M
Colofon
Intro
R e d a c t i e - en abonnem entsadres JCAD Algemeen S e c r e t a r i a a t P r i n s H endrikkade 104 1011 AJ Ansterdam T e l . 020-242000 R edact ie J o r t K elder h o o f d r e d a c t e u r ^ a r c o S c h rav er Ron B a t te n 'Vim Ki euwenhui j se Paul wolden d o rp Lay-out C o p y rig h t te k en in g en : T a n ja van R e e s -S w a rt, L i s s e Drukwerk:D ru k k e rij J . Sikkema, ' va rffu m
LEF
L i b e r t é E g a l i t é e t F r a t e r n i t e ' is h e t k a d e r b la d van de Jongeren O r g a n i s a
t i e V r i j h e i d en D em o cratie , JOVD. LEF v e r s c h i j n t vierm aal per j a a r . De
r e d a c t i e o p e r e e r t o n a f h a n k e l i j k . A r t i k e l e n in LEF worden op p e rs o o n
l i j k e t i t e l g esc h re v en .
N i e t s u i t deze u i t g a v e mag op welke w i j z e dan ook worden overgenomen,
zonder v o o rafgaande toesterrmi ng van de a u te u r s - r e c h th e b b e n d e n .
De a b o n n e m e n ts p rijs b e d ra a g t voor JOVD-leden f 19,50 en voor n i e t - l e d e n f 2 5 , - per j a a r .
De Europese landbouw leek t o t voor e n ig e j a r e n een s u c c e s - s t o r y zonder w'eerga. Er werden r e l a t i e f goede t o t z e e r goede inkomens v e r d i e n t , h e t was een e x p o r t - s e c t o r van de e e r s t e o rd e . Europa b le e k n i e t s l e c h t s in s t a a t z i c h z e l f ru im sc h o o ts t e v o e den, e r werd aan v e rd ie n d !
E c h t e r , de l a a t s t e j a r e n zijn meer en meer de f e i l e n van h e t g e i n t e g r e e r d landbouw beleid naar vo ren gekomen. Tot de v e r b e e l d i n g s p r e e k t h e t e i n d p rodukt van de B r u s s e l s e m a r k t v e r s t o r i n g : een u i t e e n l o p e n van v ra a g en aanbod, r e s u l t e r e n d in tr o g d i e p e wijn- en m e lk p la s s e n en im posante b o t e r - , v l e e s - en g ro e n te b e r g e n . Daar konen nog eens de ru in e u z e
e f f e c t e n op de w e re ld landbouwmarkt, de mi 1i e u - e f f e c t e n en de o n s tu im ig e
( b i o - ) t e c h n o l o g i sche o n tw ik k e li ngen bij. Tel d a ar de b e g r o t i n g s - o n t w r i c h - te n d e c o n s e q u e n tie s van een Europees landbouw beleid bij op en men b e s e f t : d i t i s een p o l i t i e k probleem . Dat is dan ook de reden voor h e t f e i t d a t de JOVD een Ia n d b o u w -re s o lu tie maak t e , d a t deze LEF v eel landbouw copij t e l t , d a t landbouw t e r l i n k e r en r e c h t e r zijde een b elan g rijk i s s u e g e worden i s . Het Groene F ro n t i s n i e t meer h e t w e r k t e r r e i n van c h r i s t e n
dem ocraten a l l e e n . Een p o l i t i e k mo n o p o lie is d o o rbroken. Op z ic h is dat voor l i b e r a l e n al w i n s t .
S .O .S . Binnenhof
N e d erlan d , twee d e ce n n ia l a t e r . Hetp o l i t i e k e landschap z i e t e r net a l s toen in '68 hoopvol u i t : e r is beweging! A l t h a n s , zo lijkt h e t .
POLITIEKE VERANDERINGEN, IDEDUOGI-
sche h e r o r i ë n t a t i e s , worden d e ze r dagen n i e t b e le d e n a l s moderne l e v e n s s t i j l . P o l i t i e k e p artije n vinden hun oorsp ro n g n i e t meer op de re d a c - t i e b u r e l e n van dag- en w eekbladen. J o u r n a l i s t e n zijn voor a l l e s b ro o d s c h r ijv e r s . P o l i t i c i jagen - n i e t g e h in d e rd door r e v o l u t i o n a i r e u to p ie ë n - p l u c h e p o s i t i e s na. O u d -b e w in d slie - den en p a r l e m e n t a r i ë r s dromen van een b u rg e m e este rsch a p in de p r o v i n c i e of een b e s t u u r s f u n c t i e bij een w i l l e k e u r i g e k o e p e l o r g a n i s a t i e u i t h e t m aatschappelijk m iddenveld.
DAT CNV'ERS ALS VAM EER BELLEN EN Van Z e il hun s o c i a a l g e z i c h t u i t - e i n d t l i j k zouden v e r z i l v e r e n in een b e s tu u r lijk e of p o l i t i e k e CD A-positie kan niemand v erb azen . Dat i s des CDVs. Maar wie dacht in de j a r e n z e v e n t i g Nieuw L i n k s e rs a l s Van d e r Louw en Van der Zwan en FNV'er Pont s l e u t e l p o s i t i e s toe bij r e s p e c t i e v e lijk een door m id d e n stan d e rs b e v o lk te v o e tb alb o n d , een m u l t i n a t i o n a l l e vend volgens de p r i c i p e s van - n i e t D rees - maar Dreesmann en een CDA- m i n i s t e r i e bij u i t s t e k onder l e i d i n g
van, voorheen, Het kwaad?
DE JAREb) TACHTIG ZIJN CNMISKENFA4R h e t decennitm van h e t no-nonsense denken geworden. P o l i t i c i , ook van o p p o s i t i e p a r t i j e n , d ie 'N i e t l u l l e n , maar p o e t s e n ' t o t hun lijfsp re u k
m aakten, bevolken h e t B innenhof.
Want wat b e r e i k je a l s je geen c o n s t r u c t i e v e o p p o s i t i e v o e r t , a l s je op p o l a r i s a t i e a a n s t u u r t ? N i e t s ! A l t h a n s , geen p o s i t i e . Wel o p p o s i t i e . Zeker met de p a r l e m e n t a i r e mores van
nu, waarbij een lankmoedige Kamer
w e i g e r t h a a r e ig en e ig en b e s t a a n s b a
s i s - h e t s t a a t s r e c h t - t e v e r d e d i gen, i s o p p o s i t i e v o eren geen lonkend p e r s p e c t i e f . O p p o s i t i e voeren i s een k w e s tie van u ith oudingsverm ogen o v e rle v e n t o t de volgende v e r k i e z i n gen. Het b e e ld van de Haagse p o l i t i e k en h a a r b e o e fe n a re n i s grauw, m i s t i g , k i l .
IN HET PARLEMENT VINDEN MEER STELMIN- gen dan d e b a t t e n p l a a t s . De p a rtije n lijken al e v e n z e e r op e l k a a r a l s de stenm ig blauwe pakken d i e t e r l i n k e r en re c h te r z ijd e h e t c l u b - t e n u e vormen. Binnen de OESO krijgt N ed erlan d een s l e c h t c ijfe r voor h a a r s c o r e s op h e t g eb ied van w e rk g e le g e n h e id , economi sche g ro e i en i n v e s t e r i n g e n . Maar, God zij dank, we hebben wel een no- nonsense k a b i n e t en een z a k e n p a r l e - m e n t.
EN, CH JA, DE KIEZER. V#\T VINDT DIE e ig e n lijk van zijn v e rte g en w o o rd ig in g ? D ie g a a t a l s h e t weer redelijk is sterrmen. D ie v o e l t de stijgende l a s t e n , de k o s te n van de v e r z o r g i n g s s t a a t . D ie l e e s t over Deetmans b lu n - d e r - n a - b l u n d e r b e l e i d op onderwijs, Van d e r L in d e n s ' b r e v e t van onvermo gen in de P a s p o o r t k w e s t i e en H a rry van den Berghs bewijs van vermogen in de F o k k e r - a f f a i r e . En d i e d e n k t: d i e
lui in Den Haag doen h e t hunne, dan doe ik h e t mijne. Want een v e r t e g e n w o o rd ig in g d i e de v e rtro u w e n s re g e l in de ban doet v e r l i e s t h e t vertrouw en van h a a r v o lk . En zo z i t N e d erlan d
anno 1988 met een irrmense zw arte
economie, o n ru s tb a r e n d e c r i m i n a l i t e i t s c i j f e r s en een g ro e ie n d e k lo o f tu s s e n de h a v e 's en de have n o t s . De kansrijken en de kansarmen.
Remarques sur
les idéés Balem ans
I n LE F num m er 1 8 s c h r e e f E . R . M . B a l e m a n s e e n a r t i k e l o n d e r d e t i t e l ' L i b e r a l i s m e: r e l i g i e o f k e t t e r i j ? ' . B a l e m a n s p l e i t t e v o o r e e n u i t b r e i d i n g v a n d e l i b e r a l e b e g i n s e l e n . De t o t n o g t o e g e h a n t e e r d e - t e n t i j d e v a n d e F r a n s e R e v o l u t i e o n t s t a n e b e g r i p p e n z o u d e n t e g e d a t e e r d z i j n . H . A . H . T o o r n v l i e t h e e f t d a a r w e l g e f u n d e e r d e a f w i j k e n d e i d e e ë n o v e r . ' J e d é sa p p ro u v e c e que vous d i t e s ; m ais j e d é f e n d r a i j u s q u ' a l a mort v o t r e d r o i t d e l a d i r e .
