SIGNATUUR
MICROVO M :
SHEL F NUMBER MICROFORM:
MMETA 0628
BIBLIOGRAFISC H VERSLAG BIBLIOGRAPHIC RECORD
MOEDERNEGATIEF OP LAGNUMMER:
MASTER NEGATIVE STORAGE NUMBER:
I
MM69L-OO loaSteengracht, 11.
De berg der pagoden I door H. teengracht. -Haarlem: Oe Erven F. Bohn, 1902.
- 232 p. ; 20 cm
Signatuur \~tn origineel / 'helf number of original copy:
Mee 2215 N
Signatuur rnicro\orm / "heIr nurnber microforrn:
:\1 META 0628
Filmsoort / Size (~rfill1l :
Becldplaatsing / Image placement:
Reductie moederfilm / Redllctioll master jilm :
Startdatum verfilming / Dateji/ming bega" : Camera-operateur / Camera operlitoT :
16mm OMIC / IIB
I : 1 2000
r'l)
DE BER' G
I DER PAGODEN
DOOR
H. STEENGRACHT.
HAARLEM,
DE ERVEN F. BOHN.
1902 •
1 1I11111111111 1~)lj~~mil~ll~j][~
00240653111111111111111
o6~ 619 x
DE BERG DER PAGODEN.
cc _
DE BERG
DER PAGODE N
]))OR
H. STEENGRACHT .
. ... , ...... .
:~·\~-J.tjÎ( "l~~;; .
.. ~ 1 ~I'
-t .:- 'tOOIt lil
i. ~
" l.1.',tr)..
nvot~~
HAARLB1.
DE ERVEN F. BOHN.
I.
Het was eerst laat in dnavond toen de stal- jongen van mijn vriend \Villy Denncr mij in het ge- zicht bracht van cl verlichte voorgalerij van diens klein opzichterhllisje. W hadden per brief af- gesprok n, Willy en ik, dat welkaar zond n begroet('n (bij mijn aankomst), zoodra een van ons den ander h t eerst uit de vertc in 't o-e- zicht kreeg, nam -lijk met twe saluutschoten van een geweer of revolver; en we hadden er, in de opgewonden blijdschap over het weerzien, en soort van cordiale> weddenschap van gemaakt wie van n beid n de h ste vrienden-o gen zou b _ zitten en den ander h t eerst ontdekken. Dat had me nn nogal benieuwd. Een hf'elen tijd, htsende l)Ver den slingerenden, afschuwelijk one'ff, n berg- weg, op de hoog-e tilbury naast den staljon . ...,en, had ik er met een eenvoudige lichtf' ontroerinO' aan zitt n den l'en ho die ontvangst wordcn
2
zou. ZOU het altijd n06" diezelfde ,ruitig en ont·
vankelijke, listige en goedhartige, prettige n bescheiden \\ illy zijn van de Ddftsche studen- tenjaren? Zeker wel niet. I Iet eenzame werkleven in d' theelanden zou hem wel wat karaktervolIer, maar ook wat kleurloozer g 'maakt hebben. Toch kon ik dat uit dien brief niet .zien; cr st)ra!~
een toon uit die meer dan Jewoon hartelijl-- gastvrij wa ; in den ecnvoudio'cn stijl, as d,' aand nlij ke, zui ver·<Te honden bekoring van een niet-banale vriendschapsherinnering k lcl.'_l1, zonder melancholie levendig gehuuden door een innerlijk-sterken, wel Jiepen geest ... En nu deed het me wl1'k ,lijk genoe'ten Jat, duor hd
n verwacht-late Ull r van aank Olllst, ik van ons tweeën het eerst het saluutschot zou ~unl1en
Jossen. Er zijn veel van die kleinigheden, dacht ik ná, die slec.hts wachten up ('en gdl:'benhcid waarin wij zonder preoccupatie en volkull1en met on' hart leven, om zich te verl1Cffen en wat grootere beteell.l1is te hijgen. Glimbchel1l1 in het donker van den pik:marten tropennacht haalJe, il' met zenuwac Hige h.lastrllkjes
mUn
cit)- bag uit de box onder de bank, om mijn revulver'r uit te nemen. Terwijl ik laaude, vrueo' ik Jen jongen of de L1ntaarnlichten 'all het rij- tuigje niet in mij nheer' s voor ~alerij gLzien kOI1-
3
Jen worden, en hij kgde mij uit, dat uit door de bizundere Ji"·.lill_· van het terrein en de richtin·.~ ~ ~ r
waarin we op het oogenblik reden onmogelijk kon. :vraar hij had nog niet uit<resprok 'n, en ik mijn vin<fer al aan den trekker, toen er plotselina een -lreunelld salvo van uit de richtino' van de verlichte vooro-alerij los knetterde , gevolgd door de dav('renue, ver wegroll nde echo's langs de bero-en in het rond.
'" crwonderd en teleuraesteld keek ik in h t donker den inlander aan. "I lebben ze 't nu toch gezien I" vroeg ik in het gebrekkig Maleisch, dat ik an uit mijn jongensjaren 1100-had onthouden.
"Kan niet, tueän" antwoordde de Javaan; maar laconi'k er achteraan: "misschien het geratd van cl, wielen over de steen en van den weg."
Rondom was de herg-nacht van een diep-sonóre
stilte, :.tllr en het geknerp en geboll van de sterke dunne wielen langs en over cic: steenen en het klopklappen van de hoeven hoorde men fijn-helder opgcluiden, met dat eigenaardige timbre, waar- aan men hoort, dat de klanktrillingen bijwnder ver dragen. Ik moest lachen om de, toch ook zoo voor de hand lio-gende, Ii t waarmee die 'Willy me weer gedupeerd had. I Iet was nog de ouwe, getrouwe trek di hem al in Delft karakteriseerde:
het vernuftig - vriendschappelijk -- dupeeren
4
in kl ine dingen van z'n club- en fuif-geno ten.
Dikwijls kon hij llf'el gestig zijn in dat genre en ons 'n geducht.helachelijk fi~;unr laten slaan;
waarom we dan iet! reen die Ol t hem in aan- raking kwam ~chc.;tsenclerwijze plachten vo r hem
t waarschuwer, als voor een liederlijl' sujet ...
Toen, daar er in de verre stilte no?" een schot viel val' uit de voorgalerij, vmg nd, verw nderd dat er geen antwoord kwam, - schoot ik de zes schot n van mijn revolver achter elkaar den nacht in, zoo vlug- als maar kon na elI-aar. driftig ('n woed ncl-kort. [',n dadelijk daarop sch(lot er een harbaarsch f'n onhcrl- nbaar g 'huil als 'n bral- l"nde vuurpijl op in d kristalkn berg-en-~onori
teit, als supreem vn'ugdebetoon en Leken van verwelkoming.
,,\Vi zijn die anch-en die hij mijnheer zijn?"
vrc e~ il- den inla ldcr naast mij. Hij wist zich de nanwn niet meer te herinneren, maar de een was en employé van het thecland "Tji-Salal'" - "hier- naa. t", zei hij nota IWll" I - en dr' ander "',IS, meende hij, een post-amhtenaar \'an o(+aho 'mi . . Zo -zo " lachte il- in mijzelf. ,.mijnheer schijnt h t clad lij k al weer g-etrufr, 'n tc' h bhcn nwt Z'Jl
"milieu"! jeezen , naar 'n wild"rnis als "Tji-
! )oerian", 'n dan dadelijk vriend n hehben die maar e\'cntj s van "hiernaast", .,Tji- alak" en
'uekaboemi nllta bene, verkomen om je te be- zoe ken I" .. _
I Iet was een olJmerkelijk en en opgemerkt feit, Jat Willy Dennel' altijd veine had. Niet alle 'n in het hazardspel en in de liefde - (want zij die l11eenen, dat Jeze twee in I ct succes elkaar buiten sluiten, \ 'eten klaar blij kelijk niet noch van het t'ene noch van h tand re af) - maar in all s wat men maar bedenken kan. Er was 'n uitzon- J 'ring, dat is zoo; het examen. Maar da::t.rin had hij wijselij k de c 'r aan zich geh ud n en cr zich nooit voor ingespannen of opgecYeven ; en ik weet waarachtio' ni ,t of hij après-tout cIaarin niet het verstandigst heeft gehandeld, voor zich- zelf.
