Vraag nr. 112 van 9 juli 1997
van mevrouw GERDA RASKIN Zwaarlijvigheid – Preventie
Volgens een studie van de We r e l d g e z o n d h e i d s o r g a-nisatie (WGO) is zwaarlijvigheid een ernstig pro-b l e e m , dat een verhoogd risico oplevert voor onder meer suikerziekte, h a r t a a n d o e n i n g e n , b e r o e r t e s, sommige kankersoorten, g a l b l a a s a a n d o e n i n g e n , problemen met gewrichten en spieren en ademha-lingsklachten.
Volgens medische specialisten wordt er te weinig aandacht besteed aan dit gezondheidsprobleem, waarvan de gevolgen als even ernstig moeten wor-den beschouwd als van het roken.
Volgens studies blijkt ook in Vlaanderen zwaarlij-vigheid toe te nemen.
Nochtans kunnen er een aantal maatregelen wor-den genomen die in de eerste plaats te maken heb-ben met een preventief beleid inzake eetgewoon-ten en lichaamsbeweging, onder meer door het normeren van maaltijden in onderwijsinstellingen en bedrijven, door het verder uitbouwen en onder-steunen van (buitenschoolse) sportbeoefening en door het sensibiliseren van de bevolking voor een gezonde en evenwichtige voeding en voor lichaamsbeweging.
1. Bestaan er cijfers over zwaarlijvigheid bij jonge-ren en volwassenen in Vlaandejonge-ren ?
2. Bestaat er een normering voor maaltijden in bedrijfs- en schoolrestaurants ? Wie is terzake bevoegd ?
3. Is het probleem in het kader van een evenwich-tig gezondheidsbeleid dermate belangrijk dat er aan sensibiliseringscampagnes wordt gedacht ?
Antwoord
1a. Zwaarlijvigheid bij jongeren
De Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Jeugdgezondheidszorg heeft in mei 1996 een volle-dige studiedag gewijd aan "Vo e d i n g, eten en eet-s t o o r n i eet-s eet-s e n " . Op deze eet-studiedag werden onder meer volgende belangrijke epidemiologische gege-vens voorgesteld.
– Op basis van een onderzoek van 150.000 kinde-ren tussen 3 en 8 jaar in het schooljaar 1993-1994 kon worden geconcludeerd dat de laatste decennia de Vlaamse kinderen groter en zwaar-der geworden zijn. In absolute cijfers gaat het op de leeftijd van 8 jaar om een gemiddelde toe-name van 1,5 tot 2 centimeter in lengte, en een gemiddelde toename van 1,5 tot 2 kilogram in gewicht.
– Eveneens op basis van dit onderzoek kon men besluiten dat de Vlaamse kinderen van de leef-tijdsgroep 3 tot 8 jaar gemiddeld genomen niet zwaarlijviger zijn geworden dan hun leeftijds-en geslachtsgleeftijds-enotleeftijds-en van 20 jaar geledleeftijds-en.Ander- geleden.Ander-zijds is wel vastgesteld dat de extreem obese kinderen nu zwaarlijviger zijn dan de extreem obese kinderen van 20 jaar geleden.
– In de literatuur werd recent een overzichtsarti-kel gepubliceerd van alle Engelstalige artioverzichtsarti-kels die in Amerikaanse en Europese vaktijdschrif-ten werden gepubliceerd tussen januari 1970 en juli 1992 en die op een longitudinale manier het verband tussen het vetgehalte op kinderleeftijd en op volwassen leeftijd onderzochten.Men kan hieruit besluiten dat de detectie en preventie van obesitas bij kinderen belangrijk is ter voor-koming van obesitas bij volwassenen, met de hieraan verbonden cardiovasculaire risico's. Men moet zich realiseren dat in het allerbeste geval slechts een goede 40 % van de volwassen obesitas kan voorkomen worden. Uit deze cij-fers blijkt dat de preventie van obesitas bij vol-wassenen nooit efficiënt kan zijn zonder aange-paste voedings- en bewegingsopvoeding in de kindertijd.
Hieruit blijkt dat efficiënte preventie en gezond-heidspromotie niet kan zonder voorafgaand longi-tudinaal onderzoek, waarbij de relatie wordt bloot-gelegd tussen gezondheidsparameters op kinder-leeftijd en belangrijke pathologieën op volwassen leeftijd.
