Minima-effectrapportage gemeente Zaanstad 2020

(1)

Minima-effectrapportage gemeente Zaanstad 2020

De invloed van landelijke en gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens

Corinne van Gaalen, Marcel Warnaar

19 januari 2021

(2)

Minima-effectrapportage gemeente Zaanstad 2020

De invloed van landelijke en gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens

Auteurs

Corinne van Gaalen Marcel Warnaar

Nibud, Zaanstad, 19 januari 2021 In opdracht van de gemeente Zaanstad

(3)

Voorwoord

Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) is een onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk. Ons doel is het voorkomen van geldproblemen. Naast het verzamelen, berekenen en bijhouden van basiscijfers, doet of initieert het Nibud ook onderzoek naar andere aspecten over omgaan met geld. Daarbij spelen gedragsaspecten een belangrijke rol. Daarmee kunnen we snel inspelen op maatschappelijke

ontwikkelingen.

Het Nibud is gespecialiseerd in het maken van de vertaalslag van de verzamelde data en kennis over de huishoudfinanciën in methodes, materialen en tools. Daarbij wordt

voortdurend voeling gehouden met de actualiteit en de praktijk van alledag.

We gaan uit van drie niveaus van voorlichting en financiële educatie: direct voor consumenten (via onze websites, (social) media, interactieve tools,

voorlichtingsmaterialen en hulpmiddelen en de helpdesk), via onderwijs/educatie door derden en door deskundigheidsbevordering van professionals. Als kenniscentrum vervult het Nibud ook een adviesrol naar derden.

Bij dit alles gaat het Nibud uit van een standaardmethode van begroten. Dit resulteert in een reeks voorbeeldbegrotingen met referentiecijfers die zijn gebaseerd op empirisch wetenschappelijk onderzoek. Het Nibud stelt de keuzevrijheid en de eigen

verantwoordelijkheid van de huishoudens voorop.

Het Nibud geeft gemeenten meer inzicht in het effect van hun minimabeleid. Door middel van een minima-effectrapportage (MER) helpt het Nibud gemeenten het geld bestemd voor minimabeleid, optimaal te besteden.

Deze rapportage is uitgevoerd door het Nibud, in opdracht van de gemeente Zaanstad.

Met dit onderzoek wil de gemeente Zaanstad inzicht krijgen in de effecten van haar minimabeleid.

Zaanstad, december 2020

(4)

(5)

Samenvatting

Doel en opzet onderzoek

Deze minima-effectrapportage geeft weer wat het effect is van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Zaanstad.

In dit onderzoek is voor twaalf verschillende huishoudtypen op drie verschillende inkomensniveaus (100, 110 en 120 procent van het wettelijk sociaal minimum) doorgerekend hoe de maandbegrotingen eruitzien.

In de begrotingen hebben we rekening gehouden met de volgende lokale regelingen:

de kwijtschelding van lokale lasten;

de collectieve zorgverzekering;

Sam& voor kinderen in Zaanstad;

de Individuele Inkomenstoeslag;

de individuele bijzondere bijstand (voor huishoudens met een zorgvraag).

Hierbij gaan we ervan uit dat de betreffende huishoudens van alle beschikbare regelingen gebruik maken.

Resultaten

Behalve de alleenstaande zelfstandige, zijn alle onderzochte huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Zaanstad in staat om de noodzakelijke uitgaven uit het basispakket te bekostigen.

Paren met vier kinderen financieel het meest kwetsbaar

Paren met vier kinderen die van een laag inkomen moeten rondkomen zijn financieel het meest kwetsbaar. Als zij naast de noodzakelijke uitgaven ook alle uitgaven voor sociale participatie willen bekostigen, krijgen paren met vier kinderen op alle drie de onderzochte inkomensniveaus met flinke tekorten te maken (76 tot 240 euro per maand tekort).

Huishoudens met tekorten

De volgende huishoudtypen hebben met tekorten te maken, als zij naast het basispakket ook de uitgaven voor sociale participatie willen doen:

de alleenstaande en het paar zonder kinderen met een inkomen op bijstandsniveau;

het eenoudergezin met vier kinderen met een inkomen op 120 procent;

het paar met twee (jonge of oudere) kinderen op 100 en 120 procent;

het paar met vier kinderen en de alleenstaande zelfstandige op 100, 110 en 120 procent.

Bij de alleenstaande, het paar zonder kinderen en het paar met twee oudere kinderen is er op bijstandsniveau geen tekort meer als zij aanspraak kunnen maken op de Individuele Inkomenstoeslag.

Alleenstaande zelfstandigen komen tekort

Alleenstaanden kunnen vanaf 110 procent van het wettelijk sociaal minimum rondkomen als zij gebruikmaken van alle beschikbare landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen. Dit is echter niet het geval als zij werken als zelfstandige. Als gevolg van de extra kosten die het werken als zelfstandige met zich mee brengt, zijn zij niet in staat om

(6)

bij een inkomen op 110 of 120 procent alle uitgaven te betalen. Bij een inkomen op bijstandsniveau is het tekort groter dan bij de niet-zelfstandige alleenstaande (119 euro versus 4 euro).

Alleenstaande ouders met twee (jonge of oudere) kinderen en AOW-gerechtigden (met of zonder zorgvraag) hebben voldoende bestedingsruimte

AOW-gerechtigden zijn financieel gezien het beste af, zelfs als zij te maken hebben met extra zorgkosten. Zij houden op alle onderzochte inkomensniveau 200 euro of meer over.

Dit is voornamelijk het gevolg van de hogere AOW-uitkering; een AOW-uitkering is ruim 200 euro hoger dan een bijstandsuitkering.

Ook alleenstaande ouders met twee (jonge of oudere) kinderen hebben in de gemeente Zaanstad niet met tekorten te maken; alle noodzakelijke uitgaven en uitgaven aan

sociale- , sportieve of culturele activiteiten kunnen zij betalen. Ook dit kan voor een groot deel worden toegeschreven aan landelijke beleid; met name het hogere kindgebonden budget voor alleenstaande ouders heeft een positief effect op de financiële positie van deze huishoudens.

Hoewel de kindgebonden toeslagen voor oudere kinderen hoger zijn dan voor jonge kinderen, heeft het eenouder gezin met oudere kinderen minder bestedingsruimte vanwege de hogere kosten voor onder meer onderwijs, voeding en vervoer.

Aandachtspunten

De diverse vormen van inkomensondersteuning in de gemeente Zaanstad hebben een positief effect op de bestedingsruimte van de inwoners. Zonder de collectieve

zorgverzekering (waarbij het wettelijk eigen risico is meerverzekerd), de diverse

vergoedingen voor kinderen (Sam& voor kinderen in Zaanstad), de kwijtschelding van de lokale lasten, en de Individuele Inkomenstoeslag zouden er wel tekorten zijn ontstaan dan wel grotere tekorten zijn.

Het Nibud raadt de gemeente Zaanstad aan om met name extra aandacht te hebben voor paren met kinderen. Paren met vier kinderen kunnen op geen van de onderzochte

inkomensniveaus alle basisuitgaven plus de uitgaven voor sociale participatie betalen. Bij paren met twee kinderen lukt dit alleen op 110 procent.

Dit is voor een groot deel toe te schrijven aan het Rijksbeleid. Met de bijstandsnorm voor paren moeten de kosten voor twee volwassenen worden gedragen. Ter vergelijking, een eenoudergezin ontvangt 70 procent van de norm voor een paar plus de alleenstaande ouderkop vanuit het kindgebonden budget, wat samen neerkomt op ongeveer 90 procent van de norm. De extra inkomsten voor paren (van ongeveer 10 procent) ten opzichte van het eenoudergezin wegen vaak niet op tegen de kosten voor een extra volwassene aan bijvoorbeeld voeding, kleding en de zorgverzekering.

Naarmate er meer kinderen in het gezin zijn, worden de tekorten hoger. De kosten van kinderen worden niet volledig gecompenseerd door (leeftijdsafhankelijke) kindgebonden toeslagen.

Gemeenten kunnen via accenten in het eigen beleid trachten de gevolgen hiervan te repareren, maar gemeenten mogen geen inkomenspolitiek voeren. De gemeente Zaanstad heeft al diverse beleidskeuzes gemaakt die de bestedingsruimte voor paren met kinderen verruimen, zoals “Meedoen Zaanstad” en de samenwerking met het Jeugdfonds Sport &

Cultuur, de Stichting Leergeld en Stichting Jarige Job.

