‘Met de korte keten alleen zal men nooit de hele wereld voeden’; daar zijn velen het over eens, ook fervente aanhangers van dat type van alternatieve voedselnetwerken. De verschillende korte keten praktijken vormen niet dé oplossing voor de uitdagingen waar we nu (en in de toekomst wellicht nog meer) voor staan wat betreft duurzaamheid van het landbouw- en voedingssysteem. Hoe de korte keten ook evolueert, het zal wellicht - in meerdere of mindere mate - een niche blijven. Maar dat het kan uitgroeien tot een gebeuren met meer belang en zichtbaarheid dan vandaag is eveneens duidelijk. En dat geldt ook voor de bedenking dat het een bron van inspiratie kan zijn voor het gangbare systeem dat bepaalde werkwijzen, ideeën en concepten ervan kan overnemen (en vice versa). Het is met andere woorden beter om te spreken van een co-evolutie, waarin beide systemen naast elkaar kunnen bestaan en elkaar kunnen aanvullen.
Is werken aan een opschaling van de korte keten dan niet nodig? Toch wel, blijkt wanneer men die vraag stelt vanuit het perspectief van de vraagzijde. Consumenten vragen zich steeds vaker af waar hun voeding vandaan komt en hebben meer nood aan transparantie in de voedselketen. Daarnaast stijgt de interesse voor lokaal geproduceerde voeding, en ook op dat vlak is het dus zeer logisch dat het aanbod zal willen volgen. Men zou daaruit kunnen besluiten dat er wel degelijk nood is aan opschaling van deze niche, of anders uitgedrukt: er dient zich een betekenisvolle opportuniteit aan voor ondernemers die in deze context rendabele initiatieven willen opstarten voor de regionale economie. In het bijzonder zal dit gelden wanneer nog meer innovatieve coöperatieve verbanden ontstaan (‘Alternative Food Networks’) die beroep kunnen doen op een voldoende mate van interne en externe bronnen voor professionaliteit.
‘Heeft het nut om een label te ontwikkelen voor korte keten producten, als één van de middelen om de korte keten op te schalen?’ Het antwoord op de centrale onderzoeksvraag van deze masterproef is niet eenduidig. Door de complexiteit van het onderwerp en de kwalitatieve onderzoeksmethoden die werden toegepast, kan men deze vraag niet zwart-wit benaderen; de meningen zijn zeer uiteenlopend. Als men hier toch in grote lijnen een antwoord op wil bieden, kan men alvast concluderen dat de meerderheid van de bevraagden voorstander is van het opstellen van een korte keten label, maar tegelijk zegt dat dit niet onvoorwaardelijk mag gebeuren.
Een eerste nuancering die hierbij op zijn plaats is, luidt dat een label voor korte keten producten enkel een meerwaarde biedt als men de producten op grotere schaal zou gaan verkopen in de ‘klassieke’ retailkanalen. Als men rechtstreeks bij de boer korte keten producten verkoopt, zijn de boer en zijn bedrijf namelijk zelf het – levende - label. Anderzijds zit er wellicht ook niet zo veel potentieel in een label voor dergelijke directe B2C relaties omdat de landbouwer liefst zo veel mogelijk rechtstreeks contact heeft met de klant; en omgekeerd geldt vaak hetzelfde. Die ‘relationele nabijheid’ is voor de enquête-respondenten een van de meest aangehaalde redenen voor het kopen van korte keten producten. Het nut van een korte keten label is dan ook meer plausibel in een eerder B2B context, omdat daar de relationele nabijheid aanzienlijk minder is. Bovendien is daar – mét een label - ook veel sneller de nodige kritische massa bereikt…
65 Het moet gezegd dat het creëren van nog een extra label (in de vaststelling dat er al veel labels voor voeding in gebruik zijn) voor verwarring kan zorgen bij de consument. En dat zou dan uiteraard in tegenstelling staan tot de duidelijkheid die men er net mee wenst te verkrijgen. Men zou dit probleem kunnen voorkomen door bijvoorbeeld een samenwerking aan te gaan met een reeds bestaand label zoals dat van Fairtrade. Op deze manier komt er niet nog een label bij, moet men niet van nul beginnen wat betreft naamsbekendheid en wordt het bestaande Fairtrade label wellicht ook veel rijker, waardoor het nog meer mensen kan aanspreken.