I lij was als • ~ sieesd student naar InJië (YecYaan 'J h h J waar zijn vad r het geschiher had gevoncIen hem zoo gauw mog,'IUk bij zich op Je thee-onder- neming te nemen om hem te conserveeren voor
\'crder "studie" -beJerf. a een briljanten en ga- lanten studentc\ltijJ van drie jaren, waarin hij nauwdijks 'n bock hau ingezien, ofeen college- zaal, waren dus niet cle jaren g komen van on- guur en geest loos harJ-blokk n om verloren studie in te halen, maar was in plaats daarvan ecn ~'ezond en krachtig leven begonnen in ecn koel klimaat en een prachtig land, en terwijl
6
lv~m een g-evestiO"de positi , onafhank lijkheid en welstand wachtten. OvcriI'Yens gillO" hij er hcen met zo 'n verbazenden voorraad herinnerin' c en van grappiO" , dolzinni,~e, onvergetelijl-e avon- turen, dat hij desno us daarop alléén wel p.n heel verder I ven van ru:tig en o'ezond thee- planten kon ter n.
En nu, alsof de fortuin alles volkonJcl had willen mal-en, - midden in dat "cqz-stc on her- bergste". zooals wij tegenov r hem z'ijn theeland
"Tji-Doerian" ~ woon waren spott ~nc1 te hen e- men, midd('n in de.' bosschen van dien uithoek van Java tusschen den Tji-. alak eden Tji-Liman, tussch n de bergtopp 'n dC' adjira en d Bong-- kok ten 'oordl'n en dp rivier de M:ll1tlocr en de Kiara-goenak"tens ten Zuiden; cen land waar bijna (YPcn sterveling woonde; waar no T mass:\'s tijgers leefdf'n; het lluisterste Bantam'; midden in zoo'n onbewo nde wo'stcnij van lw'ch en rots kreeg die kcrel no); bezoek van vri('nden, Iit' dag-reizen uit <1(' buurt woonden, en <.bar dan toch 001- hun zaken moest' n hebben! Overig- ns begrecp ik er niet veel van. Indisch· onder<T - schikte ambtenaars zijn mecstal geen milliona;rs, en reizen in Indië is duur ... Maar we rcdcn hier het erf nu op. en de drie millionairs kwamen me in hun hemdsmouwen te~emoet stormen.
7
Ik merkte op, dat ze al wat aanO"eschoten waren Behalv \\ iUy hcrkcnde ik dadelijk Lex Wijnmalen , en nu sehoot het me ook in eens t binncn, dat die O"csjcesd was en door protecti in Indië bij de p sterijen en telegraphie was gel-omen. Het was nu 'n vC'fschrikkelijl- lawaai.
Le, - \-iel me dad lijk om d n hals, en \\Tilly be- we('r\.le van loutcr aandoening vijf minuten lang niets anders dan dat het "walglijk aardig" van mij was om hem in dit "erO"ste onherbergste"
zo in ens maar tc komen opzoeken. Daar z aan~""·. choten waren, mest il- dadelijk .,bruder- schaft" met z cl rin k:r'n, el1 er werd een ïo-vivatj gezongpn; tocn e rst kreeg il- geleg nh id met den derden jongenman kennis te makcn. iaar hij I-cndc mc al: "nag I lans", zei-d i, "ken je me niet meer? Ik ben U'11 1-enni van de scha 1- hanl n; niet van de C 11lege )anl-cn; .'. ieb Lc .. mhruggf'''. \\'('1, dat waren verrassingen. Irt eerste lIlr raal-t 11 we niet uito'eschreeuwd tc<ren
'"
('Ikaar over al cl dingcn die g en uitst J konden lijden: ho zij I ier I-wamen, hoe ik hier wa gel- mwn, ho' ik het in Inl..lië ,-ond, dat \ illy nog- altijd even listig en vals eh wa , dat Lex nog- <J.ltijd eV\.!11 dronken was, dat "Tji-T oerian"
een land was waar gP n gat mcer achter was, dat "Tji- alak" evenmin c n land wa , dat Indië
heelemaal geen laml was, en dat Delft hèt eenige Land was. Ik lachte me tranen van onbedaarlijke pret, bij dit fraaie ouwenvetsche tooneeltje. Ik had (Tedacht, dat de ontvanO'st ondanks alle har- telijkheid toch bedaard en ernstig zou zijn, dat we elkaar zouden toespreken als mannen die door de ondervindinO" van veel leed en han.lvochtiu·- heid ecn zekere vaste practische wijsheid over zich hebben gekregen. En il- dankte in mijn hart herhaaldelijk de omstandigheid, dat zij door het wachtcn op mij langzamerhand 'n beetje dronken waren geworden, waardoor die goeie ouwe Delft- sche .,fouguc" ong twijfeld was naar boven ge- komen, nu ze een oude studie- en clubrrenoot ~ van zoo ver en in ZOO'(1 wildernis als deze ston- den te ontvano·en.
Einllelijl- zá.ten we; om de ronde tafel onder de ellendiae petroleumlamp; en onze ontvan<Tst-cham-~ pagne was we('r vervangen door de whiskey-suda.
,,:\laar waarom ben J' e zoo laat ,rekomen
""
'Han. We zitten hier al drie uur te wachten."
., \1, je no r wat later was lr h komen" zei , Sic1. t"
L embrug-ge, .,dan was je ten minste Lex onder de tafel tegengckol11 11."
.,Ja maar Han ,je haalt het in hoor", schre lIwue Lex, .. je w et wel, Delftsche mos; overal houJen we die in eere."
"Per-se Lex, je ho ft me ni t te dwingen hoor, ik ben geradbraakt O'enoeg door dien h· len dag. Zeg. maar lui, is 't igenlijk niet gevaarlijk om bij donker nog- zoo rond te rijden hier in dit land? Ik vroeg aan je staljon~en of
r ('reen tijgers waren te vreezen , maar hij zei, dat het hier zoo veilig was als op Batavia."
"Don't speak about his tellings and mallJlerS in Dutch, Hans", onderbrak mij "\ illy echter plots ling, terwijl ik, omziende, meende iets gJlliperiO's te bemerken in de wachtende hou- ding waarin de jongen schuin achter ons zat, op z'n matje, met z'n talieapi over de knieën;
.,1 believe he undcrstands Dutch, and I suspect him to be a villain. The danger, if there is any, are not thc tigers , but the inhabitants".
.,Och kom!" riep ik verbaasd en ong loovig uit. .,Is 't waarachtig? Hoe is dat mogelijl-, in hct .,beschaafde" en rll~tigc Java. I hier dan geen politie, ah. Jat bek 'nd is?"
"Dàn't speak in Dutch, IIan ", zei \\ïlly echter nog eens met nadruk. En na even in de Engelschc woordjes rondgezocht te hebben, vonu hij het beter om dit hakl-elend <fesprck in onmachtig Eng lsch maar kort af te breken met een geheimzinnig maar v elbcteckend: .,1 will tell you to-morrow ... We art.: in Bantam, yULl kno\\' ... Do you understand?"
10
Ik bleef hem en dC' andC'rt'n f'chter nadenkcnd en v rwonderd aanzi"n. \\'as het mo,rf'lijk! In een totaal g-cënr gim ntc,prd lc:.nd al. Java? En terwijl men cr in de officieel w reld ni"t van wist? En in hor'vcn- wa: dit nl1 waar? \"as r dadelijk g-evaar? Dan had \Yilly toch mocten waar- schuwen tl'g-en mijn o\,prl- men. Ik I egrccD de
tegenst(~lling- ni t van hct med '~ed cId, met dl' gulle 'n onl 'zlll'o'dc fllif in dezf' open voor.rall' rij , bij avonel. .lo(>st dat cen mop voorstellcn ~0l11s?
i b Lf'('111hrllg-~e Z;1g w; arschijnlijk mijn on,..;c- rllslh iJ) 11, loor die rnwe C l1\'erschilligr> l"vens- opvatting die I ct arbcidcn onder onh ·.;chaafd volk r '11 en onder ruwe en gcvaClrlijk natl111rS- gestc'hlh 'c!f>n ~c ft,) bral' hi' n m.;ch uit. in het Hollal lsc 1, (waar. chijnlijk nuit 0\' 1'1110 dig.,
cr~ncri en omdat hij Eng l'ich noch kon spr.-k n noch v('rstond):
"La' t ,ht \' r lomdc "crraderstrol1if' dan op·
donderen \Villy; w' kunnl'l1 toch Z PI niet cl n h 1f'11 avond op ·Ik "an onz~ woorden passcn".
" Tce . n .c", zei \\ ill), ,wC' hchh nhm imm 'rs telkpns nOf)di~"'. iaar L ... · nam bijtijds hand ie, alle 'rnstig karaktcr a tn hct g~spr ]. :tf, drJor over den verondt'rstelden to stand . n 1110p tp.
tappen ('n te bewer n, dat \\'illy dáár)m drie betr Lm'bare vrienden h:ld t~ log·'ercn gewaagd.
