minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak.

V V o o p p a a k k

“ “ M M e e t t m m i i n n d d e e r r t t ó ó c c h h m m e e e e r r ? ? ” ”

Een onderzoek naar de invloed van waarderingsmethoden en expansies van

minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak.

“Met minder tóch meer?”

Een onderzoek naar de invloed van waarderingsmethoden en expansies van minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak.

Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Bedrijfskunde

Auteur: Martijn Fock Studentnummer: s1165526 Mentor Vopak: Henk Mol

Begeleiders RuG:

1 ^e : Dr. W. Westerman 2 ^e : Drs. J.J. Hotho Rotterdam, mei 2005.

De auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van het afstudeerverslag: het

auteursrecht van het afstudeerverslag berust bij de auteur.

Voorwoord

“Geen Woorden maar Daden”

In het teken van de onderzoeksstage heb ik van september 2004 tot en met april 2005 stage gelopen bij Koninklijke Vopak N.V. op de afdelingen Control en Treasury. Tijdens deze stage heb ik een wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd dat in de vorm van een scriptie voor u ligt.

Met afronden van dit onderzoek heb ik tevens mijn doctoraalstudie Bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, afstudeerrichting Financieel Waarde Management, afgerond.

Begin september betrad ik “mijn kamer” 12.25 in het Vopak gebouw. Een computer, grote kamer en een schitterend uitzicht op de Maas, de Erasmusbrug en de skyline van Rotterdam.

Kortom in mijn gedachte kon er niks meer misgaan met mijn stage. Het begin van het onderzoek bracht me weer met beide benen op de grond en dagelijks stond ik bij verschillende mensen van de 12

verdieping in de kamer om wat te vragen. “Mag ik….., ja is goed Martijn, kom binnen!” Dankzij deze personen is mijn stage zeer voorspoedig verlopen. Graag wil ik hun hiervoor hartelijk danken. In het bijzonder gaat mijn dank uit naar Henk Mol, mijn mentor gedurende de stage. Wellicht heeft hij af en toe gedacht dat zijn kamer mijn kamer was geworden, maar zijn intensieve begeleiding heeft mij zeer geholpen!

Gedurende mijn stage ben ik, vooral de laatste periode, intensief begeleid door mijn begeleiders van de universiteit, de heer Westerman en de heer Hotho. Zij hebben mijn stukken voorzien van kritische feedback en suggesties. Dit heeft mij zeer geholpen gedurende het stageproces, waarvoor veel dank!

Klaar met je studie, Groningen is voorbij, met erg veel plezier kijk ik terug op de afgelopen periode en kijk uit naar wat komen gaat. Vergetelijk is het niet, onvergetelijk is het wel!

Rotterdam, mei 2005,

Martijn Fock

Management summary

Aanleiding

Vopak heeft in vergelijking met haar concurrenten en AEX beursgenoteerde bedrijven een hoog percentage resultaat deelnemingen in het nettoresultaat. Dit is mede het gevolg van de groeistrategie en het desinvesteringsprogramma van Vopak de afgelopen vijf jaar. Zo zijn er veel samenwerkingsverbanden (met locale partners) aangegaan waardoor de invloed van de minderheidsbelangen op de jaarrekening is gestegen. Hierdoor ontstond er een discussie binnen Vopak op welke manier het bedrijf zo transparant mogelijk naar de buitenwereld kan treden. Tevens zal Vopak in de toekomst groeien, dit onder meer in de vorm van minderheidsbelangen. Het is daarom voor Vopak van belang om te weten wat voor invloed expansies in minderheidsbelangen hebben op de jaarrekening onder de verschillende waarderingsmethoden van minderheidsbelangen, teneinde ook in de toekomst transparant naar de buitenwereld te blijven.

Probleemstelling

Dit onderzoek heeft als doel dat er specifieke kennis aan de afdelingen Control en Treasury wordt geleverd omtrent de invloed van de waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder Dutch GAAP en IFRS, alsmede van de invloed van de huidige en toekomstige expansie(s) van minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak, teneinde daarmee de transparantie te verhogen en de (dreigende) kans dat Vopak niet aan haar verplichtingen voldoet te minimaliseren.

Om dit doel te bereiken staat de volgende vraag centraal: Welke invloed hebben de verschillende waarderingsmethoden en expansies van minderheidsbelangen op de jaarrekening van de Koninklijke Vopak N.V.?

Dutch GAAP

Onder Dutch GAAP worden minderheidsbelangen aan de hand van criteria gekwalificeerd tot een deelneming, joint venture of effect. Deelnemingen worden onder Dutch GAAP gewaardeerd volgens de netto-vermogenswaardemethode, joint ventures worden proportioneel geconsolideerd en de opbrengsten die voortkomen uit effecten worden als dividend gezien. In dit onderzoek is gekeken naar de invloed van de netto-vermogenswaarde- en de proportionele consolidatiemethode op de (financierings-)ratio’s. Proportionele consolidatie geeft een tweezijdig beeld weer. Zo verslechteren en verbeteren er een aantal (financierings-)ratio’s indien de minderheidsbelangen op deze manier worden gewaardeerd.

Hierdoor zou Vopak onder proportionele consolidatie gedeeltelijk voldoen aan één van de strategiedoelstellingen, namelijk het verbeteren van de financiële ratio’s. Tevens zorgen de gestegen ratio’s onder proportionele consolidatie voor meer investeringsruimte waardoor groei in de kerncompetentie kan worden bewerkstelligd, hetgeen in lijn is met de strategie.

Onder proportionele consolidatie is de kans dat Vopak de gestelde maximum- en minimumwaarden van de ratio’s overschrijdt, ondanks een aantal verslechterde ratio’s, niet aanwezig gezien de ruimte die binnen de (financierings-)ratio’s de afgelopen jaren is gecreëerd als gevolg van de gevoerde strategie.

Vopak hanteert momenteel de netto-vermogenswaardemethode en wijkt hierin niet af indien het bedrijf wordt vergeleken met concurrenten en AEX-beursgenoteerde bedrijven.

Daarentegen is het resultaat deelneming als percentage van het nettoresultaat bij Vopak wel

het hoogst.

IFRS

Vanaf 1 januari 2005 moeten alle beursgenoteerde bedrijven een nieuwe set van accountingregels, genaamd IFRS, implementeren. Minderheidsbelangen worden onder IFRS aan de hand van criteria gekwalificeerd tot associaties, joint ventures en andere investeringen.

Associaties worden onder IFRS gewaardeerd volgens de netto-vermogenswaardemethode, joint ventures worden proportioneel geconsolideerd en de resultaten voortkomende uit de andere investeringen worden als financiële baten en lasten gezien.

De onderzochte (financierings-)ratio’s veranderen onder beide waarderingsmethoden over het algemeen in dezelfde richting als onder Dutch GAAP. Als gevolg van de transitie van Dutch GAAP naar IFRS hebben er veel herrubriceringen plaatsgevonden wat zorgt voor een verschillen in de waarden van de ratio’s. Echter liggen deze, een aantal uitzonderingen daar gelaten, over het algemeen niet ver uit elkaar.

In de toekomst zullen IFRS en US GAAP, kijkend naar de huidige ontwikkelingen, naar alle waarschijnlijkheid convergeren. Deze ontwikkeling is namelijk van belang voor de toegestane waarderingsmethoden in de toekomst. Onder US GAAP is de hantering van proportionele consolidatie slechts toegestaan in uitzonderlijke gevallen. Om deze reden zal het toepassen van proportionele consolidatie in de toekomst waarschijnlijk niet meer zijn toegestaan. Vopak zal daarom de huidige methode, de netto-vermogenswaardemethode, in de toekomst blijven hanteren. Door deze methode te gebruiken is Vopak met haar grote resultaat deelneming in het nettoresultaat niet volledig transparant naar de buitenwereld. Om deze reden is in het jaarverslag 2004 aangegeven wat voor impact de tankterminal minderheidsbelangen op 100%

voor invloed hebben. Indien Vopak volledig transparant naar de buitenwereld wil treden dan dient het bedrijf een indicatie te geven wat voor invloed proportionele consolidatie heeft op de jaarrekening. Hierbij dient Vopak alle minderheidsbelangen mee te nemen in haar indicatie aangezien deze belangen namelijk redelijke invloed hebben omdat er bijvoorbeeld veel vreemd vermogen is aangetrokken of verlies wordt geleden. Op deze manier is Vopak volledig transparant naar de buitenwereld en kan het haar aandeelhouders, beleggers en andere belanghebbenden juist informeren.