Als men al een label in het leven zou willen roepen voor korte keten, dan moet uiteraard duidelijk zijn welke lading die vlag dekt. Daarbij stelt zich al snel de vraag 'Hoe bepaalt men wat korte keten is als er geen eenduidige definitie voor bestaat?' En bijgevolg: ‘Welke richtlijnen en voorwaarden moeten aan de basis liggen voor een beslissing over het al dan niet terecht claimen en dragen van dat label?’ Die criteria moeten immers objectief bepaald kunnen worden, wat impliceert dat men de inherente diversiteit van de korte keten wellicht zal moeten verengen als men een label wil creëren. Dit kan ervoor zorgen dat enkele ‘ongewone’ initiatieven uit de boot vallen, terwijl deze creativiteit en uniciteit net zo kenmerkend zijn voor de korte keten. Met behulp van verder onderzoek zou eventueel bekeken kunnen worden hoe men een label voor de korte keten zou kunnen ontwikkelen zonder in te boeten aan de diversiteit ervan.
Bij het ontwikkelen van een korte keten label zou men enerzijds de aspecten in rekening kunnen brengen die het belangrijkst zijn voor de consument; uit de enquêteresultaten kan men voorspellen dat voornamelijk de versheid, de kwaliteit en de lokaliteit van het product alsook de eerlijke prijs die de boer ervoor krijgt, hier van belang zijn. Daarnaast kan men gebruik maken van de aspecten die volgens de respondenten het meest typerend geacht worden voor de korte keten, namelijk een minimaal aantal schakels en het lokale aspect of de korte afstand tussen de boer en de consument. Deze laatste twee aspecten zouden als criteria kunnen dienen om te bepalen of iets al dan niet tot de korte keten behoort.
De meerderheid van onze respondenten (en experten) is het erover eens dat controle van een eventueel korte keten label noodzakelijk is. Zoals gekend hangt daar dan wel een prijskaartje en tijdsinvestering aan vast voor de boer. Bijna de helft van de consumenten die de enquête invulden (dit zijn voornamelijk huidige korte keten consumenten) staat echter open voor een vorm van controle die door een lokaal netwerk uitgevoerd wordt. Dat sluit dan weer nauw aan bij de belangrijke sociale rol en betekenis die velen zien weggelegd voor de diverse korte keten vormen, en zo’n vorm van controle ligt bovendien ook in lijn van de coöperatieve organisatievormen die men algemeen vooropstelt. Blijft de vraag of die coöperatieve vorm van controle ook nieuwe, potentiële korte keten consumenten voldoende vertrouwen kan geven om toe te treden als klant?
Een stelling die meermaals terugkwam in deze zoektocht naar korte keten en al dan niet een label, en die wellicht ook nog het meest opgaat voor de voornoemde ongewone initiatieven, was de volgende: ‘korte keten initiatieven zijn in de meeste gevallen dermate uniek dat vooral hun ‘narratief label’ de meeste kracht inhoudt’. Daarmee drukt men uit dat het vooral het hele verhaal achter het product is dat zijn uniciteit en authenticiteit – en daarmee zijn (meer)waarde - bepaalt. En dan gaat het niet alleen over de boer, maar ook over de locatie en zijn geschiedenis, over de teelt en de seizoenen, over de dieren en de zorg ervoor, over slechte jaren en goede, over speciale groenten en recepten,… Dit verhaal verhoogt de waarde van
66 een product, en men kan het overbrengen zonder aan vastgelegde en strenge voorwaarden of normen te moeten voldoen; zolang het maar echt en uniek is. Bovendien zou de consument op deze manier toch een gevoel van nabijheid, betrokkenheid en transparantie kunnen ervaren, zonder dat hij/zij hiervoor bij elke aankoop rechtstreeks in contact moet staan met de boer.
