14 Landschap, cultuurhistorie en archeologie
14.2 Beoordelingskader
De effecten voor het thema landschap, cultuurhistorie en archeologie worden bepaald op basis van de beoordelingscriteria uit Tabel 14-2. Onder de tabel volgt per criterium een toelichting op de beoordelingscriteria en gehanteerde methode. De alternatieven zijn ook beoordeeld vanuit het oogpunt van Ruimtelijke Kwaliteit. Deze beoordeling vindt plaats aan de hand van de vijf Leidende Principes en is uitgewerkt in het hoofdstuk Doelbereik Ruimtelijke Kwaliteit (zie hoofdstuk 11).
Tabel 14-2 Beoordelingskader landschap, cultuurhistorie en archeologie
Aspect Beoordelingscriterium Meeteenheid
Landschap Effecten op het visueel-ruimtelijk karakter Kwalitatief Effecten op het groene karakter Kwalitatief Effecten op aardkundige waarden en reliëf Kwalitatief Cultuurhistorie Effecten op historische geografie Kwalitatief Effecten op historische (steden-)bouwkunde Kwalitatief Archeologie Aantasting van bekende of verwachte waarden Kwalitatief
91 LANDSCHAP
Een groot deel van het plangebied voor de dijkversterking bij Thorn-Wessem is in het Provinciaal Omgevingsplan Limburg (2014) aangewezen als Bronsgroene landschapszone en een kleiner deel als Zilvergroene Natuurzone, zie 14.1. Het beleid binnen de Bronsgroene landschapszone en de
Zilvergroene natuurzone is erop gericht om de landschappelijke kernkwaliteiten te behouden, te beheren, te ontwikkelen en te beleven. De kernkwaliteiten van de Bronsgroene landschapszone en Zilvergroene natuurzone zijn, het:
• Visueel-ruimtelijk karakter;
• Groene karakter;
• Cultuurhistorisch erfgoed;
• Reliëf.
De kernkwaliteiten van de Bronsgroene landschapszone en de Zilvergroene natuurzone zijn per landschapstype nader beschreven in het Landschapskader Noord- en Midden-Limburg (Provincie Limburg, 2009). De effecten van de voorgenomen activiteit worden beoordeeld aan de hand van drie criteria, te weten: het visueel-ruimtelijk karakter, het groene karakter en aardkundige waarden en reliëf. De effecten op cultuurhistorisch erfgoed worden beoordeeld in de paragraaf cultuurhistorie.
De effectbeoordeling heeft plaatsgevonden op basis van expert judgement aan de hand van veldbezoek en bureaustudie.
Figuur 14.1 Beschermingszones Natuur- en Landschap Visueel-ruimtelijk karakter
Het criterium visueel-ruimtelijk karakter heeft betrekking op de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap en de belevingswaarde daarvan voor de mens. Het gaat daarbij om de ruimtelijke opbouw
92 van het landschap en de aantasting van de huidige beleving van gebruikers. Beleving omvat de zicht-bare kenmerken van het landschap, zoals deze door de gebruiker worden ervaren. Beleving is subjectief en verschilt per persoon. Wel kunnen de effecten op visueel-ruimtelijke kenmerken die beleving bepalen worden beoordeeld. Het gaat hierbij om de mate van open- of beslotenheid, contrast, zichtlijnen en oriëntatiepunten. De leesbaarheid van het landschap is de mate waarin een landschap samenhang vertoont en oriëntatie in tijd en ruimte mogelijk maakt. De beoordelings-methodiek voor het criterium visueel-ruimtelijk karakter is in onderstaande Tabel 14-3 verder toegelicht.
Tabel 14-3 Beoordelingskader effecten op het visueel-ruimtelijk karakter Score Omschrijving
++ Sterke versterking van de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap en de belevingswaarde daarvan voor de mens
+ Versterking van de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap en de belevingswaarde daarvan voor de mens
0 Geen wijziging ten opzichte van de referentiesituatie
- Aantasting van de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap en de belevingswaarde daarvan voor de mens
-- Grotendeels of geheel verdwijnen van de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap en de belevingswaarde daarvan voor de mens
Groene karakter
Het groene karakter heeft betrekking op de verschijningsvorm van het landschap, meer specifiek de opgaande bos- en landschapselementen in een gebied. Het gaat daarbij niet alleen om de elementen op zichzelf maar ook om de onderlinge samenhang van elementen zoals bomenrijen en lanen.