Mais i l e s t p o s s i b l e que nous a y i o n s t o r t 1 ' u n e t 1 ' a u t r e . V o l t a i r e
'L i b e r a l i s m e : r e l i g i e of k e t t e r i j ? ’ Volgens de s t r i k t e b e t e k e n i s van de woorden i s l i b e r a l i s m e geen van b e i
de. R e l i g i e i s g e l o o f s o v e r t u i g i n g en k e t t e r i j i s afwijking van de a l s r e c h t z i n n i g erkende l e e r i n z o n d e r h e i d van de Rooms K a t h o l i e k e l e e r . LIBERALISME IS EEN LEVENSCVERILIGINS
steu n e n d op een o n o n tb e erlijk e k a r a k t e r e i g e n s c h a p . Dat b e t e k e n t d a t a l s we de woorden f i g u u r lijk nemen l i b e
ra l i s m e eveneens geen van b e id e i s . Voor een r e l i g i e h e e f t h e t l i b e r a
lism e t e w e in ig dogma's en van k e t t e r i j kan ik ook n i e t sp rek en in d ie n ik Balemans - o v e rig e n s h o o g st i n t e r e s s a n t e - a r t i k e l met de b e sc h re v en twee mogelijkheden d o o r l e e s . De b e d o e l i n g van de t i t e l i s wel d u i d e lijk: i s l i b e r a l i s m e een l e e r en zijn e r afwijkingen op d i e le e r ?
VOLTAIRE'S AAVGEHAALHE CITATEN GEVEN j u i s t weer wat de inhoud van h e t l i b e r a l i s m e i s . Hij s t i e r f in 1778, e l f
j a a r voor de F ra n s e R e v o l u t i e - zon d e r o o i t de M arsei 1l a i s s e gehoord t e hebben, zonder de ' l e v é e en m asse'
t e hebben meegemaakt, maar ook in z a l i g e onwetendheid van de b e r u c h te ' l o i des s u s p e c t s ' , de coup van de 18e B rum aire en ' l e s d é s a s t r e s de la g u e r r e ' en de s l a c h t o f f e r r i j k e Napo l e o n t i s c h e o o rlo g e n .
V o l t a i r e s t i e r f in 1778, v i e r e n d e r t i g j a a r voor h e t b e g r i p ' l i b e r a l i s me' n a ar al le w aarschijnlijkheid voor
h e t e e r s t g e b r u ik t i s .
Rousseau s t i e r f in 1782. Hij wordt wel beschouwd a l s de a a n ja g e r van de m eest beroemde r e v o l u t i e in onze g e
s c h i e d e n i s , w a a r u i t l i b e r a l i s m e en s o c i a l i s m e lijken t e zijn v o o r t g e s p r o t e n . Volgens 1i t e r a t u u r - h i s t o r i c u s D aniël Mar ie O ctave */tornet (1878- 1954) mag de in v lo e d van 'd e s to rm vogel van de R e v o l u t i e ' - z o a ls Rousseau wel genoemd wordt - met b e
t r e k k i n g t o t de p e rio d e onmiddelijk v oorafgaande aan de F ran se R e v o l u t i e n i e t o v e rs c h a t worden.
Ontstaan
Balemans z i e t h e t ' a l s nadeel d a t e lk e p o l i t i e k e d e n k r i c h t i n g i s o n t s t a a n in een tijdperk d a t n i e t h e t onze is en waarbij h e t van de i n t e r p r e t a t i e van h e t v e rle d e n a fh an g t hoe invul 1ing wordt gegeven aan h e t gedachtengoed van toen in h e t heden, en een v i s i e wordt g efo rm u le e rd naar de toekomst t o e . '
W e l l i c h t w reekt z ic h h i e r de *4am- m o etw et; de u re n g e s c h i e d e n i s zijn te ru g g e b ra c h t en de b e l a n g s t e l l i n g
voor h e t vak i s a f genomen. Veel l e e r l i n g e n zijn door de p ak k etkeuze gedwongen g e s c h ie d e n is t e l a t e n v a l
le n en a l s wel wordt gekozen r i c h t de aandacht z ic h op de p e r io d e na
1918.
HISTORISCH GEZIEN IS HET NIET VAN
b e la n g wanneer een id ee i s o n t s t a a n . Wel v a n u it w elke l e v e n s v i s i e . Z o 'n
id ee b lijk t le v e n s v a tb a a r t e zijn wan neer volgende g e n e r a t i e s h e t , binnen hun l e v e n s s f e e r en g ed ac h te n w ere ld , w eten t e h a n te r e n en aan t e p a sse n aan de nieuwe tijd. (Zo s t e l t h e t 19e eeuv/se l i b e r a l i s m e d at de v rijheid van de b u rg e r a b s o lu u t i s , h e t 20e eeuwse l i b e r a l i s m e s t e l t de vrijh eid in gebond en h eid .)
lism e , l i b e r a l i s m e en l a t e r t o t s o c i a l i s m e en an arch ism e .
'Mondigheid van h e t geheel b e t e k e n t n i e t d a t e r l i b e r a l i s m e o n t s t a a t . ' In d ie n voor mondigheid g e le z e n w ordt v rijh eid kan een v eel gemaakt m i s v e r s ta n d g e c o n s t a t e e r d w orde. Het i s een fundam entele fo u t t e menen d a t h e t l i b e r a l i s m e s l e c h t s op een p ijle r r u s t : v rijh e id . Over de vijf p ijle r s kom ik nog t e sp re k en .
Mensbeeld
Bij h e t l i b e r a l i s m e s t a a t de mens c e n t r a a l ; h ierm ee i s h e t l i b e r a l i s m e de e n ig e p o l i t i e k e o v e r t u i g i n g d i e s t o e l t op de mens a l s i n d i v i d u , op de mens a l s i n t e l l i g e n t wezen.In wezen is het economisch liberalisme reactionair:
____________________________________________halen, hebben en houden’
___________________________________E r i c Balemans le g t met b o v e n sta a n d e g e d ac h te wel de v in g e r op een gevoe
l i g e p le k . Het i s t r i e s t t e moeten c o n s t a t e r e n d a t deze tijd geen b l i j vende nieuwe p o l i t i e k e denkbeelden weet op t e b re n g e n , waar wij, zeker op t e c h n i s c h - en medisch g e b ie d , w^el veel e ig e n tijd s l e v e r e n . Dat wij h e t op p o l i t i e k g eb ied nog s t e e d s moeten doen met de - a a n g e p a s te - ideeën u i t v o r i g e eeuwen g e t u i g t n i e t zo z e e r van de zwakte van onze tijd a l s - wel van de k r a c h t en inhoud van d i e
id eeën .
DE FRANSE REVOLUTIE KAN 'ACRDEN GE- z ie n a l s de vernauwing in een tijd g l a s . De vooral in de a c h t t i e n d e eeuw o n t s t a n e ideeën zakken door de vernauwing n a ar beneden, h ie rb ij w or den ze vermengd, v e ra n d e rd , v e rd e e ld en g e sc h e id en ( i n d i e n we deze v i e r woorden n e g a t i e f maken vinden we ze
t e r u g in de ' t w e e - n a t u r e n l e e r ' van J e z u s , v a s t g e s t e l d op h e t c o n c i l i e van Chalcedon in 4 51). Wat in de on d e r s t e wijde ruim te komt, g a a t daar een nieuw leven l e id e n en zal (v e r) worden t o t o . a . r e a c t i o n i s m e , co n s e r v a tis m e , n a t i o n a l i s m e , im p e ria
-VVELLICHT SCH\T DE LIBERALE THEORIE de mens t e hoog en kan d i e mens h e t z ic h n i e t p e r m i t t e r e n z e l f h e t leven t e b e p a le n . M is s c h ie n h e e f t de mens een i d e o l o g i e nodig om z ic h in d i t leven s ta a n d e t e houden. Daarmee i s n i e t gezegd d a t h e t l i b e r a l i s m e een f o u t i e v e t h e o r i e i s , wel d a t de mens - in h e t algemeen - (nog) n i e t rijp i s voor deze t h e o r i e . D aarv o o r i s een n a tu u rlijk e oorzaak aan t e wijzen; om d e z e l f d e v o o rb e e ld en t e nemen: zowel s o c i a l i s m e a l s c h r i s t e n - d e r r o - c r a t i e le i d e n de mens door h e t h e l e leven - bij ie d e r k r u i s p n t w ordt men aan de hand genomen. Bij b e i d e l e v e n s o v e r tu ig i n g e n s p e e l t de e ig e n v eran tw o o rd elijk h eid een o n d e rg e s c h i k t e r o l . Wederom c o n s t a t e e r ik d a t Balemans de v in g e r op de z e r e p le k l e g t , in d i t geval bij h e t a a n t a l l i b e r a l e n . E c h te 1i b e r a l en worden in v e el m in d e re m ate a a n g e t r o f f e n dan e c h t e s o c i a l i s t e n o f e c h t e c h r i s t e n - d e m o c r a - t e n .