(7)

Het blijft voor de gemeente echter een onmogelijke opgave om tekorten die oplopen tot 240 euro per maand te compenseren. Een structurele oplossing zal, indien politiek gewenst, vanuit het Rijk moeten komen.

Om de bestedingsruimte van paren met kinderen te vergroten, kan de gemeente:

inzetten op begeleiding naar werk van tenminste één van de partners;

individuele bijzondere bijstand extra onder de aandacht brengen;

de Individuele Inkomenstoeslag verder differentiëren waarbij rekening wordt

gehouden met het aantal kinderen, bijvoorbeeld door een basisbedrag vast te stellen en daar bovenop een extra bedrag toe te kennen voor elk ten laste komend kind.

een vergoeding aan volwassenen toekennen voor sportieve en culturele activiteiten.

Voor elk van de regelingen in de gemeente Zaanstad benoemt het Nibud in dit rapport de positieve aspecten en diverse aanbevelingen. Zo adviseert het Nibud:

Behoud van de collectieve zorgverzekering. Dit pakket heeft niet alleen een

uitgebreide dekking, maar vergoedt ook de eigen bijdrage Wmo en het eigen risico.

Inventariseer of huishoudens die nu gebruik maken van het uitgebreide pakket van de collectieve zorgverzekering dit in de praktijk nodig hebben. Als blijkt dat een groot deel van de gebruikers van de collectieve zorgverzekering oververzekerd is, zou de gemeente Zaanstad kunnen nagaan hoe zij inwoners het beste kunnen ondersteunen bij het maken van een passende keuze voor hun persoonlijke situatie.

Momenteel geeft de gemeente hier al veel voorlichting over. Het Nibud adviseert om dit te blijven doen.

De Individuele Inkomenstoeslag is een goede voorziening voor huishoudens die langdurig van een laag inkomen moeten rondkomen en die geen zicht hebben op inkomensverbetering. Wanneer het inwoners wél zou lukken het inkomen te

verhogen naar 120 procent van de geldende bijstandsnorm, leidt dit in veel gevallen tot een armoedeval (ten opzichte van 110 procent en soms zelfs ten opzichte van bijstandsniveau). De inkomensgrens van de IIT verhogen naar 120 procent lost dit maar ten dele op. De gemeente kan ook kiezen voor een andere constructie, zoals de IIT getrapt afbouwen of door meer rekening te houden met de

huishoudsamenstelling (aantal kinderen en leeftijd van de kinderen).

Kinderen tot 18 jaar komen in aanmerking voor een vergoeding voor sport en

cultuur. De regeling kent een inkomensgrens van 110 procent. Huishoudens met een inkomen tussen 110 en 120 procent, kunnen een beroep doen op het Jeugdfonds Sport & Cultuur. Omdat de meeste onderzochte huishoudens met kinderen en een inkomen op 120 procent de maandbegroting niet rond kunnen krijgen, adviseert het Nibud de mogelijkheden van particulieren fondsen nog eens extra onder de aandacht van de doelgroep te brengen.

Daarnaast kan de gemeente ervoor kiezen om de vergoeding voor sport en cultuur uit te breiden naar 27 jaar. Juist jongeren in de leeftijdscategorie van 12 tot 18 jaar stoppen vaak met sporten. Door de regeling uit te breiden kan gestimuleerd worden dat zij blijven sporten of weer gaan sporten.

Zzp’ers hebben vaak met extra kosten te maken voor bijvoorbeeld een

pensioenvoorziening of een arbeidsongeschiktheidsverzekering, waardoor zij niet alle uitgaven voor de basisbehoeften en voor sociale participatie kunnen doen.

Het Nibud adviseert daarom om de financiële positie van zzp’ers zo goed mogelijk te monitoren en op individueel niveau te bekijken hoe zij het beste ondersteund

kunnen worden. Juist in deze tijd komen gemeenten via de Tozo in aanraking met zzp’ers die zij voorheen wellicht niet kenden en dit biedt een kans om de

inkomensondersteunende voorzieningen van de gemeente ook bij deze doelgroep onder de aandacht te brengen.

(8)

(9)

Inhoud

1 Inleiding ... 5

1.1 Centrale vraag ... 5

1.2 Kern minima-effectrapportage... 5

1.2.1 Huishoudtypen ... 5

1.2.2 Inkomensniveaus ... 6

1.2.3 Armoedeval ... 6

1.2.4 Voorbeeldhuur ... 6

1.2.5 Wetswijzigingen 2021 ... 6

1.3 Leeswijzer ... 6

2 Onderzoeksmethode: begrotingen ... 7

2.1 Inleiding ... 7

2.2 Inkomsten ... 7

2.3 Uitgaven: Basispakket & Sociale participatie ... 8

2.4 Uitgavensoorten ... 8

2.5 Voorwaarden aan de begrotingen ... 9

2.6 Zelfstandigen zonder personeel ... 10

2.7 De begrotingen ... 12

3 Minimabeleid ... 13

3.1 Landelijk beleid ... 13

3.2 Lokaal minimabeleid ... 15

3.2.1 Kwijtscheldingsbeleid ... 15

3.2.2 Collectieve (aanvullende) zorgverzekering ... 16

3.2.3 Individuele inkomenstoeslag ... 16

3.2.4 Sam& voor kinderen in Zaanstad ... 16

3.2.5 Kinderopvang en peuterspeelzaal ... 17

3.2.6 Bijzondere bijstand ... 18

3.3 Voorzieningen voor huishoudens met een zorgvraag ... 18

4 Resultaten ... 21

4.1 Saldo inkomsten min uitgaven ... 21

4.2 Bestedingsruimte ... 21

4.2.1 Na invulling van het basispakket ... 21

4.2.2 Na invulling van het basispakket inclusief sociale participatie ... 23

4.3 Armoedeval ... 26

4.4 Huishoudens met langdurig een laag inkomen ... 27

4.5 Hogere inkomensgrens sport en cultuur ... 30

5 Wijzigingen in 2021 ... 33

5.1 Veranderingen in de koopkracht ... 33

5.2 Wetswijzigingen ... 34

6 Conclusies en aanbevelingen ... 39

6.1 Conclusies ... 39

6.2 Aanbevelingen ... 41

6.3 Aandachtsgroepen ... 45

Bijlage 1 | Verantwoording uitgaven ... 47

Bijlage 2 | Begrotingen ... 51

Bijlage 3 | Overzicht saldo inkomsten minus uitgaven ... 65

(10)

(11)

1 Inleiding

1.1 Centrale vraag

Iedere gemeente beschikt over mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens. Dat kan bijvoorbeeld door het kwijtschelden van gemeentelijke heffingen en/ of door bijzondere bijstand. Het is echter niet direct zichtbaar wat in de praktijk de effecten van die maatregelen zijn op het budget van verschillende groepen huishoudens.

De centrale vraag van dit onderzoek luidt:

Wat is het effect van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Zaanstad?

Bekeken wordt welke groepen huishoudens in de gemeente goed profiteren van de verschillende inkomensondersteunende maatregelen en welke groepen minder goed. Ook maakt deze rapportage een eventuele armoedeval inzichtelijk.

1.2 Kern minima-effectrapportage

Om tot een antwoord te komen op de centrale vraag, worden voor een aantal

voorbeeldsituaties alle inkomsten geïnventariseerd. Hierbij wordt rekening gehouden met alle landelijke en gemeentelijke inkomensondersteunende maatregelen. Dit inkomen zal in een begroting worden afgezet tegen de minimale uitgaven waarmee huishoudens met een laag inkomen worden geconfronteerd. De minimale uitgaven zijn gebaseerd op de Nibud methode van budgetteren, aangevuld met lokale tarieven en tegemoetkomingen.

1.2.1 Huishoudtypen

In deze minima-effectrapportage wordt voor een aantal huishoudtypen de

bestedingsruimte inzichtelijk gemaakt. In overleg met de gemeente Zaanstad is een keuze gemaakt voor de volgende voorbeeldsituaties:

a. Een alleenstaande;

b. Een alleenstaande oudere (AOW-gerechtigd);

c. Een eenoudergezin met twee jonge kinderen (3 en 11 jaar);

d. Een eenoudergezin met twee oudere kinderen (12 en 17 jaar);

e. Een eenoudergezin met vier kinderen (8, 11, 13 en 15 jaar);

f. Een paar zonder kinderen;

g. Een paar met twee jonge kinderen (3 en 11 jaar);

h. Een paar met twee oudere kinderen (12 en 17 jaar);

i. Een paar met vier kinderen (8, 11, 13 en 15 jaar);

j. Een ouder paar met een zorgvraag;

k. Een alleenstaande zelfstandige met een winkel voor groente en fruit;

l. Een alleenstaande ouder met twee jonge kinderen (3 en 11 jaar) die als zelfstandige wordt ingehuurd door de thuiszorg.

