BESLUIT
Besluit van de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37 van de Mededingingswet.
Nummer 7375 / 24
Betreft zaak: 7375 / Huishoudelijke Hulp Pantein B.V. – Vivent Hulp bij het Huishouden
I. MELDING
1. Op 17 februari 2012 heeft de Raad van Bestuur van de Nederlandse
Mededingingsautoriteit (hierna: de Raad) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Huishoudelijke Hulp Pantein B.V., onderdeel van de Pantein Groep, voornemens is uitsluitende zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet, over Vivent Hulp bij het Huishouden, organisatieonderdeel van Stichting Vivent.
2. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant nummer 3740 van 23 februari 2012. Naar aanleiding van deze mededeling zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht.
3. Overeenkomstig de Beleidsregel concentraties van zorgaanbieders1
heeft de Raad de cliëntenraden van de instellingen van Thuiszorg Pantein B.V. en Stichting Vivent uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over de voorgenomen concentratie. Tevens heeft de Raad,
overeenkomstig voormelde beleidsregel, de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Vught, Sint-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel, Haaren en Heusden uitgenodigd tot het geven van een zienswijze over de voorgenomen concentratie. Zowel voormelde cliëntenraden als voormelde gemeenten hebben een zienswijze naar voren gebracht (zie hierna, punten 31 en 32). Deze zienswijzen worden, voor zover zij voor de mededingingsrechtelijke beoordeling relevante opmerkingen bevatten, in het hiernavolgende weergegeven. Voorts is de Raad, overeenkomstig voormelde beleidsregel, in het kader van het onderzoek naar de gevolgen van de onderhavige voorgenomen concentratie ingegaan op verschillende zorgspecifieke aspecten (zie punt 33). Voor zover van toepassing wordt dit onderzoek weergegeven in het hiernavolgende.
II. PARTIJEN
4. Huishoudelijke Hulp Pantein B.V. (hierna: HH Pantein) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. HH Pantein is uitsluitend actief op het aanbieden van hulp bij het huishouden. HH Pantein is een honderd procent dochtermaatschappij van Thuiszorg Pantein B.V., welke laatstgenoemde een dochtermaatschappij is van de Pantein Groep. De Pantein Groep verleent diensten op het gebied van ziekenhuiszorg, intramurale en extramurale persoonlijke verzorging, verpleging en begeleiding, hulp bij het huishouden, fysiotherapie, logopedie, ergotherapie, kraamzorg, preventieve jeugdgezondheidszorg, voedingsvoorlichting en dieetadvisering.
5. Vivent Hulp bij het Huishouden (hierna: Vivent HbH) is een organisatieonderdeel van Stichting Vivent. Stichting Vivent is een stichting naar Nederlands recht. Vivent HbH is uitsluitend actief op het gebied van hulp bij het huishouden.
III. DE GEMELDE OPERATIE
6. De gemelde operatie betreft het voornemen van Thuiszorg Pantein B.V., HH Pantein en Stichting Viventom organisatieonderdeel Vivent HbH, middels een activa/passiva transactie, in te brengen bij HH Pantein. De inbreng van de activiteiten bestaat uit de overdracht van alle personeelsleden van Vivent HbH aan HH Pantein. De gemaakte afspraken zijn vastgelegd in de “Overeenkomst met betrekking tot het gezamenlijk leveren van Huishoudelijke Hulp” van 31 januari 2012. In deze overeenkomst hebben Thuiszorg Pantein B.V., HH Pantein en Stichting Vivent tevens aangegeven dat Stichting Vivent met de inbreng van Vivent HbH in HH Pantein […]∗% van de aandelen van het totale geplaatste kapitaal in HH Pantein/Vivent B.V.2
zal verkrijgen. Stichting Vivent zal als minderheidsaandeelhouder geen zeggenschap verkrijgen ten aanzien van het strategisch commercieel beleid van HH Pantein/Vivent B.V.
IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT
7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, eerste lid, onder b, van de Mededingingswet. De hiervoor, in punt 6, omschreven transactie leidt ertoe dat HH Pantein uitsluitende zeggenschap verkrijgt over HH Pantein/Vivent B.V.
∗
In deze openbare versie van het besluit zijn delen van de tekst vervangen of weggelaten om reden van
vertrouwelijkheid. Vervangen of weggelaten delen zijn met vierkante haken aangegeven. In het geval van getallen of percentages kan de vervanging hebben plaatsgevonden in de vorm van vermelding van bandbreedtes.
