is is is is II

DE~ II ,IMPJJ]JIIJ.ENTEIQ:NG VAN CH]llST_Jg.IK-l[liSIONALE ON:Q.Elilii1JSBEGiN~J4S,.,Jl'I

piE ]1I£':PAMJDE 01J)2m!?Jlt~s~IN~WJllL.IN Jm-rn·-:M.E!~ •· ... : "!' '

HOOFSTUK XV DIE mnn:rGE TOESTAND IN DIE ONDERTrJYS IN SUID-AFRIKA AS

l)]E .GEVOLG

VAJ=;~;;~,ING

1

}

-In dee-1 I van hierdie werkstuk is die hoof'momente van die Christa= lik-na,stonale Opvoedku:p.de a.a.ngeteken sodat da.a,rui t afgelei kan word' wat nou eintlik Christelik-nasionale onderwyS: iso Dit is dus die ideaal wa~ ges.ltets iso i~aar die praktyk is '·n ander saak .• In Si.:l.id;_Afrika word so graag van .Af'rik:aa.nssprekende kant belleer da.t die onderwys wel Chr:i ste= lik-nasionaal is₇ 2) ma.a.r die bewysgronde vir so tn stelling is deurgaanS' onvoldoende .. 'r.r Ontleding van die wetgewing van verlede en di'e hede sowel·as 1_{n empiriese ondersoek om vas stel}

h2..2

_{Clll:n:'istelik-nasionaal} die onderwys in Suid-:~,frik:a. isg word ilil) hierdie werkstuk vir die .eerste· keer onderneem .. Die bevindinge sal c1a.n tn aa.nduiding 1i1eE>s van die :imple== mentering van Chri stelik-nasiona.le onderwysbeginsels in d;i

e

verlede_,

sodat daaruit vas 1 k:an word. in ~-Jelke mate Christelik-nasiona.le onderwysbeginsels reeds ge1mplementeer is" Da.arui t sal dan duidelik word of dit nodig is dat verdere .implementering deur wetgewing7 regula.s:ies en die praktykr moet plaasvind ...

storiese gegewens is uit e volgende bronne geput en verwerkg. Bot, A .. Ko Onderwys-. in die Unie van Suid-Af'rik:a

Coetzee, J .. c~Die gereformeerde beginsel in die onder-vvys in Transvaal,. 1859-1937

Coetzee, JQCo Inleiding in die storiese Opvoedk.unde Coetze~, JoCo Onderwys in Suid-Afrika7 1652-1956.

Du Toitt Po,'3 .. Onderwys in Kaa,pland, 1652-1969₇ vn historiese oorsig :E.'by, })1.,._ The development of modern education

Hanekom., T .. IL:, Die liberale rigting in Suid-A:frika., 'n k:erk-h:istoriese studie

₁

Vol I ·

Pistorius,-P" Gister ·en va.ndag in die o}?vced_;ing

Snyman₇ JoJ. 'n Histories-kr:itiese studie van die ·smuts-onderwysvJet

van 1907 · .

Van der Sohijf'f'; WoG~ Die geref'ormeerde beginsel in die onderwys in in Transvaal tot 1963 ·

2 ) Dit word' dikwels in toesprake gehoor ..

-208-In d.ie verleC!'e1 vera.l vanaf ongeveer

1880-1907,

is in Tra;nsva,al heel dibvels \I'Cfi.n

Ch:.rf~rteli

lt-na.sionale ondervJys gepra.a.to 3) Die onderwys van daard:ie dae kan as"die trad:isionele Christel:ik-nasi"onale onderwys van die .A:frikaa.nss:prekenda gemeenska.p beskou wordo ]1aa,r t.n vergelyking met wat in deel I van hierd.ie vrer.~<:stuk. a.a.ngeteken is mag-nde uitbly nie .. Indien die opvat"Ginge van daardie tyd volled:iig in die onderwys ge= implementeer vJas 7 is di t nog n:i e vanselfspre_~end. dat die onderwys vol= slae Chri stelik-na.si ona.al 1r1a.s ni e ~