(12)

1.2.2 Inkomensniveaus

De rapportage laat zien welke effecten de landelijke en gemeentelijke maatregelen hebben op de financiële positie van de huishoudtypen bij verschillende inkomensniveaus.

In overleg met de gemeente Zaanstad is in dit rapport gekozen om begrotingen op te stellen met de volgende inkomensniveaus: bijstand- of AOW- niveau, 110 procent en 120 procent van de geldende bijstandsnorm.

1.2.3 Armoedeval

Het kan voorkomen dat een huishouden met een hoger inkomen, minder overhoudt dan met een lager inkomen, nadat rekening is gehouden met alle noodzakelijke uitgaven.

Bijvoorbeeld doordat er geen recht meer is op inkomensondersteunende regelingen. Als een dergelijke armoedeval zich voordoet binnen de gestelde kaders, dan blijkt dat uit de resultaten van dit onderzoek.

Hierbij onderscheiden we twee soorten armoedevallen, namelijk een armoedeval bij uitstroom uit een bijstandsuitkering naar betaald werk (werkloosheidsval/uitstroomval) en een armoedeval bij het meer gaan verdienen (doorstroomval).

Bij huishoudens boven de AOW-gerechtigde leeftijd wordt officieel niet gesproken van een armoedeval, omdat deze gewoonlijk geen inkomensstijging meemaken. Toch kan er bij hen ook sprake zijn van een geringere bestedingsmogelijkheid bij een hoger inkomen.

1.2.4 Voorbeeldhuur

Uit het woononderzoek 2018 van het CBS komt naar voren dat 96 procent van de huishoudens die de bijstandsuitkering als belangrijkste inkomstenbron hebben, in een huurwoning woont. Op basis hiervan gaan we er in deze rapportage vanuit dat

huishoudens in een huurwoning wonen.

De huur vormt in de meeste huishoudens de hoogste uitgave op de begroting. De huurprijzen in dit onderzoek zijn vastgesteld in overleg met de gemeente. Voor een- en tweepersoonshuishoudens wordt gerekend met een huur van 685 euro en voor

huishoudens met drie of meer personen gaan we uit van een huur van 712 euro.

1.2.5 Wetswijzigingen 2021

Naast het inzichtelijk maken van de bestedingsruimte van de voorbeeldhuishoudens, worden in deze rapportage de grote wetswijzigingen die per 1 januari 2021 in werking zullen treden geïnventariseerd. Ook wordt nagaan in hoeverre deze wijzigingen gevolgen hebben voor de voorbeeldhuishoudens die zijn opgenomen in de minima-effectrapportage.

1.3 Leeswijzer

Het rapport is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de

onderzoeksmethode. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting op de landelijke en lokale

inkomensondersteunende regelingen. In hoofdstuk 4 worden de resultaten weergegeven:

Wat is de bestedingsruimte van de onderzochte huishoudtypen? En wat zijn de effecten van het minimabeleid op de financiële positie van deze huishoudens? Hoofdstuk 5 geeft een vooruitblik naar 2021: een overzicht van landelijke wetswijzigingen en veranderingen in beleid, prijzen en lonen die van invloed zijn op de koopkracht. Ten slotte worden in hoofdstuk 6 de conclusies en aanbevelingen beschreven.

In de bijlagen wordt meer informatie gegeven over bronnen van de referentiecijfers en de inkomensopbouw.

(13)

2 Onderzoeksmethode: begrotingen

2.1 Inleiding

Om het effect van inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens te berekenen, maakt het Nibud gebruik van begrotingen. Uit deze begrotingen zijn de inkomsten en uitgaven van de huishoudens af te lezen.

De begrotingen in deze rapportage zijn gemaakt voor verschillende huishoudtypen op verschillende inkomensniveaus. Hierbij gaan we ervan uit dat huishoudens in een huurwoning wonen.

De begrotingen zijn voor groepen van huishoudens. De bedragen in de begrotingen zijn gemiddelden; in werkelijkheid zal de financiële situatie van de individuele huishoudens er anders uitzien. De begroting laat dus niet zien in hoeverre een individueel huishouden een sluitende begroting heeft. Wel wordt duidelijk in hoeverre een groep huishoudens een sluitende begroting heeft. Bij het opstellen van de begrotingen wordt geen rekening

gehouden met schulden, omdat daarover niets algemeens te zeggen valt. Schulden komen echter vaak voor onder huishoudens met lage inkomens.

Maandbegrotingen

Alle begrotingen zijn maandbegrotingen, waarbij de inkomsten en uitgaven zijn

omgerekend naar gemiddelde maandbedragen. In de praktijk kunnen er flinke verschillen zijn tussen de maanden van het jaar. Vakantiegeld wordt bijvoorbeeld vaak jaarlijks uitgekeerd, maar wordt in deze rapportage uitgedrukt in een maandelijks bedrag. Het inkomen is in iedere begroting een vast gegeven.

2.2 Inkomsten

In deze rapportage worden op drie inkomensniveaus begrotingen opgesteld voor de betreffende voorbeeldhuishoudens: het minimuminkomen (bijstand/AOW-uitkering), 110 procent en 120 procent van de geldende bijstandsnorm. Met bijstandsniveau wordt in deze rapportage bedoeld de norm op grond van de Participatiewet, artikel 5 lid 1 sub c.

Uitgangspunt in deze rapportage is het totaal besteedbaar maandinkomen. Dat inkomen bestaat uit alle inkomsten van het huishouden, zoals netto salarissen, uitkeringen, kortingen op de belasting, zorgtoeslag, huurtoeslag, vakantiegeld, kinderbijslag, kinderopvangtoeslag en kindgebonden budget.

Bepaalde heffingskortingen worden apart getoond als voorlopige aanslag, bijvoorbeeld de inkomensafhankelijke combinatiekorting voor werkende alleenstaande ouders met jonge kinderen. Het loon plus de voorlopige aanslag is gelijk aan 110 procent van de

bijstandsnorm. De kinderbijslag en het kindgebonden budget (inclusief de alleenstaande ouderkop) komen hier nog bovenop.

In de begrotingen is geen rekening gehouden met eigen vermogen of eventuele inkomsten daaruit. Ook is er geen rekening gehouden met inkomsten of betalingen vanwege

alimentatie. Hoe de regelingen doorwerken in de begrotingen en wat de invloed is op het inkomen van de verschillende huishoudens is te zien in bijlage 2.

(14)

In de rapportage wordt verondersteld dat de huishoudens maximaal gebruik maken van alle inkomensondersteunende regelingen die op hen van toepassing zijn, zowel de landelijke als de gemeentelijke.

2.3 Uitgaven: Basispakket & Sociale participatie

De noodzakelijke uitgaven vullen we in via een basispakket met een apart pakket voor sociale participatie. Het basispakket bestaat uit uitgaven die voor elk huishouden niet of moeilijk vermijdbaar zijn.

De begroting bestaat uit een pakket aan vrij goedkope artikelen (niet de

allergoedkoopste) die algemeen verkrijgbaar zijn. We houden geen rekening met tweedehands artikelen.

In bijlage 1 staan de uitgangspunten en de samenstelling van de pakketten beschreven.

Het basispakket en het pakket voor sociale participatie zijn op bepaalde punten

verschillend voor de diverse huishoudtypen. Een alleenstaande staat immers voor andere kosten dan bijvoorbeeld een gezin met kinderen.

Sociale participatie

Als voorbeeld heeft het Nibud een pakket aan uitgaven voor sociale participatie opgesteld.

Dit pakket is opgesteld in samenwerking met het Sociaal Cultureel Planbureau. Het gaat bijvoorbeeld om uitgaven aan contributies en abonnementen, bezoek ontvangen en op bezoek gaan, vakantie/uitgaan en recreatief vervoer.

Sociale participatie wordt door velen als noodzakelijk beschouwd en is in veel gemeenten op de een of andere manier onderdeel van het minimabeleid. De uitgaven voor sociale participatie staan beschreven in bijlage 1.