Groeistrategie

In het tweede deel van dit onderzoek is er getracht aan de hand van de literatuur een internationale groeistrategie voor Vopak op te stellen. Indien Vopak in de toekomst een terminal opzet in de vorm van een hublocatie of een industrial terminal is een greenfield project het meest voor de hand liggende groeimiddel. Door de huidige marktontwikkelingen, dat klanten zich meer en meer in petrochemische complexen zullen vestigen, is vooral de laatste genoemde groeivorm van belang voor Vopak. Indien Vopak gaat groeien in de toekomst door middel van een import of export terminal is een acquisitie het meest voorkomende groeimiddel. De te kiezen groeivorm voor Vopak hangt ook af van de kennis van het land / de markt, aanwezigheid van potentiële partners, beschikbaarheid over te nemen terminals en de locale wetgeving. Dit wordt onderstreept door het Uppsala model van Johanson en Vahlne.

Invloed huidige greenfield projecten

In het laatste deel van het onderzoek is onderzocht wat voor invloed huidige en toekomstige greenfield projecten van minderheidsbelangen hebben op de financieringspositie van Vopak.

Er is gekozen om greenfield projecten te onderzoeken aangezien deze, gezien de hoogte van

de investering en het gebrek aan kasinstromen gedurende de bouwperiode, het meeste invloed

hebben.

Het huidige Caojin project heeft onder de netto-vermogenswaardemethode over het algemeen weinig invloed op de financieringsratio’s. Indien de minderheidsbelangen proportioneel worden geconsolideerd stijgt deze invloed vanaf het derde jaar. De kans dat Vopak niet aan haar verplichtingen voldoet is onder beide waarderingsmethoden door de ruimte in de ratio’s zeer miniem en de investeringsruimte stijgt.

Financieel Strategisch Advies

De invloed van de minderheidsbelangen op de jaarrekening zal in de toekomst als gevolg van investeringen in minderheidsbelangen toenemen. Tevens zal Vopak in de toekomst de netto- vermogenswaardemethode blijven hanteren waardoor het met haar huidige indicatie van de invloed van minderheidsbelangen op 100% in het jaarverslag, niet helemaal transparant is naar de buitenwereld. Om deze reden dient Vopak in de toekomst in het jaarverslag een indicatie te geven van de impact van proportionele consolidatie op de jaarrekening. Hierin dienen echter wel alle minderheidsbelangen te worden meegenomen waardoor Vopak optimaal transparant is naar de buitenwereld.

De investeringsruimte die Vopak heeft binnen haar financieringsratio’s kan op verschillende manieren worden benut, namelijk expansie in de kerncompetentie, productontwikkeling aan aanpassing van de dividendstrategie.

In de toekomst kan Vopak niet oneindig investeren in white spots aangezien het al een ontwikkeld tankterminalnetwerk heeft over de gehele wereld. Hierdoor zullen in de toekomst minder greenfield projecten in minderheidsbelangen worden uitgevoerd waardoor Vopak niet in de buurt zal komen van de gestelde maximumwaarden van de financieringsratio’s. Om aan deze ruimte een invulling te geven kan Vopak bestaande terminals overnemen van bedrijven als Shell en Total en hiermee langdurige contracten afsluiten. Door deze Vopak terminals uit te breiden en de capaciteit aan derden te verkopen wordt er nieuwe business gegenereerd.

Als gevolg van de investeringsruimte, het huidige tankterminalnetwerk en de beperkte groeicapaciteit op white spots zal Vopak zich in de toekomst moeten positioneren als trendsetter in productontwikkeling binnen de tankopslag. Hierdoor is Vopak als first mover betrokken bij nieuwe projecten en kan het, ingeval van succes, haar investeringsruimte benutten door zich met het nieuwe product te vestigen op white spots waar Vopak reeds is gevestigd.

De laatste optie die Vopak kan ondernemen om haar investeringsruimte te benutten is het

aanpassen van de dividendstrategie. Dit zal alleen het geval zijn indien er weinig

mogelijkheden zijn voor expansies en productontwikkeling. In dat geval is Vopak te typeren

als cash cow.