8. De betrokken ondernemingen zijn HH Pantein en Vivent HbH, organisatieonderdeel van Stichting Vivent (hierna: partijen).
9. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt.
V. BEOORDELING
10. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van hulp bij het huishouden.
A. RELEVANTE MARKTEN
Relevante productmarkt
11. Evenals in eerdere besluiten3
wordt in de onderhavige zaak uitgegaan van een
afzonderlijke markt voor hulp bij het huishouden. Partijen sluiten aan bij deze marktafbakening.
Relevante geografische markten
12. Evenals in eerdere besluiten4
worden de effecten van de voorgenomen concentratie in de onderhavige zaak op een geografische markt voor hulp bij het huishouden op gemeenteniveau (de meest nauwe markt) bezien.
13. Vivent HbH levert hulp bij het huishouden in de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Boxtel, Haaren, Heusden, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught. Hierbij wordt opgemerkt dat bij de gezamenlijke aanbesteding van hulp bij het huishouden door de gemeenten Boxtel, Haaren, Heusden, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught, met ingangsdatum 1 januari 2012, Vivent HbH
3
Zie onder andere het besluit van 1 juli 2010 in zaak 7147/Thuiszorg Service Nederland Holding - Thuiszorg Groningen en Stichting Continuering Uitvoering AWBZ en Wmo Groningen, punt 28 e.v., het besluit van 14 juli 2008 in zaak
6320/ZorgAccent & Thuiszorg Noord West Twente – Sutfene – Carinova Leiboom – Vérian, punt 13, het besluit van 4 november 2005 in zaak 4212/De Basis – Thuiszorg Gooi en Vechtstreek – Vivium, punten 14 en 16, het besluit van 18 augustus 2005 in zaak 4988/Oosterlengte – Thuiszorg Groningen – Sensire, punten 16 en 21, het besluit in zaak 5974/Careyn – Thuiszorg West-Brabant, punt 14, het besluit van 10 juni 2008 in zaak 6169/Amsterdam Thuiszorg – Cordaan Groep, punt 13 e.v., het besluit van 9 augustus 2008 in zaak 6417/Thuishulp Nederland B.V. – Thuiszorgservice Nederland B.V., punt 10 e.v.
4
geen raamovereenkomst gegund heeft gekregen in deze gemeenten. Sinds 1 januari 2012 levert Vivent HbH in onderaanneming van HH Pantein hulp bij het huishouden in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught. HH Pantein leverde vóór 1 januari 2012 geen hulp bij het huishouden in de gemeente Boxtel. In de gemeente Haaren levert Vivent HbH sinds 1 januari 2012 hulp bij het huishouden in onderaanneming van Huispitaal B.V. In de gemeente Heusden levert Vivent HbH sinds 1 januari 2012 hulp bij het huishouden in onderaanneming van Thebe Thuiszorg B.V. HH Pantein levert geen hulp bij het huishouden in de gemeenten Haaren en Heusden.
14. HH Pantein levert sinds 1 januari 2012 hulp bij het huishouden in de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught. Voorts levert HH Pantein hulp bij het huishouden in de gemeenten Sint-Oedenrode, Veghel, Boekel, Uden, Bernheze,
Maasdonk, Lith, Oss, Landerd, Greve, Mill, Sint Hubert, Sint Anthonis, Boxmeer, Cuijk, Mook en Middelaar en Gennep. Vivent HbH levert geen hulp bij het huishouden in deze gemeenten.
15. Uit het voorgaande volgt dat de activiteiten van partijen momenteel overlappen op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch. Voorts zijn beide partijen momenteel actief op het op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught, waarbij Vivent HbH in onderaanneming van HH Pantein levert. In het hiernavolgende wordt derhalve nader ingegaan op de concurrentie tussen partijen op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught.
16. Gelet op het feit dat partijen in het verleden nooit tegelijkertijd hebben ingeschreven bij aanbestedingen op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeenten Haaren, Heusden, Sint-Oedenrode, Veghel, Boekel, Uden, Bernheze, Maasdonk, Lith, Oss, Landerd, Greve, Mill, Sint Hubert, Sint Anthonis, Boxmeer, Cuijk, Mook en Middelaar en Gennep, en derhalve nooit
tegelijkertijd actief zijn geweest in deze gemeenten, wordt in het hiernavolgende niet nader ingegaan op de concurrentie tussen partijen in deze gemeenten.