Die fei t dat 1oJet

39/67

deur cLie parlement geloods moes li'Jord, is be= _.. .,.

wys drf-~· die landsregering n:i e tevrede was met die toesta.nde in di-e on=

derwys nie/l-) Besprekings in die parlement het dit ook a.angetoon.5) Die reaksie va.n die politieke opposisiepa.rtye sowel as d1e van baie Engels georientee~de onderwysmanne het die vers1d.lle tussen die tra.d:i=

sionele Chri stel:ik-nasionale onderwys en die tradi sio:n~le. Engel so onder= wys opnuu t ondorst reop. 6) D:i e vree s da. t d:i e a.ndersdonkende s- d.eur vJ etge=

vving ver:plig sal worQ. om die Engelse opvattfnge oorboord te goo:ii en onder dwa.ng cl:i e Chr:i stelik-nas:iona.le opvattinge van d:i e Afrika.ner met hutd. en mu:id oor te neem'7 vJa.s 0ok polities golnspiree-rd: .. Die vraag of die wet== gewers wel sulke sta.ppe in geda.gte gehad het of nie, word nie in h:ierdie werkstuk ondersoek nieo Die blote feit dat 1n aansienBke dee:] va.n die Su:id-Afrika.anse bevolk.ing ni e Chri stelik-nasiona.le onderwys ond.erskryf nie, noodsaak 1_{n ondersoek na. versk:iilpunte en die uitwerking wat dit} op die implementer:ing van Christelik-na.sionale onderwysbeginsels in die verlede geha.d het sowel a.s 1_{n besj.nning oor die wyse wa.a.rop die u:i.teen=}

lopende tra.d:i sionele ondE.JrvJysopvattinge van Afrikaans- en Engelsspreken= des in die toekoms deur wetgewer en opvoeder behc:mdel moet word.

Dit bring da,n die vre.a.gstuk van in k:ompromis na voreo Pog:ings van die verlede7 bv .. deur :Surgers7) en Smuts7

8

₎

_{sowel as die hu:id:ige to$1's·ta.nd}

waar daar nie gedifferensieer word op grond va.n geloofsoortuiging of lewensopva.tting n:ie1 sa.l ondersoek moet wordo Die onwrikbaarhe:id van die wa,re Christelike opvattinge verskaf die eerste kriteri.um vir d.:ie

3)

;~;:~i:s, ~~~;:

cit. ₁ p,.

304-320

4

₎

_Wet

_73/69

_{beva.t geen nuwe beginsels nie en was net bedoel om Wet}

39/67

a.an te vul~

5)

Koerantversla.e

6

)

Spesifieke gevalle word beskryf op po

267-270

hieronder.

7

)

Coetzee~

J. C.,

Red~

Onderi.-JYE in Suid-Afrika

1652-1956,

P•

267

8

)

Ibid<>' Po

280

-209-beoordeling va.n enige ~mprom:isg· DIE CAJ.~VDTISTIES-CHRISTELIKE GEMEENSKAP IS GEREGTIG OP SUIWER CHRISTELIK...oN:A.SIONALE ONDERWYS. Ondersoek moet dus ingesteJ:! word om te l:Yepa.a.l of die ga.nse Christelik-na.sionale onder>vys behoue gebly het en of dit verder uitgebou is in die kompromiswetgevJing~ Indien nie₁ moet ondersoek word of aansu:hvering van die wetgewing sake in die reine kan bring, en dit sonder om die andersdenkendes se opvat= tinge geweld aan te doer,e.,

'n Wet 1-va.arborg egter nog nie die korn-ekte toepa.J:H!lling da.arvan nie·~ Die t-la.re toed.ra,g van sake in die onderwys, wa.t nie noodwendig deur re,gu= lasies of a.nder admini stra,tiewe ma.a.treels bepaa.l word ni e, moet ook on= dersoek word: .. Hierdie onders0ek regverdig 'n afsonderlike hoofstuk ..

