawo.nl/.
VSNU (2018). Docentkwaliteit. Geraadpleegd op
https://www.vsnu.nl/docentkwaliteit.html.
Wilthagen, T., Verhulp, E., Dekker, R., Gonggrijp,
L., & Meer, M. van der (2013). Naar een nieuw
Dutch Design voor flexibel én zeker werk. Tilburg:
ONDERWIJS AAN HET WERK - 2018
141
ONDERWIJS AAN HET WERK - 2018