IN ZIJN RARACRAAF 'HEDENDMCSE IN-
de WD. Tot mijn spijt moet ik c o n c lu d e r e n d a t z e e r v eel W D -ste m n e rs , z e l f s le d en , geen l i b e r a a l in de j u i s t e b e t e k e n i s van h e t woord zijn en d a t e r ook e c h t e l i b e r a l e n zijn d i e z ic h in de WD n i e t t h u i s v o e
le n .
Liberale principes
Ech te l i b e r a l e n zijn d i e mensen d i e de vijf l i b e r a l e p r i n c i p e s a l s l e i d raad voor hun denken en h a n d e le n z ie n en d a t n i e t s l e c h t s op p o l i t i e k g e b ie d . Of d i e vijf p r i n c i p e s o n t s t a a n zijn in de F ra n s e R e v o l u t i e i n t e r e s s e e r t mij in h e t g eheel n i e t . S t e r k e r , ik denk d a t d a t problem a
t i s c h i s . ' L i b e r t é , E g a l i t é e t F r a t e r n i t é ’ (v rijh e id , g elijk h e id en s o c i a l e r e c h t v a a r d i g h e i d c q . b r o e d e r schap) was to e n de l e u s . V erantw oor delijk h eid en h e t voor l i b e r a l e n we z e n lijk s te p r i n c i p e van v erdraagzaam h e i d , komen d a a r helem aal n i e t in v o o r, al kan g e s t e l d worden d a t v e r draagzaam heid onder l i b e r t é t h u i s h o o rt - geen vrijh eid zonder v e r - d ra a g z a a n h e id - en v e ra n tw o o rd elijk h e i d onder f r a t e r n i t é - w ie zijn me demens a l s b ro e d e r z i e t v o e l t z ic h verantw oordelijk voor hem. V e rd ra a g - z aan h eid komt mij zo wezenlijk v o o r, h e t i s irrmers een k a r a k t e r e i g e n s c h a p - h e t kan n i e t a a n g e le e r d worden - d a t h e t n i e t onder een and er b e g r i p mag v a l l e n .
v e ra n tw o o rd elijk h eid , 100% gelijkw aar d ig h e i d en 100% s o c i a l e r e c h t v a a r d i g h e i d = 100% l i b e r a l i s m e .
N i e t de inhoud van deze b e g rip p e n noch h e t e r voor g e b r u i k t e woord moet gewijzigd w orden, s l e c h t s de v e rp a k k in g . Vrijheid was to e n en i s nu nog h e t z e l f d e b e g r i p : toen b e tek e n d e h e t ( a l l e e n ? ) lijf lijke v rijh e id , nu b e t e k e n t h e t ( a l l e e n ? ) g e e s te lijk e v rij h e i d . De v ra a g te k e n s p l a a t s ik omdat
ik mij a f v r a a g of d a t ' a l l e e n ' wel c o r r e c t i s . V elen r ie p e n toen ook cm g e e s te lijk e v rijh eid en nu - w e l l i c h t n i e t voor h e n z e l f - om licham elijke v rijh e id . O v e rig e n s; v rijheid moet a b s o lu u t zijn. Niemand h e e f t i e t s aan l i chamelijke v rijh eid zonder de mogelijk h e i d h i e r v a n g e b ru ik t e maken en g e e s te lijk e v rijheid is in h o u d slo o s a l s id eeën n i e t vrij v e r s p r e i d mogen w or den.
Marx of Bijbel
De l i b e r a l e n hoeven n i e t t e wijzen op Marx of de Bijbel, zij hebben i e t s u n ie k s : h e t c e n t r a a l s t e l l e n van de mens. Volgens de Bijbel i s de mens de to p van Gods schepping - h e t l i b e r a lism e b re n g t d a t in de praktijk!
ZCALS AL EERDER GEZEGD: HET LIBERA- lism e en de WD zijn twee v e r s c h i l l e n de b e g rip p e n . Vandaar d a t de prak tijk - b e n a d e rin g van de dagelijkse p o l i t i e k een geheel an der b e e ld t e z i e n g e e f t
dn de VVD denken velen: beter een grijze gehaktbal
dan een werkloze principieel De vraag die gesteld moet worden
luidt dan ook: hoe principieel liberaal zijn VVD’ers?’
B4LBWS STELT DAT DEZE BEGRIPPEN n i e t h e t a l l e e n r e c h t van h e t l i b e r a
lism e zijn. In d e rd a ad , denk aan de 'z o rg e n d e m aatschappij' van h e t CDA en de v e rz o rg in g van de w ieg t o t
(o v er) h e t g r a f van de PvdA - b e id e f r a t e r n i t é t e n v o e ten u i t .
Wat h e t l i b e r a l i s m e zo u n ie k maakt i s de c o m b in a tie van deze vijf p r i n c i p e s in d e z e l f d e verho u d in g : 100% v rijh eid , 100% v e rd raag zaam h eid , 100%
Z olang de WD in de e e r s t e p l a a t s r e g e rin g s v e ra n tw o o rd e lijk h e id w il dragen en pas in de tweede p l a a t s z u i v e r l i b e r a l e p o l i t i e k w il en moet - g e z ie n de aanhang - bedrijven zal in de Ne d e r l a n d s e s i t u a t i e met een o f m eerde r e c o a l i t i e - p a r t n e r s g e re g e e rd moeten worden. Dat w il zeggen d a t h e t l i b e
r a l e o n d e r s t e n i e t u i t de c o a l i t i e - kan g e h a a ld kan worden - compromissen z u l l e n noodzakelijk zijn. Een gevolg
een z u iv e r l i b e r a l e p o l i t i e k is een k l e i n e r e p a r t i j , zowel in le d en - a l s s te r tm e n -a a n ta l. Dat een k l e i n e l i b e r a l e p a rtij wel degelijk een n i e t g e r i n g e in v lo e d kan hebben bewijst de D u i t s e l i b e r a l e p a rtij FDP.
Rechtse VVD
Van h u i s u i t i s h e t l i b e r a l i s m e v o o r u i t s s t r e v e n d . Het economisch l i b e ra lis m e leek v o o r u i t s t r e v e n d , h e t w ild e imners breken met de b e s ta a n d e s i t u a t i e - h e t m e r c a n ti lis m e - en i e t s nieuws brengen: de vrije, n i e t door de s t a a t g e c o n t r o l e e r d e econo m ie.
levensbeschouwelijk g e b ie d ook i s . Desondanks voel ik voor wat de s t a a t b e t r e f t voor h e t p r i n c i p e : morgen u i tg e v e n wat g i s t e r e n v e rd ie n d i s , in p l a a t s van h e t p r o g r e s s i e v e id e e: e e r g i s t e r e n al u itg e g e v e n hebben wat overmorgen nog v e rd ie n d moet woorden.
A*N FE ENE K W LIJKT HET *ÜOI HET
a a n t a l p r i n c i p e s u i t t e b r e i d e n , a n derzijds wordt de zaak e r n i e t o v e r z i c h t e l i j k e r op. Balemans h e e f t met zijn p u nten d i e in de toekomst bij de W D a l l e i n t e r e s s e d ie n e n t e krijgen
volkomen gelijk (waarom pas in de
to e k o m s t? ), e c h t e r : ze zijn a l l e on der een of meer van de vijf gro n d b
e-’Liberalen zijn altijd meesters geweest in het hanteren van
het harmonie-model. De laatste tijd lijkt de overtuiging post gevat
te hebben dat het conflictmodel meer persoonlijk voordeel biedt’
In wezen is h e t economisch l i b e r a lism e - h e t k a p i t a l i s m e - r e a c t i o n a i r : h a l e n , hebben en houden.
De p r o d u c e n t / i n d u s t r i e e l h e e f t de v o l l e vrijheid t e p ro d u ceren wat hen goeddunkt, op een o n g e c o n tr o le e rd e wijze met een o n g e c o n tr o le e rd e i n d
p ro d u k t. De consument wordt nergens beschermd, noch tegen o n d e rg e w ich t, noch teg en g e rin g e k w a l i t e i t , noch teg en w a n p r e s t a t i e . Het a l t e r n a t i e f h i e r v o o r lu id d e : f a i l l i s s e m e n t , l^laar gin g dat a ltijd op? De werknemer was v o g elvrij; w e rk te voor een laag loon, werd u i t b e t a a l d in n a t u r a en moest kopen in de winkel van de i n d u s t r i e e l . Waar b l e e f voor de a r b e i d e r , de
l i b e r t é , waar zijn e g a l i t e en waar h e t f r a t e r n i t é - g e v o e l van de k a p i t a
l i s t ? Het zijn s l e c h t s vrag en , maar d at deze praktijken een voedingsbodem voor h e t s o c ia lis m e waren s t a a t b u i te n kijf. G e t s e l d mag worden: zonder k a p i t a l i s m e (waarschijnlijk) geen so - c i a l isme.
Door in de WD p o l i t i e k - en econo misch l i b e r a l i s m e - v o o r u i t s t r e v e n d en c o n s e r v a t i e f - t e vermengen i s zij t o t een r e c h t s e p a rtij geworden. I n d ie n de WD een z u iv e r l i b e r a l e p a r tij zou zijn was zij l i n k s , wat zij op
g i n s e l e n t e b re n g e n . Zeker a l s deze g ro n d b e g in s e le n n i e t a l l e e n g e ld e n voor de b u r g e r s o n d e r l i n g , maar ook voor de s t a a t je g e n s de b u r g e r s en omgekeerd. B u rg e rs z i e n de s t a a t n i e t a l s a l l e s b e p a le n d e en b e s l i s - sende vad er d i e s c h o u d e r k lo p je s en zak g e ld ( s u b s i d i e ) u i t d e e l t ; v e r l a n g van de
s t a a t a l l e s wat ook van de
m edeburgers v a n u it de l i b e r a l e b e g i n s e l e n wordt v e rla n g d en aan de m edeburgers w ordt gegeven.