Persoonlijk onvermijdbare uitgaven

Naast de noodzakelijke uitgaven van de pakketten zijn er in individuele gevallen

persoonlijk moeilijk of niet-vermijdbare uitgaven. Dit zijn uitgaven die voor een bepaald persoon onontkoombaar zijn. Bijvoorbeeld wanneer iemand een speciaal dieet moet volgen. Voor dit soort uitgaven is vaak een tegemoetkoming mogelijk via gemeentelijk beleid. Deze uitgaven worden in dit rapport niet meegenomen.

In de begrotingen is ook geen rekening gehouden met kosten voor een huisdier of voor roken. Deze uitgaven worden niet gezien als noodzakelijk. Indien een huishouden hiervoor toch kosten heeft, wordt het saldo op de begroting lager dan in deze rapportage is

weergegeven.

Mensen die werken maken extra kosten ten opzichte van niet werkenden. Deze kosten zijn meegenomen in het basispakket als aparte post bij een inkomen vanaf 110 procent van het toepasselijk minimum.

2.4 Uitgavensoorten

In alle begrotingen onderscheidt het Nibud drie soorten uitgaven:

Vaste lasten: Komen regelmatig terug. Meestal vaste bedragen waar een contract aan ten grondslag ligt. Voorbeelden zijn de huur, energiekosten en verzekeringen.

Reserveringsuitgaven: Komen niet regelmatig voor. De hoogte is niet precies bekend.

Voorbeelden hiervan zijn de kosten voor inventaris (meubels, apparatuur/witgoed) en kleding.

(15)

Huishoudelijke uitgaven: Steeds terugkerende uitgaven die maandelijks kunnen variëren. Voorbeelden zijn voeding, was- en schoonmaakartikelen en persoonlijke verzorging.

Lokale tarieven

In deze rapportage wordt gerekend met minimale bedragen die huishoudens nodig hebben om deze uitgaven te kunnen betalen. Voor de uitgaven is waar mogelijk uitgegaan van lokale tarieven. Voorbeelden hiervan zijn de tarieven voor heffingen, de premie van de collectieve zorgverzekering en de kosten van de peuterspeelzaal.

Minimabeleid

Als er inkomensondersteunende maatregelen zijn die een vergoeding vormen voor bepaalde uitgavenposten, dan is hier rekening mee gehouden in de begrotingen. De regelingen staan beschreven in het volgende hoofdstuk.

2.5 Voorwaarden aan de begrotingen

Bij het gebruik van de begrotingen zijn er drie belangrijke voorwaarden: . 1. Zeer goed met geld kunnen omgaan

Een goed overzicht van alle inkomsten en uitgaven is noodzakelijk. Alleen dan kan er voldoende geld opzij worden gezet om onregelmatige uitgaven te kunnen doen. Een gebrek aan goed overzicht kan vaak confronterend zijn en moeilijk te doorbreken.

2. Alle inkomensondersteuning aanvragen

Toeslagen en tegemoetkomingen beslaan vaak een groot deel van het totale

inkomstenplaatje. Het is daarom voor huishoudens belangrijk om te weten op welke inkomensondersteuning men recht heeft en hoe en waar deze moet worden aangevraagd.

Het tijdig doorgeven van gegevens is hierbij belangrijk. En daarmee dus ook een actieve houding.

3. Geen grote persoonlijk onvermijdbare uitgaven hebben

Hoge persoonlijk onvermijdbare uitgaven zoals afbetalingen, zorgkosten of een hoge huur, kunnen het moeilijk of onmogelijk maken om een sluitende begroting op te stellen. Als de uitgaven niet omlaag gebracht kunnen worden, dan resteert er niks anders dan om te bezuinigen op overige uitgaven. In het geval van de begrotingen met minimale uitgaven, zoals ze in dit rapport zijn opgesteld, ontstaat het gevaar dat er ook bezuinigd wordt op noodzakelijke uitgaven. Dit kan er toe leiden dat er totaal geen reserves meer zijn om tegenslagen op te kunnen vangen, dat rekeningen niet meer betaald worden waardoor schulden ontstaan of dat gezondheidsbedreigende omstandigheden ontstaan.

Deze voorwaarden zijn voor een deel te vangen in competenties voor goed financieel beheer. Het gaat hierbij niet alleen om vaardigheden, maar ook om gedragsaspecten.

Daarom is inkomensondersteuning alleen niet voldoende. Het is ook belangrijk om

ondersteuning op het gebied van het aanleren van vaardigheden te bieden, aangevuld met ondersteuning die rekening houdt met min of meer individuele gedragsaspecten.

(16)

2.6 Zelfstandigen zonder personeel

Nederland telt steeds meer zelfstandigen zonder personeel. Hieronder zijn ook

huishoudens die moeten rondkomen van een laag of zelfs minimuminkomen. Bovendien hebben zij te maken met extra kosten, zoals de kosten voor een bedrijfsruimte,

representatiekosten, opleidingskosten en de kosten voor vervoer en communicatie. Daar bovenop komen kosten voor verzekeringen, zoals een arbeidsongeschiktheidsverzekering en een pensioenvoorziening.

In dit onderzoek zijn, naast de standaardhuishoudens, ook twee voorbeeldhuishoudens opgenomen van een zelfstandige zonder personeel: Een 45-jarige alleenstaande die een eigen zaak heeft en een 35-jarige alleenstaande ouder met twee kinderen, die als zelfstandige in de thuiszorg werkt.

Zelfstandigen zonder personeel maken veel kosten die huishoudens met een uitkering of in loondienst niet hebben. Deze kosten worden verrekend met het netto inkomen.

Daarnaast zijn er de kosten die niet rechtstreeks aan de onderneming zijn gerelateerd, maar die zelfstandigen wel (zouden) moeten maken. Dit geldt in de eerste plaats een arbeidsongeschiktheidsverzekering en, zo wenselijk, een aanvulling op de AOW.

In de begrotingen wordt gerekend met netto inkomens. Alle zakelijke lasten zijn hier al van afgetrokken. Het maakt voor dit onderzoek dus niet uit of een zelfstandige hoge of lage zakelijke lasten heeft, deze zijn verwerkt in zijn of haar netto inkomsten. Waar we voor werknemers in loondienst rekening houden met werkgerelateerde kosten, doen we dat voor zelfstandigen niet, omdat we die aanmerken als zakelijke lasten.

Bij de zelfstandigen zonder personeel gaan we er verder van uit dat op alle drie de inkomensniveaus (als zelfstandige) gewerkt wordt. Dit in tegenstelling tot de overige huishoudens, waarbij we op een inkomensniveau van 100 procent uitgaan van een bijstandsuitkering. Daarom rekenen we voor de alleenstaande ouder die werkt als zzp’er ook bij een inkomen op bijstandsniveau kosten voor de kinderopvang.

Ook worden in de begrotingen extra kosten meegenomen voor verzekeringen. De kosten voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn van zeer veel zaken afhankelijk, zoals leeftijd, het beroep dat wordt uitgeoefend, welke taken worden uitgeoefend, het uit te keren bedrag, het eigen risico, etc. De uitkomsten over de financiële positie van

zelfstandigen moeten dan ook in dat licht worden bekeken. Niet alle zelfstandigen met een dergelijk laag inkomen zullen een arbeidsongeschiktheids-verzekering afsluiten. Het

inkomen van zelfstandigen kan echter sterk wisselen, waardoor we het wel van belang vinden om inzichtelijk te maken dat zzp’ers vaak bijkomende kosten hebben.

In deze rapportage gaan we uit van een alleenstaande van 45 jaar en een alleenstaande ouder van 35 jaar. We gaan uit van een uitkering zonder eigen risico en een beperkte wachttijd. Bij een verzekerd bedrag van 12.000 euro ligt de premie tussen de 100 euro en 140 euro voor de eerste persoon en tussen de 80 euro en 120 euro per maand voor de tweede persoon. Bij een verzekerd bedrag van 15.000 euro is de maandelijkse premie ongeveer 20 euro hoger.

(17)

Omdat het gaat om een zelfstandige met een relatief laag inkomen, gelijk aan een inkomen op bijstandsniveau, rekenen we in de begroting met de volgende premies:

• alleenstaande:

o € 90 bij 100 procent van het minimum inkomen;

o € 110 bij 120 procent van het minimum inkomen.

• alleenstaande ouder:

o € 90 bij 120 procent van het minimum inkomen.

Voor de pensioenvoorziening gaan we bij beide voorbeeldhuishoudens uit van de volgende maandelijkse inleg:

o € 25 per maand bij een inkomen van 100 procent van het minimum;

o € 35 per maand bij een inkomen van 110 procent van het minimum;

o € 50 per maand bij een inkomen van 120 procent van het minimum.

