Wetenschappelijk onderbouwing
Niveau 2 Het is aannemelijk dat geïndividualiseerde cognitieve gedragstherapie (GGT) een effectieve therapie is voor de behandeling van vermoeidheid bij overlevenden van
kinderkanker (Bleijenberg 2004, Gielissen 2006).
Overige overwegingen van de werkgroep bij het formuleren
van de aanbevelingen
Chronische vermoeidheid na behandeling voor kanker kan eenvoudig worden vastgesteld met behulp van een gevalideerde korte vragenlijst. De meest effectieve behandeling is geïndividualiseerde cognitieve gedragstherapie.
Referenties
Agteresch HJ, Dagnelie PC, van der Gaast A, Stijnen Th, Wilson JHP. Randomised Clinical Trial of Adenosine 5‟-Triphosphate in Patients With Advanced Non-Small-Cell Lung Cancer. J National Cancer Inst 2000;94:321-328.
Alberts M, Smets EMA, Vercoulen JHMM, Garssen B, Bleijenberg G. „Verkorte
vermoeidheidsvragenlijst‟: een praktisch hulpmiddel bij het scoren van vermoeidheid. Ned Tijdschr Geneeskd 1997;141:1526-1530.
Bleijenberg G, Gielissen M, Bazelmans E, Berends T, Verhagen C. Cognitieve gedragstherapie voor vermoeidheid na kanker: een behandelprotocol. TSG 2004;82:364-370.
Carlson LE, Smith D, Russell J, Fibich C, Whittaker T. Individualized exercise program for the treatment of severe fatigue in patients after allogeneic stem-cell transplant: a pilot study. Bone Marrow Transplant 2006;37:945-954.
Culos-Reed, et al. Pilot study of yoga for breast cancer survivors: physical and psychological benefits. Psychooncology 2006;15(10):891-897.
Fobair P, Hoppe RT, Bloom J, Cox R, Varghese A, Spiegel D. Psychosocial problems among survivors of Hodgkin‟s disease. J Clin Oncol 1986;4:805-814.
Gielissen MFM, Verhagen C, Witjes JA, Bleijenberg G. The effects of cognitive behavior therapy in severely fatigued disease-free cancer patients compared with patients waiting for cognitive behavior therapy: A randomised controlled trial. J Clin Oncol 2006;24:4882-4887.
Gijsen BCM, Koppejan-Rensenbrink AG. Herstel & Balans. Groepsrevalidatie in de oncologie. Tijdschrift voor kanker 2003;27(2):36-39.
Document Vermoeidheid Pagina 144 van 267 Hanna A, Sledge G, Mayer ML, Hanna N, Einhorn L, Monahan P, Daggy J, Bhatia S. A phase II study
of methylphenidate for the treatment of fatigue. Supportive care in cancer 2005;14:210-215. Langeveld NE, Ubbink MA, Smets EMA. “I don‟t have any energy”: The experience of fatigue in young
adult survivors of childhood cancer. Europ J Oncology Nursing 2000;4:20-28.
Langeveld NE, Stam H, Grootenhuis MA, Last BF. Quality of life in young adult survivors of childhood cancer: a literature review. Support Care Cancer 2002;10:579-600.
Langeveld NE, Grootenhuis MA, Voûte PA, Haan RJ de, Bos C van den. No excess fatigue in young adult survivors of childhood cancer. Eur J Cancer 2003;39:204-214.
Lindemalm C, Strang P, Lekander M. Support group for cancer patients. Does it improve their physical and psychological well-being? A pilot study. Support Care Cancer 2005;13:652-657.
Mock V. Fatigue Management. Evidence and Guidelines for Practice. Cancer 2001;92:1699-1707. Moe PJ, Holen A, Glomstein A, Madsen B, Hellebostad M, Stokland T, Wefring KW, Steen-Johnsen J,
Nielsen B, Howlid H, Borsting S, Hapnes C. Long-term survival and quality of life in patients treated with a national ALL protocol 15-20 years earlier: IDM/HDM and late effects? Pediatr Hematol Oncol 1997;14:513-524.
Odervoll LM, Kaasa S, Knobel H, Loge JH. Exercise reduses fatigue in chronic fatigued Hodgkins disease survivors-results from a pilot study. Eur J Cancer 2003;39:57-63.
Prue G, Rankin J, Allen J, et al: Cancer related fatigue: a critical appraisal. Eur J Cancer 2006,42:846-863.
Servaes P, Verhagen C, Bleijenberg G. Fatigue in cancer patients during and after treatment: prevalence, correlates and interventions. Eur J Cancer 2002;28:27-43.
Servaes P, Verhagen C, Bleijenberg G. Determinants of chronic fatigue in disease-free breast cancer: a cross sectional study. Ann Oncol 2002;13:589-598.
Servaes P, Verhagen C, Schreuder B, Veth R, Bleijenberg G. Fatigue after treatment for malignant and benign bone and soft tissue tumours. J Pain Symptom Management 2004.
