Beïnvloeden van risicofactoren op cliëntniveau

Kwetsbare cliënten

Voorbeelden van risicofactoren die bij cliënten aanwezig kunnen zijn en hun kwetsbaarheid voor seksueel misbruik en grensoverschrijdend gedrag vergroten:

• negatief zelf- en lichaamsbeeld;

• verinnerlijkte/aangeleerde hulpeloosheid;

• veelvuldige lichamelijke contacten (hulp bij verzorging);

• gebrek aan privacy;

• verminderde weerbaarheid tegen grensoverschrijdend gedrag;

• gebrek aan informatie rond omgangsvormen, gedragsregels en beleid;

• gebrek aan informatie rond seksualiteit (ontkenning seksualiteit);

• weinig mogelijkheden om seksualiteitsbeleving vorm te geven (ontkenning sek-suele behoeften);

• onbekendheid met klacht- of meldmogelijkheden of een ontoegankelijke klachtopvang.

Mogelijke acties:

- voorlichting over gewenste en ongewenste omgangsvormen en meld- en klachtmogelijkheden

- trainingen sociale vaardigheden/assertiviteit - seksuele voorlichting en vorming

- begeleiding bij het vormgeven van seksualiteitsbeleving (als onderdeel van het begeleidings- of behandelplan)

- regelmatig contact met de vertrouwenspersonen;

- weerbaarheidstrainingen - toezicht en bescherming

- regelmatig meten van de veiligheidsbeleving.

Cliënten die zich grensoverschrijdend gedragen

Voorbeelden van risicofactoren voor het vertonen van grensoverschrijdend gedrag

• negatief zelf- en lichaamsbeeld

• niet gecorrigeerd worden bij (beginnend) grensoverschrijdend gedrag

• gebrek aan informatie (over omgangsvormen, seksualiteit, gedragsregels, beleid)

• gebrek aan informatie over en inzicht in seksualiteit (ontkenning seksualiteit)

• weinig mogelijkheden om seksualiteitsbeleving vorm te geven (ontkenning sek-suele behoeften)

• weinig openheid om over eigen ervaringen/behoeften te kunnen praten

• specifieke problematiek zoals gebrekkige impulscontrole, verminderde gewe-tensfunctie, gebrekkig sociaal inzicht, geen grensbewustzijn, zich niet in kunnen leven in een ander.

Mogelijke acties:

- voorlichting over gewenste en ongewenste omgangsvormen - gezamenlijk opstellen van gedragsregels en ondertekenen daarvan - seksuele voorlichting en vorming

- training ‘hanteren van grenzen’ en ’ontwikkelen van gedragsalternatieven’

- begeleiding bij het vormgeven van vriendschappen, intimiteit en seksualiteitsbeleving

- waarderen van positief gedrag en gedrag corrigeren waar dat nodig is - stimuleren van openheid over, en bespreekbaarheid van, het thema - toezicht/externe controle.

De hiervoor genoemde maatregelen zijn voorbeelden. Waarbij we nogmaals willen benadrukken om bij de keuze van maatregelen prioriteiten aan te brengen. Het beleid moet immers uitvoerbaar zijn. Dan zal er ook meer draagvlak zijn om mee te werken aan de uitvoering van de gekozen maatregelen en zal het effect groter zijn.

Bedenk ook dat veranderingen doorgaans veel teweegbrengen en tijd en energie kosten. Neem die tijd en meet tussendoor of een maatregelen effectief is. Is het laatstgenoemde niet het geval, probeer dan te achterhalen waardoor de maatregel niet effectief is en kies desnoods voor een andere maatregel.

Met het benoemen van een maatregel, is deze nog niet vormgegeven en geïmple-menteerd. Als u behoefte heeft aan ondersteuning, kunt u natuurlijk een beroep doen op TransAct, maar uw oor te luisteren leggen bij een collega-instelling helpt u wellicht ook een eind op weg.

Meer informatie over mogelijke maatregelen en voorwaarden voor de implementa-tie van (nieuw/bijgesteld) beleid, vindt u ook in Instrument 1. Een samenhangend beleid rond bejegening, seksualiteit en de preventie en aanpak van seksueel mis-bruik.