De s t a a t d i e n t t o e t e z i e n d a t mon d ig e b u r g e r s w i l l e n en w eten t e d r a gen h e t g ro n d g eb ied bewonen. B u rg e rs d i e a l s gelijkw aardig aan de s t a a t
moeten worden beschouwd, wat i s de
-w o o rd elijkheid. Z o 'n p r i n c i p i ë l e p a rtij h e e f t veel a a n tr e k k e lijk s .
Ik kan me v o o r s t e l l e n d a t c o n g r e s d i s c u s s i e s zo w e in ig p r i n c i p e e l zijn. Binnen de WD b evinden z ic h d u id elijk
' l e k k e n ' . Ook zijn e r veel meer k a n d i d a t e n voor p o l i t i e k e ambten dan p l a a t s e n voor l i b e r a l e n . Een fout gemaakt in een d i s c u s s i e , een d i s c u s s i e v e r l i e z e n , kan een f e l b e g e e rd e p l a a t s v e r l o r e n doen gaan. In de WD denken v e le n : b e t e r een 'g r i j ze g e h a k t b a l ' dan een w erk lo ze ' p r i n c i p e e l ' . De v ra a g d i e dus g e s t e l d moet worden: hoe p r i n c i e e l l i b e r a a l zijn W D 'e r s ?
Een p o l i t i e k van soepel t o e g e p a s te p r i n c i p e s l e v e r t r e g e r i n g s v e r a n t
w oordelijkheid op en daarmee verwe
zen lijk in g van een d e e l van h e t wen se n p a k k e t. In de o p p o s i t i e i s d i e mogelijkheid t o t nul g e re d u c e e r d . Zolang h e t l i b e r a a l g e h a l t e d u id elijk h e rk e n b a a r b l i j f t in de g e s l o t e n compromissen b lijf ik de WD trouw. Er moet t e n s l o t t e i e t s t e wensen over blijven. Een id e a a l i s een droombeeld en d i e n t d a t t e blijven, a n d ers i s de droom voorbij.
Hopelijk i n s p i r e e r t de JCMD h a a r l e den t o t ander p o s i t i e f l i b e r a a l g e d ra g . Wat ik e r van meegemaakt heb g e e f t hoop.
B^LEKANS WENS 'IN D E KOKENDE TIJD
verwacht ik veel van h e t l i b e r a l e kamp' i s mij u i t h e t h a r t gegrep en . Moge lijk i s e r nog een f l i n k a a n ta l b u r g e r s in onze maatschappij d i e aangesproken worden door onze p r i n c i p e s , zeker wanneer d i e u i t g e d i e p t worden met de genoemde v e r l a n g e n s .
Harmonie model
L i b e r a l e n zijn a lt i j d m e e s t e r s geweest in h e t h a n t e r e n van h e t harmonie-mo- d e l ; de l a a t s t e tijd lijkt de o v e r t u i g in g p o st gevat t e hebben d a t h e t conf 1 ic t^ n o d e l meer p ersoonlijk v o o r d eel b i e d t . A ls d a t al zo i s dan w e rk t d a t toch n e g a t i e f op de WD.
O verig en s i s h e t c o n f 1 iet-m o d el v o l kanen s t r i j d i g met h e t p r i n c i p e van v e rd raag zaam h eid . L a te n wij a l s l i b e r a l e n in de WD weer te r u g k e r e n t o t h e t harmonie-model en e r voor waken d a t h e t c o n fI iet-m o d el in de toekomst geen le v e n s v a tb a a h e id meer k rij g t. ONZE PRINCIPES 'AERKEN HET BESTE OP
lange termijn, v i a de opvoeding. Afet Balemans hoop ik d a t 'h o k j e s g e e s t en ( t e ) g r o t e perso o n lijk e k o r t e termijn w in s t p l a a t s z u l l e n moeten maken voor een m e n t a l i t e i t d i e een open en z u i v e re d i s c u s s i e moge lijk m a a k t '. Tot h e i l van de l i b e r a l e g e d a c h te , de b u r g e r s de p o l i t i e k en n i e t in de
l a a t s t e p l a a t s de WD.
E cologische landbouw en
’Our Common Future’
Sinds 1972 maakt De Kleine
Aarde zich sterk voor
een
ecologische landbouw.
Ze heeft zelf een produktietuin voor
g r o e n t e n op
het
terrein van het milieucentrum in Boxtel.
De
'onbespoten' produkten vinden hun weg naar de natuurvoedings
winkels. Juffermans.
werkzaam bij De Kleine Aardet ageert in
onderstaand artikel
tegen de oneerlijke concurrentie tussen
ecologisch en
'normaal’ gerunde bedrijven.
Wat hij te bieden
heeft? Het groene alternatief.
De K le in e Aarde z i e t de e c o lo g i s c h e landbouw' a l s o p l o s s i n g voor d i v e r s e v ra a g stu k k e n van onze sam enleving; h e t t e hoge g e b ru ik van f o s s i e l e b r a n d s t o f , de v e rm e stin g de v e r v u i
lin g van h e t ( d r i n k ) w a t e r , de v e r z u r i n g en de a c h t e r u i t g a n g van f l o r a en fau n a, ^fet name in mondiaal p e r s p e c t i e f wordt de e c o lo g i s c h e la n d bouw g e z ie n a l s een vorm van ' s u s - t a i n a b l e d ev elopm ent' , h e t c e n t r a l e b e g r i p in h e t r e c e n t e VN-rapport
'Our Camion F u t u r e ' .
Groot-grondgebruik
Een vaak nog onbekend a s p e c t van de e c o lo g i s c h e landbouw' i s de nadruk op de p r o d u k ti e van p l a n t a a r d i g e voe d in g . Men wijst de i n t e n s i e v e produk t i e van d i e r l i j k e prod u k ten a f , on dermeer vanwege h e t g r o o t - g r o n d g e b r u ik d a t d a ar aan v a s t z i t . U i t on derzoek* is gebleken d a t bij de h u i d i ge consum ptie van de N e d e rl a n d e rs we
twee a a rd e s nodig hebben, in d ie n we d i e consum ptie zouden e x t r a p o l e r e n voor a l l e vijf m i l j a r d mensen d i e de a ard e nu b e v o lk en . Het g r o o t - g r o n d g e b ru ik u i t z ic h in h e t g r o o t s c h a l i g g e b ru ik van grond in D e rd e -w e re ld - landen. De p r o d u k ti e van de vaak v r u c h t b a a r s t e gronden g a at n i e t naar de e ig e n b e h o e f t i g e b e v o lk in g , maar v u lt de magen van v a rk e n s, k a l v e r e n , honden en k a t t e n . N aast de e ig e n twee m i l j o e n h e c t a r e landbouwgrond g e - b r u i k t N e d erlan d in h e t b u i t e n l a n d nu 14 t o t 16 m i l j o e n h e c t a r e g ro n d , ofwel zeven t o t a c h t k e e r 'o n s e ig e n a r e a a l ' .
MINDER CRODGEERUIK K4N OCK LEIDEN t o t een gezonder v o e d in g s p a tro o n , in de lijn van r e c e n t e a d v iez e n van de V o e d in g sraa d .
Concurrentie-vervalsing
Volgens De K le in e Aarde i s e r t u s s e n de gangbare landbouw en de ' a l t e r n a t i e v e ' landbouw s p ra k e van v a l s e con c u r r e n t i e . Qndat lang n i e t a l l e k o s te n doorberek en d w'orden in de prijzen voor de consument. De K le i n e Aarde w il d a t de v e r v u i l e r b e t a a l d . De N e
d e r l a n d s e landbouw z i t zo vreemd in e l k a a r d a t nu ie d e r e e n v i a de b e l a s t i n g al z o 'n ƒ 4 0 0 ,- p e r j a a r moet bij b e t a l e n . Daarmee i s ons voed sel v ijf t i e n p ro c e n t d u u rd e r geworden (we b e t a l e n gemiddeld ƒ 2 4 0 0 ,- p e r j a a r ) . Deze c i j f e r s kwamen n a a r voren u i t een
onderzoek van de TU-Eindhoven in
1985.
NET DIE VIEH-CNDERD GULDEN ZIJN we e r nog n i e t . D uidelijk i s d a t h e t b e d ra g f l i n k op zal lopen a l s e r de j u i s t e k o s t e n van de z u re re g e n , de v e r o n t r e i n i g i n g van g ro n d - en d r i n k w a t e r , de schade aan grond en g e
zondheid bij worden o p g e t e l d . Kortom: e r moet voor een getrouw b e e ld van de k o s te n van de 'n o rm a le landbouw' nog h e e l wat gerekend worden.