Inhoudsopgave

Voorwoord

Management summary Inhoudsopgave

Inleiding ...10

Hoofdstuk 1 Organisatiebeschrijving Koninklijke Vopak N.V. ...11

1.1 Inleiding ...11

1.2 Koninklijke Vopak N.V. ...11

1.3 Geschiedenis Vopak ...12

1.4 Structuur Vopak...13

1.5 Diensten Vopak ...14

1.6 Kwalificatie tankterminals Vopak ...14

1.7 Missie, strategie en doelstellingen...15

1.8 Kerncijfers Vopak...16

1.9 Toekomstverwachtingen Vopak...17

Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet ...19

2.1 Inleiding ...19

2.2 Probleemdefinitie...19

2.3 Probleemstelling ...20

2.4 Deelvragen ...20

2.5 Definiëring begrippen ...22

2.6 Analytisch model...24

2.7 Randvoorwaarden ...26

2.8 Dataverzamelingsmethoden ...26

2.9 Dataverzameling in de praktijk ...27

2.10 Typering van het onderzoek ...27

2.10.1 Praktijk vs. Wetenschappelijk onderzoek ...27

2.10.2 Vijf soorten onderzoeken ...28

2.11 Literatuur...28

2.12 Fasen in het onderzoek...29

Hoofdstuk 3 Dutch GAAP...31

3.1 Inleiding ...31

3.2 Kwalificatiecriteria minderheidsbelangen ...31

3.2.1 Vaststelling kwalificatiecriteria minderheidsbelangen...31

3.2.2 Toepassing criteria op minderheidsbelangen Vopak...32

3.2.3 Conclusie ...35

3.3 Toegestane waarderingsmethoden...35

3.3.1 Waarderingsmethoden van minderheidsbelangen...35

3.3.2 Netto-vermogenswaardemethode...36

3.3.3 Proportionele consolidatie ...38

3.3.4 Conclusie ...40

3.4 Gehanteerde waarderingsmethode Vopak ...40

3.5 Financieringsratio’s ...41

3.5.1 Ratio’s ...41

3.5.2 Vopak en financieringsratio’s ...42

3.5.3 Conclusie ...43

3.6 Invloed toegestane waarderingsmethoden op jaarrekening Dutch GAAP ...44

3.6.1 Balans 2003 en 2004 Dutch GAAP...44

3.6.2 Verlies en winstrekening 2003 en 2004 onder Dutch GAAP ...48

3.6.3 Conclusie ...52

3.7 Waarderingsmethoden concurrenten en beursgenoteerde bedrijven ...54

3.7.1 Concurrenten ...54

3.7.2 Beursgenoteerde bedrijven...55

3.7.3 Conclusie ...56

3.8 Conclusie...56

Hoofdstuk 4 IFRS...59

4.1 Inleiding ...59

4.2 Kwalificatiecriteria minderheidsbelangen ...59

4.2.1 Vaststelling kwalificatiecriteria minderheidsbelangen...59

4.2.2 Toepassing criteria op minderheidsbelangen Vopak...60

4.2.3 Conclusie ...63

4.3 Toegestane waarderingsmethoden...64

4.3.1 Proportionele consolidatie ...64

4.3.2 Netto-vermogenswaardemethode...64

4.3.3 Vopak onder IFRS...65

4.3.4 Conclusie ...65

4.4 Verschillen tussen Dutch GAAP en IFRS ...66

4.4.1 Pre-operating expenses ...66

4.4.2 Goodwill ...67

4.4.3 Leningen aan joint ventures ...68

4.4.4 Andere belangrijke posten...69

4.4.5 Conclusie ...72

4.5 Invloed toegestane waarderingsmethoden op jaarrekening Vopak ...73

4.5.1 Balans 2003 (zonder IAS 32 en 39) en 2004 ...74

4.5.2 Verlies- en winstrekening 2004 ...77

4.5.3 Conclusie ...79

4.6 Invloed ontwikkeling IFRS op de gehanteerde waarderingsmethode ...80

4.6.1 Toekomst IFRS in vergelijking met US GAAP...81

4.6.2 Moeilijkheden rond convergentie tussen IFRS en US GAAP...82

4.6.3 Invloed ontwikkeling op waarderingsmethoden participaties...83

4.6.4 Waarderingsmethode voor minderheidsbelangen van Vopak in de toekomst...84

4.6.5 Conclusie ...84

4.7 Conclusie...85

Hoofdstuk 5 Groeistrategie Vopak ...88

5.1 Inleiding ...88

5.2 Expansiegeschiedenis ...88

5.2.1 Expansiegeschiedenis Vopak...88

5.3 Typering van de groeistrategie ...89

5.3.2 Expansies; Groeirichting en groeivorm...89

5.3.3 Het Uppsala Internationalisatie model...92

5.3.4 Toetredingsmethoden ...93

5.3 Conclusie...102

Hoofdstuk 6 Invloed huidige en toekomstige greenfield projecten... 104

6.1 Inleiding ...104

6.2 Invloed van huidige greenfield projecten...105

6.2.1 Inleiding greenfield project Caojin...105

6.2.2 Invloed Caojin project op financieringsratio’s ...107

6.2.3 Conclusie ...111

6.2 Conclusie invloed huidige greenfield projecten ...112

Hoofdstuk 7 Financieel strategisch advies... 113

7.1 Inleiding ...113

7.2 Conclusie...113

7.3 Aanbevelingen...115

7.4 Implicaties voor de wetenschap en andere bedrijven ...116

Literatuurlijst ... 118

Bijlagen ... 121

Inleiding

Naar aanleiding van de groeistrategie en het desinvesteringsprogramma van Vopak de afgelopen vijf jaar is het aandeel van de minderheidsbelangen in het nettoresultaat gestegen.

Dit heeft ertoe geleidt dat er een discussie binnen Vopak is ontstaan op welke manier zij transparanter naar de buitenwereld kan treden. Zou proportionele consolidatie een oplossing bieden? Of is het geven van een indicatie van de invloed van minderheidsbelangen in het jaarverslag transparant genoeg naar de buitenwereld?

Kijkende naar de strategie van Vopak dan is het aannemelijk dat het bedrijf in de toekomst zal gaan groeien in de kerncompetentie. Dit zal voor een deel gebeuren in de vorm van een minderheidsbelang waardoor de impact van de minderheidsbelangen, ceteris paribus, op de jaarrekening zal toenemen. Deze ontwikkeling was de (tweede) aanleiding van het onderzoek.

Want wat voor invloed heeft een expansie van een minderheidsbelang in de toekomst op de jaarrekening van Vopak? Wat voor invloed heeft dit op de transparantie van Vopak naar de buitenwereld?

Dit onderzoek is er op gericht om specifieke informatie te verschaffen omtrent de invloed van de waarderingsmethoden van minderheidsbelangen en expansies van minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak. Dit om de inzichtelijkheid omtrent deze onderwerpen te vergroten waardoor Vopak in de toekomst specifieke beslissingen kan nemen en acties kan uitvoeren.

Teneinde dit te kunnen bewerkstelligen wordt in hoofdstuk 1 de organisatie Vopak beschreven waarna in hoofdstuk 2 de aanleiding van het onderzoek en de onderzoeksopzet uiteen gezet zullen worden.

De gehanteerde accountingmethode Dutch GAAP zal in hoofdstuk 3 worden besproken. Eerst zullen de minderheidsbelangen worden gekwalificeerd om vervolgens via een waarderingsmethode te mogen worden gewaardeerd. Uiteindelijk zal de invloed van de waarderingsmethoden op de jaarrekening worden bepaald aan de hand van (financierings-) ratio’s.

In hoofdstuk 4 zal, na de kwalificatie van de minderheidsbelangen, de invloed van de waarderingsmethoden op de jaarrekening onder IFRS door middel van (financierings-) ratio’s worden onderzocht. Tevens wordt de toekomst van IFRS en de toegestane waarderingsmethoden besproken.

Vopak zal op verschillende manieren gaan groeien in de toekomst. Naar aanleiding van haar expansiegeschiedenis zal er in hoofdstuk 5 een groeistrategie opgesteld worden die in hoofdstuk 6 gebruikt zal worden om de invloed van huidige en toekomstige expansie van minderheidsbelangen op de jaarrekening te kunnen bepalen.

Uiteindelijk zal er in het Financieel Strategisch Advies in de vorm van een conclusie een

antwoord worden gegeven op de vraagstelling. Dit zal leiden tot concrete aanbevelingen voor

Vopak omtrent de onderzochte onderwerpen.

Hoofdstuk 1 Organisatiebeschrijving Koninklijke Vopak N.V.

1.1 Inleiding

Dit hoofdstuk zal een introductie geven op het bedrijf Koninklijke Vopak N.V (verder Vopak genoemd) door verschillende aspecten te belichten. In paragraaf 1.2 zal er een korte beschrijving plaatsvinden hoe het bedrijf heden ten dage in het bedrijfsleven staat. Tevens zal er ingegaan worden op de geschiedenis van het bedrijf, de organisatiestructuur, de diensten bij de verschillende divisies, kwalificatie van de terminals, de strategie, een overzicht van de kerncijfers en ten slotte wordt er in de toekomstverwachting kort uiteengezet hoe het bedrijf zich zal ontwikkelen.

1.2 Koninklijke Vopak N.V.

Vopak, met het hoofdkantoor in Rotterdam, is 's werelds grootste onafhankelijke aanbieder van tankopslag en aanverwante diensten voor de chemische en olie-industrieën. Het bedrijf is in 1999 ontstaan uit een fusie van twee Nederlandse onafhankelijke opslagbedrijven, te weten Koninklijke Pakhoed en Koninklijke Van Ommeren. De traditie als logistieke dienstverlener gaat daarmee bijna vier eeuwen terug. Toen besloot een groep dragers gezamenlijk hun diensten aan te bieden in de Nederlandse havens

.

Met vestigingen in 29 landen verspreid over alle werelddelen, beschikt Vopak nu over een netwerk van 72 tankterminals met een gezamenlijke capaciteit van 20,2 miljoen kubieke meter. Tevens biedt Vopak logistieke diensten aan om haar kerncompetentie te ondersteunen.

Om deze reden beschikt Vopak over zo'n 155 zeeschepen (inclusief schepen die binnen strategische allianties varen), kust- en binnenvaartschepen

.

Het wereldwijde tankterminalnetwerk vormt de basis van Vopaks activiteiten. De terminals zijn gevestigd op strategische locaties in havengebieden en in de buurt van petrochemische complexen. De tankterminals hebben verschillende functies zoals import, export, regionale distributie en industrial terminalling van chemicaliën, olieproducten, gassen en eetbare oliën.

Alle terminals voldoen aan zeer strenge eisen op het gebied van veiligheid en milieuzorg

. Vopak is in der jaren verschillende soorten samenwerkingsverbanden aangegaan, dit afhangende van de zeggenschapspercentage. Momenteel heeft Vopak zeggenschap in 22 minderheidsbelangen met een zeggenschapspercentage tussen de 20% en 50%. Dit totaal is de laatste jaren (2002 en 2003) aanzienlijk minder geworden omdat Vopak veel deelnemingen, die niet gerelateerd zijn aan de kern competentie, heeft verkocht

.

In 2004 behaalde Vopak een omzet van EUR 642,1 miljoen euro en een netto resultaat van 88,6 miljoen euro. Vopak heeft ruim 4.400 werknemers en is genoteerd aan de Euronext in Amsterdam

.

1

Informatiememorandum fusie Koninklijke Vopak N.V.

2

Vopak jaarverslag 2003 en 2004.

3

Vopak jaarverslag 2003 en 2004.

4

www.vopak.nl

5

Vopak jaarverslag 2003 en 2004.

1.3 Geschiedenis Vopak

In deze paragraaf zal een korte chronologische beschrijving worden gegeven van het ontstaan van de Vopak

.

1616 De basis van Vopak werd in 1616 gelegd toen dragers besloten samen te werken bij het vervoeren van ladingen van de schepen van de V.O.C. naar de stadswaag. Dit ging onder de naam van Blauwhoedenveen.

1818 Pakhuismeesteren werd in Rotterdam opgericht. Gespecialiseerd in het in- en uitladen en het opslaan van producten als thee, koffie en specerijen, afkomstig van de Nederlandse koloniën. Later werden opslagfaciliteiten voor olie en olieproducten in vaten aangeboden. Vanaf 1888 was dit mogelijk in tanks.

1839 Van Ommeren begon zijn activiteiten als scheepsagentuur. In de volgende jaren werden de activiteiten uitgebreid naar zeescheepvaart, binnenvaart, tankopslag, stuwadoorsactiviteiten en distributiecentra.

1967 Pakhoed ontstaat door de fusie van Pakhuismeesteren met Blauwhoed.

Belangrijkste activiteiten: havendiensten, scheepsagenturen, goederentransport, warehousing, opslag van olie en chemische producten.