I I
Er v 19-de een vri nclschappelijke handtastelijk- Iwid tusschen d n ~a th er en d_tl log-é, terwijl ik ondertnsschen van ieb dc becle geschiedenis van de coincid~ntie' van ns drieër aanw zigh id op "Tji-Do rian" te weten kwam.
v\
illy had hun~I'<;chreven d<'..t "Hans teengracltt" bij hem kwam logeeren . of zij nu 66k niet tegelijkertijd verlof kond n krijgen) dan zoudcn zij cr n g w er n
"n I II 'cn ouwen boel v~n maken. 'ou, zulke ge- I 'O'enhedcn kwamen z()6 zelden voor, zei ich
h
mct een naïef-blijdcn vri ndscha shlik naar mij, dat je j kunt b"grijpcn hoe ze beiden dadelijk vcr! f hadden gevraagd; hij voor een wc k, maar Lp.x maar ,"oor vijf dagen. ,.En h gaat 't nOIl met jou, om'e j 1ngen. ver "I 'es wat; ,\cetje nog
\\' I hoc 'YC altijd samen .. r0overtje" . pecll n in dc dllin{'n? in Den ITaag? Ik heb altijtl zoo vaak aan dic heerlijke tijden gedacht"; - en dir ct waren W ' midden in ti,.. jnngpns-h rinncring-en.
• ieh Leem brugge was cen boez m vricndjc van mij gewest in D, n I laag. ('n het was me op dat oogenhlil t,. moede, als')f wc n oit lang van elkaar g 'sch il\cn geweest war 'n. Twaalf jaar warcn cr undcrtu sclwn voorl ijgegaan, maar ï· verl eeldde mij 'lOg llienz 'lfden trouwen, aan- hankclijkr'n) teervricndelijk n specl~eno t voor me t{, hcbh n. al.·of h t Ic'v n on O'een van
tweeÈ!n veranderd had in onzen maatstaf van sympathie. Ik st Ile 111U vo r hoe een uitstekend kameraad men aan zoo'n mooi gaaf karal t r hebben mocst in een gevaarv I le.'en, in moei- lijke omstandighcden, en ik kreeg den lust 0111 den moed te hebben wij voorgoed mct h('111 crgens in Ieze wildernissen te begraven, af<;tanu te d en van alle beschaving, van all kunst, van alle reëele maatschappij. \,vat 'n pracht van 'n kerel hadden hier de ontbering en de wilJ\. mis ge- deeltelijk aeconscrvccrd, gedeeltelijk gemaakt!
'n ] TrI van g. ud, 'n man om je he 'Je leven alleen van te hûuden. De klank van z'n diepe ruwe stem en de klare hlauwe kleur van z'n trouwe warme oou·en maakten me opmcrkelijk stil op dat oo"·enblil van den roezemoezigen fuif-avond. til zat ik te glimlachen, mct den droom nog in mijn oogen, als hij alweer uitge- praat had over duizend dingen, over z'n harde
w rkleven, z'n roemloos, gewoon lcven zonder
\'erhef~ nlle mom 'nten en zOllder hartstocht, ol grofheid, dierlUkheid, maar vol mooien levens- moed. En een twijfel kwam even in mij naar zich laten verlantr 11, of deze eenvoudige trouwe
leven~mo d zonder ophef en bescha ing, diep in de ontb ring van het gelukkige abstracte licht van al onze cultuur en fijn-intieme psrchische
sam n-leving, - dat wat ns in Europa het leven alleen nog maar zoo waard doet lijk n,- of dit eigenlijk niet te verkiezen was boven. mijn m t zoo ve I verschrikkelijk v rdriet en mtput- t nden last m e voort~ drag n thisch-esthetisch
"onver<yankelijk" bezit.
Maar men merkte natuurlijk dadelijk mijn af- g trokk nheid ol, 11 , haar tocschrijvende aan de mededeelingen van \Villy over de omringende fYevaren" werd ik er een oorrenhlik verschrik-
"0':> ( . . , ~
keI ijl- mee g plaagcl. Ik volg Ic echter lachend hun voorbeeld en :..:-ooide mijn jas uit, str opte dc hemdsmouw n op, dronk mijn vol o-las in een lanrre tel .. " uit, en liet me door den jongen op-
nie~w
bcJienen Ondertusschpll was het bij eenen 're\\orden en begon het recht gezellig te voelcn~1
dat . tille nacht-omstaan, met die drie lui in hun 111chti'Te Incli chc kleeren, in luie houdingen in hun schommC'lstoelen hangend. Ik begon den invl ed van de whisl- y te vo len en entonneerd('e"n bel-end Delftsch clrinkliedje uit onzen tijd.
[kt clrui. chte clatlelijk uit dri' rnthoLlsiastc mon- tIen in de sonCJre stilte van cl Tl b rIT-nacht, maar to n h t uit wa , had 't on in ('en ietwat lui- weemoedio--fantastische stemming gebracht, en zoo werd de fuif wat rtlsti(Ter, genotener en hartelijkPr.
Het wac; deze wending van cl· nacht-stemming
die on, aan het verteIl n bracht, het chte klets- vertellen , m t cel fantasie, dàn weer met veel flauwe grappen, Lx, die al een beetje in de be-
Jl d nland 11 woonde, had niet zoo veel te ver- reIl 'n en zat meer moppen te verzinnen over allerlei sexueele avonturen die hij gehad moest hebb n, als men hem g luofJe. Maar Si eb n 'v\ïIl y hadd(-,Il allerlei ver hal 11; van o'eweld, en doortasten db id, list en crevaar; woeste dingen van wildernis en beesten· bestaan, die me soms een rilling over het lijf joegen. Zoo was 'r o. a
e n verh:. al van \\ïll y over een zl:keren P:1<Toden ber,u, niet ver van "Tji D erian", waarover Sie1) )01.. bet een en ander wist mee te praten. Ik Jette er niet zoo erM' op, op dat OO<Tcn blik; het verhaal leek me 110;al erg "mechanisch" en fan- tastisch. Eerst later op den nacht, toen het wai"en, drinken n vertellen mijn zenuwleven uiterst door- schijnenJ en ontvankeliJ'k hadden uemaakt dron" b I r, de Pagoden-ber' tot mijn aandacht door, en werd zoo - daar ik het was die later het plan en de leiding in de op 'ratic), opwierp en aan mij trok - de interessante clou van Jièn fuif- nacht n van ons verbJijfte "Tji-DlH:rian". \'oor- c('rst bleef ij" echter welLehaaO'liJ'k b '''edompeld b in het gezellig e luistuen naar de "con tes cruels"
van de beide thee-planters, en, daar ik opmer! te
Jat zr' met voorliefde de meest griez..:!lige avon- luren uitkozen en op d meest zonderling-e details het h ufJlicht pleegden te doen vallen, verbrak ooI" ik bij tLlsschenpoozen mijn luisteren om en of andl!r vreemd en geheimzinnig verhaal te doen, uit miin ruime litteratuur als de theoretische
J
bev ,~ti!Tin~ a~ngehaald van wat zij daareven
als practische ondervondcnheid hadden verteld.
Zoo l-wam het, dat, en zeker omdat hun ver- halen zoo zoetjes aan opraakten èn omdat hun mijn verhalen misschien van een beschaafder smaak leken, - zoo kwam het, dat ik op 't laatst bijna alleen aan het wo ,rcl werd gelaten, en crehouden , md de vreemde of lugubere ver- halen van de F ranseh, dèC~ denten of Je tng-el- sche s nsatie-litterGtuur. Ik h\'. m Ol dreef, en ik O'eloof dat ilo toen in e 'n enorme h 'ldl!l"heid
\'an ,reest h b'l1 ~ewe~ est, wodat \\'l!r1"clijk mijn voordracht van O. a. d ' v rtellingen an Poe on- o crtrdl aar moet geweest zij n.
Die cenvolldi~e, rechte Sicb Leembrugge zat er in ,Ik geval met open munt!. oor verge Lo""- n hoofJ neen trei" all an~sti6 11 afs huw p z'n trOUW ,rezicht naar te luisteren. Lex wa cr heelem;al nuchter van :fewordt.n, haast pI ·chtig, En toen ik, bij tveval, eVLl1 een blik schuins na, l' achtl r mij h'i rp, m,'enck ik dllidelijk te
h m rken, dat de wachtende bedi nde mij met epn ge pannen blik van bijo- I ovig'e vrees aan zat tI"' staren; - wat miJ' later ook: med,... deed O'elooven
'"
aan zijn kenni van de Hollandsche taal. Ik had er ver )azend veel schil- in dat ik zoo'n indruk maakt, en de d al mijn be. t om zoo fijn mogelijk te vertellen n het sentiment niet te overdrijven, maar het geheel zuiver te geven.
