Vraag nr. 18
van 3 november 1999
van mevrouw RIET VAN CLEUVENBERGEN Schoolboeken – Genderproblematiek
De nieuwe leerboeken Wereldoriëntatie voor het basisonderwijs (waarin onder meer geschiedenis, a a r d r i j k s k u n d e, natuurkunde en de relatie van het kind tot zijn omgeving aan bod komen) leggen wel roldoorbrekende accenten, maar bevestigen toch no altijd de stereotypen van de rol die mannen en vrouwen in onze samenleving spelen. Dat heeft de Onderwijscommissie van de Nationale V r o u w e n-raad vastgesteld.
Vijf leden van de commissie onderzochten de beeldvorming van mannen en jongens enerzijds en vrouwen en meisjes anderzijds in zeven leerboeken We r e l d o r i ë n t a t i e. Ze hanteerden daarbij onder meer richtlijnen uit een Europese conferentie. De sociale verschillen in de samenleving worden wel behandeld, maar het verschil tussen man en vrouw wordt niet uitgediept.
Uit de doorlichting blijkt ook dat de leerboeken alles wat met zorg te maken heeft, nog steeds over-wegend aan de vrouw toebedelen, terwijl de man diegene is die het geld verdient en aan sport en po-litiek doet.
Voor geschiedenis bijvoorbeeld besteden de hand-boeken bijna uitsluitend aandacht aan mannen. Z o bevat een handboek dertig bladzijden over de strijd van de arbeiders voor stemrecht en slechts een halve zin over het vrouwenstemrecht. De leer-boeken tonen dus weinig waardering voor de rol van de vrouw in de samenleving. Zij zijn nochtans bepalend voor het beeld van de volgende genera-tie.
1. Welke maatregelen heeft de minister genomen o m , conform het Pekingdecreet (decreet van 13 mei 1997 houdende de opvolging van de resolu-ties van de Wereldvrouwenconferentie die van 4 tot 14 september 1995 in Peking plaatshad), d e genderproblematiek in de handboeken van het onderwijs aan te pakken ? Werd een dergelijke studie reeds uitgevoerd voor andere handboe-ken ? Voor de handboehandboe-ken van het secundair onderwijs ? Met welk resultaat ?
2. Gaf de minister opdracht om dergelijke studies ook te doen in verband met publicaties vanuit de verschillende andere departementen en Vlaamse openbare instellingen (VOI) die onder
de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap vallen ?
Antwoord
Geregeld is de man-vrouwbeeldvorming in hand-boeken van het basis- en secundair onderwijs on-derwerp van licentiaatsverhandelingen, e i n d w e r-k e n , groepswerr-kjes of andere. Ir-k beschir-k dan oor-k niet over een exhaustief overzicht van alle studies en rapporten die in dit verband in het secundair en hoger onderwijs worden geproduceerd. Het klein-schalige onderzoek van zeven handboeken We r e l d-oriëntatie voor het basisonderwijs door de commis-sie Onderwijs van de Nationale Vrouwenraad is mij bekend.
Een constante in diverse onderzoeken is dat de beeldvorming in schoolboeken nog vaak stereotiep i s. Bewust of onbewust worden traditionele cultu-rele invullingen van "mannelijkheid" en "vrouwe-lijkheid" in leermiddelen overgeleverd. Niet alleen de m a n-v r o u w b e e l d e n zijn doorgaans weinig di-v e r s ; di-verschillen die te maken hebben met s o c i a a le c o n o m i s che ach t e r g r o n d ,h u i d s k l e u r, s e k s u -ele oriëntatie of g e o g r a f i s che herkomst worden door de samenstellers over het hoofd gezien.
"Equal presence for boys and girls in educational material" (Enschede 1997) kwamen, zijn bijvoor-beeld uit te breiden met het oog op een diversiteit aan beelden in termen van geslacht, s o c i a a l-e c o n o-mische achtergrond, h u i d s k l e u r, seksuele oriënta-t i e, enzovoororiënta-t (1. leoriënta-t op heoriënta-t oriënta-taalgebruik; 2 . m a a k beide seksen zichtbaar; 3 . gebruik mensen als acto-r e n ; 4 . stel mensen zowel in pacto-rivé-sfeeacto-r als in hun professionele omgeving voor; 5 . ken kwaliteiten of gedragskenmerken niet eenzijdig toe; 6 . stel man-nen en vrouwen in gelijkwaardige posities en situ-aties voor).
Ik ben ervan overtuigd dat ook leerkrachten kleu-t e r-, b a s i s- en secundair onderwijs niekleu-t hoeven kleu-te wachten op de verschijning van een handboek met de gewenste gediversifieerde beeldvorming. Z i j kunnen met de aanwezige stereotiepe beelden en tekstpassages ook wel aan de slag, b i j v o o r b e e l d door deze gewoon in vraag te stellen bij hun leer-lingen en alternatieven te tonen. Dit veronderstelt uiteraard dat leerkrachten vertrouwd zijn met de genderthematiek en met intercultureel onderwijs. Die leggen roldoorbrekende accenten, zien en be-redeneren een diversiteit aan menselijke verhou-dingen.
Dit vormt een opdracht voor de navorming en de initiële lerarenopleidingen. Leerkrachten (in spe) krijgen dan een kader aangereikt waardoor ze mo-menten van traditionele beeldvorming zien en leren nuanceren. Bovendien kan deze vormingsge-legenheid ook worden aangegrepen om leerkrach-ten vertrouwd te maken met de bestaande (kana-len voor) didactische pakketten en wetenschappe-lijke documentatie terzake. Ook de mate waarin zij als leerkrachten zelf rolbevestigend handelen – wat minstens zoveel impact heeft op de leerlingen – kan dan stapsgewijs en praktijkgericht onder de loep worden genomen.
Ook wens ik erop te wijzen dat ik – net als mijn voorgangers – initiatieven heb genomen in sa-menwerking met de minister voor Gelijke Kansen om leerkrachten te ondersteunen bij het werken rond gelijkekansenthema's. Zo werden reeds tien kinderboeken uitgebracht (voor de lagere school) en de cd "Groot Gelijk" (voor eerste graad secun-dair onderwijs), telkens met bijbehorende onder-steunende lesmappen. Eind oktober kregen scho-len secundair onderwijs de educatieve map "Ik ben wie ik ben" over seksuele oriëntatie toegestuurd. In de toekomst zullen ook andere stimulerende ac-ties vanuit de overheid worden opgezet.
Met betrekking tot het tweede deel van de vraag rijst enige onduidelijkheid. Ofwel word ik geacht aan andere departementen en VOI's van de