Die nasionale a.spek van Christelik-nasionale onderwys het met d:fe k.oms va,n die Hugenote (

1688)

op die voorgrond gekom~ ma.a.r aange.sien die F~a.nse vJeldra in geheel deur die pla,asltke bevolking o:pgeneem is, het hierdie saak nog nie van aktuele belang gevJord nie. Dieselfcle het gebeur toe kleiner gro)e ui t a.nder. lande, bv. Dui tsland, na Suid-Afrika gekom het., Met d.ie koms van die Engelse in

1'795

het die m.asionale as=

:pek van diehele volkslewe van a.ktuele belang geword., Sedertdien is belang= rik.e vvette :in hierdie verba,nd uitgeva.a.rdig})

2. yoorgeskiedenis tot ongeveeJ:~Jl~Q

(a) Toe stande i :qJ'Tiurop~ ongeveer 1._6 52

Die eerste blanke nedersetters in Suid-A:frika het mense uit Holland hierheen ge-oring, Geografies is Holla.ncl taa,mlik sentraal gelee in Eu= ro:pa .• Da.a.rby was Holland destyds t n belangrike ha.ndelsla.nd met voldoen::: de konta.k, ook o:p ander gebi~~as die ha.ndel₁ met d.ie res van Europa. Die onderwystoestande wa.ara.a.n die eerste nedersetters gewoond was, het dus vanselfs:prekend onder invloed van die van die buurlande van Neder= ·la.nd gekom.

Die sterkste enkele stroom in die denke va.n die Hollanders was die van die Reforma.sieo10) Die stryd tussen Rooms-Katoliek en

Protest~.nt

het reeds meer a.s ~n eeu gewoed. As oorwegen<'r Calvinisties-:protestantse b~yolking het die Hollanders dan ook die:p onder die indruk van die o:p= voed.ingsbeginsels van Calvyn gekom.

11

)

Die 1dem van Chri stelik:-nasi onale

9)

JYieer aandag v.rord h:ieraa.n geskenfu- o:p P• 242-245 hieronder. 10

) Coetzee, JoCo Inleiding tot die Historiese O:pvoedkunde, :p.

183-193

11

) Deel I va.n hierd:i.e werkstuk is grootliks o:p h:ierdiel:Bginsels gebou.,

-210-ondervfys: het dus saam met Jan va.n Riebeeck na. die Kaap gekom .. 12) Die volkspla.nting is wel nie deur opvoedkundige motiewe ge'.inspireer nie, ma.a.r die gees van die Calvinisme1 wa.t die s:iel van Christelik-na.sionale ondervJys is7 vva.s i,-Jel teenwoordig7 soos getu:ig u:it die geb'ed van Jan· van

·Ri ebeeck pa.s na.d-13"t hy voet a.an wal ges:i t het in Tafelbaai.

111aar a.a.n die wysgeri ge front was da.a;r nog ander strominge a.e.n die woel .. Sedert die vyftiende eeu het ta.lle huma.nisties gekl.eurde denkrig= t:ings verskyno 1 3) ·Ten spyte

~an

verskil}?Unte wa.s da.a.r die- een grooi:i; gemeenska.pln·.e beginselg die Antro:posentrisme₁ wat net nie met Ca.lvinis= me verenigba.a.r is nie .. Selfs die suiwer Rooms-Katoli s:i sme verv.Jerp Antro= posentri sme" Hie:rrdie k1oof i...ra.s heel vroeg reeds du:idel:ik wa.a.rneembaar, en pogings om tot vn vergelyk te kom, he;t nie u:itgeb1y nie. In Rotter= ·dam het Desiderius Erasmus enke1e dekades voor Jan van Riebeeck se ver=

huising na die Kaap reeds 1_{n sintese va,n Teosentrisme en Antroposentris=} me probeer.,

14)