Na elk verhaal vielen d anderen in met vragen en opmerkin~yen, en clan begonnen z met kleine analoge voorvallen er naast te I ggen die echter nooit zo aangrijpend of vreemd waren als het theoretische g val. v r d spiritistisch verha- len kwamen lang COlmentaren van dergelijke feiten, wonderen van Indische zieners en pri s- ters, verleveringen die onder cl n "kl in n man"
op Java gelo f v nden, over gee.tvcrschijningen en bovennatuurlijke dingen als hrt vallen van steenen in v lmaakt gesloten en van binn n ver lichte vertrel- ken 'n zoo.
Dan b gon ik weer met een ontzett nd-ernstio-h of duivelsch gespitst g<:,:;,..ht een ander dier uitstekende "tales" van Po , Züodat het scher>n al of soms de woord 'n m teen ltl""uberen :-.. o-lan . ~ van phosphor en blauwe zwav I in het donker begonnen te schijnen en bleven staan. En teg'en vier uur in den morgen had ilo allen en mijzelf
in zoo'n oppersten staat van opwinding gebracht, dat ik wel zag, dat we nu tot allerlei gekke dingen in staat zouden zijn, als er zich zonder- linge gebeurtenissen voordeden of onopgeh 1- derde dingen hij de hand mochten zijn.
ndertusschen was ik van Poe afgedaald naar de banale sensatie-litteratuur van het tegenwoor- dig> nglo-Saxië. Op ZOO'11 avond als deze blijft de
cr est nooit op zijn hoogste punt, of liev r op zijn helderste red punt.
v..
anneer eenmaal debovenzinnelijke fantasie i gewekt door goede litteratuur, voedt die zichzelf verder alleen, n he ,ft alleen nog maar de woorden noodig om Je b ld n in cl verschill nde, mogelijke, com- binaties te stellen. Eenmaal in onze geheimzinnige
nmakabere atmosfeer van wonder en boven- aardsch vermogen, was het verder onverschillig, dat de verhalen gefol1rneerJ werden door KiplinO' of Conan Doyle, Stevensol1 of Hawthorne, 'vVells of Payn. Van allen had ik en vrij uitgebr ide litteratuur in mijn herinnering, en ik was blij I dat ik er dien avond mee kon bijdragen tot de zeldzaamheid en onvergetelijkheid van ons toe- vallig samenzijn op "Tji- oerian". Vooral van Conan yle, de d tective-verhalen van herlock Holmes , had ik het meest zitten vertellen; en,
zooal~ ik vf'nnoeJde, waren het vooral deze soort
2
18
raadseltjes-met-piq uante-saus die h t meest in d ~n sma'lk vielen.
Het was dus van C nan orlc, dat ik tegen vier uur in den nanacht, met groute opgewon- denheid, een verhaal vertelde van een verburgen scha.t en een e dg nuotschappelijkewraa.kn ming:
"The sign of four". De complicatie der van ach- ter >n naar voren vertel Je schak Is, h t plan van een groot gebouw met ongenoemde aanwijzingen, het eedgenootschapp 'lij1- te -l-en, de gehèimzin- nige moord n, - wekte een nieuwsgierig-gespan- nen aandacht, maar vooral bij \\ïl1y. "Precies bij de Pagoden-berg.", wierp hij er telkens tus- scheil. Z'n kleine g ('stig grijze oogen glinsterdel.
f! I als die van een rat, en zonder twijft>l za...:- Sieb h -t hem aan dat hij brandde van v 'rlangen om die he Ie historie te vertellen. Toen h t ver-
haal dan ook uit was, n'i Sieb Leembrugg', dat we den bediende nu maar naar bed moesten laten gaan want dat die ker I fvrmeel zat tl slapl!n;
wij kun den ons nu het verdere van den nach t 'Naarachtig wel zelf helpen. Ik heb !log nooit vau m'n leven z6ó'n uitstek 'nd bewijs g ·zien voor de stellÎl1lT d..tt, bij het lrrootste meesterschap van d n wil, voor den geoefenden ziener de zi I in haar intense momenten altijd door de 1l1.tterie 11een te zi 11 is, als toen uie jong/'n de uooLl-
schap kreeg, dat-i wel kon gaan slapeu. Z'n ge- zicht hin(!" in ... strakke, <rehoorzaam-eerbiedio-c b o t ) '
hard-Ieelijke pi oicn ûnbeweeglijk neer; z'n oogen hief hij moe en dofbescheiden naar Willy op, zwaar van den slaap 0 genschijnlijk ; en toch lachte die kerel zoo duidelijk zichtbaar en onbe- twijfelbaar mogelijk, hij lachte ons finaal in ons g zicht uit. Willy merkte cr niets van, zag ik, maar het deed me verbazend veel genoegen, dat iel> Leembrllgge ook iets sche n te hebben e- zien. Ik zag hem fronsend en driftig-dreigend lang den bediende aankijken, toen deze Willy's laatste bey len stoml aan te hooren om noO" ;:, het
een "/1 ander voor een soupeetje op te brengen
alvorens te gaan. Ondertusschen vertelde ik no" o een ander fantastisch verhaal van het ontdekk '11
en vinut!n van een schat: de bekende "Gold-bug", van Poe. En aluoor zag ik die intense flikkering van energie in Willy's gretig-luisterende oogen, te nv ij I hij de whiskey v rwiss('lde met een fijnen witten borueallX en nog een groote flesch lrro)' op talel zette.
Allerlei verhalen van .revonucn schatt 11, ver- borgen op vreemde plaat'cn, en toevallig oot- llekt, kwamen nu op. Het was alsof we elkaar plots 'ling eo zonder een woord te spreken be- grepen hadden: dat er zich 0 k voor on eCl1
gelegenheid gJl1g vo rdoen om een schat te vin- den; en onze ver hal n waren de pogingen om die mogelijkheid zoo groot mogelijk te maken, als voelden we re ds van te voren dat ons ver- langen te groot was en daardoor alle kans liep van zich belachelijk te maken,
Ik zal dien avond niet licht vergeten, De atmos- feer was magnetisch g spannen en vol van ge- heimzinnige fantasieën, Geen mensch dacht er aan om te gaan slap 'n hoewel de koude van den morgendauw al binnendrong en we aan alles roken en hoorden dat de ochtend niet ver meer was, Dat een avond als deze in bed kon eindigen, scheen i der van ons bliji'Laar absurd, '" f' ver- wachtten nog allerlei din.4en van groote betee- kenis, - Het was of de 'Ilendige petroleumlamp met haar geverfd-blikken ronden neerslagkap al Joodscher en vermu itl r (Teel over ons neersche- merde, 'n licht als'n vale, ondoorbrekelijl- , opium- kater, Ik merkte op dat mijn gezicht uitl!rmate scherp was en dat niet de minste kleinigheid in opmerkingen of intonaties mij ontsnapte, Maar ,)ok scheen het of allen veel verder van mij af zaten n dat alle voorwerpen veel kleiner waren
.~eword('n, En uit allerlei dingen kon ik opmaken dat de anderen zich in een dergelijken toestand voeld<'n, Telkens wilde èr zich aan het souper
een blank-witte stemming van vertrouwelijkheid n luie g-esavoureerde t ederh id ontspannen, maar telkens bruiste h dadeliJ'k vcr in uito'e-b laten en zenuwachtill ~ railleeren over de hoob O'st- zond rlinge dingen die we verwachtende waren, Men at schrol-kig en haastig en deed, mijns inziens, het goede bordcautje bitter weinig er aan, Een toost van Lex op miJ'n t b cyenwoordicy-b heid werd, hoewel erg- hartelijk, in het vaartje van een vuurwerk afgestllkcn en was direct daarop v rgetcn, En nauwelijks hadden we rrccban of Willy beo-on met ict,,'at gedempte tem en flik- kereIlllc rattenoogjes zond r overgang in éénen door t vertellen van d n Pagoden-berg,
Il.