Dankzij h e t f e i t d a t e r , v o o ra l de l a a t s t e v i j f t i e n j a a r , b o e re n en t u i n d e r s zo gek zijn geweest cm r a d i c aa l over t e s c h a k e le n op een m i-
1 i e u - v r ie n d e lijk e m an ier van p ro d u c e r e n , kon in 1984 de a c t i e 'C o n c u r r e n t i e v e r v a l s i n g ' van s t a r t gaan.
Afwentelen
De b i o l o g i s c h e bedrijven moeten im mers z i e n t e c o n c u r r e r e n met 'g a n g b a r e ' bedrijven, d i e de k o s t e n van v e r v u i l i n g schade en E uropese Ge meenschap n i e t in hun prijzen hoeven
door t e b e re k en e n . Dat 'a f w e n t e l e n op de sam enleving' i s n i e t e e r l i j k .
g a n i s a t i e s d i e de b i o l o g i s c h e la n d bouw een warm h a r t to e d ra g e n . Bij de h u i d i g e gesprekken met h e t m i n i s t e r i e wordt e r n a a r g e s t r e e f d al op k o r t e termijn t o t een g e lijk e re co n c u r r e n t i e p o s i t i e t e kernen tu s s e n gangbare b i o l o g i s c h e bedrijven. De v ra a g i s e c h t e r of nu een v o o r k e u r s b e h a n d e lin g voor de b i o l o g i s c h e p ro - d ukten n i e t veel l o g i s c h e r zou zijn. Een d erg elijk b e l e i d - waarbij de v e r v u i l e r d u u rd e r u i t i s - i s voor de
's c h o n e a u t o ' irrmers ook u i t g e s t i p p e ld .
ZO'N BELEID ZOU i^ET EVENVEEL RECHT voor 'sc h o n e g r o e n t e n ' en 'sc h o n e z u i v e l ' kunnen g e ld e n , hoewel h e t in d a t geval voo ral g a a t om schone p ro - d u k tie s y s te m e n .
Het m i n i s t e r i e van VRCM hebben we
’D e produktie van de vaak vruchtbaarste gronden gaat niet naar
de eigen behoeftige bevolking, maar vult veeleer de magen
van varkens, kalveren, honden en katten
fD r i e ë n t w i n t i g o r g a n i s a t i e s sch rev e n m i n i s t e r B raks daarcm een b r i e f op p o te n . Het o v e r l e g met h e t m i n i s t e r i e van Landbouw, d a t d a a r u i t i s voortgekcmen, h e e f t g e l e i d t o t een onderzoek door h e t Landbouw Ekono- m isch I n s t i t u u t (LEI) n a a r de e f f e c
t e n van een l a s t e n v e r s c h u i v i n g van a r b e i d n a ar e n e r g i e en g r o n d s t o f f e n . Ook wordt g e p ra a t over een h e f f i n g
op kunstm est en b e s tr ijd in g s m id d e le n . Dat l a a t s t e g e b e u rt bijvoorbeeld al in Zweden en Denemarken. Het g e ld d a t b e s c h ik b a a r k a n t wordt g e s t o p t in onderzoek voor de b i o l o g i s c h e 1andbouw.
V oorkeursbehandeling
Door h e t o v e r le g met h e t m i n i s t e r i e i s een samenwerkingsverband o n t s t a a n van m i l i e u - , consumenten- en la n d b o u w o r g a n is a tie s , d i e h e t p la n h e b ben opgevat hun samenwerking een
s t e v i g e r b a s i s t e geven. Zo i s h e t P l a t f o r m B i o l o g i s c h e Landbouw o n t
s t a a n ; een p la tv o rm voor d i v e r s e o r
-d i t a l v o o r g e s t e l -d - -d i e s c h o n e -a u to - r e g e l i n g i s daarbij een b elan g rijk p r e ced e n t .
Prijzen omhoog
U it e i n d e l i j k z u l l e n de prijzen van de h e l e landbouw i n c l u s i e f moeten w o r den. Zonder a f w e n t e lin g d u s . A ls we kijken n a a r de g i g a n t i s c h e problemen d i e de 'g a n g b a r e ' landbouw t o t in de D e rd e W e re ld to e v e r o o r z a a k t , i s toch h e t e n ig e waar j e aan d e n k t: d i e prijzen moeten cntooog, in c o m b in a tie met p r o d u k t i e - b e p e r k i n g . ' E r i s t u s s e n d e g a n g b a r e l a n d b o u w e n d e ' a l t e r n a t i e v e ' l a n d b o u w s p r a k e v a n v a l s e c o n c u r r e n t i e '
MVR NEE, V/NUIT ERU5SEL STELT FG-
c c m n i s s a r i s A n d rie s s e n voor de prijzen t e v e r l a g e n in conto in a t ie met
m e n sto e s la g e n . D it h e e f t d u id elijk t e maken met de i n t e r n a t i o n a l e handel
d i e in h e t h e l e landbouw-gebeuren nog s te e d s h e t b e la n g r ijk s te lijk t. Men ' v e r g e e t ' e c h t e r d a t door p rijs
v e r l a g i n g h e t gevaar j u i s t b e s t a a t d a t e r nog meer zal worden geprodu c e e r d . En bovendien wordt h e t de b o eren in de Derde W e re ld -la n d e n nog moei lijker gemaakt met importen t e c o n c u r r e r e n . Kortom: een k o r t z i c h t i g b e l e i d .
Onderzoek
N aast h e t genoemde onderzoek door
h e t LEI wordt ook in Wageningen
(Landbouwhogeschool), Ansterdam
(Vrije U n i v e r s i t e i t ) , en U t r e c h t (Landelijk Mi 1 ieu O verleg) aan o n d e r zoek gew erkt. Onderzoek ommeer g e gevens op t a f e l t e krijgen over de economische b e t e k e n i s van de b i o l o g is c h e landbouw en andere f a c t o r e n d i e t e maken hebben met de c o n c u r r e n t i e v e r v a l s i n g in de landbouw. Dat 'A l s we k ijk e n n a a r d e g i g a n t i s c h e p r o b l e m e n d i e d e ' g a n g b a r e ' l a n d b o u w t o t i n d e D e r d e W e r e l d t o e v e r o o r z a a k t , i s t o c h h e t e n i g e w a a r j e a a n d e n k t : d i e p r i j z e n m o e t e n o m h o o g , i n c o m b i n a t i e m e t p r o d u k t i e b e p e r k i n g '
door: Johannes Dyk
N aar een liberaal landbouwbeleid
Daartoe aangemoedigd door de besluiteloosheid van het Europa
van de Twaalf,
de ruime voedseloverschotten en de zo mogelijk
nog ruimere balanstekorten van de EG, toog een JOVD-commissie
enige tijd geleden aan het werk. Onderwerp: landbouw. Doel: het
schrijven van een resolutie voor het
voorjaarscongres van de
JOVD in 1988. Drs. J.A. Dyk is lid van die commissie.
De a g r a r i s c h e s e c t o r wordt meer en meer g e c o n f r o n te e r d met problemen;
de bedrijfsovernam es, de m e s t - en la n d b o u w -o v e rsc h o tte n . A ls men b e denkt d a t we momenteel in Europa een o v e rs c h o t hebben van 1,4 m i l j o e n ton b o t e r , 0 ,6 m i l j o e n to n v l e e s , 1,0 m i l j o e n to n m elkpoeder en l i e f s t 16,7 m i l j o e n ton g ra a n i s h e t d u i d e lijk d a t de o v e r s c h o t t e n p r o b 1 em atiek zwaar d r u k t .
DE VRA^G IS: HDE KOEN VE VAM DIE
o v e r s c h o t t e n af en hoe wordt de landbouw op la n g e r e te m ijn weer een gezonde b e d r ijf s ta k ?
De o p l o s s i n g zal gevonden moeten worden in de oorzaken van h e t p r o bleem. A l l e e n dan zal de landbouw' weer een gezonde s e c t o r worden.
EG-beleid
Het b e l e i d van de Europese Gemeen schap i s een van de oorzaken voor h e t o v e rs c h o t-p ro b le e m . In 1958 w e r den de g ro n d sla g en voor h e t gemeen schappelijk b e l e i d g e fo rm u le e rd : - b e v o rd e rin g p r o d u k t i v i t e i t ;
- v e rz e k e re n van een redelijk inkomen voor de a g r a r i s c h e b e v o lk in g ;
- s t a b i l i s a t i e van de m ark ten ;
- v e i l i g s t e l l e n van de v o e d s e lv o o r z ie n i n g in de Gemeenschap;
- de consument v e rz e k e re n van een b e t a a l b a a r v o e d s e lp a k k e t.
CM DEZE DOELSTELLINGEN TE VEKAEZEN- lijken werd een i n t e r v e n t i e s y s t e e m - met een i n t e r v e n t i e p r i j s d i e k u n s t m a tig prijsverh o g in g i m p l i c e e r t - ge
ï n t r o d u c e e r d . A g r a r i ë r s worden h i e r door g e s t i m u l e e r d de p r o d u k t i e v o o rt t e z e t t e n , ondanks een m arktprijs d ie onder de k o s tp rijs l i g t . De i n t e r v e n - tie p r o d u k t e n worden teg en i n t e r v e n tie p r i j z e n (welke boven de m ark tp rijs lig g e n ) aangeboden aan i n t e r v e n t i e - b u r e a u 's . De opgekochte prod u k ten blijven e e r s t een tijd o p g eslag en om v e rv o lg e n s t e worden verkocht op de m a rk t. De o p s la g k o s te n en h e t v e r
s c h i l t u s s e n m arktprijs en i n t e r v e n t i e p r i j s komen voor rek en in g van de EG. Zo wordt voldaan aan de e i s van h e t v e i l i g s t e l l e n van de W esteu ro - p e se v o e d s e lv o o rz ie n in g en aan de
' in k o m e n s -e is' voor a g r a r i ë r s .