Die middel van die sewentiende eeu (die tyd toe die eerste Hollanders na Suid-Afrika geemigreer het) 111Tas egter tn tydperk waar:in die Rea.lisme sterk op die voorgrond getree het. Di t ·was egter net in vertakk:ing van die HUiuan:" sme met die klem o:p die rea.lia in p1a.a.s van op Godo En hoewel Comen:ius7 rn tydgenoot van Jan va.n R:iebeeok7 skynbaa.r ~n vnrige Christen·

wa.s volgens sy V'Jerke geoordeel? was· sy rea.listiese opvattinge in wese

1_{n Pansof:ie}1_{5) wa,t nie met Calvinisme gerym kan vJord. n:ie.}

Die eers·be b~ ~mke nedersetters :in Suid-Afri.ka 1...ras nie o:pvoedk:undig ond.er1e nie, ·en die k1agte oor onvo1doende opge1eide onderwysers sou baie ja.re later nog gehoor. word. Uogta.ns het die geskrifte oor die pas= genoemd.e. st.rom:inge wat nie met CB.1v:in:isme gerym ka.n liJord nie1 n:ie in un:iversiteitsb:ib1ioteke versteek geb1y niec Die gewone burger se 1ewens= u:i tkyk moes noodwend:i g ook deur d.a.a,rd.i e geda.gtes be'inv1oed Nordj al wa.s d:i t hoe gering ..

H:i etemin1 die wortel van Chri stel:ik-nasiona1e ond.ervJys is deur Jan van Riebeeck en sy m£-l,kkers op 8i.;prill652 in Su:id-Afr:i.ka·gep1ant, a.l was daa.r nie skoolk:inders op die ske:pies

wat

die

~ersetters va.~

Hol= '.land na Tafelba.ai gebr:ing het .nie. Die. tradi sie van Chr:i stelik-na.sionale

onderwys is dus ruim oor die 300 jaar oud,.

Pistorius1 P. Ope cit,1 P• 262

Coetzee1 J¢0¢ Inleiding in die Historiese Opvoedkunde, po 212~233

Pistorius~ P~ Op¢ oit~ ₁ P• 114-115

·(b) .Qn~,!,Y§lW.~t_g~~ing in Su:J:d . .:..Afrika tot JJ95

In die vorige sub:para.graaf :is da,ar n:i e van 1r'ifetgewing melding gemaak nie1 maar die gees van die vroee Ka.a.pse wetgevoling is 1•1el beskryf o

Die Verenigde Oos-Ind:iese Kompa,nj:ie het in hand.elsw:inste bela.ng gestel en lrJa.s nie ju:is bega.a.n oor onderwys en opvoeding nieo ])a.a,rom het d:ie eer= ste burgers met kinders van skoolgaande ouderdom maar self die onderwys= _·., ta.ak na die beste van hulle vermoe aa.ngepak., Die gees ·van vrome Godvrug= tigheid het s:igbaa.r geword, veral daar·die meeste skole ·onder beheer va,n die p1aa.slike kerkra.ad gestaan het.,16) Die

wetgew:in~~r

en ook die voorgeste1de v-Jetgewing waarin die Calvini stiese beginsels duicteli'k waa.r= neembaar was, sou egter nie uitbly nie9 soos b1yk uit die volgende ge=

valieg

( i) Die Ordonnansie van Goei'iferneur De Chavonnes? 111.:4

Vir die d.oel van hierdie werkstuk ka.n die vo1gende bepa1ings van di €J ordonnansi e as die be1angrikste beskou wordg 17) ·

:lE :Sy d:i e keuring van onderwysers kon slegs die wat , ~in 1eere e]JJ leeve"·bev::-cdigend was, gelisensieer wordo Daarmee is bedoe1 dat hulle bewys moes lewer da.t hulle deur 'n voorbeeld:ige Christel:ike lewenswandel a.an die leerlinge 1e:iding kon gee, Hiermee is die Christelik-nas:ionale onderwysbeginsel van leiding en begeleiding na. God iJ·oe deur Netgewing vasgestel, a,l is hierdie woorde n:ie in De Chavonnes se ordonnansie te vinde nie., Die praktiese implementering het nou 1r'ifel nie so vlot ver1oop as wat die pla,a.slike Kaapse reger:ing gehoop het nie1 maar tn poging tot implementering van hierdie Christe1ike beginsel is i·Jel aangewend~

