• Literatuur en gedrukte bronnen
Aa, A.J. van der. Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 4. Haarlem: J.J. van Brederode, 1858.
Atsma, J.J. Ons dorp. Schetsen en mededelingen over het negentiende eeuwse Surhuisterveen, opgetekend door enkele inwoners. Surhuisterveen: Rekla Kopy, 1976.
Atsma, L., K.J. Bekkema en H. Keuning. De Rottefalle troch de ieuwen hinne. Rottevalle: De Compagnons, 1985.
Bekkema, H. e.a., Histopedia Caelpenda. Twee eeuwen huizen en bewoners in Opende 1800-2000. Opende: Stichting Historische Kring Opende, 2008.
Blécourt, Willem de, e.a. Verhalen van stad en streek. Sagen en legenden in Nederland. Amsterdam: Bert Bakker, 2010.
Blécourt, Willem de. “Specialistes in geluk. Waarzegsters in Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel in de 19e en het begin van de 20e eeuw.” Etnofoor 2, no. 2 (1989): 71-90.
Boonstra, O.W.A. De waardij van eene vroege opleiding. Een onderzoek naar de implicaties van het alfabetisme op het leven van inwoners van Eindhoven en omliggende gemeenten, 1800-1920. Wageningen: Afdeling Agrarische Geschiedenis, Landbouwuniversiteit Wageningen, 1993.
Boonstra, Onno. “De daling van het analfabetisme. Een regionale analyse over de periode 1775-1900.” In Tijd en ruimte, nieuwe toepassingen van GIS in de alfawetenschappen, eds. O. Boonstra en A. Schuurman, 62-73. Utrecht: Stichting Matrijs, 2009.
Bos, Siebe, Jan Post en Ines Pultrum. Later is vroeger niet mooier. Houtigehage, een impressie van heden en verleden [Houtigehage: S. Bos, J. Post en I. Pultrum, 1991].
Botke, IJnte. “Welvarend, kaal en vlak, apart, stoer, open of weids. De waardering van het Groninger landschap sinds het midden van de achttiende eeuw.” In Stad en regio. Opstellen aangeboden aan prof. dr. Pim Kooij bij zijn afscheid als hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, eds. G.A. Collenteur e.a., 187-203. Assen: Koninklijke Van Gorcum, 2010.
Bottema, Jaap. Naar school in de Ommelanden. Scholen, schoolmeesters en hun onderwijs in de Groninger Ommelanden, ca. 1500-1795. Bedum: Egbert Forsten & Profiel, 1999.
Bottema, M. Harkema-Opeinde in oude ansichten. Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1972.
Bouma, L.H. Rapporten omtrent een sociologisch onderzoek inzake de arbeidersdorpen van de gemeente Achtkarspelen. Deel 1. Harkema-Opeinde. Leeuwarden: Stichting Friesland voor maatschappelijk werk, 1956.
Breuker, P.H. “Skelnammen foar plakken.” In Bydragen ta pleatslike skiednis 628, eds. P.H. Breuker, P. Nieuwland en D. Nota, 135-148. Leeuwarden: Fryske Akademy, 1984.
Brink, Jan ten. Geschiedenis der Noord-Nederlandsche letteren in de XIXe eeuw. Deel 2. Amsterdam: Tj. van Holkema, 1888.
Bronnenboek bevattende gegevens ten grondslag liggend aan rapport maatschappelijke verwildering der jeugd. ’s-Gravenhage: Staatsdrukkerij en Uitgeverijbedrijf, 1953.
Brouwer, J.H., ed. Encyclopedie van Friesland. Amsterdam: Elsevier, 1958.
Dam, F. e.a., Drachten van toen naar nu, 30 jaar leven, wonen en werken. Drachten: Friese Pers Boekerij, 1990.
Dang, J., S. Xiao en S. Dewitte. Bespreking van “Poverty impedes cognitive function,” door A. Mani e.a. Frontiers in psychology 6 (juli 2015): 1037.
Diederiks, H.A., S. Faber en A.H. Huussen, Strafrecht en criminaliteit. Zutphen: De Walburg Pers, 1988.
Dijkstra, Waling. Uit Frieslands volksleven van vroeger en later. Volksoverleveringen, volksgebruiken, volksvertellingen, volksbegrippen. Eerste deel. Leeuwarden: Suringar, 1892.
Dotinga, J. De Ham, in doarp op ’e sânen. Drogeham: A.C.-1000, 1985.