1986 Pakhoed koopt 28 procent aandeel in Univar Corporation, moeder van Van Waters & Rogers, de grootste chemische distributeur van Noord-Amerika.

1990 Van Ommeren besluit zich te richten op slechts scheepvaart en tankopslag.

1996 Pakhoed verhoogt zijn aandeel in Univar door middel van een “tender offer”

tot een hoogte van 95,5%. De andere 4,5% worden in 1996 gekocht.

1997 Pakhoed vergroot zijn marktaandeel in de chemische distributiemarkt doordat 100% dochter “Lambert Riviere” een belang van 50% koopt in “Gazechim Rhones Alpes” en “Gazechim Produits Specialites Chimiques”

1999 Koninklijke Vopak N.V. ontstaat door de fusie van Pakhoed en Van Ommeren.

2001 De overname van Ellis en Everard versterkt de positie van Vopak op de chemische distributie markt.

2002 Afsplitsing van de chemische distributieactiviteiten. Deze activiteiten worden ondergebracht in Univar, een onafhankelijke beursgenoteerde onderneming.

Vopak richt zich volledig op de tankopslag. Wel worden aanverwante logistieke diensten aangeboden teneinde de kerncompetentie te ondersteunen.

2002 – 2004 Vopak start een desinvesteringsprogramma en focust zich op de kerncompetentie. Belangen als Chemgas, COSM en de warehouse activiteiten worden verkocht. Vopak opereert nu onder de zogenaamde Tankterminal-Plus- Strategie.

6

www.vopak.nl en interview met de heer Mol, directeur external reporting and compliance.

1.4 Structuur Vopak

De Vopak organisatie is opgesplitst naar regio’s in vijf autonome divisies met een zelfstandig management voor de divisies en lokale bedrijven.

Figuur 1.1: Structuur Koninklijke Vopak N.V.

Vopak’s Organisatiestructuur en Senior Management

AsiaAsia Latin AmericaLatin America

Executive Board Executive Board

Corporate Staff Corporate Staff

Tank Storage Tank Storage

North America

North America

Tank Storage Tank Storage

Chemicals EMEA Chemicals

EMEA

Logistic Services Logistic Services

Oil EMEA Oil EMEA

Agencies Agencies

Other Other

Barging Barging Barging

Barging

Vegoil Logistics Vegoil Logistics

Tank Containers Tank Containers

Division Presidents

• Asia - Paul Govaart

• Chemicals EMEA – Kees van Seventer

• Latin America - Pieter Bakker

• North America - Gene Sabatier

• Oil EMEA - Ted van Dam Merrett

Corporate Staff Directors

• Communication & Investor Relations - Dick Richelle

• Control & Business Analysis - Michiel Gilsing

• Treasury - Cees Vletter

• Human Resources - Michiel van Ravenstein

• ICT- Wim Rietveld

• Insurance and Tax - Hugo Brink

• Internal Audit - Monty Blom

• Legal Affairs & Company Secretary - Paul Runderkamp

• External Reporting and compliance – Henk Mol

• SHE & Asset Management - Niek Verbree Logistic Services

Logistic Services Logistic ServicesLogistic Services Tank Storage

Tank Storage Tank StorageTank Storage Tank StorageTank Storage

Bovenstaand figuur geeft de huidige structuur weer van Vopak. De Raad van Bestuur is net als de corporate staff gestationeerd op het Hoofdkantoor in Rotterdam. De andere vestigingen zijn allen (tevens) een operationele vestiging. Deze vestigingen vormen de basis voor het wereldwijde terminalnetwerk. De terminals zijn gevestigd op strategische locaties in havengebieden en in de buurt van petrochemische complexen.

De afkortingen Chemicals EMEA en Oil EMEA verdienen enige uitleg; Chemicals EMEA staat voor Chemicaliën Europa, Midden-Oosten en Afrika, terwijl Oil EMEA staat voor Olie Europa, Midden-Oosten en Afrika.

7

www.vopak.nl

1.5 Diensten Vopak

Zoals in paragraaf 1.1 werd beschreven Vopak biedt wereldwijd onafhankelijke tankterminalcapaciteit aan voor de opslag van vloeibare en gasvormige chemische- en olieproducten. In samenhang daarmee levert Vopak een scala aan waardetoevoegende logistieke diensten ter ondersteuning van deze activiteiten op basis van de vraag uit de markt.

Voorbeelden zijn binnenvaart, zeevaart en afvalverwerking; deze diensten vormen een aanvulling op de tankopslag.

Uit de bovenstaande structuur blijkt dat Vopak verschillende divisies heeft. Per divisie zal er worden aangegeven wat voor producten, olie of chemische, de dienstverlening omvat. Tevens beschrijft de onderstaande tabel of de divisies logistieke diensten aanbiedt en zo ja welke.

Tabel 1.1: Activiteiten per divisie Olie opslag

Chemie opslag

Logistieke

diensten N.B.

Azië X X X Logistieke diensten m.b.t. opgeslagen producten.

Latijns-Amerika X X Voornamelijk bulkopslag.

Noord-Amerika X X

Logistieke diensten als afvalverwerking, spoorwagonreiniging en beheer van grote aantallen spoorwagons.

CLEA X X

Opslag plantaardige oliën en oleochemicaliën en tevens verwerking van plantaardige oliën en beschikking over 38 binnenvaartschepen.

OLEM X X Opslag van ruwe olie en minerale olieproducten, ook beschikt Vopak over 60 binnenvaartschepen.

Overig Participaties in twee olie en chemie scheepvaartbedrijven.

Het type aanvullende logistieke dienstverlening is aangepast aan de lokale behoefte en verschilt derhalve per regio. In Europa zijn deze diensten gericht op binnentankvaart van chemicaliën, agenturen en bevrachting van gecharterde binnenvaarttankers voor het vervoer van minerale oliën. In Noord-Amerika levert Vopak diensten als het beheer en reiniging van spoorwagons en afvalverwerking. In Azië is Vopak onlangs gestart met landlogistieke dienstverlening in Singapore, China en Australië om te voorzien in een behoefte van een aantal grote klanten.

1.6 Kwalificatie tankterminals Vopak

De tankterminals van Vopak zijn op vier manieren te kwalificeren, te weten als hublocatie, import terminal, export terminal en als industrial terminal. Deze zullen hieronder één voor één worden besproken.

• Hublocatie: Op deze locaties biedt Vopak alle verschillende functies van een terminal

aan zoals de op- en overslag van producten bestemd voor de export naar andere landen

of regio’s en de import en distributie van de producten voor de locale markt. Ook

vormen deze locaties de belangrijkste draaischijven in de wereldwijde logistiek voor

chemieproducten en olieproducten. Voorbeelden hiervan zijn Rotterdam, Houston en

Singapore. Voornamelijk hublocaties Rotterdam en Singapore hebben het afgelopen

jaar geprofiteerd van de hoge en stijgende olieprijs, de geografische onbalansen tussen

vraag en aanbod van olieproducten, de gestegen energiebehoefte in Azië en het

overschot van de Russische stookolie markt.

• Import terminal: Deze terminals opereren voornamelijk onder het motto “Brake a bulk”. Dit betekent dat grote tankschepen deze terminal aandoen waarna de producten in grote hoeveelheden worden opgeslagen. Deze worden vervolgens in kleinere hoeveelheden naar het “achterland” vervoerd. Een voorbeeld hiervan is Lanshan en Rotterdam.

• Export terminal: Deze terminal is het tegenovergestelde van een import terminal en opereert voornamelijk onder het motto “Create a bulk”. Kleine hoeveelheden worden hier in tanks opgeslagen waarna grote zeeschepen deze meenemen. Voorbeelden hiervan zijn de terminals in Estland en Europoort.

• Industrial terminal: Deze terminals ondersteunen de lokale logistiek, import en export van een groot chemisch complex of een raffinaderij waarbij de producenten de terminalfunctie uitbesteden aan Vopak op basis van lange termijnovereenkomsten.

Voorbeelden van deze terminals zijn Thailand en China. Als gevolg van de forse economische groei in Azië en, in iets mindere mate, in Latijns-Amerika groeit de vraag naar chemicaliën waardoor de importen in deze regio’s toenemen. Bovendien neemt de productiecapaciteit sterk toe. Dit biedt goede mogelijkheden voor de ontwikkeling van nieuwe industrial terminals.