De hoeveelheid kapitaal die daarmee wordt opgebouwd, hangt onder andere af van de gehanteerde rente en het aantal jaren dat er premie wordt betaald en de ingehouden kosten door de financiële dienstverlener. Bij de berekening gaan we ervan uit dat de zelfstandige 30 jaar lang premie betaalt. Het eindkapitaal bij 50 euro per maand komt dan uit op circa 25.000 euro. De jaarlijkse uitkering na pensionering is summier, ervan

uitgaande dat iemand nog circa 20 jaar leeft na zijn AOW-gerechtigde leeftijd. We kijken hier echter naar een huishouden die gedurende zijn werkzame leven ook een laag

inkomen heeft. Naast de extra pensioenuitkering ontvangt deze persoon vanaf de AOW- gerechtigde leeftijd ook een AOW-uitkering.

In de begrotingen zijn de kosten voor de arbeidsongeschiktheidsverzekering en de pensioenvoorziening toegevoegd aan de post “overige verzekeringen”.

Zelfstandigen profiteren onder voorwaarden van extra aftrekposten. Door deze

zelfstandigenaftrek hoeft er minder belasting betaald te worden en is het netto inkomen hoger dan zonder deze aftrekposten. Andersom betekent dat, dat een zelfstandige bij een bepaald netto inkomen, een lager belastbaar inkomen heeft dan een werknemer in

loondienst. Bij dat lagere belastbaar inkomen horen hogere toeslagen (zorgtoeslag, huurtoeslag, etc.). Bij hetzelfde netto inkomen als een werknemer in loondienst kan het dus voorkomen dat een zelfstandige hogere toeslagen ontvangt. Dat geldt niet voor zelfstandigen die geen gebruik kunnen maken van de aftrekposten. Tot een inkomen van 120 procent zijn de toeslagen ook zonder deze extra aftrekposten maximaal. Daarom hebben we in dit onderzoek de extra aftrekposten voor zelfstandigen niet meegenomen.

Bijkomende voorwaarden aan de begrotingen

De voorwaarden die worden gesteld aan de begrotingen zoals beschreven in 2.5, zijn met name voor zzp’ers van belang. Zij hebben vaak wisselende inkomsten waardoor het moeilijk is om bij een laag inkomen het budget in balans te houden.

(18)

2.7 De begrotingen

Volgens de methodiek die hierboven staat beschreven, worden de begrotingen opgesteld.

Deze begrotingen staan in bijlage 2.

(19)

3 Minimabeleid

In dit hoofdstuk worden diverse landelijke en gemeentelijke regelingen voor inkomensondersteuning van minima beschreven. Alleen de regelingen die in de

berekeningen zijn meegenomen komen in dit hoofdstuk aan bod. Paragraaf 3.1 beschrijft de landelijke regelingen; in paragraaf 3.2 komen de lokale inkomensondersteunende regelingen aan bod.

3.1 Landelijk beleid

Bij het opstellen van de begrotingen worden de landelijke heffingskortingen, de landelijke toeslagen en de kinderbijslag in de berekeningen opgenomen.

Landelijke heffingskortingen

Heffingskortingen zijn kortingen op de belasting. Hiermee wil de overheid bepaalde groepen ondersteunen. Denk aan ouders, ouderen en gehandicapten. Door de heffingskorting betalen zij minder belasting.

De volgende heffingskortingen (2020) zijn voor de voorbeeldhuishoudens van belang:

Algemene heffingskorting

Voor iedereen boven de 18 die inkomstenbelasting betaalt, ook als men niet werkt. De algemene heffingskorting bedraagt maximaal 2.711 euro per jaar voor mensen onder de AOW-gerechtigde leeftijd en 1.413 euro vanaf de AOW gerechtigde leeftijd.

Arbeidskorting

Voor iedereen die betaald werk heeft, ook als men daarnaast nog gedeeltelijk een uitkering ontvangt. De arbeidskorting bedraagt maximaal 3.819 euro per jaar.

Inkomensafhankelijke combinatiekorting

Voor werkende ouders met kinderen jonger dan 12 jaar. Deze wordt toegekend aan de alleenstaande ouder of aan de minst verdienende fiscale partner. Deze heffingskorting bedraagt maximaal 2.881 euro per jaar.

Ouderenkorting en alleenstaande ouderenkorting

Heffingskortingen voor AOW-gerechtigden. De ouderenkorting bedraagt maximaal 1.622 euro per jaar; de alleenstaande-ouderenkorting is 436 euro per jaar.

Landelijke toeslagen

Toeslagen zijn bijdragen van de overheid om tegemoet te komen in de kosten voor de zorgverzekering, huur of kind(eren). Of een huishouden recht heeft op bepaalde toeslagen, is afhankelijk van een aantal factoren (bijvoorbeeld inkomen).

De volgende toeslagen (2020) zijn van belang voor de voorbeeldhuishoudens:

Zorgtoeslag

Zorgtoeslag is een bijdrage van de overheid voor de kosten van de zorgverzekering.

Iemand kan aanspraak maken op zorgtoeslag vanaf 18 jaar. Dit geldt voor zowel alleenstaanden als stellen. Het inkomen moet wel onder de inkomensgrens vallen. Een alleenstaande heeft recht op zorgtoeslag bij een toetsinkomen van 30.481 euro of minder.

Voor samenwonenden is deze grens 38.945 euro.

(20)

Naast de inkomensgrens is er ook een vermogensgrens voor de zorgtoeslag. In 2020 bedraagt deze voor alleenstaanden 116.613 euro en voor paren 147.459 euro.

De zorgtoeslag voor een alleenstaande is maximaal 104 euro per maand. Voor een stel is de zorgtoeslag maximaal 199 euro. Hoe lager het inkomen, hoe meer toeslag iemand ontvangt.

Huurtoeslag

Huurtoeslag is een bijdrage van de overheid in de huurkosten. Huurders van een

zelfstandige huurwoning kunnen in aanmerking komen voor huurtoeslag. De hoogte van de huurtoeslag is afhankelijk van het inkomen, het vermogen, de huishoudsamenstelling en de huur. Vanaf 1 januari 2020 kent de huurtoeslag geen inkomensgrenzen meer, maar wordt de huurtoeslag inkomensafhankelijk afgebouwd. De vermogensgrens voor de huurtoeslag van 30.846 euro per persoon is strenger dan voor de zorgtoeslag.

Huishoudens krijgen boven de minimale basishuur¹ volledige huurtoeslag tot een huur van 432,51 euro. Voor een huur boven dit bedrag wordt voor een- en

tweepersoonshuishoudens 65 procent van de huur tot 619,01 euro vergoed. Voor huishoudens vanaf drie personen is dit tot een huur van 663,40 euro. Alleenstaanden of ouderen/hulpbehoevenden krijgen boven deze huur tot een huur van maximaal 737,14 euro vervolgens nog 40 procent vergoed.

Voor ouderen is de minimale basishuur enkele euro’s lager. De basishuur is inkomensafhankelijk waardoor de huurtoeslag daalt bij een hoger inkomen.

Kinderopvangtoeslag

Kinderopvangtoeslag is een tegemoetkoming in de kosten van kinderopvang. De

kinderopvangtoeslag is geregeld in de Wet kinderopvang. De wet geldt voor dagopvang voor kinderen van 0 tot 4 jaar en buitenschoolse opvang voor basisschoolkinderen. Maar ook voor opvang door ouderparticipatiecrèches of gastouders via een gastouderbureau en voor de peuterspeelzaal. Informele opvang door familie of kennissen valt hier dus niet onder.

Om voor kinderopvangtoeslag in aanmerking te komen moet de instelling zijn aangemeld bij het Landelijk Register Kinderopvang. Ook moeten, in het geval van paren, beide ouders werken, tenzij er een re-integratietraject wordt gevolgd.

De vergoeding wordt berekend over een maximaal uurtarief van 8,17 euro voor kinderen tot vier jaar (dagopvang) en van 7,02 euro voor kinderen in de basisschoolleeftijd

(buitenschoolse opvang). Wanneer iemand per uur meer dan dit bedrag betaalt, ontvangt hij of zij over dit extra deel geen toeslag.

Er gelden grenzen voor het totaal aantal uren waarvoor kinderopvangtoeslag aangevraagd kan worden. Dit is afhankelijk van het aantal uur dat men werkt.

Kindgebonden budget

Iedereen met kinderen jonger dan 18 jaar kan in aanmerking komen voor het kindgebonden budget. Dit is een maandelijkse, inkomensafhankelijke bijdrage in de kosten van kinderen. Voorwaarde is dat iemand zijn of haar kind ‘in belangrijke mate onderhoudt’.