Als er echter eerder gezocht wordt naar een algemeen middel om korte keten producten - bijvoorbeeld in de supermarkt – in een oogopslag te kunnen onderscheiden van andere producten, is een dergelijk verhaal wellicht te specifiek, en moeilijk over te brengen in zijn volle kracht. De meerderheid van de enquête-respondenten geeft aan in die kanalen liever in het algemeen te kunnen weten waar een korte keten product of initiatief voor staat, en hoeft niet van elk product het verhaal te kunnen raadplegen.
67
Literatuurlijst
Aggestam, V., Fleiß, E., & Posch, A. (2017). Scaling-up short food supply chains? A survey study on the drivers behind the intention of food producers. Journal of Rural Studies,
51, 64-72. doi:https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2017.02.003
Agovino, M., Casaccia, M., Ciommi, M., Ferrara, M., & Marchesano, K. (2019). Agriculture, climate change and sustainability: The case of EU-28. Ecological Indicators, 105, 525-543.
doi:https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2018.04.064
Annunziata, A., Mariani, A., & Vecchio, R. (2019). Effectiveness of sustainability labels in guiding food choices: Analysis of visibility and understanding among young adults. Sustainable
Production and Consumption, 17, 108-115. doi:https://doi.org/10.1016/j.spc.2018.09.005
Astill, J., Dara, R. A., Campbell, M., Farber, J. M., Fraser, E. D. G., Sharif, S., & Yada, R. Y. (2019). Transparency in food supply chains: A review of enabling technology solutions.
Trends in Food Science & Technology, 91, 240-247.
doi:https://doi.org/10.1016/j.tifs.2019.07.024
Béné, C., Oosterveer, P., Lamotte, L., Brouwer, I. D., de Haan, S., Prager, S. D., . . . Khoury, C. K. (2019). When food systems meet sustainability – Current narratives and implications for actions. World Development, 113, 116-130.
doi:https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2018.08.011
Berti, G., & Mulligan, C. (2016). Competitiveness of Small Farms and Innovative Food Supply Chains: The Role of Food Hubs in Creating Sustainable Regional and Local Food Systems. Sustainability, 8(7), 31. doi:10.3390/su8070616
Bialkova, S., & van Trijp, H. (2010). What determines consumer attention to nutrition labels?
Food Quality and Preference, 21(8), 1042-1051.
doi:https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2010.07.001
Boerenbond. (2019). Limburgse broers winnen publieksprijs Innovatiecampagne. Retrieved from https://www.boerenbond.be/actualiteit/limburgse-broers-winnen-publieksprijs- innovatiecampagne
Bryman, A., 2006. Integrating quantitative and qualitative research: how is it done? Qualitative Research 6 (1), 97–113.
Campesina, L. V. (2003). Food sovereignty. (FOOD SOVEREIGNTY). Retrieved from https://viacampesina.org/en/food-sovereignty/
Catharinadal. (2020). De echte smaak van kaas. Retrieved from https://www.catharinadal.be/ Cazaux, G. (2010). Korte keten initiatieven in Vlaanderen. Een overzicht. Retrieved from
https://www.vlaanderen.be/publicaties/korte-keten-initiatieven-in-vlaanderen-een- overzicht
Chiffoleau, Y., Millet-Amrani, S., Rossi, A., Rivera-Ferre, M. G., & Merino, P. L. (2019). The participatory construction of new economic models in short food supply chains. Journal
of Rural Studies, 68, 182-190. doi:https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2019.01.019
Cho, Y.-N., & Taylor, C. R. (2019). The role of ambiguity and skepticism in the effectiveness of sustainability labeling. Journal of Business Research.