B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE
Algemeen
17. Zoals hiervoor uit punten 13, 14 en 15 volgt, bestaat momenteel een overlap van de activiteiten van partijen op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente
18. Zoals hiervoor uit punten 13, 14 en 15 volgt, zijn beide partijen momenteel actief op het op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught. Hierbij is van belang dat Vivent HbH in deze gemeenten momenteel in
onderaanneming van HH Pantein hulp bij het huishouden levert; derhalve kan Vivent HbH worden aangemerkt als aannemelijke kandidaat bij een volgende aanbesteding in deze gemeenten. Dientengevolge kunnen partijen in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught in de toekomst concurrenten om de markt zijn.
19. In het hiernavolgende worden eerst de gevolgen van de concentratie voor de
concurrentie op en om de markt in de gemeente ’s-Hertogenbosch beoordeeld. Vervolgens wordt ingegaan op de vraag in welke mate de voorgenomen concentratie de concurrentie om de markt zou kunnen worden beïnvloed in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught.
Concurrentie op de markt
Gemeente ’s-Hertogenbosch
20. In 2011 bezat Vivent HbH een marktaandeel van [60-70]% op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch. HH Pantein bezat in 2011 een marktaandeel van [0-10]% op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch. Uitgaande van de marktaandelen van 2011, verkrijgen partijen na de totstandbrenging van de beoogde concentratie een gezamenlijk marktaandeel van [60-70]% op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ‘s-Hertogenbosch.5
21. Voor de beoordeling van de gevolgen van de voorgenomen concentratie voor de concurrentie op de markt in ’s-Hertogenbosch is onder meer gebruik gemaakt van de Herfindahl-Hirschmann Index (hierna: HHI).6
In de Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies van de Europese Commissie is aangegeven dat bij een verandering van de HHI, de zogenoemde delta, van minder dan 150 punten het onwaarschijnlijk is dat er als gevolg van een concentratie een significante belemmering van de mededinging plaatsvindt.
22. Met betrekking tot de gemeente ’s-Hertogenbosch leidt de onderhavige concentratie tot een stijging van de HHI met ongeveer 250 punten. Hoewel sprake is van een geringe toevoeging van [0-10]% is het, gelet op het voorgaande, voor de beoordeling van de gevolgen van de voorgenomen concentratie voor de concurrentie op de markt van belang om nader in te gaan op de (overige) marktomstandigheden en (overige) marktspelers in de gemeente ’s-Hertogenbosch.
5 Informatie afkomstig van partijen (bron: opgave uit de administratie van de gemeente ’s-Hertogenbosch); de percentages
zijn berekend op basis van het aantal uren hulp bij het huishouden.
6 Richtsnoeren voor de beoordeling van horizontale fusies op grond van de Verordening van de Raad inzake de controle op
23. Tot enkele jaren geleden had Vivent HbH een marktaandeel van ongeveer [90-100]% op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch.7
Mede door het gehanteerde rankingsysteem8
bij aanbestedingen door deze gemeente is het marktaandeel van Vivent HbH in de afgelopen jaren geleidelijk gedaald tot [60-70]%. Andere marktspelers hebben zich mede door het rankingsysteem van de gemeente ’s-Hertogenbosch weten te ontwikkelen tot sterke concurrenten van partijen op het gebied voor hulp bij het huishouden in deze gemeente. De grootste concurrent van Vivent HbH op het gebied van hulp bij het huishouden in deze gemeente is Stichting IVT Thuiszorg, met momenteel een marktaandeel van [30-40]%. Een tweede concurrent van Vivent HbH in deze gemeente is Thuiszorgcentrum Van den Akker B.V., met momenteel een marktaandeel van [0-10]%. Andere marktspelers kunnen aldus
concurrentiedruk (blijven) uitoefenen op partijen.
24. Uit het voorgaande volgt dat het – gelet op de geringe toevoeging van het marktaandeel van HH Pantein, de disciplinerende werking die uitgaat van het gehanteerde rankingsysteem bij aanbestedingen door de gemeente ’s-Hertogenbosch, alsmede de concurrentiedruk van concurrenten – niet aannemelijk is dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging op de markt voor hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch in significante mate zou kunnen belemmeren.