Het Medisch Schooltoezicht (MST), met zijn perio-dieke geneeskundige onderzoeken voor alle Vlaamse schoolgaande kinderen, biedt een uitste-kende basis voor dit longitudinaal onderzoek. De Koning Boudewijnstichting en het Belgisch Olympisch en Interfederaal Comité (BOIC) heb-ben enkele jaren geleden het witboek uitgegeven over de fysieke conditie van de jeugd in België. Het algemeen besluit was dat de fysieke conditie van de jeugd achteruit ging, waarna een aantal belangrijke maatregelen werden genomen, w a a r o p verder wordt teruggekomen.
1b. Zwaarlijvigheid bij volwassenen
Over de epidemiologie van de obesitas bij de bevolking is weinig bekend. Daarom heeft prof. d r. G. Moens als arbeidsgeneesheer en epidemioloog bij de interbedrijfsgeneeskundige dienst Idewe in 1994 een wetenschappelijk onderzoek hieromtrent g e d a a n . Op basis van een databestand uit de arbeidsgeneeskunde van 59.081 mannelijke en 47.414 vrouwelijke werknemers, was het mogelijk om de verdeling van obesitas bij een uitgebreide steekproef van de werkende bevolking in V l a a n d e-ren te beschrijven en de samenhang te onderzoe-ken met factoren zoals geslacht, l e e f t i j d , b e r o e p, rookgedrag en ziekteverzuim.
De belangrijkste bevinding uit dit onderzoek bij de Vlaamse werkende bevolking is hoge prevalentie van overgewicht en obesitas : tot 49 % bij mannen en tot 32 % bij vrouwen.
2 . Wat de hygiëne betreft in de restaurants in het a l g e m e e n , ligt de bevoegdheid bij de Eetwarenin-s p e c t i e, die reEetwarenin-sEetwarenin-sorteert onder de federale miniEetwarenin-ster van Volksgezondheid en Leefmilieu. Bij voedsel-toxi-infecties wordt overleg gepleegd met de pro-vinciale gezondheidsinspecteur van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
In verband met de schoolrestaurants heeft de schoolarts enkel een adviserende taak, die niet bin-dend is, volgens het besluit van de Vlaamse rege-ring van 30 juli 1985 betreffende de verplichtingen en de opdrachten inzake medisch schooltoezicht en houdende de erkenningsvoorwaarden en subsidië-ring van equipes en centra voor medisch schooltoe-zicht (gewijzigd bij de besluiten van 19 maart 1986, 29 juni 1987, 1 3 juni 1990, 19 december 1991, 1 8 november 1992, 20 juli 1994 en 19 december 1996, artikel 13, § 1, 4 ° ) . Het besluit vermeldt als taak voor de schoolarts onder meer : "het verstrekken van adviezen aan ouders en school in verband met preventieve gezondheidszorg, inzonderheid op het gebied van hygiëne, v o e d i n g, s c h o o l m a a l t i j d e n , v e i-ligheid, lichamelijke opvoeding en sport".
3 . Het probleem is zeker dermate belangrijk dat vanuit het gezondheidsbeleid sensibiliseringspagnes worden gefinancierd. De projecten of cam-pagnes kunnen worden onderverdeeld in drie soor-ten : bevorderen van een gezonde leefstijl, v o o r k o-men van gezondheidsschadend gedrag, werken aan een gezondheidsondersteunende omgeving.
Hierna volgt een overzicht van de gefinancierde projecten in de voorbije 5 jaar.
– Het eerste Punch-project in 1993 was gericht op 14- tot 18-jarige Vlaamse jongens en meisjes en was gebaseerd op een op Europees niveau uit-gewerkte testbatterij. Het project had mede als doel de fysieke fitheid te evalueren van de Vlaamse jeugd.
– Het Punch II-project (eind '94 - begin '95) richt-te zich tot de leeftijdscaricht-tegorie van 6 tot 12 jaar en ook tot de leerkrachten, begeleiders en ouders. Het had ook als doel de jongeren aan te sporen om een actief leven te leiden.
– Het Punch III-project in 1995 richtte zich tot 12-tot 18-jarigen. Hier waren drie belangrijke pij-lers : meten en wegen, bewegen, voeding.
– " Voeding en beweging voor migrantenvrou-wen" is een project dat liep van 1993 tot 1994. Het was enerzijds gericht op het bewerkstelli-gen van een gedragsverandering waarbij onge-zonde voeding wordt beperkt (minder vet en s u i k e r s, kleinere hoeveelheden per maaltijd, gezonder koken) en anderzijds op het stimule-ren van bewegingsactiviteiten voor deze doel-groep.