Marktmechanisme
Een g ro o t probleem van h e t i n t e r v e n t i e s y s t e e m i s h e t u i t s c h a k e l e n van
h e t marktmechanisme. Ongeacht de
v ra a g n a a r een p ro d u k t, e r w'ordt g e p ro d u c e erd en afgenomen te g en een g e g a ra n d e e rd e p rijs. Het i n t e r v e n t i eb e-
l e i d , d a t b e d o eld was om c o n j u n c t u r e le onevenw ichtigheden teg en t e gaan, i s uitgemond in een i n l e v e r b e l e i d . Een ander probleem van h e t i n t e r v e n
t i e s y s t e e m i s de v e r s l e c h t e r i n g van de c o n c u r r e n t i e p o s i t i e , zowel d i r e c t a l s i n d i r e c t . Het i n t e r v e n t i e s y s t e e m met de hoge i n t e r v e n t i e p r i j z e n p rijst
z i c h z e l f u i t de m a rk t. W e l l i c h t is d i t een reden waarom de N e d e rla n d e r gemiddeld meer m a rg a rin e dan b o t e r c o n su m e e rt.
Overige oorzaken
Het is n i e t f i d e e l cm de o v e r s c h o t te n a l l e e n to e t e schrijven aan h e t gevoerde E G -b ele id . Er zijn m eerdere oorzaken aan t e wijzen d i e t o t een stijgende p r o d u k t i e le id d e n en in de toekomst nog z u l l e n l e id e n :
- s u b s t i t u e e r b a a r h e i d van p ro d u k te n . M e lk v e tte n en melkeiw'i t te n bijvoor
b e e ld worden op d i t moment v e rv a n gen door melk-vreemde v e t t e n en p l a n t a a r d i g e e i w i t t e n ;
- v e ra n d erd e p r o d u k ti e te c h n ie k e n J u i s t in de a g r a g r i s c h e s e c t o r zijn de p r o d u k ti e te c h n ie k e n de l a a t s t e j a r e n enorm snel v e ra n d e rd , wat een produkt ie s t ijg in g t e n gevolge had. Te denken v a l t aan k u n s tm e s t s t o f f e n ( i . p . v . d i e r l i j k e m est) en
gewasbescherm ingsm iddelen, maar
ook aan spermabanken en in de t o e komst e n t o r y o t r a n s p l a n t a t i e , s u p e r - o v u l a t i e en h e t k lo n en bij d i e r e n . - v e r e d e l i n g en b i o t e c h n o l o g i e .
Door v e r e d e l i n g van d i e r e n en g e wassen neemt de p r o d u k ti e en kwa l i t e i t ja a r l i j k s to e . Een goede melkkoe p ro d u c e e rt 10 to n melk per j a a r , een h e c t a r e bouwgrond maar l i e f s t 70 ton a a rd a p p e le n . Het is z e l f s mogelijk d a t h e t h u i d i g e p r o dukt i e - n i v e a u v erdubbeld w o rd t, ook door de mogelijkheden d i e de b i o t e c h n o l o g i e n a a s t h e t v e re d e - 1in g sp ro c es b i e d t . met ' d e ' o p l o s s i n g voor de z u i v e l - o v e r s c h o t t e n . Er werd voor de E u ro p e se a g r a r i s c h e ondernemers een g e h e e l nieuw sy ste e m o n tw ik k e ld : de q u o t e r i n g . I e d e r e m elkveehouder k re e g aan de hand van zijn p r o d u k t i e in h e t v o o rafg aan d e j a a r h e t r e c h t om een b e p a a ld c o n t i n g e n t melk t e p ro d u c e
re n . De b e d o e li n g van deze p r o d u k t i e - q u o t e r i n g was h e t afstenm en van v ra a g en aanbod op e l k a a r . Nog a f g e z i e n van h e t f e i t d a t h e t c r i t e r i u m aan de hand waarvan h e t q u o tu n wordt b e p a a ld
- de p r o d u k t i e van h e t v o r i g j a a r tamelijk wi 1 l e k e u r i g b e p a a ld i s , i s h e t verwonderlijk d a t de EG voor een d e rg e lijk k u n s tm a tig e o p l o s s i n g geko zen h e e f t . Iirmers, l u i d t n i e t een van h a a r d o e l s t e l l i n g e n ' h e t s t r e v e n n a ar een c o n c u r re r e n d e la n d - en tu in b o u w '? Het vrije ondernem erschap, een b e l a n g
rijk kermerk van de landbouw, i s door de q u o t e r i n g s - m a a t r e g e l t o t nul g e r e d u c e e rd . N ie t de a g r a r i s c h e o n d e rn e mer maar de Europese o v e rh e id b e p a a l t
b e p a a l t wat en hoeveel g e p ro d u ceerd w 'ordt.
DAT PFOXKT1EHEPRKING NIET IDEAAL IS
i s , b lijk t u i t v e r s c h i l l e n d e s t u d i e s ov er de q u o t e r i n g . Het ra p p o r t 'Z o n d e r v i s i e geen to ek o m st' van de H o l-
la n d sc h e Maatschappij van Landbouw noemt de volgende n a d e le n van c o n t i - g e n t e r i n g :
’M et quotering wordt geen pas op de plaats gemaakt,
___________________________maar wordt de weg terug ingeslageri
___________________________OCK /ADERE BESTAADE EN NIELME CNT- w ik k e lin g e n hebben hun in v lo e d op de p r o d u k t i e . O n tw ikkelingen d i e gemeen hebben d at j u i s t door een h o g ere o p b r e n g s t u i t vermogen de k o s tp rijs van de p ro d u k ti e d a a l t . Voor de c o n c u r re n t i e - p o s i t ie van de landbouw is dat u i t e r a a r d a a n tre k k e lijk .
Produktiebeperking
Veel t e l a a t , in 1984, kw^am Europa
-t o van de p r o d u k -t i e op een w i l l e k e u r i g mcment;
- b e v r i e z i n g van de o n tw ik k e lin g e n . Door q u o t e r i n g kunnen ondernemers n i e t meer i n s p e l e n op nieuwe o n t w ik k e lin g e n en m a rk te n . Beperkende f a c t o r e n zijn de o p b re n g s tp rijs en de s c h a a l g r o o t t e van de bedrijven. C o n c u rre n te n e l d e r s ( i n d u s t r i e , la n d - en tuinbouw b u i t e n de EG) z u l l e n wel op nieuwe o n t w i k k e l i n gen i n s p e l e n . M a r k t v e r l i e s van de EG -land- en tuinbouw ers zal worden v e r t a a l d in m inder p r o d u k t i e r e c h
-u i t s t e k e n d e p o s i t i e zo-uden innemen. Een ander p ro b leem d a t z ic h voordoet bij q u o t e r i n g i s h e t v e rs c h u iv e n van h e t probleem . M elkveehouders z u l l e n t e r co m p en satie an d ere - nog n i e t g e q u o te e rd e p ro d u k ten - gaan p ro d u c e r e n , zodat ook van d i e p ro d u k ten o v e r s c h o t t e n o n t s t a a n .
Liberale landbouw
Dat p ro d u k tie b e p e rk e n d e m a a t re g e le n geen i d e a l e o p l o s s i n g zijn moge d u i delijk zijn.
’H et vrije ondernemerschap, een belangrijk kenmerk van de landbouw,
______________________________is door de quoterings-maatregel tot nul gereduceerd
' ______________________________te n p e r ondernemer. Met q u o t e r i n g wordt geen pas op de p l a a t s g e m aak t, maar wordt de weg t e r u g i n
g e s la g e n ;
- v e r l i e s e x p o r t - p o s i t i e .
De EG en N e d erlan d in h e t bijzonder zijn g r o t e e x p o r t e u r s van la n d - en
tuinbouw produkten. De EG zal bij
q u o t e r i n g g e l e i d e l i j k van h a a r e x p o r t p o s i t i e a f s t a n d moeten doen. N e d erlan d zal in deze teru g g a n g
U itg a a n d e van een a a n t a l l i b e r a l e u itg a n g s p u n te n kan een goede, a a n v a a r d b a re o p l o s s i n g gevonden worden. H ierbij d ie n e n in i e d e r geval de v o l gende u itg a n g s p u n te n c e n t r a a l t e s t a a n : - de vrije m arkt i s u i t g a n g s p u n t . E r d i e n t g e p ro d u ceerd t e worden
voor een m a rk t. D ie markt kan on mogelijk de h u i d i g e w ereldm arkt zijn
’H et is niet fideel om de overschotten alleen toe te schrijven
____________________________________________________aan het gevoerde EG-beleid’
____________________________________________________een meer dan e v e n r e d ig aandeel h eb b en ;
- de p r o b le m a tis c h e bedrijfsovernam e. De p r o d u k t i e r e c h t e n zijn, e v e n a ls de grond te g e n een l a g e r e prijs v e rh a n d e lb a a r.