De kwalificatie van de verschillende terminals is van belang als er gesproken wordt over strategie en expansies van belangen; dit komt in de hoofdstukken 5 en 6 aan bod.

1.7 Missie, strategie en doelstellingen Missie

Vopak wil overal ter wereld door de chemische en olie-industrie worden gezien als de meest betrouwbare en kostprijstechnisch meest aantrekkelijke dienstverlener op het gebied van de logistiek van vloeibare bulkproducten. Om dit te bereiken biedt Vopak efficiënte en kwalitatief hoogwaardige diensten aan, met inachtneming van de hoogste normen op het gebied van ethisch handelen, veiligheid en milieuzorg, lokaal én wereldwijd.

Doelstellingen

Vopak heeft zich een aantal doelstellingen gesteld die het in de toekomst wil realiseren;

• Een leidende marktpositie behouden en versterken als klantgerichte aanbieder van tankopslag en aanverwante diensten en oplossingen, lokaal maar ook wereldwijd.

• Bouwen aan een 'reputatie' waarin Vopak staat voor hoogwaardige service, hoge SHE-normen en maximale klanttevredenheid.

• Beschouwd worden als een aantrekkelijke werkgever die goede arbeidsomstandigheden en -voorwaarden biedt in een uitdagende en aantrekkelijke werkomgeving waar aandacht is voor het individu.

Strategie

Om deze doelstelling te kunnen bereiken zijn voor het jaar 2004 de volgende strategieën opgesteld.

• Groei door acquisitie en nieuwbouw

Acquisitie van tankterminals of de bouw van nieuwe tank terminals zal worden

overwogen indien de projecten naar verwachting winstgevend zijn. Vopak doet

acquisities en andere investeringen zelfstandig of samen met andere partners. Vooral

Azië, Latijns-Amerika en Oost-Europa bieden belangrijke groeikansen. Vopak heeft uitgebreide ervaring met het opzetten van samenwerkingsverbanden en met het managen van investeringsprojecten. Tevens zal er een focus zijn in het opzetten van industrial terminals, voornamelijk in Azië.

• Aandacht voor constante verbetering op het gebied van Veiligheid, Milieu en Kwaliteit (SHE)

De klanten van Vopak hechten steeds meer waarde aan deze aspecten. Door constante verbeteringen na te streven wil Vopak wat dit onderwerp betreft dat het de eerste keuze is voor de industrie.

• Verbetering van de IT- en e-businessvoorzieningen

Op dit moment introduceert Vopak een ERP platform voor het wereldwijde tankterminalnetwerk. Dit automatiseringssysteem moet de service aan klanten verder verbeteren maar tegelijk ook de operationele kosten voor Vopak reduceren.

• Verkoop van niet-kernactiviteiten

Om zich meer te kunnen richten op de kernactiviteiten, en met het besef dat het niet nodig is om zelf alle aanverwante logistieke diensten zelf te kunnen aanbieden, streeft Vopak naar de verkoop van niet-kernactiviteiten.

• Verbeteren van financiële ratio’s

Eén van de voornaamste pijlers van Vopak is het verminderen van de nettoschuld. Dit zal worden gerealiseerd door onder andere een stringent kasstroommanagement en verkoop van niet-strategische activiteiten.

Tevens heeft Vopak sinds de splitsing een Tankterminal-Plus-Strategie opgesteld. Dit houdt in dat Vopak zich louter bezig houdt met de kerncompetentie opslag. Echter biedt het wel diensten aan die de kerncompetentie ondersteunen (zie paragraaf 1.5), zoals scheepvaart en reiniging van treinwagons.

1.8 Kerncijfers Vopak

Om de introductie op Vopak te complementeren worden in de onderstaande tabel enkele kerncijfers weergegeven over het jaar 2003 en 2004 gevolgd door de het verloop van de aandelenkoersen van de afgelopen twee jaar.

Tabel 1.2: Kerncijfers Vopak 2003-2004

.

2004 2003 Netto Omzet* 642.136 749.606

EBITDA* 235.260 307.141

EBIT* 146.882 192.185

Netto resultaat* 81.659 97.609 Aantal werknemers 3.482 4.004

Aantal tankterminals 72 72

In aantal landen 29 29

Totale capaciteit 20.191.481 CBM 19.940.000 CBM

ROCE 13,2% 14,38%

Current ratio 1,32 1,35

* : In duizenden euro’s.

8

Vopak jaarverslag 2003 en 2004.

De afgelopen jaren zijn hectisch geweest voor Vopak. De fusie in 1999 tussen van Van Ommeren en Pakhoed deed veel stof opwaaien in het nieuwe bedrijf Vopak. Ook ging de splitsing van de chemische distributie activiteiten in 2001 niet zonder slag of stoot voorbij.

Vandaar dat in 2002 het credo ‘rust en richting’ werd aangehouden en in 2003 meer focus werd gelegd op de kernactiviteit. Om deze reden werd er een desinvesteringsprogramma opgezet wat eind 2004 nagenoeg is afgerond. Dit heeft ook zijn uiting gehad in de jaarrekening van Vopak, zo daalt de netto-omzet, worden balans totalen lager en daalt de nettowinst. Echter stijgt in 2004 de nettowinst uit de kerncompetentie.

In de onderstaande grafiek is het verloop van het aandeel Vopak op de Euronext te zien.

Figuur 1.2: Koersen aandeel Vopak laatste drie jaar.

De grafiek laat zien dat Vopak op redelijk gelijke voet leeft met de trend van de AEX. De splitsing in juni 2002 van de chemische distributie activiteiten en de neergang van de economie in de wereld zijn van invloed geweest op het verliezen van waarde van het aandeel.

Door de twee bovengenoemde gebeurtenissen is de waarde van het aandeel gekelderd met 50%. De waarde van het aandeel is weer gestegen sinds begin 2003, dit werd mede veroorzaakt door het herstel van de economie maar voornamelijk doordat de beleggers meer vertrouwen hebben in Vopak aangezien de koers van het bedrijf duidelijk is en de winstverwachtingen positief zijn.

1.9 Toekomstverwachtingen Vopak

Momenteel is er een tekort aan opslagcapaciteit voor chemische- & olieproducten en een tekort aan aanlegcapaciteit voor grote schepen in verschillende havens. Mede hierdoor zal Vopak de komende jaren met 5% per jaar groeien. Deze groei zal moeten gebeuren door investeringen (100 tot 150 miljoen euro) en overnames van oliemaatschappijen die hun opslagcapaciteit massaal in de verkoop doen

.

9

www.vopak.nl

10

www.dft.nl

Vooruitzichten voor de ontwikkeling op de oliemarkt zijn en blijven gunstig voor Vopak. In het licht hiervan wordt de capaciteit verder uitgebreid. Het merendeel van de uitbreiding komt, met uitzondering van terminal Darwin (Australië), in 2006 beschikbaar. Als gevolg hiervan en de in 2004 reeds hoge bezettingsgraden van een aantal terminals zullen naar verwachting de resultaten van de olieactiviteiten in 2005 beperkt stijgen. De vooruitzichten met betrekking tot de chemiemarkt zijn vooralsnog goed te noemen.

De resultaten van Vopak zijn gevoelig voor sterke fluctuaties in economische ontwikkelingen in Europa, de Verenigde Staten en China. Daarnaast is Vopak afhankelijk van de koersverhouding euro – dollar voor de omrekening van resultaten van dollar en dollargerelateerde valuta.

Voor 2005 verwacht Vopak, bijzondere omstandigheden voorbehouden, een stijging van het bedrijfsresultaat kernactiviteiten exclusief bijzondere posten ten opzichte van 2004.

Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet

2.1 Inleiding

Bij het uitvoeren van een onderzoek is het gebruik van methodologie een vereiste om het doel van het onderzoek te verwezenlijken. In dit onderzoeksopzet zal deze bedrijfskundige weg waarlangs het onderzoek wordt uitgevoerd besproken worden. In paragraaf 2.2 wordt de probleemdefinitie besproken waarna de probleemstelling (2.3), deelvragen (2.4), definiëring van begrippen (2.5), het conceptueel model (2.6), randvoorwaarden (2.7), de data- verzamelingsmethoden (2.8), dataverzameling in de praktijk (2.9), de typering van het onderzoek (2.10), het theoretisch kader (2.11) en tenslotte de fasen in het onderzoek (2.12) worden weergegeven.

2.2 Probleemdefinitie

Een probleemdefinitie is essentieel voor het slagen van een onderzoek omdat het de aanleiding van het onderzoek weergeeft en de koers uitzet voor het project. De probleemdefinitie zal hieronder in twee delen uiteengezet worden.