____________________

De minimale basishuur is inkomensafhankelijk en bedraagt voor huishoudens op minimumniveau 232,65 euro.

Bij een hoger inkomen wordt de basishuur hoger.

(21)

Alleenstaande ouders met een verzamelinkomen tot 21.431 euro ontvangen het maximale kindgebonden budget. Voor paren met kinderen is de inkomensgrens in 2020 flink

verhoogd, deze inkomensgrens ligt op 38.181 euro. Na dit inkomen wordt de hoogte van het bedrag geleidelijk afgebouwd. Het bedrag aan kindgebonden budget is afhankelijk van het aantal kinderen en de leeftijd van de kinderen. Alleenstaande ouders ontvangen meer dan paren, omdat zij recht hebben op een extra vast bedrag van 265,80 euro per maand.

Het kindgebonden budget voor het tweede kind is lager dan voor het eerste kind en vanaf het derde kind eveneens lager dan voor het tweede kind. Vanaf 12 jaar is het

kindgebonden budget hoger.

Kinderbijslag

Een ouder heeft recht op kinderbijslag voor eigen kinderen en stiefkinderen tot 18 jaar en soms voor pleegkinderen tot 16 jaar. Kinderbijslag wordt eenmaal per kwartaal

uitgekeerd. De bedragen worden in het geval van meerdere kinderen bij elkaar opgeteld.

De bedragen voor kinderbijslag zijn afhankelijk van de leeftijd van het kind en onafhankelijk van het inkomen. De kinderbijslag voor een kind van 12 tot 18 jaar

bedraagt 316,41 euro. Voor 6 tot 12 jaar en voor 0 tot 6 jaar is het respectievelijk 268,95 euro en 221,49 euro.

3.2 Lokaal minimabeleid

Naast de landelijke inkomensondersteunende maatregelen heeft de gemeente Zaanstad voor huishoudens met een laag inkomen ook een lokaal minimabeleid. De regelingen die worden opgenomen in de begrotingen komen in de volgende paragrafen aan bod.

3.2.1 Kwijtscheldingsbeleid

In de gemeente Zaanstad kan kwijtschelding worden aangevraagd voor de afvalstoffenheffing, de rioolheffing en de hondenbelasting voor de eerste hond.

De kwijtscheldingsnorm bedraagt 100 procent van het sociaal minimum. Dat wil zeggen dat, afhankelijk van het vermogen, huishoudens met een inkomen rond het sociaal minimum in principe geen gemeentelijke heffingen hoeven te betalen.

De beleidsvrijheid ten aanzien van het kwijtscheldingsbeleid wordt bepaald door landelijke regelgeving. Hierbij wordt aan gemeenten de mogelijkheid geboden om rekening te houden met de kosten voor kinderopvang en om voor AOW’ers uit te gaan van de netto AOW in plaats van de bijstandsbedragen. De gemeente Zaanstad hanteert de verhoogde norm voor AOW’ers maar houdt geen rekening met de kosten voor kinderopvang bij de bepaling van de betalingscapaciteit.

Bij hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is kwijtschelding mogelijk voor de zuiveringsheffing/ verontreinigingsheffing en voor de watersysteemheffing ingezetenen.

Bij de berekening van de kwijtschelding hanteert het waterschap, net zoals de gemeente, de norm van 100 procent van de toepasselijke norm. Voor AOW’ers wordt uitgegaan van de netto AOW. Ook houdt het hoogheemraadschap rekening met de kosten van

kinderopvang.

De kwijtschelding van de gemeentelijke heffingen en het waterschap worden apart berekend.

(22)

3.2.2 Collectieve (aanvullende) zorgverzekering

Het verzekeren tegen ziektekosten is voor iedereen wettelijk verplicht. Daarom bieden veel gemeenten inwoners met een laag inkomen een collectieve zorgverzekering aan.

In de gemeente Zaanstad kunnen inwoners met een inkomen tot en met 110 procent van de geldende bijstandsnorm kiezen uit drie pakketten bij zorgverzekeraar Zilveren Kruis en twee pakketten bij zorgverzekeraar Univé. De gemeente verstrekt een bijdrage in de premie van de collectieve aanvullende verzekering.

In de begrotingen rekenen we met de premie van Zilveren Kruis, optimaal 2, inclusief tandartsverzekering. Voor het huishouden met een zorgvraag wordt gerekend met een uitgebreidere verzekering, optimaal 3. Beide pakketten kennen geen wettelijk eigen risico, dit is meeverzekerd.

In de begrotingen is daarom de post “eigen risico zorgverzekering” voor huishoudens die voor de collectiviteit in aanmerking komen (met een inkomen tot en met 110 procent) op nul gezet. Voor huishoudens met een inkomen op 120 procent gaan we ervan uit zij maandelijks moeten reserveren voor het eigen risico van 385 euro per jaar, omdat zij dit geld waarschijnlijk niet op de plank hebben liggen, als zij dit (onverwacht) nodig hebben.

De kosten van de premie zijn in de begrotingen opgenomen onder de uitgavepost

“zorgverzekering”. De bijdrage van de gemeente is hierin verwerkt. De zorgtoeslag die huishoudens ontvangen is in de begrotingen opgenomen bij de inkomsten.

3.2.3 Individuele inkomenstoeslag

De individuele inkomenstoeslag (IIT) in de gemeente Zaanstad is bedoeld voor inwoners vanaf 21 jaar die weinig zicht hebben op extra inkomen in de toekomst en die wel inzet hebben getoond om meer inkomen te krijgen en van wie het inkomen in de afgelopen vijf jaar niet hoger was dan 110 procent van de geldende bijstandsnorm.

De hoogte van de IIT bedraagt:

o 385 euro voor een alleenstaande;

o 545 euro voor een alleenstaande ouder;

o 605 euro voor gehuwden.

Bij de resultaten van deze rapportage worden de saldi van huishoudens die recht hebben op de individuele inkomenstoeslag apart gepresenteerd, omdat niet elke inwoner van Zaanstad met een laag inkomen hiervoor in aanmerking komt.

3.2.4 Sam& voor kinderen in Zaanstad

Een op de twaalf kinderen of jongeren in Nederland groeit op in armoede. Stichting Leergeld, Jeugdfonds sport en cultuur, Meedoen Zaanstad, Nationaal fonds kinderhulp en Jeugdeducatiefonds hebben in Zaanstad de handen ineengeslagen om dit terug te dringen.

Er zijn vergoedingen mogelijk voor sport en cultuur, voor schoolbenodigdheden en voor verjaardagen.

Voor sport en cultuur kunnen ouders met een laag inkomen (tot en met 110 procent van de geldende bijstandsnorm) een beroep doen op Meedoen Zaanstad. Meedoen Zaanstad kent twee onderdelen:

• Een sport- of cultuuractiviteit voor een jaar. Dit is geen geldbedrag, maar bijvoorbeeld een lidmaatschap van een vereniging.

(23)

• Een bedrag in geld voor kosten van bijvoorbeeld sportkleding. De leeftijd van het kind is bepalend voor de hoogte van het bedrag. Kinderen van 4 tot en met 7 jaar krijgen een vergoeding van 90 euro per jaar. Voor kinderen van 8 tot en met 12 jaar en kinderen van 13 jaar en ouder zijn de vergoedingen respectievelijk 115 en 135 euro per jaar.

Als de vergoeding bij Meedoen Zaanstad wordt afgewezen, kan een beroep worden gedaan op het Jeugdfonds Sport en Cultuur. Dit geldt bijvoorbeeld voor ouders met een inkomen tussen 110 en 120 procent van de geldende bijstandsnorm.

In de begrotingen zijn de vergoedingen en de gratis deelname aan een sport- of culturele activiteit verrekend met de post “sociale participatie”. Hierbij wordt alleen uitgegaan van de bijdrage vanuit de gemeente (tot en met 110 procent) en niet van een bijdrage van het Jeugdfonds Sport & Cultuur, omdat slechts een klein deel van deze doelgroep zich voor de gratis sportactiviteit opgeeft.

Voor schoolbenodigdheden kunnen ouders met een inkomen tot en met 120 procent van de toepasselijke bijstandsnorm zich wenden tot de Stichting Leergeld. Er kan een

aanvraag ingediend worden voor bijvoorbeeld een laptop, schoolreisje of schoolkamp.

Voor aanvragen waar de Stichting Leergeld niet in voorziet kan een beroep worden gedaan op het Nationaal Fonds Kinderhulp.