:l!t· Die leerinhoud van die skool moes dio volgende ins1uitg Die Gebed van die Here, die II'Jet van die Here₁ die Geloofsbelydenis, ve:r•skillende gebede, die Heidelbergse Kategismus en gewyde sang .. Hiermee is reelreg op die daaglikse implementering van die Chr:istelike beginsels in die skoal gemik. (Die

Heide1bergs~

Kategi smus en die Geloofsb.elyd.eni s is om die een of 8.nder rede afsonderlik genoem. Die Gebed en d:ie Wet van die Here word vandag nog in sillabusse vir Godsdiensonderrig in Suid-Afri~

a,

kaa.nse sko1e a.angetref7 maar die a.ncler gebede en die ~tegismus nie.) So is dit dan opmerklik. da.t die skoo·1 van 250 jCJ.ar gele:~~ 'n duidelike tenden.s tot voorbere:iding vir· die belydende lidmaats1_ta.p van die kerk vertoon het1 sodat daar 'n eerlike poging tot implementering van die

I6).

_{Pistorius, P. O:p.,_ cit .. 1 :pc 269-271} ~ Coetzee1 J.C. Op. cit.,

Po 10-11

17) _{Coetlilfee, J o Co Op .• ci "}t

7 :P•

3-4

-212-I·

!

I

-Christeli>k.e onderl.'lysbeginsels wasa Trouens? die o:pvattinge va .. n die eerste blanke bewoners va.n Suid-Afr:ika wa.s sodan:ig dat h:ierdie dinge as ·van=

selfsprekend beskou i s7 sodat die ord.onnansie eintlik net 1n vasleg= · ging in die wetgewing va.n 'n reeds bestaand.e tra,disie

'~>fas~

18)

:!e' tn P:L'edik.ant s0u sitting h'€3 op die Raad v:an Skolarge, die ligga.am

wat eintl:i~ die onderwys aan die Ka.a:p moes beheer, Die beginsel van

sa.mewerking tussen kerk7 staat en skool is hiermee Ell!'ken7 en daarmee is nog 'n poging a.angewend tot :implementering van 'n belangrike Christe= lik-:nas:i.o:na.le onderwysbeginsel.

Hier dien egter vermeld te word dat vn predikant die hoof was van d:ie eerste skool wat tn ooreenkoms met d.le hedendaagse sekondere onderwys toon, terwyl benewens die staa,tskole die diakonieskole bly voortbestaan het .. 1

9)

Die nasiona.le aspcl<: va.n die onderwys is nie deur die ordonnansio ge~ raak nie, i>Va.arskynl:i.k omda.t di t n:i e nod:ig· gea.g :is nie .. Daar moet nog= tans vermeld word dat hoe1vei die Ka,apse blanke bewoners as Hollandse burgers beskou is₁ hulle reeds vaste inwoners van die Kaap was7 1r1at

hulle eie taal₁ kul tuur,.., sosia.le omgang₁ ens .. a,an die ontwikkel l'll'as& l!Iaa.r aangesien daar ·ber plaatse geen nasionale stryd teen anders .Euro= peers gevoer is nie1 en die inboorlinge en sla.we fe:itlik geen beclrei=

ging vir die bla:nkes se volkse:ie ingehou het nie1 a.a.ngesien die b;£!a:nkes se kul tuur ver bo .die van die inboorlinge en ·slavJe gesta,an het7 heii die nasione,le a.spek nog geen besondere aandag in die onclerwys en nog minder in die wetgewing geniet e ..

( i.i)Die

:M~El~:r

.. (,! .. ,';!a.l1 SpE\nltn₁ 178820)

Hoev-tel hierd:ie memoriG;, nie verder as v0orgestelde wetgewing gevor= der het n:ie, was dit belangrik omctat dit die betreurenswa.a:rdjge toe= sta.nde in die onderwys as gevolg van die tekort a.an beh0orlik opgeleide onderwysers du:idel:iik: aangetoon het" Daa.ri~ ·Nord geen nmve Christel:iJv:.,... nasionale onderwysbeginsels aa.ngetref nie1 maar die gebrek aa.n imple::

mentering van reeds aanvaarde opv:attinge word sigbaa.r daa.rin •· Spenlin

.

se voorstel dat 'n opletlingsinsti·buut in die lewe geroep moet word ern dh; Ra.a,d van Skolarge. se voorstel dat bekwa.me onderwysers ui t Nederland ingevoer moes word, dui albei o:p die goeie bedoelingeo

t-m~)~~~-~

.