"Ik zal je z CTg n, Hans", wendde hij zich tot mij; "die kerel van mij Komt mij verbaz nel ver- dacht voor, en aan iets heb ik heel toevalliu' ~
meenen te ontdekken, Jat hij Hollansch verstond. Ik hou er namelijk een register op na van al d(~
dingen die ik in huis en in bezit heb, om bij diefstal mij beter te kunnen herinneren en om een duidelijl- bewijs tf' hebben. Dat reCTist r lib (Tt ~ cel'·
gisteren toevalli~ op n en hl oot in mijn .laap kamer, niet op m'n kantoortje, omdat il' 't nog 'es nagekeken had. Toevallig kom il- m'n slaap, kamer nog e's binnenloop n, mdat ik cr m' horloge had laten lig-gen; net op den tijd, dat m'n jongen den boel aan l-ant mo t doen. En, waar-
achticr, ik zag dat-i in m'n recrister zat te kijken.- Nou moet je weten, dat pas drie dagen geleden plotseling m'n ouw trouwe huisjongen spoorloos v'rdwenen was. En ik zat al te vloeken I omdat
hier, in die afgelegen streken, niet gauw een huisjongen terug te krijgen is, toen hier deze vent zich uit zichzelf kwam aanbieden. Ik vond dat eerst nogal vreemd, maar ik dacht: 't kan best, m t die slimm inland rs; ze weten dade- lijl- wanneer je bediende is weggeloopen, en hij was zeker vlak in d buurt, zooals hij ook v r- v-.ltle. Maar je begrij t, dat, toen ik hem den eersten den besten dag dadelijk in een register van mij zag kijken, dingen waarop inlanders anders natuurlijk nooit letten, omdat zij vooruit al weten dat alles Hollandsch is, - toen dacht ik dadelijk: jij bent ten erste gepn Javaan maar een TIa.ntammer, n ten tweede versta jij Hol- I, ndsch. Daarom waarschuwc1 ik je in den voor- avond in het Engclsch voor h 'm, en kon je niet
~ lies direct zoo uit1cgCTen over de Bantammers , begrijp jp? Bantam is heel iets anders dan Java;
t('n minste hier in de hov'nlanden. Tusschen
1815 en r855 zijn er ongc'veer om ell-c twee of dril' jaar (pstanc!l-n gTwec5t. Je zult zegg"n : difA waren toch mef>st'\l juist in de benedcnlanden, in érane-, I1J' er 11 Panderrlanrr• G cd', zeker'
'<.J ; - , b '
maar altij(l zijn dan telkens de raddraaicrs en d fanatif+ste christen-vijanden, als de opstanden g-edempt werden, in dl' w(wste hosschen van de hovenland('n gevlucht. aar zal ik j straks 'n
paar staaltjes van geven. De bosschen hier in den omtrek zijn 1 ijna geh el onbewoond, maar wat er hier en daar verboreren woont is kwaad volk. Ten minste ...
" Ju ja, goed", viel ik hem hier echter on- geduldig in de rede; "als jij 't ze Tt, zal dàt wel waar wezen. laar Jàn begrijp ik in 't geh el niet van je, Willy, Jat je in 't bijzijn V1.n uien kerel een he I verhaal doet van dien PaO'ouen-;::, berO' n er hp.el uitvoerig met Sieb OVl!r praat! ...
Als ik in je plaats was, ik zou zelfs den náám niet hebben genoemd!" .... . .
"Hoe zoo! \\ at bedoel je lil vroeg hij, heele- maal verbouwereerd over miJ'n e-ekke O'evultr-,-,. b tr kkin'r. "De PaIr )den-I>erg heeft er nicts mee te maken. Ik wou je alleen maar, als inlciJing, opheldering gevcn an" .. ... .
,,1 feb je dan h> lemaal gecn documenten?"
vroeg- ik teleur<festeld en verwonderd.
"Documenten? \Vat beJoel je?" vrocJ hij weer, meer en m cr van streek "Bedoel je f ik en "plan" hcb zooal uie kaart in " the Siern
,.,
of Four"?
" atuurlijk 1 Daar zitten we toch op te reke- nen", zeg ik heel O'cëxcitecrd.
"Ja natuurlijk, van Jat "plan" wou ik je vcr- teil n" ... .
"Ja maar, ik bcdoel of je het l cument in je bczit hebt, hier in huis", vroeg ik met ge- dempt r stem aanJringe11l1.
"Ja zeker, ik heb 't in m'n kantoortje."
" ud-allemachtio- di~ is goed", riep ik met
< fschuw uit en begon van zenuwachtio-heid hard
te lachen; lange rilling-en liepen over m'n rug.
Er klonk iets akeliO's in dien lach, zoodat Willy
er 0-(-;, eldig van schrok; maar Lex dacht dat
het een bangmakerij was en Legon al lachend te gekscheren: "zeg 'cs Sherlock I lolmes , zou je vanavond maar niet liever in Londen 1 lijven ? tot we den Pagoden berg hebben verdccIJ?" Maar to n ik me wat g-ekalmceru had van m'n zelf- sug-gestic, merkte ik ol,l· werkelijk een v 'rLazend fijn 'n scherp b grip in mij op, dat zonuer twijfel d zen avond allengs was ontwikkeld uit het n- ophouclclijk en precies vcrtellen van die duistere
<:n opwindende complicati .s van -'herIock Holm s.
M'n zenuwen stonden als 't ware op hun uitcrste teen '11, l'l1 il- had 'n directheiJ en helderheid van gezicht die te verg 'lijken zijn met een ziels- to 'stélml in een z·k r stadium van dronkenschap vlal' voor de totale en finale annihillatie.,. ot'd", dacht iJ- nog snel en 0p'Tetogen, "dat zal ons te pas komen"; en, mij tot \Villy wcnJc'nde, begon ik nu kalm te spotten:
26
"Zeg Wïl, slaap jij 's nachts crewapend?"
"Ja zeker, ... maar dacht je dat ik uien kerel te vreezen heb!"
"Nee, maar: precics : slááp je gewapend? Met wat ?"
"M t 'n r volv r."
"Nou, dat zou je niks egeven hebben als je blééf slapen; wanncer-i in j . l'antoortje brak ...
Hue is 't mog-elijl- niet dauelijk te denken aan 'en verband tussclwn dien kerel en den Pan-o- den· berg! Ik d"nl- dat, wann 'er je hem in je kantoor vond snuffelen in dcn nacht. jij aIJ" lans hadt, j spo rloos V('ruwcnen ouwen trouwen huis- jong n achterna te gaan."
,,' I-It don-dcrs", zci Lex hn;sz;:!.am r -kl-end en zacht. i b IJ( :"011 ce11 trallaria te fluiten.
Ma;:!.r \Villy zag vaal; hij zag 't gevaar nu hel- der voor zich en stonu wcrktui.~lijl- maar heslui- teloos op.
"Ja", z i ik, " n nu gaan we als de weerlicht naar je kaPtovr, om 't te halcn als 't 'r no." is.
Bliksem! dáárom zat di v"nt 111 zoo bijgeloovig-
an~slio' aan t Iocren."
\Y e waren alle vier opg-estaan. I )adelijk war 'n we bet cr e hter over eens, dat Lex in de voor- gal rij zou blijven. Terwijl \Nilly z'n revolver uit z'n slaapl-am r ging halcn cn ik de mijne uit m'n
city-bag- nam, die nog in len hoek van het vo r- huis st nd , za<T b ik dien slimmen Lex z'n schoenen uittrekken en dadelijk daarop ieb zijn vo rbeeld v IgCIl. "Goed zo ", dacht ik glimlachend, "aan zulke helpers hèb je wat." Ik gaf m'n revolver op goed <T luk aan Lx, en heiden slop n eIJ- naar een zijkant van h t huis. Toen ik Willy in de binnengalerij teg('moct J'ing, zag ik ze nog h hendig en vlug al duivels de muren om hoeken n in den nacht verdwijnen. adelijk daarol klonk e n schot, we hoorden Lex als 'n helhond brullen "Dat dacht il- wel", zei ik opgetoge t <Ten Willy, die stil was blijven staan. "Wat rrebel1rt daar ?", vroeg hiJ'; maar ik nam hem z'n
;-, ,
revolver al uit de hand en duwde hem naar z'n kanto rdeur, gerl1stst Ilcnd: "de schurk zat t luister 'n; heb jc niet gczi 'n hoe-d-i lachte tOf'n je hem lei dat-i w g kon gaan? 't Vvas natuur- lijk voor hem van helang om te wetf'!1 of \V hem vcrdachtf':n van 111 t den Pagod n-I erg- br' kend te zijn Hij bad natuurlijk dadelijk begrepen, dat jij het niet dacht, maar er waren toch clin·
gen dil' hij niet heg-rel n nw{'t hehhen. Zoo het En<y lsch sprekcn ('n h( t wegzenden. 'laar het i.
een brutale poteling hoor; wel, wel."
Ond 'rtussclh'l1 zat ·Willy in een ijzeren trommel te' snuf~ l,.,p dit> hij onder uit cen bekenkist had
opgedolven. Het licht van een slecht schijnende lamp viel hem vlak op z'n handen. ,,\1 romme- lend sprak hij zenuwachtic)' d or, over de ont- dekking, terwijl ik wachtend rond liep te kijken door het donkere boveno'cdceIte van de kamer- ruimte.