68 Cleveland, D. A., Muller, N. M., Tranovich, A. C., Mazaroli, D. N., & Hinson, K. (2014). Local food hubs for alternative food systems: A case study from Santa Barbara County, California. Journal of Rural Studies, 35, 26-36. doi:10.1016/j.jrurstud.2014.03.008 Cohen, L., Manion, L., Morrison, K., 2000. Research methods in education. 5th edition.
Routledge Falmer: London.
Coley, D., Howard, M., & Winter, M. (2009). Local food, food miles and carbon emissions: A comparison of farm shop and mass distribution approaches. Food Policy, 34(2), 150- 155. doi:https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2008.11.001
Cooten, A. V. (2020). 'Huidig landbouwsysteem kraakt'. Boerderij. Retrieved from https://www.boerderij.nl/Home/Achtergrond/2020/1/Huidig-landbouwsysteem-kraakt- 524345E/
Dessein, J., Dessers, R., Foncke, K., Cidad, V., Goossens, X., & Lepoutre, J. (2006). Erven
van de toekomst.
Drever, E. (1995). Using semi-structured interviews in small-scale research: a teacher‟s guide. Edinburgh. Scottish council for research in education.
Fairtrade, I. What is Fairtrade? Retrieved from https://www.fairtrade.net/about/what-is-fairtrade FAO. (2018). The future of food and agriculture: alternative pathways to 2050. 224. Retrieved
from http://www.fao.org/3/I8429EN/i8429en.pdf
FAVV. (2019). Hoeveverkoop en hoeveproductie. Retrieved from http://www.favv.be/professionelen/hoeveverkoop/
FOD Volksgezondheid. (2016). Eutrofiëring. Retrieved from https://www.health.belgium.be/nl/eutrofiering
Gent, S. (2014). Wie zijn we. Retrieved from https://gentengarde.stad.gent/wie-zijn-we
GoodFood. (2019). De Good-Food strategie. Retrieved from https://www.goodfood.brussels/nl/content/de-good-food-strategie-0
Graham-Rowe, E., Jessop, D., Sparks, P., 2014. Identifying motivations and barriers to minimising household food waste. Resources, Conservation and Recycling 84, 15–23. Grunert, K. G., Hieke, S., & Wills, J. (2014). Sustainability labels on food products: Consumer
motivation, understanding and use. Food Policy, 44, 177-189.
doi:https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2013.12.001
Hamilton, C., & Raison, B. (2019). Understanding food labels. Journal of Agriculture Food
Systems and Community Development, 8(4), 13-22. doi:10.5304/jafscd.2019.084.022
Hub, T. F. (2019). the Food Hub: eten met een verhaal. Retrieved from http://www.thefoodhub.be/
IFOAM. (2019). PARTICIPATORY GUARANTEE SYSTEMS (PGS). (Organic Policy & Guarantee). Retrieved from https://www.ifoam.bio/en/organic-policy- guarantee/participatory-guarantee-systems-pgs
69 Ilbery, B., & Maye, D. (2005). Food supply chains and sustainability: evidence from specialist food producers in the Scottish/English borders. Land Use Policy, 22(4), 331-344.
doi:https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2004.06.002
Janssen, M., & Hamm, U. (2014). Governmental and private certification labels for organic food: Consumer attitudes and preferences in Germany. Food Policy, 49, 437-448.
doi:https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2014.05.011
Keymeulen, M. (2011). Strategisch plan korte keten. Vlaamse overheid. Beleidsdomein
landbouw en visserij.(Duurzame landbouwontwikkeling.). Retrieved from https://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/strategisch-plan-korte-
keten%281%29.pdf
Kneafsey, M., Venn, L., Schmutz, U., Balázs, B., Trenchard, L., Eyden-Wood, T., . . . Blackett, M. (2013). Short Food Supply Chains and Local Food Systems in the EU. A State of Play of their Socio-Economic Characteristics. JRC Scientific and Policy Reports.