Lees o0k. Van der Schijf'f 1 .We Go Op .. c1t .. , pc

44

19)

_{Pistorius, P~ Op .. cit ..}

1 Po 20

20

)

Ibid.~·

P• 271-272

( o:). :Q.ie :Mell'\orie

~n

Skoo1order van De

~ii

st, _180421),:

In 1_{·n afdeling. van die memorie word spesiaal gewag gema.ak van} ,,godsdiens, opvoed:i:ng₇ besk.awing.11_{• Dit skep die :indruk van 'n ware} Christelike gees, maar die skoolorder toon ondubbe1sinn1g dat De Mist onder die inv1oed van die humanistiese denke, vera1 va.n die Franse ·Re= Molusie, gekom het en toe tn paging tot versoening van die Christe1ike

J I

en a;ntroposentriese opv<?.ttinge aangewend het .. Vir die saak van Chris== telik-nasiona,le onderwys is die vo1gende punte va,n bela.ng~

~ ~eer k;1em op ~i?-l~sigpa1e a~ne~

Die Raad van Skolarge is vergroot, en die kerk1ike verteenwoordigerw het die minderheid gevormp Die burger1ike meerderheid verteenwoordig die gees van nasiona1isme van die Franse Rewo1usie .. I'Jaa.r kerk:l:ike ver= deeldheid in die verlede sk:a,de1ik wa.s vir die eensgesindhe.id van die bevol.king, poog De l\'1:1 st nou om deur middel va.n grater buitek:erklike beheer die nodige na.siona.le solidariteit te verkry.

Hiermee is vir die eerste keer in die Suid-Afrika,anse wetgewing 'n paging tot afwyking va.n Christelik-nasiona.le onderv.Jysbeginsels te vinde .. l'lanneer burgerlikes onder invloed van die Franse Rewolus:ie die beheer .verkry,, kan d.aa.r nie meer van suiwer Christelik-nasionale onder= wys ,gepraat word nie, ·a.l WOl"d die medeseggenskap va.n d'ie k.erk erk:en.

*'

Staatsbeheer i._n pl~.a.s van_)\:erklike beheer

IHerdie beginsel kan heilsaam wee-s '~<1anneer die na.sionale regering hom geroepe voel om in o:pdrag van God op te tree,. Dan kan daa.r wel t n eerlike paging a.ange\vend ivord om suiwer Chri s'telik-nasionale onderwys= beginsels te implementeero Maar wanne~~ die owerheid reeds sterk be1n= vloed is deur huma.nistiestantroposel1l:'-triese denke, kan deJa;r nie· meer beweer word da.t daa.r in Godgeroepenheid opgetree· word nie., Die verdere verloop van die geskiedenis het baie duidelik aangetoon dat die buite; kerklike beheer ba,ie makli:V.: 'n weg kan volg wat afvJyk. van die C:hriste= like. 22)

~ Staa.tsteun

Hierd:iie beginsel is va:rietag so vanselfsprekend da.t dit n:le bevraagtekem of selfs itt, heroor>veging genee.m vJord n.ie. Die probleem by kerk:like be= heer was hoofsa.aklik:. finansieel va.n aar<l, en se1=\s vandag kla baie kerk..=

.21 ) Ibid .. t p., 276-278 em Co;etzee₁ J.,C ... Op .. citor :P• 33-34

22) Voorbeelde ter stmving_ van hierdie be1'1Tering sal a.angeha.a.l word

'

..