Eén van de discussies die de afgelopen jaren binnen Vopak steeds meer naar de voorgrond is getreden is hoe de minderheidsbelangen van Vopak gewaardeerd moeten worden om zo transparant mogelijk naar de buitenwereld te zijn. Deze discussie wordt veroorzaakt door het feit dat het resultaat deelnemingen voor ± 44% in 2003 en voor ± 39% in 2004 deel uitmaakte van het nettoresultaat. Aangezien dit een zeer hoog percentage is is het noodzakelijk om te onderzoeken onder welke waarderingsmethode Vopak het meest transparant naar de buitenwereld is.

Ook bij de overschakeling van de “Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving” (verder Dutch GAAP genoemd) naar de nieuwe “International Financial Reporting Standards” (IFRS) speelt de bovengenoemde kwestie. Vanaf 1 januari 2005 zullen alle beursgenoteerde bedrijven volgens IFRS richtlijnen moeten rapporteren. Deze verschillen van de Dutch GAAP richtlijnen en zullen de nodige invloed uitoefenen op de jaarrekening van Vopak en ook op haar minderheidsbelangen. Hierbij moet gedacht worden aan de kwalificatie van minderheidsbelangen wat betreft zeggenschap maar ook aan de toegestane / gehanteerde waarderingsmethoden van minderheidsbelangen. Dit laatst genoemde aspect zal de gehanteerde financieringsratio’s van Vopak beïnvloeden aangezien de jaarrekening onder de verschillende waarderingsmethoden anders is opgebouwd. Deze financieringsratio’s zijn voor aandeelhouders, beleggers en andere geïnteresseerden een maatstaf hoe de organisatie presteert.

Het onderwerp van het tweede deel van de probleemdefinitie is expansie van

minderheidsbelangen. Eén van de speerpunten van de strategie van Vopak is namelijk dat het

wil groeien door de bestaande terminals uit te breiden, bedrijven over te nemen en door

nieuwe terminals (ook wel green field projecten genoemd) op te zetten. Deze expansies

worden zowel in 100% dochters, meerderheidsbelangen als in, en voornamelijk,

minderheidsbelangen uitgevoerd met als direct gevolg dat het aantal minderheidsbelangen in

de toekomst waarschijnlijk zal stijgen. Voor deze expansies dient Vopak vreemd vermogen

aan te trekken waardoor de financieringspositie en de gehanteerde financieringsratio’s

veranderen. Deze verandering moet zeer goed gemonitored worden aangezien de vreemd

vermogenverschaffers randvoorwaarden hebben opgesteld in de vorm van maximum- en

minimumwaarden voor de financieringsratio’s. Indien Vopak deze waarden overschrijdt kan het problemen, in de vorm van boetes of intrekking van de lening, krijgen met de vreemd vermogenverschaffers aangezien deze meer risico lopen. Voornamelijk om deze reden heeft Vopak zich de laatste twee jaren een doelstelling gesteld, namelijk het verminderen van de nettoschuld om dit gevaar te voorkomen. Echter met de groei van de verschillende minderheidsbelangen zal er (veel) vreemd vermogen aangetrokken moeten worden. Dit kan op den duur gaan leiden tot problemen met vreemd vermogenverschaffers betreffende de gestelde voorwaarden van financieringsratio’s.

Het doel van dit tweede deel is enerzijds om te onderzoeken wat voor invloed de huidige expansies in minderheidsbelangen hebben op de financieringspositie indien beide verschillende waarderingsmethoden worden gehanteerd onder Dutch GAAP en IFRS.

Anderzijds wordt er onderzocht wat voor invloed toekomstige expansies in minderheidsbelangen hebben op de financieringspositie indien de netto-vermogenswaarde- methode onder IFRS wordt gebruikt.

De twee hierboven besproken factoren zijn van invloed op zowel de transparantie naar de buitenwereld als op de financieringspositie van Vopak. Dit onderzoek zal daarom vanuit een financieel strategisch oogpunt inzicht geven op de invloed van de gehanteerde waarderingsmethoden van minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak en de expansie van de minderheidsbelangen op de financieringspositie van de Vopak.

2.3 Probleemstelling

Naar aanleiding van de probleemdefinitie is een probleemstelling gedefinieerd. Verschuren (Verschuren, 1996; 23) verdeelt deze probleemstelling onder in een doelstelling en een vraagstelling. Deze zijn hieronder weergegeven.

Doelstelling

Vraagstelling

2.4 Deelvragen

Om de vraagstelling enerzijds uit te diepen en anderzijds te verduidelijken zijn er de volgende deelvragen opgesteld.

1. Wat is de invloed van de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder Dutch GAAP op de jaarrekening van Vopak?

“Specifieke kennis zal er aan de afdelingen Control en Treasury worden geleverd omtrent de invloed van de waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder Dutch GAAP en IFRS, alsmede van de invloed van de huidige en toekomstige expansie(s) van minderheidsbelangen op de jaarrekening van Vopak, teneinde daarmee de transparantie te verhogen en de (dreigende) kans dat Vopak niet aan haar verplichtingen voldoet te minimaliseren.”

“Welke invloed hebben de verschillende waarderingsmethoden en expansies van

minderheidsbelangen op de jaarrekening van de Koninklijke Vopak N.V?”

• “Welke criteria voor de kwalificatie van minderheidsbelangen zijn er onder Dutch GAAP te onderscheiden en hoe kunnen deze worden toegepast op de minderheidsbelangen van Vopak?”

• Welke waarderingsmethoden van minderheidsbelangen zijn onder Dutch GAAP toegestaan en welke waarderingsmethoden kunnen worden toegepast op de minderheidsbelangen van Vopak?

• Welke waarderingsmethode hanteert Vopak momenteel voor haar minderheidsbelangen en waarom?

• Wat zijn ratio’s, waarom hanteert Vopak (financierings)ratio’s en welke (financierings)ratio’s gebruikt Vopak?

• Wat voor invloed hebben de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder Dutch GAAP op de jaarrekening van Vopak?

• Hoe waarderen concurrenten / andere beursgenoteerde bedrijven van Vopak hun minderheidsbelangen? En in hoeverre zijn zij transparant en in hoeverre wijkt Vopak daar van af?

2. Wat is de invloed van de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder IFRS op de jaarrekening van Vopak?

• “Welke criteria voor de kwalificatie van minderheidsbelangen zijn er onder IFRS te onderscheiden en hoe kunnen deze worden toegepast op de minderheidsbelangen van Vopak?”

• Welke waarderingsmethoden zijn onder IFRS toegestaan?

• Welke verschillen zijn er ontstaan door de overschakeling van Dutch GAAP naar IFRS en wat voor invloed heeft dat op Vopak?

• Wat voor invloed hebben de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder IFRS op de jaarrekening van Vopak?

• Op welke manier zal IFRS zich in de toekomst ontwikkelen wat voor invloed heeft dat op de gehanteerde waarderingsmethode van Vopak?

3. Op welke manier zijn de uitgevoerde expansies (in minderheidsbelangen) van Vopak te typeren?

• Hoe ziet de expansiegeschiedenis van Vopak eruit?

• Hoe kan de groeistrategie van Vopak worden getypeerd?

4. Wat voor invloed hebben huidige en toekomstige greenfield projecten van minderheidsbelangen op de financieringspositie van Vopak?

• Wat voor invloed hebben huidige greenfield projecten van

minderheidsbelangen onder beide waarderingsmethoden op de financierings-

positie van Vopak?

2.5 Definiëring begrippen

In de vorige paragrafen zijn een aantal begrippen naar voren die hieronder verduidelijkt zullen worden aan de hand van empirische of operationele definities (De Leeuw, 2001; 35).

Een kanttekening bij de definiëring van de begrippen moet gemaakt worden aangezien er in dit onderzoek gebruik zal worden gemaakt van twee accountingmethoden, namelijk Dutch GAAP en IFRS. Deze methoden definiëren de (minderheids)belangen op een verschillende manier. Zo kan het zijn dat een minderheidsbelang die onder Dutch GAAP gekwalificeerd is als deelneming, onder IFRS een andere benaming heeft met een afwijkende definitie. In dit onderzoek zal echter uitgegaan worden van een minderheidsbelang in de vorm van een deelneming of joint venture zoals die is gedefinieerd onder Dutch GAAP. Het gaat hier om een participatie waarin Vopak een zeggenschapsbelang heeft van 20% tot 50%, of minder indien is voldaan aan twee criteria, te weten; volledig aansprakelijk voor schulden en duurzame verbondenheid. Echter zal er voordat de kwalificaties zijn uitgevoerd gesproken worden over minderheidsbelangen om onduidelijkheden betreffende definities te voorkomen.