Eames, Edwin en Judith Granich Goode. Anthropology of the city. An introduction to urban anthropology. New Jersey: Prentice-Hall, 1977.
Eames, Edwin en Judith Granich Goode. Urban poverty in a cross-cultural context. New York: The Free Press, 1973.
Engelen, Theo. Van 2 naar 16 miljoen mensen. Demografie van Nederland, 1800-nu. Amsterdam: Boom, 2009.
Faber, J.A. Bespreking van De heidedorpen in de Noordelijke Wouden, door J.J. Spahr van der Hoek. The Economic History Review 15, no. 1 (1962): 188.
Feringa, Geert. Grootegast door de jaren heen. Groningen: Banga, 2002.
Frieswijk, Johan. “Socialisten en evangelisten op de Friese heide. Geloven buiten de kerk rond 1900.” Gen. 23, no. 4 (december 2017): 56-60.
Frieswijk, Johan. Om een beter leven. Land- en veenarbeiders in het noorden van Nederland 1850-1914. Leeuwarden: Fryske Akademy, 1989.
Gerber, S. “Enige beschouwingen over de planologische ontwikkeling van de Wouden.” It Beaken 18, (1956): 192-216.
Gerding, Michiel “Het landschap van het ‘wilde wonen.’ Hoogveenontginningen en heidevelden als woonoorden.” In Belvedere en de geschiedenis van de groene ruimte, ed. M.A.W. Gerding, 165-196. Groningen/Wageningen: Nederlands Agronomisch Historisch Instituut, 2003.
Gerding, M.A.W. Vier eeuwen turfwinning. De verveningen in Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel tussen 1550 en 1950. Wageningen: Landbouwuniversiteit, 1995.
Graaf, Douwe de. Achtkarspelen, mensen door de tijd. Kollum: Banda, 2006.
Greidanus, Sytze [ed. S.J. van der Molen]. Een dorpsdokter uit de Friese Wouden vertelt, 1867-1877 (De dagen van Olim). Leeuwarden: M.A. van Seijen, 1974.
Hagen, Piet. Politicus uit hartstocht. Biografie van Pieter Jelles Troelstra. Amsterdam: De Arbeiderspers, 2010.
Handelingen der jaarlijksche vergadering van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, gehouden den 18 Junij 1857, in het gebouw der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen te Leiden. Leiden: J.G. la Lau, 1857.
Henstra, K.R. Duivelbanners en wonderdokters in de Wouden. Leeuwarden: Friese Pers Boekerij, 2007.
Henstra, Libbe. “Het teken van het beest. IJje Wijkstra en de geschiedenis van de viervoudige
politiemoord, 18 januari 1929.” Dissertatie, Universiteit Leiden, 2012.
Hoeksma, Simon. Achtkarspelen, rond de tweesprong van Lauwers en Oude Ried. Drogeham: Simon Hoeksma, 2012.
Hoeksma, Simon. Spitketen op de Friesch-Groningsche heide. Over de ontwikkeling van het wonen, leven en werken op de heide van 1850 tot 1950. Harkema: De Stichting Friesch-Groningsche Heide, 2015.
Hoogeboom, Bart. “De lange weg naar krimp. Anderhalve eeuw ontvolking in oostelijk Friesland.” It Beaken 76, no. 4 (2014): 310-336.
Hoogerhuis, Otto W. Baren op Beveland. Vruchtbaarheid en zuigelingensterfte in Goes en
omliggende dorpen gedurende de 19e eeuw. Wageningen: Afdeling agrarische geschiedenis
Huisman, Kerst. Opstand in de turf. Het harde leven in een turfmakersgebied. Derde editie. Gorredijk: Bornmeer, 2011.
Jaarsma, Dam. “Fan it libbene folksteltsje.” De Strikel 9 (1966): 74-78.
Jansma, Lykele, ed. Jeugdherinneringen van Jelle Dam. Buitenpost: Lykele Jansma, 1978.
Jelsma, Lammert. “Evangelie en socialisme te Houtigehage, 1890-1940.” Scriptie, Rottevalle [jaartal en onderwijsinstelling ontbreken].
Jong, Klaas de. Drogeham Droegeham, 1900-2000. De geschiedenis van een levendig dorp in woord en beeld. Drogeham: Vereniging voor Plaatselijk Belang Drogeham, 2015.