rad~ dat hulle ternouernood die nodige fondse vir kerklike sake byeew ka.n bring .. Die staa.t is by ma.gte om belast:ings te hef en -die k:er~ nie .. Daa.rom ka.n die staat veel beter as die kerk in die finans~f.til.e behooeftee-;. van die onderv-;rys voo:bsildn. Irtdien die s'taat dan die finansiele las gehee]. of gedeeltelik.o:p sy skouers neemt· spreek d:tt vanself dat die owerheid

seB:,Q."ensk8JJ' . • ; · / ·

..,ob"r CLle nestecbng van gelde as voorwaarde v1_r ~1e verleend~ ·s::teun sal

stel. Nou kan di t ook hierin gebeur d.a.t daa.rdie gedeel telike of alge::: hele beheel' van die s-baat :in diens va.n God ma.g staan1 ma.a.r dit kan oolt-nogtans afwyk. van die ware weg va.n Chr'is-belik-nasionale onderwys. Dis nie elke regering we1.t homself geroepe voel om as :instrument in di.e hand van God op tz..,tree nie .. Die ideale vennoo·bskap tussen huis, kerk, staat en skoal kan slegs· bereik word as die huis1 '·;staait en skool ook· teosen= tries georienteer is .. Wa.nneer dit nie die geval is n:ie, ka.n die finansi= ele steum.so maklik a.s hefboom gebru:ik word om die wil van die regering op die sk.ool af te d.wing.., Di

t

het dan ook meermale gebeur, bv. in di.e geva.l van lLord. Charles Somerset .. 2

3)

~ Onderrig van en in die moed~Jl~~

De ~ilist het nie 'n stryd gevoer "teen die oorheersing van Latyn of Engels nie, maar aartgesien die blanke bevolking van die Kaap reeds van so tn heterogene aa.rt1 was dat slegs die helfte Hollandssprekend was, het hy gevo6>1 dat die moederta.al as volkseie deur tvetgewing beskerm rrroes word·. Da.a.rom is bepaa.l dat alle staatsamptena.re ( onderwysers ingeslui t) Hol=!,, lands magtig moes wee-so Hiermee is 1n belangrike Christelik-nasionale onderwysbeginsel wetlik ge1mplementeero

:IE Ojlderwysd.oeJ.

In pla.as van d.ie tra.disionele kerklike doel. het nou 'n sek.ul~re doel, nl. die volkseenheid, gekom •. Die humarrsitiese kleur word weer sigbaar in die gedagte dat burgerlike of staatsbeheer die nodige een= heid k.an bewerk.stellig en die kerk nie.., Die geskiedenis het oor en oor bevJys dat die a.ntr0posentries intellektualistiese bena.dering j1:ll.i s op

verdeeldhei d ui tloop•o Daarom word. da.ar maar min spore van nasionale een= heid. in so baie la.nde gevind .. Dis niks buitengewoons a.s een land vyf1

tien of meer politieke pa.rtye met ra.dika.le verskille het nie.

Hiermee word dan ra.dikaa.l a.fgewyk van die. Christelik-na.siona.le cloel van die onderwys en opvoeding.

H:ierdie ordonnansie het egter 'n korte lewensduur gehad en koauit

23_{) Lees: p. 217-2118 hieronderro}

-21_5..:-die. aard van d'ie sa.ak. nie veel invloed uitoe:fen nie. Die tradisi~el Chri stelike gemeenska;p aa.n .die Kaa:p het egter die huma.ni sti ese bedrei= ging vir die eerste keer a.an sy ly:f gevoelc

(tt)

.Pi~ Btij;_§e-~etge~e;iPg

.Y]!·n_v._92;:_}lii\.'"'"Groot Trejt

24

)

Die ee:-:>ste Britse beset"fuing

(1795-1803)

is nie as Jn :permi::mente re'E311ng besk.ou nie1 ma.ar die tweed.e

(1806

en later) welo Da.a.rom het die botsing tussen die Boere en' die Engel,~. as gevolg van hulle rad.ik:aal

versk:illende lewensuitkyk hoe la.ngor hoe he:ftiger gevwrd.~ Dit hat o:p d.i e ou end ui tgeloo:p· o:p die Groot Trek~ Sake a.anger6~,n· _·,. in die 1eJetgewing ,.,1at Chr1 stelik-nasi ana.le ondervJysbeg1nsels · gera,ak hat~ •·ms di'e• volgendeg