Verder verwijzen we u naar de website www.begrensdeliefde.nl, een site voor de gehandicaptensector rond de omgang met seksualiteit en de preventie en aanpak van seksueel misbruik. Hier zijn beleidsinstrumenten, handreikingen, preventiepro-gramma’s, voorlichtingsmaterialen en literatuur te vinden die voor meerdere doel-groepen bruikbaar zijn.

Geraadpleegde en aanbevolen literatuur

Beleid

• APS, centrum school en veiligheid,De veilige school, cd-rom met beleidsinstru-menten, Utrecht, 2000;

• APS, centrum school en veiligheid, Klassenthermometer, Utrecht, 2004;

• Bokma, J., Zo zijn onze manieren, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN), Utrecht, 1997;

• Cense, M., In goede handen, beleid ter preventie van seksuele intimidatie van cliënten (binnen de GGz), TransAct, Utrecht, 2000;

• Cense, M., Een slag vóór: preventiebeleid seksuele intimidatie, NOC*NSF, Papendal, 1999;

• Cense, M., Rode kaart of carte blanche – onderzoeksrapport risicofactoren voor seksuele intimidatie en seksueel misbruik in de sport, NOC*NSF/TransAct, 1997;

• Emst, A. van,Leiding geven in onderwijsorganisaties, APS centrum school en veiligheid, Utrecht, 1999;

• Glazer en Straver, Seksueel misbruik door hulpverleners, ministerie van WVC/

Rutgers Stichting, Rijswijk, 1990;

• Inspectie voor de Gezondheidszorg, Het mag niet; het mag nooit, Den Haag, 2004;

• Houdijk, N., Aandachtspunten, handreiking voor het beoordelen van beleid rond misbruik en seksualiteit, Federatie van Ouderverenigingen, Utrecht, 2004;

• Lammers M, Kok, E., Oude Avenhuis, A.,Preventie van seksueel misbruik bij vrouwen en mannen met een handicap, TransAct, Utrecht, april 2005;

• Lammers, M., en Pauli, T.,Van calamiteit naar preventiebeleid - beleid en prak-tijk van de gehandicaptenzorg op het gebied van seksualiteit en seksueel mis-bruik, TransAct, Utrecht 2003;

• Lammers, M. en Beek, I., van, Grote plannen, kleine stappen – werken met kwaliteitscriteria voor hulp na seksueel geweld – (binnen de GGz),TransAct, Utrecht, januari 2001;

• Lammers, M., Intimiteit met beleid – wat implementatie van beleid kan bevor-deren of belemmeren – Lidinstellingen aan het woord, Vereniging Gehandi-captenzorg Nederland, Utrecht juni 1997;

• Makkink, S., Graag of niet! – verslag congres 10 maart 2000, GGz Nederland, Utrecht, 2000;

• Makking, S., (et.al.), Graag of niet – een handreiking voor seksualiteitsbeleid van GGz-instellingen met basisprotocol, GGZ Nederland, Utrecht, maart 2003;

• Ohlrichs, Y., Wolf, E., Seksualiteitsbeleid? Gewoon doen! Handboek seksuali-teitsbeleid voor GGz instellingen, Rutgers Nisso Groep, Utrecht, 2004.

• Prior, F.,Kiezen, passen en plannen: hoe maak je een praktisch veiligheidsplan?, APS, centrum school en veiligheid, Utrecht, 2001;

• Prior, F., De veilige school, kijken, kiezen en meten, APS, centrum school en vei-ligheid, Utrecht, 1999;

• Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, Wet- en regelgeving voor werkge-vers inzake seksueel misbruik, Utrecht, 1998;

• Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, Werknemerorganisaties, Ouder- en Cliëntenorganisaties, Convenant preventie van seksueel misbruik van cliënten door medewerkers en vrijwilligers in de gehandicaptensector, Utrecht, 5 novem-ber 2003;

• Vries, S., de, (et.al.), Gewenst beleid tegen ongewenst gedrag: voorbeelden van goed beleid tegen ongewenste omgangsvormen op het werk, TNO, Hoofddorp, juni 2002.

• Website www.schoolenveiligheid.nl, deze biedt veel handreikingen en instru-menten wat betreft het vergroten van de veiligheid.

Inhoudelijke achtergrondinformatie