Jong, R.P. de. De Ouster Trijegeaën. Skiednis fan in part fan Doanjewerstal. Bolsward: Osinga, 1982.
Jongsma, Martinus. Criminaliteit in Achtkarspelen. Schoorl: Pirola, 2012.
Keizer, Jasper en Dirk Wildeboer. Het begin der kennis, 100 jaar Christelijk basisonderwijs Drogeham 1899-1999. Drogeham: Jubileumcommissie Christelijk Basisonderwijs Drogeham, 2000.
Keizer, J. Strijd tegen armoe, 75 jaar ‘Houtigehage.’ Buitenpost: De Vereniging ter bevordering van stoffelijke en zedelijke belangen der inwoners van Houtigehage en omstreken, 1979.
Kijlstra, S.C. Een noodkreet om erbarming en om hulp. Drachten: Laverman, 1898.
Klooster, Rienk. Het vrijzinnig protestantisme in Nederland. Kampen: Kok, 2006.
Knippenberg, Hans. Deelname aan het lager onderwijs in Nederland gedurende de negentiende eeuw. Een analyse van de landelijke ontwikkeling en van de regionale verschillen. Amsterdam: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap/Instituut voor Sociale Geografie Universiteit van Amsterdam, 1986.
Kok, J. Langs verboden wegen, de achtergronden van buitenechtelijke geboorten in Noord-Holland, 1812-1914. Hilversum: Verloren, 1991.
Kok, Paul Th. “Arm en fatsoenlijk. Het beeld van de arme in Nederland omstreeks 1900.” Groniek 34, no. 152 (juni 2001): 329-342.
Kok, Paul Th. Burgers in de bijstand. Werklozen en de ontwikkeling van de sociale zekerheid in Leeuwarden van 1880 tot 1930. Groningen, P.Th. Kok, 2000.
Kooi, J. van der. Volksverhalen in Friesland. Lectuur en mondelinge overlevering, een typencatalogus. Groningen: Stifting Ffyrug/Stichting Sasland, 1984.
Kunst, Anton. “Sociaal-economische verschillen in sterfte en gezondheid in Nederland. Een overzicht van vorderingen in recent beschrijvend onderzoek.” In Bevolkingstrends, 1e kwartaal 2007, uitgegeven door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Voorburg: CBS, 2007.
Land, Hendrik. Van Harckma Op ’t Eynde tot Harkema-Opeinde. Surhuisterveen: H. Land, 2006.
Langeraad, Lambregt Abraham van, Jan Pieter de Bie en Jakob Loosjes. Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2. 's-Gravenhage: Nijhoff, 1919.
Laslett, Peter. “The bastardy prone sub-society.” In Bastardy and its comparative history, eds. Peter Laslett, Karla Oosterveen en Richard M. Smith, 217-240. Londen: Edward Arnold, 1980.
Lewis, Oscar. Anthropological essays. New York: Random House, 1970.
Lewis, Oscar. La Vida. A Puerto Rican family in the culture of poverty. San Juan and New York. New York: Random House, 1966.
Lewis, Oscar. The children of Sánchez. Zevende druk. Harmondsworth: Penguin Books, 1972.
Lune, A.S. van. Wandeling door oud Surhuisterveen. Buitenpost: Drukkerij Spa, 1983.
Mani, A., e.a., “Poverty impedes cognitive function.” Science 341, no. 6149 (augustus 2013): 976-980.
Mani, A., e.a. Reactie op de bespreking van “Poverty impedes cognitive function” door J.M. Wicherts en A. Zand Scholten, Science 342 (december 2013): 1169-e.
Mellink, A.F. Bespreking van Socialisme in Friesland, 1880-1900, door Johan Frieswijk. BMGN – Low Countries Historical Review 94, no. 2 (januari 1979): 316-317.
Molen, S.J. van der. Feanster flucht, 1576-1976. Surhuisterveen: Vereniging voor Plaatselijke Belangen, 1976.
Molen, S.J. van der. Turf uit de Wouden. Bijdrage tot de geschiedenis van de hoogveengraverij in oostelijk Friesland tot 1900. Leeuwarden: De Tille, 1978.
Nieuwland, Pieter. Friezen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Friesland. Leeuwarden/Den Haag: Tresoar/CBG, 2005.
Noordam, D.J. “Ongehuwde moeders en onwettige kinderen in Maassluis.” Holland, regionaal-historisch tijdschrift 9, no. 1 (februari 1977): 165-178.