Wel zullen de begrippen, zoals gesteld onder IFRS, gehanteerd worden indien deze overeenkomen met de strekking van de definitie van een deelneming.

• Meerderheidsbelang

Van Dale omschrijft een meerderheidsbelang als: “het aandeel in een onderneming dat recht geeft op de meerderheid van de stemmen bij beslissingen.”

• Meerderheidsdeelneming (Brink, 1995; 25)

1. “Indien een meerderheid van de stemrechten in de algemene vergadering wordt beheerst.”

2. “Indien de meerderheid van de benoemings- en / of ontslagrechten van de leden van het bestuur of van de raad van commissarissen wordt beheerst.”

• Minderheidsbelang

Een minderheidsbelang wordt in dit onderzoek geformuleerd als: het aandeel in een onderneming dat recht geeft op de minderheid van de stemmen bij beslissingen/stemmingen.

• Deelneming (Stichting voor de Jaarverslaggeving, 2003; 344)

Het deelnemingsbegrip is omschreven in het BW, Boek 2, Titel 1, Artikel 24c

1. “Een rechtspersoon of vennootschap heeft een deelneming in een rechtspersoon, indien hij een of meer van zijn dochtermaatschappijen alleen of samen voor eigen rekening aan die rechtspersoon kapitaal verschaffen teneinde met die rechtspersoon duurzaam verbonden te zijn ten dienste van de eigen werkzaamheid. Indien een vijfde of meer van het geplaatste kapitaal wordt verschaft, wordt het bestaan van een deelneming vermoed”.

2. “Een rechtspersoon heeft een deelneming in een vennootschap, indien hij of een dochtermaatschappij:

a. daarin als vennoot jegens schuldeisers volledig aansprakelijk is voor de schulden; of

b. daarin anderszins vennoot is teneinde met die vennootschap duurzaam verbonden te zijn ten dienste van de eigen werkzaamheid.

Een kapitaalbelang van minder dan 20% geldt eveneens als deelneming, indien

voldaan wordt aan de criteria (2a+b) van het deelnemingsbegrip.”

• Dochtermaatschappij (Stichting voor de Jaarverslaggeving, 2003, 339)

In de wet wordt het begrip dochtermaatschappij in artikel 24a als volgt gedefinieerd:

1. “Dochtermaatschappij van een rechtspersoon is

a. een rechtspersoon waarin de rechtspersoon of een of meer van zijn dochtermaatschappijen, al dan niet krachtens overeenkomst met andere stemgerechtigden, alleen of samen meer dan de helft van de bestuurders of van de commissarissen kunnen benoemen of ontslaan, ook indien alle stemgerechtigden stemmen.

b. Een rechtspersoon waarvan de rechtspersoon of een of meer van zijn dochtermaatschappij lid of aandeelhouder zijn, en al dan niet krachtens overeenkomst met andere stemgerechtigden, alleen of samen meer dan de helft van de bestuurders of van de commissarissen kunnen benoemen of ontslaan, ook indien alle stemgerechtigden stemmen”.

2. “Met een dochtermaatschappij wordt gelijk gesteld een onder eigen naam optredende vennootschap waarin de rechtspersoon of een of meer dochtermaatschappijen als vennoot volledig jegens schuldeisers aansprakelijk is voor de schulden”.

• Groepsmaatschappij (Stichting voor de Jaarverslaggeving, 2003, 340)

In de wet wordt het begrip dochtermaatschappij in artikel 24a als volgt gedefinieerd:

“Een economische eenheid waarin rechtspersonen en vennootschappen organisatorisch zijn verbonden”.

Belangrijke kenmerken van een groepsmaatschappij zijn economische eenheid, organisatorische verbondenheid en centrale leiding.

• Joint Venture (Stichting voor de Jaarverslaggeving, 2003, 377)

“Kapitaal- en personen vennootschappen waarin minstens twee rechtspersonen op voet van gelijkwaardigheid deelnemen waarbij geen van de deelnemende rechtspersonen op voet van gelijkwaardigheid deelnemen waarbij geen van de deelnemende rechtspersonen of vennootschappen beslissende zeggenschap heeft”.

• Vopak

Indien er geschreven wordt over Vopak geldt hier de Koninklijke Vopak N.V., mits nadrukkelijk aangegeven. Vopak holding is de moedermaatschappij met daaronder vijf divisies. Deze divisies bestaan uit dochtermaatschappijen, meerderheidsbelangen en minderheidsbelangen.

• IFRS

International Financial Reporting Standards. Deze financiële rapportage standaarden zullen beursgenoteerde bedrijven verplicht moeten gebruiken vanaf 1 januari 2005.

• Dutch GAAP

Synoniem voor de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, en staat voor Generally

Accepted Accounting Principles. Deze richtlijnen werden en worden door

Nederlandse bedrijven gehanteerd.

• Netto rentedragende schuld

Langlopende schulden + kortlopende schulden + schulden aan kredietinstellingen – liquide middelen.

• Nettofinancieringspositie

Netto rentedragende schuld + kredietvervangende garanties – niet vrij ter beschikking staande liquide middelen.

• “Niet aan verplichtingen voldoen”

Vertaling van het Engelse woord “default”. In deze afstudeerscriptie wordt hiermee het overschrijden van de gestelde maximum- en minimumwaarden van de financieringsratio’s zoals overeen gekomen met de vreemd vermogenverschaffers. Dit kan leiden tot problemen, zoals intrekking van de lening of het krijgen van boetes, met de vreemd vermogenverschaffers.

• Hefboomwerking

Vertaling van het Engelse woord “leverage”. Hiermee wordt de verhouding tussen het vreemd vermogen en het eigen vermogen bedoeld.

2.6 Analytisch model

In dit onderzoek zullen verschillende onderwerpen worden onderzocht. Tussen deze onderwerpen bestaat een bepaald verband. Dit veronderstelde verband wordt hieronder in het analytisch model weergegeven (Baarda en de Goede, 2001, 36).

Figuur 2.1: Analytisch model

Waarderingsmethoden van

minderheidsbelangen onder Dutch GAAP

Waarderingsmethoden van

minderheidsbelangen onder IFRS

(Financierings)ratio’s

Huidige expansie minderheids-

belangen

Financieel strategisch

advies

In het eerste deel zal volgens dit abstracte model van een concreet systeem Dutch GAAP onder de loep worden genomen. Onder Dutch GAAP bestond het nettoresultaat van Vopak in 2003 voor 44% en 2004 voor 39% uit resultaat deelnemingen. Aangezien dit een zeer hoog percentage is, is een goede kwalificatie van de minderheidsbelangen van noodzakelijk belang.

Onderzocht zal worden welke richtlijnen binnen Dutch GAAP hiervoor zijn opgesteld. Hierna zal geanalyseerd worden welke invloed de waarderingsmethoden onder Dutch GAAP hebben op de jaarrekening van Vopak. Dit betekent dat eerst bekeken zal worden welke methoden gehanteerd mogen worden, waarna de daadwerkelijke invloed van die methoden op de jaarrekening wordt onderzocht. Dit zal gedaan worden aan de hand van een aantal kengetallen en andere belangrijke financiële cijfers. Tevens zal er onderzocht worden welke waarderingsmethode concurrenten en beursgenoteerde bedrijven hanteren, deze te vergelijken met Vopak, teneinde een goed beeld te krijgen van de verschillende (gehanteerde) waarderingsmethoden en van de transparantie van andere bedrijven.

Na Dutch GAAP zullen de nieuwe “International Financial Reporting Standards” (IFRS) worden onderzocht. Eerst zal een kwalificatie gemaakt worden van de minderheidsbelangen om te kijken welke onder IFRS mee zullen worden genomen voor verder onderzoek. Na de kwalificatie zal er onderzocht worden welke waarderingsmethoden zijn toegestaan waarna de voornaamste verschillen worden besproken die gepaard gaan met de overschakeling naar IFRS. Hierna zal de invloed van de waarderingsmethoden onder IFRS op de jaarrekening wordt onderzocht, dit aan de hand van een aantal ratio’s en belangrijke financiële cijfers.

Tevens zal er, omdat IFRS nog vol in ontwikkeling is, een overzicht worden gegeven van de mogelijkheden waar de waarderingsmethoden onder IFRS in de toekomst heen zullen gaan, dit bijvoorbeeld om de convergentie met US GAAP te verwezenlijken.

