Professionele identiteit
5. CONCLUSIE EN DISCUSSIE
De studie toont drie dominante thema’s in de loopbaanverhalen van twintig ervaren docenten in verschillende rollen: ‘tussen zorg en ontwikke-ling’ in hun begeleidingsrol naar leerlingen, ‘tus-sen erkenning en autonomie’ in hun rol als expert en innovator in hun school en ‘tussen levensthe-ma en levensthe-maatschappelijke positie’ in hun loopbaan. De thema’s blijken van invloed op hun loopbaan-keuzes. Zij kiezen een nieuwe rol als begeleider uit intrinsieke motivatie vanuit betrokkenheid bij leerlingen, maar ook als nieuwe stap in hun loopbaan. De motivatie als docent verschuift dus gedurende hun loopbaan. Kelchtermans (2009) vond bij vo-docenten verschuivingen optreden in motivatie, omdat het voor hen belangrijker werd om, naast een bron van vakkennis te zijn, iets te kunnen betekenen voor leerlingen die worstelen met hun levenstaak, hun individuele identiteit, volwassen worden. Van betekenis willen zijn voor jongeren zien we ook bij docenten uit onze studie. Olsen (2008) spreekt in dit geval over shifters naast stayers en leavers in de loopbaanontwik-keling van docenten. De meeste participanten in onze studie zijn als shifters te typeren, omdat ze in hun school blijven werken, waar ze niet alleen vakdocent zijn, maar ook uitdaging in hun loopbaan zoeken door een andere rol te vervullen.
Bijvoorbeeld zorgcoördinator, decaan, leerling-begeleider of teamleider, hoewel het onderwijs daartoe niet veel loopbaanmogelijkheden biedt. Stayers blijven onverminderd gemotiveerd voor het beroep van docent. Leavers verlaten het onder-wijs, vaak teleurgesteld omdat ze niet de bijdragen kunnen leveren die ze graag willen of burn-out raken. Dit kwam in onze studie een enkele keer voor bij Wim, een hele kritische docent die uit het onderwijs stapt om een geheel nieuwe loopbaan-stap te nemen. Goodson (2003) wijst daarbij op het mogelijke gevaar van drop-out van vrouwe-lijke en activistische docenten.
Vrouwen van rond de vijftig in de studie, zoals Liesbeth, zijn typisch kinderen van hun tijd. Zij werd van huis uit niet gestimuleerd om te gaan studeren naar haar voorkeurkeuze, zorgt voor haar kinderen en onderbreekt haar loopbaan als docent daarvoor, wat ook sommige jongere vrouwelijke docenten in onze studie deden. Roldoorbrekende studiekeuzes bij vrouwen rond de vijftig werden vaak ontmoedigd door hun gezin van herkomst. Deze vrouwen blijken (daardoor) extra gedreven om hun loopbaan naar eigen keuze vorm te geven én die van hun leerlingen te stimuleren als een soort levensthema en missie. Zij zijn activistisch te noemen, soms te gedreven, met gevaar van burn-out of drop-out. Liesbeth krabbelt na haar burn-out langzaam op en krijgt uiteindelijk een gewaardeerde positie als loopbaancoach voor
154
ROLVERANDERING, PROFESSIONELE IDENTITEIT EN LOOPBAANKEUZES VAN DOCENTEN leerlingen en collega’s in dezelfde school. Jongeredocenten, zoals Jettie, maar ook een enkele man, combineren hun zorgrol thuis met hun docentrol, hoewel dit vaak een bron van spanning is. Pro-fessionele en persoonlijke identiteit zijn niet te scheiden, maar verweven als twee ik-posities in de compositie van het zelf, betogen ook Akkerman en Meijer (2011).