Oldersma, L. Strafrechtspraak 1811-1940. Leeuwarden: Ryksargyf, 1993.
Oppewal, T. e.a., eds. Mearkes út ’e Wâlden, sammele troch Dam Jaarsma. Tweede druk. Gorredijk: Bornmeer, 2016.
Osinga, Teije T. Drie Hervormde evangelisaties op de ‘arme Friesche heide’ [Garyp: T.T. Osinga, 1998].
Paping, R.F.J., ed. De extreme armoede van arbeiders in de Drentse venen in de negentiende en eerste helft twintigste eeuw. Mythe of harde werkelijkheid. Groningen: Boon, 2000.
Poortinga, Ype. It fleanend skip, folksforhalen fan Steven de Bruin. Baarn: Bosch en Keuning, 1977.
Poortinga, Ype. “Fertelmienskip en -gelegenheid op it Surhústerfean.” In Miscellanea Frisica, eds. N.R. Århammar e.a., 485-493. Assen: Van Gorcum, 1984.
Poppel, Frans van, en Kees Mandemakers. “Sterven in Friesland. Levensduur en sociale ongelijkheid in Friesland in de negentiende en vroeg-twintigste eeuw.” It Beaken 63 (2001): 146-163.
Poppel, Frans van. “Regionale sterfteverschillen in Nederland 1850-1930. Continuïteit en verandering.” Amsterdams Sociologisch Tijdschrift 18, no. 1 (mei 1991): 34-69.
Schippers, H.K. ed. Smellingera-land. Proeve van een ,,geakinde’’ van de gemeente Smallingerland. Uitgegeven ter gelegenheid van het driehonderdjarig bestaan van Drachten 1641-1941. Drachten: Laverman: 1944.
Schroor, Meindert. “De demografische ontwikkeling, 1750-1917.” In Geschiedenis van Friesland, 1750-1995, eds. J. Frieswijk e.a., 40-60. Leeuwarden: Fryske Akademy, 1998.
Sikkema, K. sr. en K. Sikkema jr. Zwaagwesteinde. Het ventersdorp op de Friese heide. Franeker: T. Wever, 1954.
Sleebe, Vincent. “Een culture of poverty. De zoektocht naar de onderkant van de Nederlandse samenleving.” Groniek 34, no. 152 (juni 2001): 315-328.
Sleebe, Vincent. “Het rustige platteland, een negentiende-eeuwse erfenis?” Pro memorie 2, no. 2 (2000): 273-287.
Sleebe, Vincent. “Van vader op zoon, van moeder op dochter? Familienetwerken en Culture of Poverty in Noord-Groningen.” Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 24, no. 1 (1998), 1-30.
Small, Mario Luis, David J. Harding en Michèle Lamont, “Reconsidering culture and poverty.” The Annals of the American Academy of Political and Social Science 629, no. 2 (mei 2010): 6-27.
Spahr van der Hoek, J.J. De heidedorpen in de Noordelijke Wouden. Drachten: Laverman, 1960.
Spahr van der Hoek, J.J. “Drentelen door Drachten.” In Drok, drok Drachten, eds. F. Dam, C.A. de Roo en J.J. Spahr van der Hoek, 9-39. Drachten: Laverman, 1970.
Spahr van der Hoek, J.J. Samenleven in Friesland. Die perioden uit de sociale geschiedenis van boeren, burgers en buitenlui. Drachten: Laverman, 1969.
Staverman, Manfred. Buitenkerkelijkheid in Friesland. Assen: Van Gorcum, 1954.
Swidler, Ann. “Culture in action. Symbols and strategies.” In American sociological review 51, no. 2 (april 1986): 273-286.
Thineus [Tonnis van Duinen]. Ons dorp. Schetsen en teekeningen door Thineus. Derde druk. Groningen: A.L. Scholtens, 1861.
Thineus [Tonnis van Duinen]. Teekeningen en schetsen uit de nalatenschap van Thineus. Groningen: P. van Zweeden, 1857.
Thineus [Tonnis van Duinen]. “Welke vrucht een klein zaadkorreltje dragen kan.” In Nieuwe Friesche Volks-Almanak voor het jaar 1857 (5de jaargang), ed. T.R. Dijkstra, 134-160. Leeuwarden: Gebr. Borgrink, 1856.