,,'t Vermak lij I-ste vind ik, dat jij, die nog niets all dien Pagod 'n- )crg afweet, zoo maar ineens den heelen boel ontdekt. Je zult me toch zeker toegeven lat 't toch nict zoo hed eenvou- dig was Of Ii ver, dat 't ('i'renlijk ; 1 tp '_cnvou- dig was om er wat achter te zeken"·
"Ja", antwoordde ik af'J'etrokl-en in ,red chten
''"'
,"als 't mij zelf was v 'rkomcn, had 't waarschijn- lijl- ó61' mijn aandacht niet gC'trok! en. laar ga 'es na: die heele )pgewonden nacht, al die drank, dan dat geheimzinnige zinspelen van jou op een schat op den Pagoden-berg, en het verdenken en later wetizenden van den jongen. Ik w"et niet zooveel als jij van Jie zaak, moet je in aanmer- king nemen, zood at m'n gf'clachtt:n Jadelijk op 'n enk I punt werden ~('conccntrccrd ... ~aar trouwens; de feiten zijn toch 001 in 't 0 gloopend zonderling h or, neem me niet kwalijk. 'n Be- proefd beJiende verdwijnt zonder reden spoor- loos, -.. en op ti nzelfJel1 dag hiedt er zich in een Ba1ttamsche wilJernis een Javaan aan ... "
29
"Ja maar ik gel66f jui t niet dat hij e n Javaan is, Hans ...
"Dan: zit die splint 'rni uwe bediende al den volh O'enden da.t> O' - (hoou (' ~ mate van brutaliteit) - in je re rister te blad ren - (verstaat dus Hol- landsch) - n wel z6(. aandachtig, dat hij de voorzichtiO'heid uit b het 00(2' ~ verliest - en zich laat overvallen! Als die niet kwam om dat "plan"
uit je bezit te stelen. dan weet ik 't niet. Hij schijnt in;:, licht te zijn; heeft misschien een zen- ding. Je trouwe huisjongen stond 'm natuurlijk in den weg, - sliep-i in hui ?" ...
"Ja, naast 't kantoortje, in de provisiekamer."
"Nou kijk 'es an ... Hij heeft 'm dus rO' ns heen ;:, O'c!okt en eenvoucliO' vermoord. En als hij ontdekt mocht word'n als de dader, dan had-Î 'n prachtige schuilplaats: den Pagoden-berg denk ik. Vandaar dat 't voor j Hl zoo g vaarlijk werd.
Is hier nooit 'es 'n Europeaan vermoorJ?" ...
"Ja, twee k· r; 'n administrateur met z'n vrouw en vrocO'er no!! 'n ,..., ,-~ 0lnichter."
"En de daders ni t gevonden?"
" TC."
11- I'eek hem veelzegg nel aan en O'inO' voort:
,,\\rat zijn Javaanschc hcrkom~t betnJt: ik h IJ op weg hierheen 'n heel gesprek met hem g had waaruit die duidelijk bleel. I lij hoeft natuurlijk
ni t helemaal van Iiddcn-Java te lwmen; in 't Bataviasche en in de Preanger wonen er ook bij hopjes, Ik heb 't namelijk met h m 0 er den gr oten Java-oorlog n lJipo-Negoro gehad, Op de zeereis hierheen had ik als reislectuur een h 'el 'ocd boek daarover gelezen , heel uito'ebreid;
en ik zeg je: hij wist alles, de kleinste 1 ijzon- derheclen. Hij SI rak van: "onder de r ',,;eering van Soeltan epoch in het vierde jaar' ·-ebeurde dit", "mijn grootvader was zoo en zuo oud toen oeltan Djarot ol den troon kwam." Zou spreeh geen inlander of hij moet van 'n famili~ uit de Vorstenlanden zijn. \\ e waren he I vertr uwelijk, ik merkte hem op, dat hij heel ontwikkeld was en dat maakte hem trotseh. Toen ik hem echter vroeg; ,heb je ók mee gevochten ond,~r den Prins", zei hij ueslist van neen, maar dat was enorm stom van mij, want toen was de kerel natuurlijk nog niet gebor '11 Hij zei, dat ieder eschaafd Moslim van den I:> "rooten oodo'" b wist t vertell n en dat zij in iedere familie werd overcreleverd van vader op zoons. Nou ddar is niks van an. ~ lleen in J \-urstenlanJcn kan dat waar wezen en in de aang-rcnzenue trewesten' • I:> ,
: euoe, Pekalongan, Semarang, Rembang. ~Iaar
hier op \\ est-Java, e Soendaneezen, weten alleen maar het globale verhaal, met allerlei wonderen
cr tusschen, u denk ik dat z'n gro tvader de een of ander reb llische T menggoeng of Pan- aéran was, na den oorlog in ongenad~ ~ bleven;
en t 11 is d zoon 'waarschijnlijl-naar 'vV st-Java gevlucht, of o-eëmigre rJ, 'n Bantammer is hij zek r niet door g-cboorte, maar 't kan zijn, Jat hij' in \..-erbindin...., tr staat OH t Bantamsche haddji's, en zoo, en min of 111 "er toevallig, in 't ezit van h 't 0" heim is o-ek0111cn van Jen Pagoden-berg.,.
B '11 je klaar?"
\ Villy sloot de trommel, bedolf haar weer onder ouwe boeken, sloot de kist, en bracht de lamp we<e. Toen we in de v0liro'alerij kwamen, vonden we i·b Lcemurug-ge en Lex nog er~r op~ewon
den v( rtcllen van hun jacht in het donker ieu was over 'n stuk rots l4"cvallcn n verbond z'n hand met 'n zal'd ek. \\'C beo'l nn n echt'r dade- Iijl- lwcl nicuws!-:"j .. rig twe papieren in te kijkcn Jie \ illy uit z'n trommel had meegebracht; een was een onleesbaar ge 'chr 'ven brief in ralli- sch j-araLters, lH't andere was een cnvarde teekeninrr van allerl i uancrcn, b I:> holten, kamertjes en doodloopende zakJ..,t n, Maar mcn kon niets uit Je teekenin
.
<y .., opmaken, want allerlei veron- derstclde I:> rran"-en en ... vCitrei k n waren kriskras dwars en schuins over elkaar heen getrokken, zoodat men niet kon 7.Î 'n, wcll-e gangen met dcverschillende vertrckkpn in verbinding st nden.
Bovendien waren zoowel ~,;allgen als vertrekken van hoogst bizarren vorm, en ook merkte ik op, dat de teek ning 'n beetje "in de rondte liep"
en zeker O"een he I ~roote ruimte in de werke- lijkheid zou betreffen.
"En wat beteekent dat nou?" vroetr
,.,
ieb,
nadat we allen lang genoeg op beide klungels hadden zitten turen zonde; (!f iets uit wUs t worden.
,,Is dit de Pagoden-berg nu?" vroe/::> ik, die d kaart n g in de handen had; "kijk, hier, in deze ronde holte staat e n rrouden kruisje; dat zal 't zijn; en hier is zeI-er de opening naar buiten; maar wat gek ... 't is net of de uit-
<Tang juist op die holte Ilitkomt."
.,ja, je hInt er zoo toch niets uit wij word n Hans. Ik zal je eerst de hee1e geschiedenis ver-
tell n; n dan kun je 't mi 'schicn nog- niet. Er gaat eerst nog 'n merkwaardige geschiedenis aan vooraf waardoor we later op den inval zijn
0" komen dat die ding'en op den Pagoden-ber T
betrekking moesten hebben. Dat wa Jat w~t ik zo ven aan iel zat tI' \ ertellen, maar heel oppervlal'kig n zonder na1l1"'n te noemen.
"N ll, - uez onderneming . .. Tji-Doerian", werd het eerst al b"g nth n in 18-l-l d or 'n
ouder n halfbroer van den uweheer , een voor- kind van 'n Bo gineesche vrouw, en 'n enorm ondernemend en onverschillig heer. Hij had 'n conc sie over uit~estrekte landen, van de Goe- noeng endo t tut 1 Goenoeng Sadjira, voor de nt<Tinnin
,.,
cr,.,
van wouden en den aanleg van tb e-tuinen. Hij was eerst opzichter geweest in e n PreänO'ersch n tuin, maar hij wou op zich- zelf staan, en daarvoor Ie k hem een gewaagde ondern ming in deze nog niet ontgonnen land n het geschiktst natuurlijk. Hij begon eerst op kleine schaal, maar al he I gauw merkte hij, dat, wat de thee betrof, de kosten van verzending veel te hooO' waren om met,.,
voordeel te produ- ceercn. Hij moest natuurlijk al de vervoerswegen hier in den omtrek nog zelf aanleggen, en dat uver palen en palen '). Zoo kwam-i op h t idee om alleen maar hout te kappen, en w 1 op norm groote schaal; roof-productie, of eigenlijk roof vernieli ng. Hij g-ing midden in zijn domein w nen; dat was hier; n vervoerde de gekapte stammen !l'edeeltelUk p·r pa~rd gedeeltelijk pergrobac)'~) tot ir 't Djasingasch , van waar ze veruer in vlotten Ie Tji-Kandi werden afgedre- ven. Je weet, IIans, hier ten Toorden hebben
') D<: [nJi~l..h~ af~t,IllJ"-l1laat in plaJt van onze llmijl".