Landschapselementen vormen karakteristieke kenmerken van het landschap. Het groene karakter vertoont grote verschillen tussen verschillende landschapstypen. Omdat het beeld van het land-schap mede bepaald wordt door de landland-schapselementen, gaat de kwaliteit van het landland-schap achteruit bij het aantasten of geheel verdwijnen van deze elementen of de onderlinge samenhang.
De beoordelingsmethodiek voor het criterium groene karakter is in onderstaande Tabel 14-4 verder toegelicht.
Tabel 14-4 Beoordelingskader effecten op het groene karakter Score Omschrijving
++ Sterke verbetering van karakteristieke opgaande landschapselementen en onderlinge samenhang
+ Verbetering van karakteristieke opgaande landschapselementen en onderlinge samenhang
0 Geen wijziging ten opzichte van de referentiesituatie
- Aantasting van karakteristieke opgaande landschapselementen en onderlinge samenhang
-- Grotendeels of geheel verdwijnen van karakteristieke opgaande landschapselementen en onderlinge samenhang
Aardkundige waarden en reliëf
Aardkundige waarden zijn gave en representatieve geomorfologische patronen die aan het aard-oppervlak zichtbaar zijn. Het zijn onderdelen van een landschap die inzicht geven in de natuurlijke
93 ontstaanswijze van een gebied, zoals het reliëf. De Provincie Limburg heeft aardkundige
monumenten en aardkundig waardevolle gebieden aangewezen (Provincie Limburg, 2009). Met het criterium aardkundige waarden en reliëf is bepaald in hoeverre de waardevolle patronen in de ondergrond worden verstoord. Bij het toekennen van een score voor aardkundige waarden en reliëf wordt iedere aantasting negatief beoordeeld. Een aantasting is namelijk altijd permanent en
onomkeerbaar, omdat onderliggende landschapsvormende processen niet meer actief zijn. Als deze landschapsvormende processen, zoals erosie en sedimentatie, worden hersteld, kan er sprake zijn van een positief effect. De beoordelingsmethodiek voor het criterium aardkundige waarden en reliëf is in onderstaande Tabel 14-5 verder toegelicht.
Tabel 14-5 Beoordelingskader effecten op aardkundige waarden en reliëf Score Omschrijving
++ Grootschalig herstel natuurlijke landschapsvormende processen (erosie en sedimentatie)
+ Kleinschalig herstel natuurlijke landschapsvormende processen (erosie en sedimentatie)
0 Geen wijziging ten opzichte van de referentiesituatie
- Aardkundige waarden en reliëf worden aangetast (herkenbaarheid, samenhang of conservering) of als er aantasting over een klein deel van het oppervlak van het aardkundig waardevolle element plaatsvindt
-- Aardkundige waarden en reliëf worden sterk aangetast of vernietigd
(herkenbaarheid, samenhang en conservering gaan verloren) of als een gebied met aardkundige waarden van internationaal belang wordt aangetast
CULTUURHISTORIE
De aanleg van dijken kan negatieve impact hebben op de herkenbaarheid van dit cultuurlandschap en de elementen die in samenhang met elkaar aanwezig zijn. Om een goed beeld te krijgen van de cultuurhistorische waarden in het plangebied, is een cultuurhistorische inventarisatie en waardering opgesteld met bijbehorende inventarisatie- en waardenkaart (Amsing en Van Oosterhout, 2019, zie bijlage 9). De rapportage dient als achtergrondrapport bij dit MER en als basis voor de uitwerking van het ontwerp. De effectbeoordeling is op basis van expert judgement uitgevoerd door (senior) adviseurs archeologie en cultuurhistorie.
Historische geografie
Historisch geografische elementen zijn van grote waarde voor het gebied omdat ze een belangrijke rol spelen in de zichtbaarheid van de ontwikkelingsgeschiedenis van het landschap. Historische geografie omvat cultuurhistorische punten, lijnen en vlakken, zoals cultuurhistorische landschappen, historische wegen, sloten, erven, beplantingen etc. als ook historische zichtlijnen en historische wegen-, verkavelings- en beplantingspatronen. De beoordelingsmethodiek voor het criterium historische geografie is in onderstaande Tabel 14-6 toegelicht.