– Het Gezondescholennetwerk van Proges (Ve r-eniging voor Promotie van Gezondheid op School) loopt van 1992 tot eind 1997.
De basis werd in 1984 opgelegd door de WGO ( We r e l d g e z o n d h e i d s o r g a n i s a t i e ) . Vanaf 1992 startten de W G O, de Europese Gemeenschap en de Raad van Europa (RvE) het Europees Netwerk van Gezondheidsbevorderende Scho-len (EWHPS). Ook Vlaamse experts leverden een actieve bijdrage tot de ontwikkeling van het c o n c e p t , mede op basis van ervaringen opge-daan via de GVO-projecten (Gezondheidsvoor-lichting en Opvoeding) onder toezicht van de Stuurgroep GVO in het onderwijs.
Het project richt zich op interdisciplinaire s c h o o l t e a m s, netoverstijgend en van alle niveaus. In eerste instantie (eind 92-94) ging het om een beperkt aantal teams die betrokken zijn in een proefproject met 12 scholen (6 basis en 6 secundair) en in een later stadium werd het pro-ject opengesteld voor alle Vlaamse scholen. Naast de scholen richt het project zich ook tot de medewerkers van schoolnabije diensten, zoals PMS, MST en pedagogische begeleiding. – "Vijf maal per dag" is een project dat gericht is
Het onderzoek wil het effect nagaan van een gecoördineerde aanpak door huisartsen in een lokaal preventieproject op het voedingspatroon van gezinnen met schoolgaande kinderen. De meer specifieke doelstellingen is het berei-ken van een dagelijkse consumptie van vijf por-ties groenten en fruit voor elk lid (ouder dan 2 jaar) van gezinnen met schoolgaande kinderen. Het project startte in 1995 in Kontich. De veld -verkenning zal worden uitgebreid tot bejaarden (die als grootouders een belangrijke invloed hebben op de kleinkinderen en ook vaak betrokken zijn in de opvang), vrouwenorganisa-ties, steuntrekkers, handel en horeca en huisart-sen.
– "Snugger ontbijt" is gericht op alle leerlingen van lagere scholen, hun leerkrachten en ouders. De afgelopen 4 jaar werden ruim 31.500 leerlin-gen in 290 scholen bereikt. Het hoofddoel was de kinderen, maar ook de ouders en leerkrach-ten bewust te maken van het belang van een evenwichtige voeding, meer specifiek van het o n t b i j t , dat het gezonde en gezellige startsein moet vormen voor een nieuwe dag. Een peda-gogisch dossier voor de leerkracht en een werk-boek voor de leerlingen worden verspreid in de MST/PMS-centra en in de scholen.
– Gezondheidsvoorlichting in de media : k w a l i-teitstoetsing en bewaking, een project in 1993-94 door de Wetenschappelijke Vereniging voor Vlaamse Huisartsen, met als voornaamste doel de journalisten te bereiken in de brede pers (kranten, weekbladen, maandbladen, tv, radio). – "Gezond en rijk of arm en ziek", het
zogenaam-de GRAZ-project, dat loopt van 1995 tot 1998 wil de informatie, via het infocentrum GVO -LCM, tot bij de laaggeschoolden brengen. Veel gevraagde thema's zijn preventie van rug-k l a c h t e n , omgaan met stress, gebruirug-k en mis-bruik van geneesmiddelen en veiligheid, zieken-fonds en problemen met de formaliteiten van de ziekteverzekering.
– "Samen aan tafel", van de Vlaamse Kankerliga (VKL) : actie rond gezonde en lekkere school-maaltijden.
– In verband met diabetes II, waar toch ook heel dikwijls een gewichtsprobleem bij is en een ver-andering van het eetgedrag dient te worden a a n g e l e e r d , lopen ook nog twee projecten,
waarbij opnieuw vanuit de wijkgezondheidscen-tra speciale aandacht gaat naar de maatschap-pelijk zwakke groepen (bejaarden, l a g e r geschoolden en de migranten). Het is ook de bedoeling om na drie jaar een interventiemodel voor te stellen, dat niet alleen toepasbaar is in het kader van een wijkgezondheidscentrum, maar ook door individuele gezondheidswerkers in de eerste lijn kan worden gebruikt.