De vergoedingen voor schoolbenodigdheden zijn verrekend met de post “onderwijs”. We gaan daarbij uit van vergoeding van een schooluitje op zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs en de vergoeding van een laptop voor kinderen op het voortgezet onderwijs.

Voor kinderen van 0 tot 18 jaar kan een verjaardagsbox ter waarde van 35 euro bij de Stichting Jarige Job worden aangevraagd. Dit wordt verrekend met de post “sociale participatie”.

3.2.5 Kinderopvang en peuterspeelzaal

Op grond van de Wet kinderopvang kunnen ouders van kinderen tot en met de basisschoolleeftijd een tegemoetkoming toegekend krijgen voor de kosten van kinderopvang, de kinderopvangtoeslag. Vervolgens resteert een eigen bijdrage voor deze kosten.

Als sprake is van opvang op basis van Sociaal Medische Indicatie is bijzondere bijstand voor deze eigen bijdrage mogelijk. Ook ouders die een re-integratietraject volgen krijgen de eigen bijdrage vergoed. Ouders met een (parttime) baan betalen de eigen bijdrage zelf.

Alleenstaande ouders met een inkomen boven bijstandsniveau zullen enkele dagen per week werken en gebruik maken van de kinderopvang. Bij 110 procent van het

minimuminkomen wordt gerekend met 20 uur kinderopvang per week, bij een inkomen op 120 procent wordt uitgegaan van 30 uur kinderopvang per week.

Een alleenstaande ouder met een bijstandsuitkering (die geen re-integratietraject volgt) hoeft geen gebruik van de kinderopvang te maken; daarom zijn in de begrotingen op 100 procent geen kosten voor kinderopvang opgenomen. Wel wordt ervan uitgegaan dat een dagdeel per week gebruik wordt gemaakt van de peuteropvang.

(24)

Ook paren zonder werk (met een bijstandsuitkering) of paren waarvan één van beide partners werkt (met een inkomen van 110 procent van de norm of hoger), zullen geen gebruik maken van de kinderopvang, maar van de peuterspeelzaal.

De kosten van de peuteropvang in Zaanstad bedragen gemiddeld 8,73 per uur. Hierbij gaan we uit van 40 weken peuteropvang per jaar, voor één dagdeel per week.

De kosten voor kinderopvang en de peuterspeelzaal zijn in de begrotingen opgenomen onder de post “kinderopvang”. Voor de huishoudens die in aanmerking komen voor kinderopvangtoeslag, is dit in de begrotingen opgenomen bij de inkomsten.

3.2.6 Bijzondere bijstand

De gemeente Zaanstad verstrekt voor bijzondere en noodzakelijke kosten individuele bijzondere bijstand. Uitgangspunt hierbij is dat er geen draagkracht is bij een inkomen tot 110 procent van de geldende bijstandsnorm². Van het meerinkomen vanaf 110 procent van de geldende bijstandsnorm, wordt 35 procent als draagkracht beschouwd.

De individuele bijzondere bijstand wordt in dit onderzoek niet meegenomen omdat deze sterk afhankelijk is van de persoonlijke situatie.

Uitzondering zijn de huishoudtypen met een zorgvraag. Bij deze huishoudtypen gaan we uit van een aantal veronderstellingen die worden beschreven in paragraaf 3.3. Indien voor een of meer van deze voorzieningen individuele bijzondere bijstand kan worden

aangevraagd, wordt dit meegenomen in de begroting.

3.3 Voorzieningen voor huishoudens met een zorgvraag

In dit onderzoek wordt tevens een huishoudtype met extra zorgkosten onderzocht, namelijk een ouder paar (AOW-gerechtigd).

Hiervoor wordt uitgegaan van het volgende zorgprofiel:

Herstellende van herseninfarct Hartklachten

Maaltijdvoorziening voor 5 dagen per week Bril

Gehoorapparaat Rollator

Hoog medicijngebruik (vergoed via de zorgverzekeraar) Lichte vorm van incontinentie

Huishoudelijke verzorging Persoonlijke verzorging Verpleging

Gebruik belbus / collectief vervoer

Woningaanpassing (drempels weg, verhoogde WC) Personenalarmering

____________________

2Hierbij gaat de gemeente uit van het netto besteedbaar inkomen, zodat ook rekening wordt gehouden met de WSNP, MSNP, beslag, etc.

(25)

Gezien bovenstaand profiel zal de begroting van dit huishouden op diverse punten afwijken van de standaardbegrotingen.

De huishoudelijke hulp is in de gemeente Zaanstad een maatwerkvoorziening. Voor de maatwerkvoorziening geldt een eigen bijdrage via het CAK. De eigen bijdrage bedraagt maximaal 19 euro per maand.

Deze eigen bijdrage wordt vergoed via de collectieve zorgverzekering.

Voor huishoudens die niet voor de collectieve zorgverzekering in aanmerking komen (met een inkomen boven 110 procent van de geldende norm) wordt de eigen bijdrage

opgenomen in de uitgavenpost “eigen bijdragen/ betalingen zorg”.

De persoonlijke verzorging en verpleging vallen in het basispakket van de zorgverzekering. Hierdoor komen er dus geen extra kosten bij.

De maaltijdvoorziening zorgt voor meerkosten ten opzichte van de situatie waarin de warme maaltijd zelf wordt bereid. Voor deze meerkosten is bijzondere bijstand mogelijk.

De gemiddelde kosten van een maaltijd via de maaltijdvoorziening bedragen 5 euro. Hier worden de kosten voor een zelf bereide maaltijd (2,06 euro voor een ouder paar volgens de Nibud prijzengids) weer vanaf gehaald, waarmee de meerkosten uitkomen op

2,94 euro. Voor vijf maaltijden per week voor twee personen komt dit neer op 127,40 euro per maand.

Bij een inkomen tot en met 110 procent van de geldende bijstandsnorm worden

bovengenoemde meerkosten vergoed vanuit de bijzondere bijstand. Bij hogere inkomens wordt draagkracht verondersteld en de vergoeding hierop aangepast (men kan de kosten deels vergoed krijgen). Uitgangspunt hierbij is dat deze draagkracht maar eenmaal kan worden ingezet. Op 120 procent bedraagt de draagkracht 56 euro per maand.

Dit bedrag is in de begrotingen van het oudere paar met een zorgvraag en een inkomen op 120 procent opgenomen onder de post “voeding”.

Het huishouden met een zorgvraag maakt gebruik van collectief vraagafhankelijk vervoer. De gemeente Zaanstad hanteert een eigen bijdrage voor het collectief vervoer.

De kosten zijn 15 eurocent per kilometer met een instaptarief van 60 eurocent. We gaan in deze rapportage uit van vier ritten per maand van 10 kilometer enkele reis. Dit komt neer op een bedrag van 16,80 euro per maand. Verder gaan we ervan uit dat er geen gebruik wordt gemaakt van de fiets; dit levert een besparing op van 9,30 euro per maand.

Hiermee komen de extra vervoerskosten uit op 7,50 euro per maand.

Deze kosten zijn opgenomen bij de post “vervoer”.

In het zorgprofiel van huishoudens vanaf de AOW-leeftijd wordt uitgegaan van een lichte vorm van incontinentie. Voor de extra waskosten die hierdoor ontstaan bij de

alleenstaande oudere, gaan we uit van 2 keer per week extra wassen, wat neerkomt op 10,92 euro per maand. Dit bedrag is in de begrotingen opgenomen onder de post “was- en schoonmaakmiddelen”.

Voor deze kosten is in de gemeente Zaanstad bijzondere bijstand mogelijk. Bij inkomens boven 110 procent van de bijstandsnorm wordt draagkracht verondersteld. Omdat deze draagkracht al is ingezet voor de maaltijdvoorziening komen er geen extra kosten bij.

(26)

De kosten voor een woningaanpassing (drempels weg, verhoogde WC), die vanuit de Wmo wordt toegekend, worden doorgegeven aan het CAK voor de inning van de eigen bijdrage. Deze eigen bijdrage is al ingezet voor de huishoudelijke hulp en wordt dus niet nogmaals in rekening gebracht.

Voor de kosten voor de personenalarmering verstrekt de gemeente Zaanstad op individuele basis bijzondere bijstand. Voor huishoudens met een inkomen boven 110 procent van de bijstandsnorm wordt draagkracht berekend. Omdat deze draagkracht al is ingezet voor andere kosten, komen er in de begrotingen geen kosten meer bij.