~) RU\\'l! houtcn kar, ,looI' 0 scn gctrokk n,
3
34
we 't Djasingasche en ue Tji-Doerian heet ver- derop de Tji-Kandi".
"Nou; ik heb je al vertel<1, dat ze in Bantam van 18 I 5 af onophoudelij k opstanden hebben gehau hè. In 1844 broeide er weer wat, in 't Tji-Kandische; mijn oom kreeg LH;richtcn u er de ri ico uie een opstand in het Tji-KanJische kon veroorzaken; zijn zaahvaarncmer i,on, als-i niet vluchtte, vermooru wor<1en en de houtpaL- huizen verbranu. :\laar m'n oom was 'n ru\\e binnenlanuer, en uaarbij in vollen ernst uijlr - loovig. In de nabijheid was een berg,
or
·igelJ-lijk maar 'n hellvd, uie in den reuk van heilig- heid 'tond bij dl.; inlanders. Er staan 'n hede massa ouue beeldt n up en je heur Cl" 'an ~ ie open biJplaatsen zl/ual. je .te uuk in 't D<ltavi~,
sch en de Preanger 'n in ue \Vester streken van Bantam wtl ziet. En één van die bed cn u'ing namelijk tllsscl1l'n al ti . u 'rige l uor uut"
d n "Hjal16" To\.!ng-ga)", den "pperste over alk:
lagere goden, en de legenue wille, dal, als j . binnen den machtscirkel van dezen ,,1Ijang l'uenggal" woonde, ,,- cn ong~lllk je persoun, familie en bezitting '/1 k In ov r 0111<.':11. :\1'n oom g'eloofue er aan, zooal5 aan al Jit fctiscJ1-dino' '11
' ~
als ze niet àl te dul klunken. Tocn d LIS in I )..J ~ de o-eruchten :.terk"r werd n van een VO)1"1 e"
3S
reiden opstand in Tji-Kanlli, liet
hU
het beeldje JOOl" twe l\1aleiers halen; - want de lui uit den mtrek, dat kon je begrijp n, zouden liever zijn wecrgeloopen dan cr met hun handen aan te komen. En hij liet het op 7,'n erf zetten, vlak voor z'n hui .""J l l ' was 't maar zoo klein, \Villy? Dat twee lui het konden versjouwen? Heb je 't g ,zien ?"
vroecr ik snel tussch nueide, met het oog op eventueel ' latere omstandigheden uit dit verhaal.
,,'t \Vas toch van steen?"
"Ja, 't is 'n klein st(cnen beeldje van niet meer
dan één meter hOO<T en 'n hal ven meter dik rundum. 1\laar 't kan zijn, dat cr meer mt'n~ch 'n aan mee hielpen, dat \ 'eten we zoo precies niet."
Eén met r maar", vrIJ 'fT ik m t 'n stem als
" . ...,
'n nevl-drool11, terwijl ij" in fTedachten snel allerl i l<.:ctuur uit \"eth's ,,Java", Ol de zeer ,i. opti - stok n, m t elkaar in \'erl,inLling bracht. ,,'t IOn niet. _. Of ... l'en je de suort beelden van den Boro-Doeuuer? \\ aren het allemaal van dil; soort ueeld 'n ?"
,,1 te; ten minste ik geloof niet, dat ze zoo mooi geconcipieerd zijn. Maar ze zijn allemaal t'norm verweerd of bcschadigJ ; sommige zijn niet meer dan vormlooze rotsklompen. i\Iaar allemaal zijn Z' veel grooter dan dat kleine beeldje. en
alleen dàt is tamelijk gaaf en lijkt wel op de 13 r - Boedo r-be lden. Er lat 'n breed plat vo tstuk aan, waar de ouweheer het e:' later van af heeft la ten slaan."
"Zoo? .. . 'n voetstuk u'r aan? .. \Ve 111 eten morgen 's <raan kijken jongens" ...
-a 'n kl in clroomerig zwijgen vol gissinJen, vervolcrde \iVilly echter.
"Nou dan, hij liet 't uus vlak voor z'n huis zetten en v rz nd nog cknzllfden dag een bood- schap naar z'n zaahvaarnern<.:r, dat die maar rustig op Tji-Kandi moest blijven, want dat er ,vel ni ts gebeuren zou omdat de pal-huizen aan den over- kant van de rivier lagen en te ver stroomafwaarts.
Maar den vultT('ndl"11 Jll ,r:'cn? - was cr niets mecr voor 't huis te zien, "Hjang-Toenggal" was van het erf en uit den omtn+ verdwencn!
"M'n oom angstig, dat IJ 'grijp je! I lij was vertrouwd met al die .soort prachtige uitlegging n die de inlander. aan z )o'n g 'valcievl'n. Z'n e"rste geuachte was Ju', dat ue "Iljang" naar z'n plaat t ruI'Y ,.., was l::> (rel op n, 'n \\'aari'(chtiJ, toen-i ging kijken zat de "Hjan:.:-" op z'n oll,,-e plaats. laar hiJ' "'eloofde 1'> het (Te val toch in z'n hart niet; hij liet 't tenwhalcn 'n Weer op z'n erf zetten, weer vlak voor cIc stoep van 't hui. I lij en Z'I1 huis-
ong 11 zou I, n i .der dl! helft van den nacht cr
bij waken' 'n lantaarn weru er bij gezet, zoo<1at h .t ond rste gedeelte flallw zichtbaar was ... , .
1 I"
Den v l~r~ndell m rgcll was het verc wenen, En stond 't weer p de ouwe plaats ?" vroe-
'Je~
\n .. al yrinnil-cnde van a(ritatie en lol.I:> b
,,'t tond weer op de (lIlle plaats, en nu lag er een bJuotc kris dwars over z'n zittende knieën, waar. chijnlijk als eeken van bloedwraal- als de
"Hjang-" nOfT ens werd mtheiligd. ..
"J e
begrijpt, toen dat ,) kend werd kreeg mIJnoom van alle I-anten waarschuwino'cn, dat hij nu toch vooral hct bel'ld niet w er I,lUest laten
w ghalen, want dat
"r
Ijan:r TOf'I1O':"al" .mders hem cn lle hede landstre I, zou verpletteren met dcn uen 'n!-:, .\limoC'l1, dil'n we hier in 't Zuiden heblH n. ~Iaar m'n oom was nu wf'rl-elijk cr schr k- kcn , n hiJ' <rin lr (';) b zó 'v r, dat hiJ' een amboesch hutje liet b)ll\\'en \'lak bij ti 'n "Hjanl)," up het bid~plateautje, .2111 daar den opstand af te wach- ten, 1 T ou, 't eind wa.s dan, <1. t niet lan,{ daarna de bd;-endc vp~tand w<'rkclijk uitbral" en alle Eur')!J anen zoowat ver 1 orel \Vt'relcn b,-halve o m's zaahvaarn mer. De pakhui~cn I-re~en treen schade en m'n 0 m ~in . .; Inar z'n huis tenw.Alles natullrlijl- louter toeval, of heelcmaal niet zoo l)J1l11ogclijk,
,,:\laar - tlri' jaar later a socicl..rde zich m'n
oom met den ouweheer; de ouweheer z II de kappingen vo rtzetten en thee beginnen te plan- ten en m'n oom zou naar TJï-Kandi Cyaan m de
""
handelsbetrekkingen uit te br id(;n. In '49 kreeg m'n ouwehecr bericht van m'n 0 muit Tji-Kandi, dat er we r wat br eitle, nu in Sér~~ng en Anjer, en dat hij daaromtrcnt pas cC'n heel merk"'aal-- dige ontdel- king had gedaan, waarover hij later, als hij tijd had, omstandiger z ti schrijven of zelf overkomen om cr over te spreken. faar hij ra.adde den ouweheer aLln om onverwijld binncn tien meter van en zel'er beeld, genaamd ,. I Ijal1~~
Toengga.l", te gaan wonen, lat zich bevond up een berg, daar en daar gele>gen, en om dat beeld, dat nog el'ns nad 'I' om.,c11r ,"en werd, niet uit het oog te verlicz-.!n. VC'rd(>r ~Te-en enkele Vf'r Haring. - \\' el, m'n ouweh er was toen 110
.
