Beelden van Kwaliteit

In deze deelstudie maak ik gebruik van gegevens die verzameld zijn in het kader van het project Beelden van Kwaliteit. Dit project brengt door middel van participerende observaties in organisaties in de ouderen- en gehandicaptenzorg in beeld hoe mede- werkers en cliënten met elkaar omgaan. Op basis van deze observaties gaan betrokke- nen met elkaar in gesprek om te bepalen in hoeverre de geboden ondersteuning bij- draagt aan de kwaliteit van bestaan van cliënten.

Het project Beelden van Kwaliteit is in 2010 gestart op initiatief van prof. dr. Hans Reinders, hoogleraar ethiek aan de Vrije Universiteit en drs. Lydia Helwig Nazarowa, bestuurder in de gehandicaptenzorg. Sindsdien is Beelden van Kwaliteit als methode van onderzoek naar kwaliteit van de dagelijkse praktijk van zorg en ondersteuning ontwikkeld in samenwerking met 18 organisaties in zowel de gehandicapten- als de ouderenzorg en ingezet op ruim tweehonderd locaties.

Bij de start van het project werden de observaties uitgevoerd door wetenschappelijk onderzoekers. In het vervolg is men overgestapt op mensen die zelf werkzaam zijn in de gehandicaptenzorg op verzoek van organisaties die aan Beelden van Kwaliteit deel- namen. Op die manier wilde men het project niet alleen gebruiken om inzicht te krij- gen in de kwaliteit van bestaan van cliënten, maar ook om eigen medewerkers erva- ring op te laten doen met de werkwijze, zodat deze in de organisatie kan worden benut voor vervolgactiviteiten.

44

Mensen die aan het project deelnemen, krijgen een training in het doen van partici- perende observaties. Ze zijn vooraf geselecteerd door de zorginstelling waar zij werk- zaam zijn op basis van criteria die door het project zijn gesteld. Deelnemers moeten minimaal een opleiding op hbo-niveau hebben gevolgd. Behalve dat ze moeten be- schikken over inlevingsvermogen en zelfinzicht, moeten ze ook in staat zijn beeldend te beschrijven wat zij waarnemen. Na afloop van de training zijn de deelnemers door de opleiders beoordeeld of zij in staat zijn de observaties uit te voeren volgens de kwa- liteitsnormen die het project daaraan stelt. Medewerkers die aan de training hebben deelgenomen, voeren alleen observaties uit bij andere organisaties en dus niet bij de organisatie waar zij zelf werkzaam zijn.

De methode van Beelden van Kwaliteit is gebaseerd op een dynamische benadering van kwaliteit van bestaan. Kwaliteit van bestaan wordt daarin opgevat als de mate waarin iemand tot bloei komt. De maatstaf om te bepalen in hoeverre iets bijdraagt aan de kwaliteit van iemands bestaan, is de mate waarin daarmee nieuwe kansen op ontwikkeling worden geopend (Reinders, Wuertz, & Venekamp, 2013). In Beelden van Kwaliteit wordt daarom onderzocht in hoeverre medewerkers zich inspannen om ma- nieren te vinden om de ervaringswereld van cliënten te vergroten. Dat gebeurt aan de hand van drie vragen:

o Gaan begeleiders een verbinding aan met hun cliënten en zo ja, hoe doen ze dat?

o Zetten ze die verbinding in om met hun cliënten te zoeken naar mogelijkheden tot ontwikkeling en zo ja, hoe doen ze dat?

o Wat wordt door begeleiders herkend en erkend als ‘eigen initiatief’ van de cli- ent?

Organisaties die deelnemen aan Beelden van Kwaliteit, selecteren een aantal locaties die worden onderzocht. Dat kunnen zowel locaties zijn waar cliënten wonen als waar zij hun dag besteden. Op deze locaties wordt op verschillende momenten van de dag gedurende drie weken geobserveerd. De onderzoekers maken tijdens hun observaties aantekeningen en verwerken die vervolgens tot geschreven beelden van de situaties die zij hebben waargenomen. De gegevens uit de observaties worden aangevuld met informatie uit informele gesprekken die worden gevoerd met zowel cliënten als me- dewerkers. Bovendien wordt informatie uit het ondersteuningsplan van de cliënt ge- bruikt, mits deze daarvoor toestemming geeft. In de beschrijvingen worden gefin- geerde namen gebruikt voor de medewerkers, cliënten en de locatie, waar de observa- ties zijn uitgevoerd. De tekst wordt vervolgens aan het desbetreffende team voorge- legd, om eventuele onjuistheden te corrigeren.

De beelden die de observatoren hebben beschreven, worden besproken in een bijeen- komst met een kwaliteitspanel en het team dat geobserveerd is. Het kwaliteitspanel wordt samengesteld door de desbetreffende zorgorganisatie en bestaat onder meer uit vertegenwoordigers van de cliëntenraad, deskundigen binnen de organisatie, de di- rectie en/of het bestuur en een vertegenwoordiger van het zorgkantoor. In het gesprek

45

3

tussen het panel en het team wordt nagegaan of het team zich in de observaties her- kent, geeft het panel pluimen voor situaties waarin het team volgens hen op een goede wijze invulling geeft aan de visie van de organisatie en wordt besproken wat het panel in de beelden opvalt. Bovendien wisselen het panel en het team van gedachten over verbetermogelijkheden.

De informatie die in het kader van Beelden van Kwaliteit is verzameld, biedt mij de gelegenheid te onderzoeken hoe medewerkers situaties ervaren waar zij moeite mee hebben en hoe zij daarmee omgaan. De observaties brengen in beeld wat zich in de dagelijkse praktijk voordoet. De gesprekken met medewerkers en cliënten geven in- zicht in hun motieven en in de manier waarop zij deze situaties ervaren. De reflectie met het kwaliteitspanel brengt tot slot verborgen en onbewuste motieven en patronen in het handelen aan het licht.