Concurrentie om de markt
Gemeente ’s-Hertogenbosch
25. Vivent HbH en HH Pantein hebben bij voorgaande aanbestedingen op het gebied van hulp bij het huishouden in de gemeente ’s-Hertogenbosch beide een raamovereenkomst gegund gekregen. Gelet hierop is het aannemelijk dat Vivent HbH en HH Pantein in de gemeente ‘s-Hertogenbosch elkaars concurrenten zijn bij een volgende aanbesteding. Als gevolg van de
7
Informatie afkomstig van de gemeente ’s-Hertogenbosch.
8 De gemeente ’s-Hertogenbosch heeft aangegeven dat zij bij de aanbesteding zelf de prijs heeft vastgesteld. Er hebben bij
voorgenomen concentratie valt in de concurrentie om de markt derhalve een aannemelijke kandidaat weg.
26. Er is echter geen reden om aan te nemen dat het wegvallen van een aannemelijke kandidaat de concurrentie om de markt voor hulp bij het huishouden in de gemeente Hertogenbosch in significante mate beperkt. Bij de vorige aanbesteding in de gemeente ’s-Hertogenbosch hebben elf marktspelers ingeschreven, waarvan zes marktspelers een raamovereenkomst gegund hebben gekregen. De gemeente heeft aangegeven dat het aantal marktspelers dat inschrijft bij de volgende aanbesteding voor hulp bij het huishouden in 2013 naar verwachting ongeveer gelijk zal zijn. Dientengevolge bestaan voldoende (nieuwe) te contracteren marktspelers die bij de volgende aanbesteding een aannemelijke kandidaat voor gunning zijn.
27. Uit het voorgaande volgt dat het – gelet op het verwachte aantal marktspelers dat bij een volgende aanbestedingsronde in de gemeente ’s-Hertogenbosch zal inschrijven, alsmede de verwachting dat deze marktspelers een aannemelijke kandidaat zijn voor gunning – niet aannemelijk is dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke mededinging om de markt voor hulp bij het huishouden in de gemeente ‘s-Hertogenbosch op significante wijze zou kunnen belemmeren.
Gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught
28. Door de voorgenomen concentratie zou een mogelijke aannemelijke kandidaat kunnen wegvallen in de gemeenten waar momenteel enkel één van beide partijen economisch actief is. Zoals immers hiervoor in punten 13 en 15 is vermeld, levert Vivent HbH sinds 1 januari 2012 in onderaanneming van HH Pantein hulp bij het huishouden in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught.
29. Er is echter geen reden om aan te nemen dat het wegvallen van een aannemelijke kandidaat de concurrentie om de markt voor hulp bij het huishouden in voormelde gemeenten in significante mate zal beperken. Hierbij is van belang dat – hoewel Vivent HbH in de praktijk haar naamsbekendheid heeft behouden – het marktaandeel van Vivent HbH in (onder andere) de gemeenten Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught in de afgelopen jaren aanzienlijk is gedaald (van marktaandelen hoger dan [90-100]% naar marktaandelen tussen [40-50] en [50-60]%).9
Voorts is van belang dat bij de vorige aanbesteding in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught tien tot vijftien marktspelers hebben ingeschreven, waarbij eveneens tien tot vijftien marktspelers per gemeente een raamovereenkomst gegund hebben gekregen. De volgende marktspelers worden aangemerkt als de belangrijkste concurrenten van partijen op het gebied van hulp bij het huishouden in voormelde gemeenten: Zorggroep Dorus (gemeente
9
Schijndel), Zorggroep Elde (gemeenten Boxtel en Sint-Michielsgestel) en Stichting Vughterstede (gemeente Vught).10
De gemeenten verwachten dat het aantal marktspelers dat inschrijft bij de volgende aanbesteding voor hulp bij het huishouden in 2013 naar verwachting ongeveer gelijk zal zijn.11
Aldus bestaan voldoende (nieuwe) te contracteren marktspelers die bij de volgende aanbesteding een aannemelijke kandidaat voor gunning zijn.