FRCDLKTIE BEPERKENDE MAATREGELEN - waarbij ook gedacht moet worden aan h e t b ra a k l a t e n lig g e n van grond - zijn n a d e l i g voor de o n t w i k k e l i n g s kansen van economisch gezonde bed rij ven. Bedrijven d i e te g e n een lage k o s tp rijs kunnen p ro d u c e ren maar door een q u o tu n geen g e b ru ik maken van de p r o d u k t i e c a p a c i t e i t . Dat terwijl zij bij een meer m a r k t g e r i c h t b e l e i d een
d i e t e v e e l h e t k a r a k t e r h e e f t van een d u n p p la a t s voor o v e r s c h o t t e n . V ia o v e r l e g in GATT kan g e t r a c h t worden aan de m arkt meer s t r u c
t u u r t e geven;
- de c o n c u r r e n t i e p o s i t i e .
Deze d i e n t een b elangrijke p l a a t s in t e nemen om in t e kunnen s p e le n op ( t e c h n i s c h e ) o n tw ik k e lin g e n d i e u i t e i n d e l i j k k o s tp rijs v e rla g e n d ku n nen werken;
- n i e t - h o n o r e r e n o v e r s c h o t t e n .
UCVENGENOEMDE UITGAsGSFLNTEN LEIDEN t o t een o p l o s s i n g waarbij h e t l i b e r a l e m arkt/prijsm echani sme w eer fu n c t i o n e e r t . In c o n c r e t o b e t e k e n t d i t : - a f s c h a f f i n g i n t e r v e n t i e s y s t e e m .
Het w ordt dan m inder a a n tre k k e lijk
o v e rs c h o t- p ro d u k te n t e p ro d u c e ren ; - p rij s v e rla g in g e n .
D i t h e e f t te n g evolge d a t de vraag to e kan nemen. Nieuwe m ark ten kun nen b e d i e n t worden. M arkten d i e te g en de h u i d i g e (hoge) prijs n i e t kunnen afnemen of een s u b s t i t u u t v rag en . D a a rn a a st zal een la g e r e prijs h e t aanbod doen a f nemen.
Een pijnlijk punt bij h e t v e r la g e n van de prijs i s d a t een a a n t a l b e drijven gedwongen zal zijn t e s l u i t e n . Dat zijn v e e l a l de te g e n een t e hoge k o s tp rijs p roducerende zwakkere bedrijven.
\OCRD\T HET FRIJSVEO-PNISVE INCE-
voerd kan worden zal aan twee b e langrijke voorwaarden v o ld a an moeten worden:
1) Er moet een goed g e s t r u c t u r e e r d e open markt zijn.
2) De h u i d i g e s t r u c t u r e l e o v e r s c h o t t e n moeten a f g esch rev en zijn; zij mogen geen s to r e n d e in v lo e d h e b
ben op h e t prijsmechanisme.
Op la n g e r e termijn zal h e t r e s u l t a a t van d i t b e l e i d een evenwicht op de m arkt zijn. Er zal d a a r gep ro d u ceerd worden waar d a t h e t goedkoopste i s . Kortom: de landbouw zal w eer een g e
zonde b e d r ijf s ta k zijn.
door: Dr. J.J. Dekkers
Ethiek, landbouw en biotechnologie
In ondernemerskringen wordt ethiek niet zelden beschouwd als
lollig tjjdsverdrjjf. Leuk voor de borreltafel hoor
»maar weinig
profitable. Een wetenschapper wint eerder de - nota bene
Nobelprijs met het verleggen van grenzen
>dan met het stellen
van grenzen aan het menselijk kunnen.
DR. J.J. Dekkers
»werkzaam bff de Directie Landbouwkundig
onderzoek van het Ministerie van Landbouw
»tracht wel enige
kanttekeningen te plaatsen bij de voortschrijdende technische
verworvenheden in de landbouw en biotechnologie.
T o ep assin g en of vermeende t o e p a s s i n gen van b i o t e c h n o l o g i s c h onderzoek
in de 1andbouw worden in toenemende m ate door de sam enleving met zorg b e n ad e rd . Vragen a l s : waar l e i d t d i t t o e , wat g a a t d i t b e te k e n e n voor de b o e r en t u i n d e r , l e v e r t d i t b e d r e i gingen op voor n a tu u r en m i l i e u , wat z u l l e n de c o n s e q u e n tie s z i j n voor de o n tw ik k e lin g s la n d e n ? houden d i v e r s e g ro e p e rin g e n b e z i g en vormden o n d e r werp van b e ra a d t i j d e n s de medio o k to b e r 1987 gehouden 'Honger h o e f t n i e t - week' en t i j d e n s een op 14 noverrfcer 1987 gehouden c o n g res aan de V r i j e U n i v e r s i t e i t t e A nsterdam over b i o t e c h n o l o g i e en w ë reld v o ed - s e l v o o r z i e n i n g . Het i s onmiskenbaar d a t s t e e d s meer s i g n a l e n worden a f gegeven w a a r u i t zorg en v e r o n t r u s t i n g sp reken met b e t r e k k i n g t o t de t e verw achten o n tw ik k e lin g e n .
Normen en waarden
Ie d e r mens d ra a g t i n n e r l i j k e waarden en normen in z ic h d i e e e n h e id en b e t e k e n i s aan z i j n o f h a a r aanw ezig h e id b innen een sam enleving g e e f t . Waarden a l s e e r l i j k h e i d , w a a rh e id , l o y a l i t e i t , r e c h t v a a r d i g h e i d , v r i j h e id en m e n s e l i j k e w a a rd i g h e id komen n i e t k ant en k l a a r t o t ons op de dag van onze g e b o o rte o f worden op school a a n g e le e r d . Het z i j n co n ce p te n gevormd door de m e n s e l i j k e g e e s t voor de m e n s e l i j k e g e e s t w aarbinnen
we onze toenemende k e n n is van mens en sam enleving o r g a n i s e r e n . Het z i j n g e d e e ld e c o n c e p te n , w e lisw a a r i n n e r l i j k aanwezig en z i c h vormend b in n en h e t i n d i v i d u , maar s l e c h t s b e t e k e n i s h e b bend b in n en h e t sam enlevingsverband waar h e t in d i v i d u mee in w i s s e l w e r k in g i s . D i t b e t e k e n t te v e n s d a t h i e r geen sp ra k e i s van v a s t e waarheden en r e g e l s w a a r u i t v o o r t v l o e i t hoe de s a m en lev in g en h e t gedrag van h e t i n d i v id u voor a l t i j d zal moeten z i j n . Er d i e n t d a a r e n te g e n sp ra k e t e z i j n van een v o o rtd u re n d e x p l o r e r e n van r e l a t i e s t u s s e n mens en sam enleving, l e i dend n a a r een meer samenhangend b e e ld w a a rb i j de b e tro k k e n m e n s e l i j k e s a m enleving e n e r z i j d s s t a b i l i t e i t v e r to o n t c . q . b i j e l k a a r b l i j f t maar a n d e r z i j d s to c h g r o e i t en e v o l u e e r t .
GEEN EIKEL COCEFT IS DER4ALVE AF
maar zal s t e e d s opnieuw gemaakt moe te n worden in de r i c h t i n g van v e r b e t e r d e en b r e d e r e b eg rip sv o rm in g . V e rs c h u iv in g c . q . a a n p a s sin g van n o r men en w aarden h e e f t dan ook a l t i j d
p la a t s g e v o n d e n . Reeds C ic e r o h e e f t e r op gewezen d a t e r een d u i d e l i j k v e r band i s t u s s e n zeden en gewoonten van een b e p a a ld e groep en de t i j d w a a rin
deze mensen le v en . In de loop d e r
t i j d e n , soms z e l f s in de loop van z e e r k o r t e t i j d e n , h e e f t een v e r -s c h u iv i n g van v ro e g e r algemeen aan -v a ard e normen p la a ts g e v o n d e n . Voor-b e e ld e n z i j n de v ro e g e re o p v a ttin g e n
over de s l a v e r n i j en de b e r u s t i n g w a a r m e e p e r i o d i e k e hongersnood en andere natuurram pen werden g e ac c ep t e e r d . U it h e t b e s t a a n van u t o p ie ë n b l i j k t e c h t e r d a t mensen vanouds on v rede hebben gehad met de w e r k e l i j k h e id w a a rin z i j l e e f d e n . O veral e c h t e r s t u i t t e de m e n s e l i j k e g e e s t op de b e p e r k t h e i d van de l i c h a m e l i j k e en m a t e r i ë l e m o g e lijk h e d en cm de nood u i t t e bannen en de waarden t e v e rw e z e n lijk e n d i e de mens a l s n a s t re v e n s w a a rd ig en e t h i s c h goed w a a r d e e r t .
WETENSCHAP EN TECHNOLOGIE ZIJN EEN noodzakel i jk middel en soms z e l f s een voorwaarde cm deze waarden d i c h
t e r b i j t e brengen en t e r e a l i s e r e n . Het p ro b le m a tis c h e i s dat de o n tw ik k e l i n g in w etenschap en t e c h n o l o g i e de l a a t s t e t i e n t a l l e n j a r e n derm ate sn el gegaan i s en v e r gevo rd erd i s d a t deze de e t h i s c h e b e z in n in g ver v o o r u it i s . D i t h e e f t t o t gevolg ge had d a t de t e c h n o l o g ie meer en meer a l s e ig e n waarde i s gaan h e e r s e n
dankbaar worden a an g eg rep en . U i t e r a a r d d i e n t wel vermeden t e worden deze jonge t a k van te c h n o l o g i e a l s boosdoener en o n h e i 1s b re n g e r t e kwa- 1i f i c e r e n .