Servaes P, Prins J, Verhagen C, Bleijenberg G. Fatigue after breast cancer and in Chronic Fatigue Syndrome: similarities and differences. J Psychosom Res 2002;52:435-459.
Smets EM, Visser MR, Willems GA, Garssen B, Schuster UA, Haes JC de. Fatigue and radiotherapy : (B) experience in patients 9 months following treatment. Br J Cancer 1998;78:907-912.
Weert E van Hoekstra-Weebers J, Otter R, Postema K, Sanderman R, van der Schans C. Cancer-related fatigue: predictors and effects of rehabilitation. Oncologist 2006;11:184-196.
Vickers AJ, Straus DJ, Fearon B, Cassileth BR. Acupuncture for post chemotherapy fatigue: A phase II study. J Clin Oncol 2004;22:1731-1735.
Wasserman AL, Thompson EI, Wilimas JA, Fairclough DL. The psychological status of survivors of childhood/adolescent Hodgkin‟s disease. Am J Dis Cild 1987;141:626-631.
Wilson RW, Jacobsen PB, Fields KK. Pilot study of a home-based aerobic exercise program for sedentary cancer survivors treated with haematopoietic stem cell transplantation. Bone marrow transplantation 2005;35:721-727.
Zeltzer LK, Chen E, Weiss R, Guo MD, Robison LL, Meadows AL, Mills JL, Nicholson HS, Byrne J. Comparison of psychologic outcome in adult survivors of childhood acute lymphoblastic leukemia versus sibling controls: a cooperative Children‟s Cancer Group and National Institutes of Health study. J Clin Oncol 1997;15:547-556.
Methoden
Zoekstrategie Korte Pubmed search
Datum van samenvatting van literatuur: april 2007
Werkgroepleden Vermoeidheid
Document Vermoeidheid Pagina 145 van 267 Dr. J. Bökkerink (voorzitter)
Dr. R. Blaauwbroek
Drs. F. Hakvoort-Cammel tot 2007 Dr. J. Prins
Redactie: dr. J. Groot-Loonen, dr. L. Kremer, dr. A. Postma Laatste versie: auteurs en dr. J. Groot-Loonen.
Aanbevelingen
Document Gebit Pagina 146 van 267
Gebit
Wetenschappelijke onderbouwing
Inleiding
Schade aan het gebit kan ontstaan als gevolg van een direct toxisch effect van radiotherapie of chemotherapie op de tandontwikkeling bij jonge kinderen, maar ook door verminderde
speekselproductie, of (groei)stoornissen van de kaak, wat vooral na radiotherapie van de mondholte wordt gezien. De late effecten die kunnen voorkomen aan het gebit zijn irreversibel en bestaan veelal uit cariës, glazuur- en dentineafwijkingen (witte en bruine verkleuringen), vertraagde doorbraak dentitie (vertraagde doorbraak/wisselen van elementen), tandagenesie (missende elementen), vormafwijkingen van de tanden (microdontie, hypodontie, bicuspide tanden), en
wortelgroeistoornissen (verkorten/versmallen, open apex). Aan de kaak worden vooral (asymmetrische) kaakmisvormingen gezien, w.o. bothypoplasie, osteonecrose, malocclusie (overbeet/onderbeet), dysfunctie temporomandibulair gewricht en trismus. Late effecten in de mondholte bestaan uit verminderde speekselproductie (xerostomie), gingivitis en parodontitis (Pajari 1988, Chin 1998).
Hoe hoog is het risico op het ontwikkelen van gebitsproblemen na de behandeling van kinderkanker?
Vrijwel alle patiënten met radiotherapie (inclusief TBI) hebben een afwijkende gebitsontwikkeling waarbij zowel de wortel als het element zelf is betrokken (Burke 1979, Pietrokovski 1966, Jaffe 1984, Maguire 1987, Van der Pas 2009). In een groep van 250 overlevenden van soft-tissue sarcoma in de hoofd-halsregio vond Raney bij 30% gelaatsmisvorming (waarvoor plastische chirurgie bij 18%) en bij 24% onderontwikkelde of misvormde tanden (Raney 1999).
Bij overlevenden van kinderkanker zijn na bestraling in een dosis van meer dan > 24 Gy vóór de leeftijd van 5 jaar de volgende afwijkingen beschreven: cariës 29%, glazuurhypoplasie 17%, wortelafwijkingen 17-54% (na chemotherapie voor het 10e levensjaar), tandvormafwijkingen 71%, trage doorbraak elementen 4%, microdontie 19-38%, niet aangelegde elementen, multiple afwijkingen 36% ,cosmetische gevolgen 90% (Sonis 1990, Kaste 1997).
Conclusie bijwerking/etiologie
Niveau 1 Het is aangetoond dat het risico op afwijkende tandontwikkeling en cariës verhoogd