30. Uit het voorgaande volgt dat het – gelet op het verwachte aantal marktspelers dat bij een volgende aanbestedingsronde in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught zal inschrijven, alsmede de verwachting dat deze marktspelers een aannemelijke kandidaat zijn voor gunning – niet aannemelijk is dat de voorgenomen concentratie de daadwerkelijke
mededinging om de markt voor hulp bij het huishouden in de gemeenten Boxtel, Schijndel, Sint-Michielsgestel en Vught op significante wijze zou kunnen belemmeren.
VI. BELEIDSREGEL CONCENTRATIES VAN ZORGAANBIEDERS
Zienswijzen van cliëntenraden en gemeenten
31. Overeenkomstig de Beleidsregel concentraties van zorgaanbieders hebben Cliëntenraad Thuiszorg Pantein en Centrale Cliëntenraad Vivent desgevraagd hun zienswijzen gegeven ten aanzien van de gevolgen van de voorgenomen concentratie. Deze cliëntenraden zien geen nadelige effecten van de voorgenomen concentratie voor cliënten, andere zorgaanbieders of betrokken gemeenten. Als positieve effect wordt onder andere genoemd het behouden van continuïteit en kwaliteit van dienstverlening voor de cliënten.
32. Overeenkomstig de Beleidsregel concentraties van zorgaanbieders hebben ook de gemeenten ’s-Hertogenbosch, Vught, Sint-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel, Haaren en Heusden desgevraagd hun zienswijzen gegeven ten aanzien van de gevolgen van de voorgenomen concentratie. Zoals hiervoor in de punten 20 tot en met 30 is uiteengezet, zien deze gemeenten geen nadelige effecten van de voorgenomen concentratie voor cliënten, andere zorgaanbieders of betrokken gemeenten.
Zorgspecifieke aspecten
33. Overeenkomstig de Beleidsregel concentraties van zorgaanbieders zijn de zorgspecifieke aspecten op de volgende wijze in het besluit van de Raad betrokken:
10 Ibidem. 11
(i) de transparantie van kwaliteit van zorg: wanneer cliënten moeten reizen om zorg af te nemen kan een toename van de transparantie van de kwaliteit van zorg mogelijk hun reisbereidheid vergroten. Aangezien hulp bij het huishouden bij cliënten thuis wordt geleverd, speelt het aspect van transparantie van kwaliteit met betrekking tot
reisbereidheid geen rol. Cliënten zijn aangewezen op de organisaties die in hun gemeente economisch actief zijn of bereid en in staat zijn daar als reeds gevestigde speler binnen de gemeente actief te worden. Een toenemende transparantie kan wel van invloed zijn op het keuzegedrag van cliënten en de mate waarin zij kwaliteit daarin betrekken. Dit heeft gevolgen voor de wijze waarop aanbieders met elkaar concurreren, maar dit heeft niet direct invloed op de omvang van de geografische markt;
(ii) het reisgedrag of de reisbereidheid van cliënten: de reisbereidheid van cliënten speelt gezien de aard van het product geen rol bij de beoordeling van de mogelijke gevolgen van de voorgenomen concentratie;
(iii) de mogelijkheden voor toetreding van nieuwe zorgaanbieders: nieuwe aanbieders hebben voldoende mogelijkheden om tot de relevante markt toe te treden (zie ook hiervoor, punten 17 tot en met 30);
(iv) de mate waarin zorginkopers invloed hebben op het keuzegedrag van cliënten: de keuze van de cliënt is over het algemeen leidend, de gemeenten oefenen hierop weinig invloed uit. Voorts is van belang dat de cliënt de zorgaanbieder van zijn of haar voorkeur bepaalt. Indien de cliënt geen voorkeur heeft, wordt de door de gemeente gehanteerde ranking aangehouden (zie ook hiervoor, punten 20 tot en met 24). Doordat sprake is van een uniforme vastgestelde prijs, en geen afnameverplichting geldt, zullen marktspelers concurreren op kwaliteit om zo cliënten te werven. Dit rankingsysteem kan het
keuzegedrag van cliënten ten goede kan komen.
VII. CONCLUSIE
34. Na onderzoek van deze melding concludeert de Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geenreden om aan te nemen dat die concentratie de daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze zou kunnen belemmeren.
35. Gelet op het bovenstaande deelt de Raad van Bestuur van de Nederlandse
Datum: 5 april 2012
De Raad van Bestuur van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, namens deze:
w.g. Aad Kleijweg
Plv. directeur Directie Mededinging