Retrieved from
https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC80420/final%20ipts%20j rc%2080420%20(online).pdf
Lambin, E. (2019) A blizzard of “sustainability” labels/Interviewer: M. J., Knowable Magazine. Lancker, J. V., Hubeau, M., & Marchand, F. (2018). Achtergronddocument
Oplossingsrichtingen voor het voedingssysteem. Vlaamse Milieumaatschappij. Retrieved from https://www.milieurapport.be/publicaties/mira- rapporten/milieuverkenning/milieuverkenning-2018-oplossingsrichtingen-voor-het- voedingssysteem
Landman, A. (2011). GROWING SUSTAINABLE FOOD SYSTEMS : A STUDY OF LOCAL FOOD DISTRIBUTION INITIATIVES IN STELLENBOSCH. Retrieved from https://scholar.sun.ac.za/handle/10019.1/6486
Leefmilieu, B. (2019). Het Good Food Kantine-label. (Restaurant en grootkeukens). Retrieved from https://leefmilieu.brussels/themas/voeding/restaurant-en-grootkeukens/het-good- food-kantine-label
Leven, V. I. G. VOEDINGSLABEL ALS ONDERDEEL VAN EEN BREDER BELEID. Retrieved from
https://www.gezondleven.be/themas/voeding/beleid/voedingslabels/voedingslabel- als-onderdeel-van-een-breder-beleid
Leven, V. I. G. WELKE TYPES VOEDINGSLABELS ZIJN ER? Retrieved from https://www.gezondleven.be/themas/voeding/beleid/voedingslabels/welke-types- voedingslabels-zijn-er
Levkoe, C. Z., Hammelman, C., Craven, L., Dandy, G., Farbman, J., Harrison, J., & Mount, P. (2018). Building sustainable food systems through food hubs: Practitioner and academic perspectives. Journal of Agriculture Food Systems and Community
Development, 8(2), 107-122. doi:10.5304/jafscd.2018.082.008
LINKED.FARM. (2019). Wie zijn wij? Retrieved from
https://www.linked.farm/views/lf/about_lf.php
Mancini, C. M., Menozzi, D., Donati, M., Biasini, B., Veneziani, M., & Arfini, F. (2019). Producers’ and Consumers’ Perception of the Sustainability of Short Food Supply
70 Chains: The Case of Parmigiano Reggiano PDO. Sustainability, 11(3). doi:10.3390/su11030721
Manikas, I., Malindretos, G., & Moschuris, S. (2019). A Community-Based Agro-Food Hub Model for Sustainable Farming. Sustainability, 11(4), 1017. Retrieved from https://www.mdpi.com/2071-1050/11/4/1017
Nost, E. (2014). Scaling-up local foods: Commodity practice in community supported agriculture (CSA). Journal of Rural Studies, 34, 152-160.
doi:https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2014.01.001
O'Hara, S. U., & Stagl, S. (2001). Global food markets and their local alternatives: A socio- ecological economic perspective. Population and Environment, 22(6), 533-554. doi:10.1023/a:1010795305097
Perrett, A., & Jackson, C. (2015). Local food, food democracy, and food hubs. Journal of
Agriculture Food Systems and Community Development, 6(1), 7-18. doi:10.5304/jafscd.2015.061.003
Platteau, J., Lambrechts, G., Roels, K., & Bogaert, T. V. (2018). Uitdagingen voor de Vlaamse land- en tuinbouw., Landbouwrapport 2018. Retrieved from https://lv.vlaanderen.be/nl/voorlichting-info/publicaties-
cijfers/studies/sectoren/landbouwrapport-2018
Pope, C., Mays, N., 1995. Qualitative research: reaching the parts other methods cannot reach: an introduction to qualitative methods in health and health services research. British Medical Journal 311 (6996), 42–45.