Biotechnologie
B i o t e c h n o l o g i e wordt g e d e f i n i e e r d a l s ' h e t g e i n t e g r e e r d g e b ru ik van w e te n s c h a p p e l i j k e d i s c i p l i n e s - m i c r o b i o l o g i e , b io c h em ie, m o l e c u l a i r e g e n e t i ca en p r o c e s t e c h n o l o g i e - met a l s doel t e komen t o t p r a k t i s c h e t o e p a s sin g en van c e l l e n o f d e le n d a a r v a n '. Deze wat a b s t r a c t e d e f i n i t i e i s weer t e geven a l s een boem. De w e te n s c h a p p e l i j k d i s c i p l i n e s zijn de w o r t e l s , b i o t e c h n o l o g i e i s de i n t e g r a t i e van de b e tro k k e n d i s c i p l i n e s v i a de stam en e n k e le m o g e l i j k e p ro d u k te n zijn de v ru c h te n van een boem. Enkele p roduk t e n z i j n b i j v o o r b e e l d (d u re ) chem ica l i ë n en g en eesm id d elen , g ew asb esch er m ingsm iddelen, v e r b e t e r d e v o e d in g s-en v o ed erm id d elen , maar ook nieuwe p l a n t e n - en d i e r e n r a s s e n .
’De samenleving mag niet tolereren dat korte termijn belangen van
individuen en ondernemingen de beschikbaarheid op lange termijn
van een gevarieerd bestand aan erfelijk materiaal verhinderen
( t e c h n o c r a t i e ) en de f u n c t i e van middel r e s p e c t i e v e l i j k voorwaarde voor h e t b e r e ik e n van na t e s t r e v e n waarden h e e f t v e r l o r e n . Het is een b e l a n g r i j k e opgave voor de sam enle ving van vandaag om de t e c h n o l o g i e weer in h a a r o o r s p r o n k e l i j k e f u n c t i e t e doen f u n c t i o n e r e n . Voor b i o t e c h n o lo g ie doet z ic h h i e r b i j de g e l u k k ig e om stan d ig h eid voor d a t deze te c h n o l o g ie nog jong en volop in o n tw ik k e lin g i s zodat b i j s t u r i n g v a n u it de samenleving in p r i n c i p e nog h e e l goed m o g e lijk i s . Ik ben e r van o v e rtu ig d d at de v e r s n e l l i n g d i e b i o t e c h n o l o g i e teweeg b re n g t een v e r g r o t i n g van de bewustwording van een a a n ta l re e d s la n g e re t i j d s l u i merende o n tw ik k e lin g e n in landbouw
en i n d u s t r i e h e e f t v e r o o r z a a k t . Ook in d i t o p z ic h t kan de b i o t e c h n o l o g i e
AAN DEZE BOCM K^N EEN DIVFNSIE TCE- gevoegd worden: de s o c i a l e d im e n s ie . De b e t e k e n i s van deze d im e n sie i s d u i d e l i j k : wat in p r i n c i p e v i a b i o - t e c h n o l o g i s c h e w erk w ijzen g e p ro d u c e e rd kan worden b e t e k e n t nog n i e t d a t d eze daarmee ook in de p r a k t i j k to e g e p a s t zal worden. D i t zal in h o ge m ate afhangen van de economie van h e t p ro c e s en hoe de houding van de sam enleving zal z i j n met b e t r e k k i n g t o t de t e s t e l e n randvoorw aarden. In p r i n c i p e kunnen de na t e s t r e v e n waarden voor o n d erzo ek , b e d r i j f s l e
r-b e e ld e n aan t e geven w a a rr-b i j de na t e s t r e v e n waarden c o n f l i c t e r e n , h e t z i j op k o r t e t e r m i j n h e t z i j op de lange t e r m i j n . In deze g e v a l l e n zal een regelmechanism e d ie n e n t e worden o n tw ik k e ld cm de c o n t i n u i t e i t en e v o l u t i e van de sam enleving t e g a ra n d e re n . Voor de t o e p a s s in g e n van b i o t e c h n o l o g i e in de landbouw b e t r e f t d i t v o o rn a m e lijk de k w e ts b a a r h e id van de sam enleving onder i n v lo e d van de toenemende i n d u s t r i a l i s e r i n g van de landbouw, de v e ra n d e rende o p v a t t i n g e n van de sam enleving t e n a a n z ie n van h e t opgaan met ( la n d b o u w h u is-)d ie re n en de c o n s e q u e n t i e s d i e b i o t e c h n o l o g i e zal gaan hebben voor de Derde W ereld la n d en . In h e t navolgende worden e n k e le m a a t s c h a p p e l i j k e k o s t e n en b a t e n van
deze onderwerpen weergegeven d i e
s l e c h t s k o r t t o e g e l i c h t kunnen w or den. Een u i t g e b r e i d e beschouwing zou v e r b u i t e n de scoop van d i t a r t i k e l v a l l e n .
Kosten en baten
Door s t e e d s r a t i o n e l e r e p r o d u k t i e - methoden i s e r een a a n z i e n l i j k e s c h a a l v e r g r o t i n g in de landbouw op g e t r e d e n r e s u l t e r e n d in een door de sam enleving b e l a n g r i j k g e a c h te w a a r de - h e t kunnen b e sc h ik k e n over v o l doende en goedkoop v o e d s e l . Vooral de l a a t s t e j a r e n d r i n g t h e t b e s e f e c h t e r door d a t deze o n tw ik k e lin g t e n k o s t e i s gegaan van een a a n t a l an d ere w aarden. Een d aarv an is een g e v a r i e e r d landschap en zo w e in ig moge l i j k a a n t a s t i n g van h e t n a t u u r l i j k m i l i e u . Qn g r o o t s c h a l i g t e kun nen p ro d u ceren z i j n veel k u n s tm a tig e m i l i e u s (m onocu ltu res) o n t s t a a n d i e s l e c h t s met in p u t van v eel chem ica l i ë n in s ta n d t e houden z i j n .
mingsm iddelen een b i j d r a g e le v e re n aan h e t m i l i e u v r i e n d e l i j k e r maken van de landbouw'. A n d e r z i j d s b i e d t h e t ook m o g e lijk h e d e n voor p ro d u c e n ten van chemische p e s t i c i d e s cm, v i a b i o t e c h - n o l o g is c h e w erk w ijz en , p l a n t e n r a s s e n t e v e r k r i j g e n d i e a l l e n r e s i s t e n t z i j n te g e n hun m id d e le n . Hiermee i s de a f z e t g e g a ra n d e e rd en kan w a a r s c h i j n l i j k z e l f s g r o e ie n h e tg e e n weer in s c h r i l c o n t r a s t s t a a t met h e t b e l e i d cm chemi sche b e s t r i j d i n g s m i d d e le n t o t een minimum t e b ep erk en .
een aneer nadelig gevolg vamd e im x j
-s t r i a l i -s e r i n g van de landbouw i s de o v e r p r o d u k t i e van een a a n t a l produk- t e n a l s g ra n e n , melk en ru n d v le e s . Dat l e i d t t o t een m aatschappelijk z e e r ongewenste v e r s p i l l i n g van k a p i t a a l , a r b e i d en g r o n d s t o f f e n .
Een a s p e c t d a t in d i t k a d er zeker ook genoemd moet worden i s de toenemende i n t e r e s s e van m u l t i n a t i o n a l e o n d e rn e mingen voor de z a a i z a a d - en p ootgoed-
s e c t o r . Een a a n t a l zaadbedrijven i s re e d s door deze ondernemingen opge k o c h t, h e tg e e n d i s c u s s i e s opro ep t t e n a a n z ie n van de vrije b e s c h i k b a a r h e i d van e r f e l i j k m a t e r i a a l te n behoeve van h e t v e r d e lin g s o n d e rz o e k n a a r v e r b e
t e r d e en nieuwe gewassen. De sam enle v in g mag n i e t t o l e r e r e n d a t k o r t e terrrïjn b e la n g e n van in d iv id u e n en o n dernemingen de b e s c h ik b a a r h e id op
lange t e mijn van een g e v a r i e e r d b e s ta n d aan e r f e l i j k m a t e r i a a l v e r h i n d e re n .
Omgang dieren
De houding van de sam enleving te n
a a n z ie n van h e t houden en de behande l i n g van d i e r e n i s c u l t u r e e l b e p a a ld en aan v e ra n d e rin g e n o n d e rh e v ig . Boeddha l e e r d e zijn v o lg e lin g e n : ’Be
’Menselijke waarden en normen voor ethisch handelen dienen aan
voortdurende veranderingen onderhevig te zijn, om groei en
_____________________________________stabiliteit van een samenleving te garanderen
/ _______________________________________ENERZIJDS KAM BlUlhOhNDLCGISQHE FRD- k in d t o anim als bij not e a t i n g t h e m '. d u k t i e van b i o l o g i s c h e g ew asbescher- De W e s te rs e w e re ld h e e f t h i e r d u sd