Tabel 14-6 Beoordelingskader effecten op historische geografie Score Omschrijving
++ Sterke verbetering beleefbaarheid of zichtbaarheid van historisch geografische waarde(n)
+ Verbetering beleefbaarheid of zichtbaarheid van historisch geografische waarde(n)
94 0 Geen wijziging ten opzichte van de referentiesituatie
- Aantasting van historisch geografische waarde(n)
-- Grotendeels of geheel verdwijnen van historisch geografische waarde(n) Historische (steden-) bouwkunde
Historische stedenbouwkundige waarden en monumentaal erfgoed dragen bij aan de zichtbaarheid van de historische gelaagdheid. Niet alleen de monumenten zelf maar ook de directe omgeving ervan zijn van invloed op de kwaliteit van het cultuurlandschap. De historische stedenbouwkunde bestaat uit beschermde stads- en dorpsgezichten, Rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en waardevolle bouwkundige objecten (molens, boerderijen, landhuizen, etc.) en ensembles (erven, dorpen, linten, landgoederen, etc.). De beoordelingsmethodiek voor het criterium historische (steden-) bouwkunde is in onderstaande Tabel 14-7 toegelicht.
Tabel 14-7 Beoordelingskader effecten op historische (steden-) bouwkunde Score Omschrijving
++ Sterke verbetering van beleefbaarheid of zichtbaarheid van object met historisch bouwkundige waarden in hun context
+ Verbetering van beleefbaarheid of zichtbaarheid van object met historisch bouwkundige waarden in hun context
0 Geen wijziging ten opzichte van de referentiesituatie
- Aantasting van een object met historisch bouwkundige waarden in hun context -- Grotendeels of geheel verdwijnen van een object met historisch bouwkundige
waarden in hun context ARCHEOLOGIE
Archeologie is de studie naar menselijk handelen in het verleden aan de hand van materiële cultuur die is achtergebleven in de bodem. In het onderzoek naar archeologische resten in het kader van de archeologische monumentenzorg, wordt onderscheid gemaakt tussen de criteria bekende
archeologische waarden en verwachte archeologische waarden. Bekende waarden zijn terreinen die op de Archeologische Monumentenkaart (AMK) zijn weergegeven, vondsten en waarnemingen uit het archeologisch informatiesysteem Archis en andere bekende vindplaatsen zoals (pre)historische erven, historische dijken en militaire elementen. De archeologische verwachtingswaarde van een gebied geeft de verwachting op de aan- en afwezigheid van archeologische waarden aan.
Op basis van bureauonderzoek (Van Oosterhout et. al., 2017) is een gespecificeerd verwachtings-model en -kaart gemaakt. De archeologische verwachting van een gebied is gebaseerd op de Archeologische Verwachtingskaart Maasdal, de gemeentelijke archeologische verwachtings- en beleidskaarten, de landschappelijke ligging van het gebied, informatie over bekende archeologische vindplaatsen en historische kaarten. De bijbehorende advieskaart archeologie is de basis voor de effectbeoordeling. De beoordelingsmethodiek voor het criterium bekende of verwachte waarden is in onderstaande Tabel 14-8 toegelicht.
Tabel 14-8 Beoordelingskader aantasting van bekende of verwachte waarden Score Omschrijving
++ n.v.t.
+ n.v.t.
0 Geen effect op gebieden met bekende of verwachte archeologische waarden
95 Geen bekende waarden en geen of nauwelijks ruimtebeslag in zone met (middel)hoge verwachting
-
Aantasting van archeologische waarden
Enkele bekende vindplaatsen, echter geen AMK-terreinen van (zeer) hoge archeologische waarde of ruimtebeslag in zone met (middel)hoge verwachting
--
Invloed met groot negatief effect of vernietiging
Meerdere bekende vindplaatsen of (beschermde) AMK-terreinen van zeer hoge archeologische waarde of ruimtebeslag vrijwel geheel gelegen in zone met een (middel)hoge verwachting