Renting, H., Marsden, T. K., & Banks, J. (2003). Understanding alternative food networks: exploring the role of short food supply chains in rural development. Environment and
Planning A, 35(3), 393-411. doi:10.1068/a3510
Shen, M., Shi, L., & Gao, Z. (2018). Beyond the food label itself: How does color affect attention to information on food labels and preference for food attributes? Food Quality and
Preference, 64, 47-55. doi:https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2017.10.004
Sijtsema, S. (2018). Consument centraal bij innovaties in korte keten. (Introductie op DONE framework - begrijpen van consument ). Retrieved from https://edepot.wur.nl/467774 SlowFood. (2019). What is the Narrative Label? Retrieved from
https://www.fondazioneslowfood.com/en/what-we-do/what-is-the-narrative-label/ Triodos, B. (2019). Van vork tot veld: hoe een nieuw model creëren? De kleur van geld. Trust, S. F. (2019). The True Cost of Food. (Key Issues). Retrieved from https://sustainablefoodtrust.org/key-issues/true-cost-accounting/
Valkering, P., Laes, E., Weerdt, Y. D., Vandenbroeck, P., & Nevens, F. (2018). Naar een diagnostiek van systeemverandering. Vlaamse Milieumaatschappij. Retrieved from https://www.milieurapport.be/publicaties/mira-
rapporten/milieuverkenning/milieuverkenning-2018-Naar-een-diagnostiek-van- systeemverandering
71 Vanhoutte, I. (2020). Lokale boeren en handelaars weer populair dankzij coronacrisis. MO. Retrieved from https://www.mo.be/analyse/wat-betekent-de-coronacrisis-voor-lokale- voedselverziening?fbclid=IwAR3FBQUPwJb1upDVID4KO6zC7p3bA3axr9-
KmypLoUZQJZ1o4JA_FgQKUxU
VANIER. (2019). Korte keten voor de mensen... VANIER. Retrieved from
https://www.vanier.gent/index.php#headerAndBoxes
van Ittersum, K., Meulenberg, M. T. G., van Trijp, H. C. M., & Candel, M. (2007). Consumers' appreciation of regional certification labels: A pan-European study. Journal of
Agricultural Economics, 58(1), 1-23. doi:10.1111/j.1477-9552.2007.00080.x
Vermaes, M. (2018). Rijksadviseurs: huidige landbouw niet langer houdbaar. Boerderij. Retrieved from https://www.boerderij.nl/Home/Nieuws/2018/12/Rijksadviseurs- huidige-landbouw-niet-langer-houdbaar-369456E/
VIGL. (2018). Eerste hulp bij... FOCUSGROEPEN. Retrieved from https://www.gezondleven.be/files/gezondheidsbevordering/Gezond-Leven-2018_- Eerste-Hulp-Bij-__-focusgroepen.pdf
VILT. (2020). Korte keten krijgt een lange arm. Retrieved from https://www.vilt.be/korte-keten- krijgt-een-lange
arm?fbclid=IwAR2PTGhJ68ctPaWmpf3jxBt3zqiSOMi_LB0do_sAwUW3hfh14Qc_Z8t 6qM8
VLAM. (2010). DOSSIER ERKEND VERKOOPPUNT HOEVEPRODUCTEN. Retrieved from https://pers.vlam.be/public/uploads/pers/files/basisinfo.pdf
VLAM, K. K. (2019). Koop recht van bij de boer. Retrieved from https://www.rechtvanbijdeboer.be/
Voedingscentrum. Rainforest Alliance. Retrieved from
https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/rainforest-alliance-certified.aspx
Voedingscentrum. (2019). UTZ Certified. (Encyclopedie A-Z). Retrieved from https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/utz-certified.aspx
Zhang, X., Qing, P., & Yu, X. (2019). Short supply chain participation and market performance for vegetable farmers in China. Australian Journal of Agricultural and Resource
i
Bijlagen
xi