Balans vinden in veranderende rollen maakt docent worden, zijn en blijven, tot een complexe aange-legenheid, mede omdat het een beroep is dat aan veel veranderingen onderhevig is. In het kader van passend onderwijs ontmoeten docenten een steeds groter wordende diversiteit aan leerlingen, wat hen voor de vraag stelt hoe hen te begeleiden in hun sociaal-emotionele ontwikkeling op weg naar een volwaardige participatie in de maatschappij. Een kritische dialoog over rollen, posities, emoties en motieven kan docenten in hun beroepspraktijk versterken. Zelfonderzoek gebaseerd op de zelfcon-frontatiemethode blijkt in opleiding en profes-sionalisering van docenten zinvol. Dialoog geeft zicht op hoe je als docent je professionele identiteit en loopbaan in het onderwijs of daarbuiten verder wilt ontwikkelen en helpt burn-out- en drop-out-gevaar te signaleren. Binnen het personeelsbeleid in het onderwijs, de professionalisering van docenten en lerarenopleidingen kan de methode bijdragen aan voorkoming van burn-out en docenten in hun beroep vitaal houden.
LITERATUURLIJST
Akkerman, S., & Meijer, P., (2011). A dialogical approach to conceptualizing teacher identity.
Teaching and Teacher Education, 2, 308-319.
Goodson, I. (2003). Professional Knowledge,
Pro-fessional Lives. Maidenhead: OUP, McGraw-Hill.
Hermans, H., & Hermans-Jansen, E. (1995).
Self-Narratives. The Construction of Meaning in Psychotherapy. New York/ London: The Guilford
Press.
Hermans, H., & Hermans-Konopka, A. (2010).
Dialogical Self Theory. Positioning and Counter- Positioning in a Globalizing Society. Cambridge:
University Press.
Hermans, H., & Kempen, H. (1993). The
Dia-logical Self. Meaning as Movement. San Diego:
Academic Press.
Jacobs, G. (2010). Professionele waarden in
kriti-sche dialoog. Omgaan met onzekerheid in educatie-ve praktijken [lectorale rede]. Fontys
ONDERWIJS AAN HET WERK - 2018
155
Kelchtermans, G. (1994). De professionele
ontwik-keling van leerkrachten vanuit het biografisch per-spectief [dissertatie]. Leuven: Universitaire Press.
Kelchtermans, G. (2009). Who I am in how I teach
is the message: self-understanding, vulnerability and reflection. Teachers and teaching: Theory and
Practice, 15(2), 257-272.
Olsen, B. (2008). How reasons for entry into the
profession illuminate teacher identity develop-ment. Teacher Education Quartely, Summer 2008, 23-40.
Savickas, M. L., Nota, L., Rossier, J., Dauwal-der, J-P., Duarte, M. E., Guichard, J., Soresie, S.,
Esbroeck, R. van, & Vianen, A. van (2009). Life
Designing: A paradigm for career construction in the 21th century. Journal of Vocational Behaviour, 75, 239-250.
Veugelers, W. (2007). Creating critical-democratic
citizenship education: empowering humanity and democracy in Dutch education. Compare, 37(1), 105-119.
Vloet, K. (2015). Professionele
identiteitsontwikke-ling van docenten als dialogisch proces. Een narra-tieve studie in het kader van een masteropleiding in speciale onderwijszorg en loopbaanbegeleiding van leerlingen [dissertatie]. Antwerpen/Apeldoorn:
Garant.
Vloet, K. (2017). Professionele
identiteitsontwik-keling van docenten als dialogisch proces. In J.H. Mooren, D. Kleinlugtenbelt & T. Dollevoet (red.). Dialogisch begeleiden, werken met dialoog. Utrecht: Uitgeverij de Graaff.
Vloet, K, Jacobs, G., & Veugelers, W. (2012).
Pro-fessionele identiteit van begeleiders als dialogisch zelfverhaal. In F. Meijers (red.) Wiens verhaal
telt? Naar een narratieve en dialogische loopbaan-begeleiding (pp 63-75). Antwerpen/Apeldoorn:
Garant.
Wenger, E. (1998). Communities of practice.
Learning, meaning and identity. Cambridge/New
ONDERWIJS AAN HET WERK - 2018