Tjoelker, A. Surhuisterveen, een dorpsstudie. Surhuisterveen: R. Douma, 1947.
Troelstra, Pieter Jelles. Gedenkschriften. Deel II, Groei. Amsterdam: Em. Querido's Uitgevers-Maatschappij, 1928.
Uittien, J. De skoalle op ’e Loane. Boelenslaan, 1852-1986. Opende: Marwo, 1986.
Vaderlandsche Letteroefeningen of tijdschrift van kunsten en wetenschappen. Amsterdam: P. Ellerman, 1858.
Vandenbroeke, Chr. “Het seksueel gedrag der jongeren in Vlaanderen sinds de late 16e eeuw.” Bijdragen tot de geschiedenis 62 (1979): 193-230.
Venbrux, Eric en Theo Meder. “Anders Bijma’s folktale repertoire and its collectors.” Fabula 40, no. 3-4 (1999): 259-277.
Venbrux, Eric en Theo Meder. “Authenticity as an analytic concept in folkloristics. A case of collecting folktales in Friesland.” Etnofoor 17, no. 1-2 (2004): 199-214.
Venbrux, Eric. “Sprookjes in de maak. Uit de verzamelpraktijk van Dam Jaarsma.” Volkskundig Bulletin 24, no. 2 (1998): 255-273.
Visscher, J.A. Koperen klanken. 12½ jaar arbeid op de Arme Friesche Heide. ’s-Gravenhage: Het Vischnet, 1916.
Visscher, J.A. Van de Arme Friesche Heide. Haarlem: H.D. Tjeenk Willink & Zoon, 1910.
Vlaming, Willem de. “Strafrechtspleging, strafwet en socialisten (1884-1894).” In Criminaliteit in de negentiende eeuw, ed. Sjoerd Faber, 125-140. Hilversum: Verloren, 1989.
Wal, J. van der en W.K. Hoekstra. Een kleine geschiedenis van Rottevalle. Rottevalle: Dorpsbelang Rottevalle, 2009.
Wal, T. van der. Op zoek naar een nieuwe vrijheid. Een kwart eeuw arbeidersbeweging in Friesland (1870-1895). Leiden: Universitaire Pers Leiden, 1972.
Walstra, Jouke. 300 jaar Nederlands Hervormde Kerk Surhuisterveen, 1687-1987. Surhuisterveen: Nederlandse Hervormde Gemeente, 1987.
Wicherts, J.M. en A. Zand Scholten. Bespreking van “Poverty impedes cognitive function,” door A. Mani e.a. Science 342 (december 2013): 1169-d.
Wumkes, G.A. Stads- en dorpskroniek van Friesland II, 1899-199. Leeuwarden: Eisma, 1934.
• Archivalia
Voor hoofdstuk 1 zijn geboorte-, huwelijks- en overlijdensregisters uit Achtkarspelen (archiefnummer 30-01), Grootegast (archiefnummer 1635) en Smallingerland (archiefnummer
30-33) van 1850 tot en met 1900 geraadpleegd, evenals de huwelijksbijlagen. Deze archivalia zijn raadpleegbaar bij de onderstaande archiefinstellingen.
Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum Tresoar
Archief no. 18-02
Inv. no. 87, Arrondissementsrechtbank Leeuwarden, Rol van strafzaken, akte no. 5537.
Inv. no. 93, Arrondissementsrechtbank Leeuwarden, Rol van strafzaken, akte no. 405.
Archief no. 30-01
Inv. no. 2021, Huwelijksregister Achtkarspelen 1868, akte no. 44.
Inv. no. 1023, Geboorteregister Baarderadeel 1869, akte no. 102.
Inv. no. 3025, Overlijdensregister Achtkarspelen 1892, akte no. 082.
Toegangsno. 11, Provinciaal bestuur van Friesland 1813-1922
Inv. no. 1893, Verslagen van de toestand van de gemeente over 1851-1870.
Inv. no. 1894, Verslagen van de toestand van de gemeente over 1871-1878.
Inv. no. 4110, Verslagen van de toestand van de gemeente over 1879-1897.
Inv. no. 4111, Verslagen van de toestand van de gemeente over 1898-1918.
Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven
Toegangsno. 883, Arrondissementsrechtbank van Groningen, 1838-1939
Inv. no. 542, Alfabetische index op strafzaken, oktober 1838 - december 1863. Inv. no. 543, Alfabetische index op strafzaken, januari 1864 - augustus 1873.