Naast bovengenoemde zorgkosten rekenen we nog 8 euro per maand voor

attentiekosten voor hulp van buren, vrienden, etc. Deze kosten zijn opgenomen onder de post ‘eigen bijdragen/betalingen zorg’.

Zorgkosten zijn individueel bepaald

In dit rapport is gekozen voor een bepaalde zorgvraag om het effect van zorgkosten en tegemoetkomingen voor deze kosten op de bestedingsruimte van huishoudens met een laag inkomen in kaart te brengen. De zorgvraag is een weergave van vaak voorkomende kosten. In werkelijkheid hebben mensen te maken met zeer uiteenlopende zorgbehoeftes en varieert de hoogte van de zorgkosten sterk in individuele gevallen. Dat betekent dat conclusies die getrokken worden op basis van de uitkomsten, rekening houdend met de zorgvraag zoals die in dit rapport is geformuleerd, niet zonder meer gelden voor iedereen met zorgkosten. Het geeft wel aan dat een deel van de vaak voorkomende zorgkosten wordt vergoed. En dat mensen in veel gevallen daarnaast nog eigen betalingen in verband met zorg hebben.

(27)

4 Resultaten

4.1 Saldo inkomsten min uitgaven

Dit hoofdstuk bevat de resultaten van het onderzoek.

Een en ander wordt schematisch weergegeven in tabel 1 op de volgende pagina. De tabel bevat per voorbeeldhuishouden een overzicht van het saldo van inkomsten min uitgaven bij verschillende inkomensniveaus. Achtereenvolgens is het saldo weergegeven nadat:

• alleen de uitgaven uit het basispakket zijn gedaan;

• zowel de uitgaven uit het basispakket als voor sociale participatie zijn gedaan;

• alleen de uitgaven uit het basispakket zijn gedaan, rekening houdend met de Individuele Inkomenstoeslag (IIT);

• zowel de uitgaven uit het basispakket als voor sociale participatie zijn gedaan, rekening houdend met de Individuele Inkomenstoeslag (IIT).

Verder is de volgende codering weergegeven:

• Een negatief saldo op de maandbegroting is in rood weergegeven.

• Als een hoger inkomen leidt tot minder bestedingsruimte dan is dit bij het betreffende inkomensniveau aangegeven met een pijltje:

o Een rood pijltje betekent een armoedeval ten opzichte van de situatie met een bijstandsuitkering (uitstroomval/werkloosheidsval).

o Een grijs pijltje betekent een armoedeval ten opzichte van het voorliggende inkomensniveau (doorstroomval).

Het kan voorkomen dat een huishouden op een bepaald inkomensniveau te maken heeft met zowel een doorstroom- als een uitstroomval. In dat geval kleurt het pijltje rood.

Uit de tabel valt af te lezen dat er voor een alleenstaande met een bijstandsuitkering 93 euro per maand resteert nadat alle uitgaven uit het basispakket zijn gedaan. Als naast de uitgaven uit het basispakket ook alle uitgaven aan sociale participatie zijn gedaan, dan is er een tekort van vier euro. Hierbij is rekening gehouden met alle landelijke en lokale inkomensondersteunende maatregelen.

4.2 Bestedingsruimte

4.2.1 Na invulling van het basispakket

Uit tabel 1 blijkt dat in de gemeente Zaanstad, na bekostiging van het basispakket, bijna geen enkel onderzocht huishoudtype een tekort op de begroting heeft. Uitzondering is de alleenstaande zelfstandige, die met een inkomen op 100 procent van de bijstandsnorm een tekort van 22 euro heeft.

Als de uitgaven voor sociale participatie zijn gedaan, worden meer tekorten zichtbaar.

Deze tekorten worden in paragraaf 4.2.2 beschreven.

(28)

Tabel 1. Overzicht saldo inkomsten min uitgaven per maand

a. Alleenstaande

saldo na basispakket

saldo na basispakket en participatie

saldo na basispakket en participatie 100% € 93 € -4 € 125 € 28 110% € 133 € 36 € 165 € 68 120% € 141 € 45 € 141 € 45

b. Alleenstaande oudere

saldo na basispakket en participatie 100% € 305 € 208

110% € 298 € 201 120% € 340 € 243

c. eenoudergezin met 2 jonge kinderen (3 & 11 jaar) saldo na

basispakket

saldo na basispakket en participatie 100% € 253 € 96 € 298 € 141 110% € 381 € 224 € 426 € 269 120% € 437 € 258 € 437 € 258

d. eenoudergezin met 2 oudere kinderen (12 & 17 jaar) saldo na

basispakket

saldo na basispakket en participatie 100% € 240 € 89 € 285 € 134 110% € 280 € 129 € 325 € 174 120% € 286 € 78 € 286 € 78

e. eenoudergezin met 4 kinderen (8, 11, 13 & 15 jaar) saldo na

basispakket

saldo na basispakket en participatie 100% € 204 € 9 € 249 € 54 110% € 244 € 49 € 289 € 94 120% € 250 € -47 € 250 € -47

f. Paar zonder kinderen

saldo na basispakket en participatie 100% € 146 € -9 € 197 € 41 110% € 232 € 76 € 282 € 127 120% € 170 € 15 € 170 € 15 g. paar met 2 jonge kinderen (3 & 11 jaar)

saldo na basispakket en participatie 100% € 164 € -52 € 215 € -1 110% € 250 € 34 € 300 € 84 120% € 188 € -50 € 188 € -50 h. paar met 2 oudere kinderen (12 & 17 jaar)

saldo na basispakket en participatie 100% € 163 € -47 € 213 € 4 110% € 248 € 39 € 299 € 89 120% € 186 € -80 € 186 € -80 i. paar met 4 kinderen (8, 11, 13 & 15 jaar)

saldo na basispakket en participatie 100% € 92 € -161 € 143 € -111 110% € 178 € -76 € 228 € -25 120% € 116 € -240 € 116 € -240 inclusief inkomenstoeslag

inclusief inkomenstoeslag

inclusief inkomenstoeslag inclusief inkomenstoeslag

(29)

Tabel 1 (vervolg). Overzicht saldo inkomsten min uitgaven per maand

4.2.2 Na invulling van het basispakket inclusief sociale participatie a. Alleenstaande

Een alleenstaande met een bijstandsuitkering heeft nadat alle uitgaven uit zowel het basispakket als het pakket voor sociale participatie zijn gedaan een tekort van vier euro.

Vanaf een inkomensniveau van 110 procent wordt het saldo positief.

b. Alleenstaande oudere

Bij een alleenstaande oudere is het saldo hoger dan bij een alleenstaande onder de AOW- leeftijd. Dat komt omdat de AOW-uitkering hoger is dan de bijstandsuitkering en doordat de bijstandsuitkering vanaf de AOW-leeftijd hoger is dan onder de AOW-leeftijd. We gaan voor ouderen weliswaar uit van iets hogere uitgaven voor energie en niet-vergoede ziektekosten, maar die worden enigszins gedempt door iets lagere uitgaven aan verzekeringen en vervoer.

c. Eenoudergezin met 2 jongere kinderen (3 en 11 jaar)

Het eenoudergezin met 2 jongere kinderen heeft ruim voldoende bestedingsruimte om naast alle uitgaven uit het basispakket alle uitgaven uit het pakket voor sociale participatie te kunnen doen.

d. Eenoudergezin met 2 oudere kinderen (12 en 17 jaar)

Ook het eenoudergezin met kinderen van 12 en 17 jaar kan zowel het basispakket als de kosten voor sociale participatie bekostigen. De bestedingsruimte per maand is lager dan bij het eenoudergezin met jongere kinderen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de hogere kosten voor onderwijs, voeding en vervoer.

De hogere uitgaven van oudere kinderen worden enigszins gecompenseerd door iets hogere landelijke toeslagen (kinderbijslag en kindgebonden budget).

j. Alleenstaande zelfstandige

saldo na basispakket en participatie 100% € -22 € -119 € 10 € -87 110% € 64 € -33 € 96 € -1 120% € 47 € -50 € 47 € -50 k. Alleenstaande ouder met jonge kinderen (3 & 11 jaar) zelfstandig

saldo na basispakket en participatie 100% € 246 € 89 € 291 € 134 110% € 332 € 174 € 377 € 220 120% € 363 € 184 € 363 € 184 l. Ouder paar met zorgvraag

saldo na basispakket en participatie 100% € 384 € 229

110% € 370 € 215 120% € 355 € 200

inclusief inkomenstoeslag inclusief inkomenstoeslag