..., "heel jnn:-.;, ik geloof 19 of 20, en daar hij niets van die hcele ;.;eschiedcnis van het ontv lf.!rt'n n weer \yeo'loopen van het be( ld wist, dacht hij, dat cr iets anders, g-eheimzinnigs, acht r zat, n1. in verband met die ontdckkino- waarvan de
""
brief sprak. I lij (Ting cr du. direct bij w n n, in 't hutje, Jat er nog stond, en liet het 1 eekl dag en nacht bcwaken. Maar al tIa lelijk kwamen
cr hoopjes van z'n menschen h m hidden en smeeken om t ch al :ieblicft nict daar biJ' IIJ'antT
:J " h
39
Toenggal" t blijven kampecren , want dat zij all rlei tekens hadden opgemerkt van dcn toorn van het bceld en duidclijke v()orteekens van een ontzcttende ramp als hij n ~ langer wcrd belee-
<lige!. M'n ollweheer lachte ze natuurlijk uit, maar toe trachtten z h 111 bang tt' maken met d vcr hal '11 van h t ,,"cglo()pcn van het beeld ten tijde van m'n oom's administratie .n h0e die toen zèlf de oppermacht van .. Hjan~ Tocnggal" had erl-cnd en dat hutj had gehouwd om er zich te hevciligen tegen h t gevaar van een opstand.
Toen-i 11\1 zóó achtr r cl waarh id kwam van d feiten, was hU wcl 'n bcetje boos over (h.t ver- zwijgen van de ware redcnen van die b devaart naar ,.1 fjang Toeng-~al", cn in z'n ovcrmocd dacht hij: kom, ik zal dat avontuurtje nu toch ook 'ps
hebben en 'cs zien wie hpt he ld van mijn erf durft weo-half'n.
1 lij li t het van z'n vo('t~tllk afhouwen, van-
\VCCY dc zwaartf', n precies op dezelfd I laats voor z'n huis plaatql>n 'n \\ acht van vier Ma- doerf'cschc jongens, die rle ouweheer uit cru- baja had me gcnomen, werd toen gel r :--,aniseerd om, !11pt dcn ollwel1Pcr mee telkens twee aan twC' pr bij tc waken, cn het bceld werd ge-
tnrig belicht door 'n ~ro t wachtvuur. Na twee dagcn stond hf't t!r nè',~ ...
., \1\1 at! stond het er nog?" vielen \ e alle drie wild in de rede , hoewel we natuurlijk ok niet:;
anders hadden verwacht.
"Ja, en de ouweh cr schreef'n triomfant lijken brief aan m'n oom 0111 hem de ovenvinnin y op
,Hjang Toenggal" te berichten, en kreep' daar ook het hede verhaal in ant\\'u Jr<.l op van het bijo-e, loovio'e avontuur van hemzelf, Tevens schreef m'n oom, dat het bewaken van hl:t: beeld ook eigenlij , niet z 0 noodig bleek al, hij eerst dacht en dat hij spoedig dacht over te komen naar "Tji-
1) erian" om samen met den ouweheer "de zaak aan te pald"en", Z' moe~t, Jl niet h ·t beeld heb- ben, maar den b nr - stond cr in den brief;
waaruit m'n ouweheer nutuurlijk. niet veel kon o!)mak n, en het eenio'c wat-i kon doen was ~ ,
den 1 er!!, dien hij' altiJ'd den Pa "od(;n-her" ' J ; - , ~
he ft O'enoemd, van alle kanten op te nemen en te ond rzoeken. De \\ ach t 0111 het beelJ \ rel niet meer geor,s'aniseerJ j iJl afwachting van de dingen dje kum n zouden; en na 'n paar nach- ten noO' unbewaakt voor 't hui' te zijn lJlijven
taan, verJween het heeld dus weer Dj> 'n z _ k r n nacht van h ,t erf, ?llaar er werJ nu ' ,.., een mo ite meer gedaan 0111 het teru~ te (lalen.
Heen werd het, bij een van de g'l!re,r 'lde 011-
derwekin.! '..J tochten Ol) den Pa'Toden-ber'y b . ...." niet
meer p de oude plaats teruggev nelen, maar errrens anders, in 'n obscuur ravijntje tusschen 'n paar andere belde n in"
"Zoo,zoo? Ei-ei wat toevallig I" iel ik nu opg- wonden en geïnteresseerd-alunderend in. "Ik begrijp 'r al alles van. Begrijp jij 't \\'illy?"
,,\\'at bedoel je"
"Ja I ik denk, dal de Pag-oden-berg in verband tand met die opstanden", kwam Lc. nu ook los, haastig prekcnd en met O'route gebaren, ,,Ik denk, dat ze Jaar de samenzweringen hva- m 'n maken, onder bl: chcrminu ' van dat beeld, en dat je ouweheer dáárom weg moest uit z'n hut."
"Cledecltelijk", ant\\'oordde \ 'illr; "wij zijn later t t de conclusie g-ei urnen, Jat de.: 'amen- z\\'erin,::.:'en in den h r,..; moeten hebd n plaats g-e- had. \\'.:.: hehbcn ;rotten n di<.;pe.: g-ang.;n ontdekt, waarin men aan allerlei din6'en I'on merl'cn, dat ze \\' ,I ccns hewoond werden of war n ge- ,ve ·st.·'
,,:\lat!r dan had je ou\\' ,heer ook .rerust bij het beeld kunnen blijven wonen I als dJ,t waar is", merkte nu ook Sieb op. "lh. denl- d:lt Lex gelijk heft. en dat ze werkelijk ticn ze:' n n de be schermin'(
..,
noodi,y '"" hadden van het beelJ" , , .:\lel1 I-on cr niets t:llSSChell in breng ~n. D~,
ontraadselings-a!::;i atie maa!'t-.. zich nl1 van allen meester en elettp hun kalm de kleine bij-om- standigl1f~den n details te overdenl'en "n in hun hypothesen te betrekken ... lIeen \\ iUy blepf be- sluiteloos en ik volgde zijn voorbeeld met in alle aanclacht naar de ideeën der anderen te blijven luist ren. Het beg-on buiten al t :chen1l'r n n de morgendauw dron!::; w'rl'illend binnen .. \1 rede- neerencl verplaatsten we onze cessip nu naar de binnengalerij en sloten cIe voor- nacht 'rdcuren en ram 11. \V trokkr>n'n paar warme flanellen jassen aan, die Willy voor het benrklima'lt bezat
el1 voor ons te voorschijn had gehaald. I lijzelf scheen al 'n vaste opinie! te he hen over de quaestic. tf'n minste gedur 'nde het de1ih 'rt! ren van Le - en Si h was hij ij\'eri.o- hczi:r et koffie- zetten en klaarzf'tten van kopjes en brelen. roen die twee 7.o')wat uitgepraat \V.tren ('n mijn mee- ning nu 661- vrneg-en, kOI1 ilo .lTPlul-kig dn g-e- dacht('n w('er op d . details van de zaak terug br ngpn die mij tOnn voodoo ig alléén h lang- rijk t eschenen.
"Ik geloof, datjl1llit. h t vf'rhand met die samen- zweringen en opstanden v el te nauw nl'l11"O", zei ik. ,'van het bosch zien jullie nu dn boomen niet. In cIc eerste plaats, àls er zoo idS van samenzwering- n Iwbben plaats gehad, dan geloof
43
ik dat de Denners gelijk hebben m t die eer- d r in dan
op
d n h rcr te laten plaats vinden;vooral omdat ze allerlei grotten n spelonken hebb Il ontdekt dic b woond schenen te zijn geweest."
"Maar 't beeld dan?" vroeg Lex.
"Ja zeker, het heeld staat er ook mee in ver band, maar niet als ze:"cnende en heschermende g-odheid. Jullie wilt dat die' samenzweringen immers op de O[ standen van '45 en '50 doelden? lou, wie wáren die opstandelingen? fanatieke Moham- medanen, O"een Bantal11l11ers van de bovenlanden De Bantamsche lohammedanen hebben nog wel hun inlandsche hijg- Iooven, dat is waar; maar . Hl' an(r T 0 nrrrral" als (1)1> 'ntocl crkennen zc
~ b b... u
niet Er zijn wel is waar overal vo rbeelclen van identificati"s van heelden uit de llindoesche tijd perken met • Hah of Moslimsche heiligen en hathlji's. iaar .-:,eslepen k'r Is als die haddji's g-even daar niet veel om; ze zullen in geen geval hun samenzweringen r:n opstand n laten afhan-
(Ten van tIe aanwl'zjlThei 1 van 'n beeld, dat be-
b
g-rijp n jullie toch 01- wel. En bovendien, als dat eens wèl het (Tcval was. was het dan niet ve I makkelijker om hf't in den berg- te sleep n
n te v rstoppcIl ?"