Toegangsno. 1635, Burgerlijke Stand Grootegast, 1811-1942
Inv. no. 38, Registers van geboorten, akte no. 72.
• Kranten en periodieken
Friesch Dagblad
1 mei 1937, 3.
Friese Koerier
“Interessante studie over noordelijke heidedorpen,” 28 december 1960, 3.
Hepkema’s Courant
“Herinneringen aan Houtigehage,” 10 september 1941, 2.
Het nieuws van den Dag
13 maart 1898, 13. Het Volk 16 november 1900, 3. Leeuwarder Courant 19 april 1879, 2. 9 september 1881, 3. 1 januari 1883, 10. 5 februari 1884, 3. 15 juli 1884, 3. 25 november 1884, 5. 17 november 1888, 5. 7 januari 1893, 5. 9 januari 1893, 5. 23 februari 1894, 9. 25 september 1895, 6. 12 oktober 1895, 6.
“De arme Friese heide van een eeuw geleden. Het pionierswerk van ds. T. van Duinen.” 28 maart 1950, 3.
“Leeuwarder arts schreef onbekend boek over praktijk in de Wouden,” 24 december 1959, 23.
“Doarp woechs út ’e heide,” 24 september 1960, 17.
“Spahr van der Hoek doorvorste de noordelijke heidedorpen,” 18 februari 1961, 23.
“Huttendorp op de Fûgelkamp,” 14 december 1971, 7.
“Houtigehage,” 2 februari 1974, 23.
“Een dokter vertelt,” 1 juni 1974, 29.
Sluis, Meent van der. “Jelle Dam. Geen onderwijzersdiploma, wel diploma voor medemenselijkheid,” 24 november 1978, 31.
“Landkolonisatie en inwendige zending,” 15 december 1980, 11.
Molen, S.J. van der. “Volksgebouw Boelenslaan (1899) onderwerp van socialistisch lied,” 17 februari 1984, 31.
Nieuwsblad van het Noorden
11 november 1894, 2.
13 oktober 1898, 1.
24 september 1899, 5.
“Het Huis op de Heide ingewijd,” 20 augustus 1983, 14.
“Rijstvelden op de Friese heide,” 8 september 1983, 18.
“Over drank en stille kroegen op de heide,” 13 februari 1985, 10
“De Elfstedentocht en de genealogie,” 9 maart 1985, 18.
Nieuwsblad van Oost-Friesland
Wildeboer, Dirk Reinder. “Over de schreef in Achtkarspelen (1),” 3 september 2003.
Wildeboer, Dirk Reinder. “Rapport van ministerie over Harkema in 1953 gaf volkomen vertekend beeld (1),” 8 oktober 2003.
Wildeboer, Dirk Reinder. “Rapport van ministerie over Harkema in 1953 gaf volkomen vertekend beeld (2),” 22 oktober 2003.
Wildeboer, Dirk Reinder. “Van criminaliteit in het zuidelijke deel van Achtkarspelen ongeveer honderd jaar geleden,” 5 juli 2006.
Provinciale Drentsche en Asser Courant
1 februari 1898, 3.
Recht voor Allen
20 februari 1889, 2.
Rotterdamsch Nieuwsblad
15 januari 1890
• Websites
climexp.knmi.nl/data/ilabrijn.dat (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, Labrijnreeks),
www.allefriezen.nl (genealogische website van AlleFriezen).
www.allegroningers.nl (genealogische website van AlleGroningers).
www.cbs.nl (Centraal Bureau voor de Statistiek, Zuigelingensterfte per gemeente in Nederland, 1841-1939 en Begrippen – Kindersterfte).
www.decorrespondent.nl (Bregman, Rutger. “Waarom arme mensen domme dingen doen.” De Correspondent, 17 december 2013).
www.delpher.nl (krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek).
www.familysearch.org (genealogische website van de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen)
www.forumtresoar.nl (genealogisch forum van Tresoar).
www.fryske-akademy.nl (Sannes, Hartman, ed. Peter van der Meer. Corpus Sannes, Schoolmeesters in Friesland, 1600-1950).
www.graftombe.nl (database met grafsteengegevens).
www.trouw.nl (Kok, Paul Th. “Cultuur van de armoede’ Een rijkeluisidee.” Trouw, 11 april 2006).
www.verhalenbank.nl (de Nederlandse Volksverhalenbank, Meertens Instituut).