Het tweede deel van het onderzoek begint met het in kaart brengen van de groeistrategie van Vopak. De afgelopen jaren heeft Vopak namelijk in verschillende expansies geïnvesteerd. Er zal er een overzicht worden gegeven van de expansiegeschiedenis van Vopak waarna onderzocht zal worden hoe deze expansies aan de hand van literatuur te typeren zijn. Dit om de groeistrategie van Vopak te definiëren waarna deze in hoofdstuk zes gebruikt wordt om een projectie van expansies van minderheidsbelangen naar de toekomst te maken.

Hierna zal er onderzocht worden wat voor invloed een huidig greenfield project heeft op de financieringspositie van Vopak, dit aan de van financieringsratio’s. Er is gekozen voor een greenfield project (en geen uitbreidingsinvestering of acquisitie) aangezien deze het meeste invloed hebben op de financieringsratio’s. Er zal daarom geanalyseerd of een huidig greenfield project de gestelde maximum- en minimumwaarden van de ratio’s overschrijdt, hetgeen tot gevolg heeft dat Vopak problemen kan krijgen met de vreemd vermogenverschaffers aangezien deze meer risico lopen over het verstrekte kapitaal.

Uiteindelijk zal er een financieel strategisch advies worden geschreven aan de afdelingen

Control en Treasury. Dit bestaat enerzijds uit een conclusie waar antwoord wordt gegeven op

de vraagstelling. Hierin wordt de invloed van de waarderingsmethoden op de transparantie

van de jaarrekening onder Dutch GAAP en IFRS besproken waarna er aangegeven zal worden

wat hiervan de implicaties zijn voor de toekomst. Het tweede deel van de conclusie beschrijft

de invloed van de huidige en toekomstige expansies van minderheidsbelangen op de

financieringspositie. Ook zal er worden aangegeven wat voor invloed deze expansies hebben

op de kans dat Vopak door de expansies buiten de gestelde maximum- en minimumwaarden

van de ratio’s treedt. Anderzijds bestaat het financieel strategisch advies uit aanbevelingen die

voortkomen uit het onderzoek en de daarbij behorende conclusies.

2.7 Randvoorwaarden

In deze paragraaf zal het onderzoeksgebied worden afgebakend voor het onderzoek bij Vopak. Randvoorwaarden kunnen onderverdeeld worden in product- en proces- randvoorwaarden.

Productrandvoowaarden

• Het onderzoek moet voldoen aan de methodologische eisen van de Faculteit Bedrijfskunde Rijksuniversiteit Groningen.

• Het onderzoeksresultaat wordt in een geschreven rapport gepresenteerd.

• Het eindrapport wordt in het Nederlands geschreven.

• De geheimhouding omtrent de inhoud van de scriptie zal nader bepaald worden.

Procesrandvoorwaarden

• De aanvankelijke duur van het onderzoek was vastgesteld op zes maanden: van 1 september 2004 tot en met 28 februari 2005. Deze periode is later verlengd tot eind april gezien de omvang van het onderzoek.

2.8 Dataverzamelingsmethoden

Baarda en de Goede (Baarda en de Goede, 2001, 181) onderscheiden drie manieren om data te verzamelen:

1) Gebruik maken van bestaande informatie (documentenstudie).

2) Verkrijgen van gegevens via schriftelijk of mondeling interview.

3) Verkrijgen van gegevens via observatie.

Voor het onderzoek bij Vopak is er gebruik gemaakt van de eerste twee methoden. Deze zullen in de onderstaande tabel per deelvraag worden beschreven.

Tabel 2.1: Dataverzamelingsmethoden per deelvraag

Deelvraag Onderwerp Dataverzamelingsmethode

1

Wat is de invloed van de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder Dutch GAAP op de jaarrekening van Vopak?

Literatuurstudie / documentenstudie/

interviews / internet / intranet

2

Wat is de invloed van de toegestane waarderingsmethoden van minderheidsbelangen onder IFRS op de jaarrekening van Vopak?

Literatuurstudie / documentenstudie/

interviews / internet / intranet

3

Wat voor invloed hebben de huidige expansies van minderheidsbelangen onder de verschillende waarderings- methoden op de financieringspositie van Vopak?

Literatuurstudie / documentenstudie / interviews

4

Wat voor invloed hebben de geplande toekomstige expansies van minderheidsbelangen onder de netto-vermogenswaarde- methode op de financieringspositie van Vopak?

Literatuurstudie / documentenstudie / interviews

N.B. Onder documentenstudie wordt het gebruik van interne documenten verstaan.

Voor dit onderzoek is er veel gebruikt gemaakt van bestaande informatie, te denken valt aan jaarverslagen, interne (financiële) documentatie als bijvoorbeeld investeringsvoorstellen.

Tevens werd er veel gebruik gemaakt van “VopakInsite”. Via dit intranet is heel erg veel

informatie te verkrijgen over de business, de organisatie, publicaties, de strategie etcetera.

De tweede manier om data te verkrijgen vond voornamelijk plaats in de vorm van mondelinge interviews. Deze interviews zijn gebruikt om kennis, attitudes en / of om opinies omtrent bepaalde zaken boven water te halen. Ook hebben deze interviews de onderzoeker geholpen aangezien er in deze gesprekken er onderwerpen werden besproken waar deze weinig / geen verstand van had.

Voor het daadwerkelijk verzamelen van informatie is gebruik gemaakt van semi- gestructureerde dataverzamelingsmethode. Dit wil zeggen dat vooraf niet volledig vaststaat welke informatie benodigd is. Echter is het ook niet zo dat een ongestructureerde methode is toegepast aangezien er wel voor een deel bekend was welke informatie voor het onderzoek nodig was. Hiervoor zal door middel van gerichte vragen en literatuur de benodigde informatie worden verkregen. Hierbij valt te denken aan het deelonderzoek naar Dutch GAAP en IFRS. De literatuur hierover, Richtlijnen voor de jaarverslaggeving 214.105 en IFRS IAS 27 en 28, de weg naar het resultaat en het doel van het resultaat zijn bekend.

2.9 Dataverzameling in de praktijk

Het verzamelen van bruikbare data / informatie in de praktijk was af en toe zeer moeilijk. Zo was het verzamelen van alle financiële gegevens / jaarcijfers van de verschillende minderheidsbelangen een groot karwei. Sommige minderheidsbelangen hadden geen (door de accountant goedgekeurde) jaarcijfers opgestuurd naar het hoofdkantoor waardoor veel contact met de betreffende belangen is gezocht. Indien deze niet de benodigde data / jaarverslagen ter beschikking hadden werden de cijfers gebaseerd op management rapportages. Hierdoor ontstond er af en toe een verschil in gerapporteerde en werkelijke cijfers. Maar door dieper in de cijfers te duiken kwam het probleem naar voren waardoor alle balansen en verlies- en winstrekeningen sluitend zijn, echter heeft dit de nodige tijd gekost.

Ook was het interpreteren van de IFRS-data en -informatie een lastige opgave. Omdat deze nieuwe accountingmethode bepaalde posten / onderwerpen op een andere manier hanteert dan Dutch GAAP was een duik in het diepe nodig om dit goed te kunnen interpreteren.

Het verzamelen van niet financiële data / informatie ging een stuk makkelijker dan de financiële informatie. Dit komt voornamelijk omdat er een overzichtelijk archief is opgesteld waar elke medewerker vrije toegang tot heeft. Tevens was veel van de benodigde informatie aanwezig op de afdelingen Control / Treasury / Investor Relations / Corporate Communication waardoor deze relatief makkelijk te verzamelen was. Ook was het geen probleem om bij medewerkers van Vopak (welke afdeling dan ook) binnen te stappen voor een gesprek. Dit kwam de informatieverzameling ten goede.

2.10 Typering van het onderzoek

In deze paragraaf zal het onderzoek op een aantal methoden worden getypeerd. Hieronder zullen deze methoden worden beschreven.

2.10.1 Praktijk vs. Wetenschappelijk onderzoek

De Leeuw (De Leeuw, 2001, 70) maakt een onderscheid tussen praktijk en wetenschappelijk

onderzoek. Praktijkonderzoek wordt omschreven als het product van een onderzoek met

daaruit voortvloeiend gegevens, inzichten, methoden en concepten die bruikbaar zijn bij

specifieke managementproblemen. Wetenschappelijk onderzoek kan eveneens gedefinieerd