( i)

Die Angl;1J:la.siebele:i4,25)

Hierd.ie beleid was bedoel om deur mio.tf'el van wetge~:lLYJ:g··alleS'. e~an

' '

die Ka.ap te verengels sodat die ideaa;l van die ₁₁.next generation English= men11 _{verwesenlik k:on worde D:i.e skool is ingespan a.s een van die belang=}

rikste wa:pens wat tot gedwonge 'im:plementering van die tradisionele Engelse lewens,~yse moes lei.. Christel:ik-nasiona.le onderwysbeginsels wa.t hierme® geweld aangedoen is, is die volgendeg

· z:

D::ie ware Christel:ik~ doel is vervang met tn su:iwer :politieke doelo Dit het nog verder gegaB.n B,s· die van De ]lllist, a.a.ngesien dit nie vn versoening tusse:rn Boer en Brit beoog het nie, ma.ar 'rr poging om die andersdenkende Boer te .!!L~J!· soos die Br:it hom wou h'9 ..

':!llr Die beginsel van moedertaalonderrig is eenvoudig oorboord gegoo:r. Ten s:pyte da.a.rva.n dat die Engelss:prekende deel v:a.n die bevolld.ng vel" in die minderl~eid' was₁ is bedoel om Engels die eni.gste taal a.an die Kaa:p te maak ... ,

:k Die Ka.apse nasionalisme moes :prysgegee 111ord vir die Engelse:• As Somerset en sy kollega.s hulle sin kon kry, ·sou slegs die bodem:perspek= tief van die nasionale aspek van die onderwys oorgebly het, omdat daar nooit beoog is om die Ka.a:pse inwoners na. Britse bodem oor te :plaa.s nie.;

:lE Die leer:inhoude van die skool sou hoo:fsaakHk sekul'6r van aar<i wees .. Waar Godsdiensonderrig voorlopig n1e a:fgeska:f is nie, was df,e bedoel:i.ng nietem:i.n glad nie da,t dit die voorbereiding moes wees vir die a:fl'9 va.n geloo:fsbelydenis o:f iets van hierdie a.a.rd~ wa,t bedoel was om. die kind na.dor aan God te bring nie .. Die integra.sie va,n Bybelse en seku==

Coetzee₁ J.,Co Red .. O:p_o cit .. , :po

39-50

~ Pistorius7 P. O:p .. cit .. .,

])o

281-289

2

₅₎

_{Lees ook Snyman}

1 J .. J. O:p .. cit~ 7 :p ..

63-69.

-216-l~re leerinhoude kon daa.r vanself'sprekend geen sprake wees nie.

(ii)

"='*",.,..,., . .._ Staatsbeheer - e...__t,

Hoewel Cra.dock met die installing va.n die Bybel:- en S.koolkommissie in 1813 die kerklike a.m:ptenare weer in die meerderhe:icl gebring het, het Somerset en sy opvolgers al vercler en vercler beweeg o:p die :pa.d van al= gehele sta.atsbeheer1 maar n:ie 'n staatsbeheer wat homself' onder die gesag: van God geplaa.s het n:ieo Di'e humani st:i ese gees V>laarin die wette opgestel is, was juis gevaa,rli'k vir die voortbesta.an van Christelik-na.sionale ondertvysbeginselso Met die aanstelling van Rose-Innes₇ 'n ingev~erde Engelse onderwyser1 as eerste Superintendent van Onder1vys7 in 1839, is

die beheer f'inaal in sy geheel in d:ie hancle van die staat gepla.a.s.

(iii) Fin~msiel_§. st§un a.s wapen om die_ mwg;lis~;:t~illJ:!bele:l9-.t <?.£ ie dwing: Skocr.il.ouers -wa.n die trad:isionele Kaa:pse sk:ool moes sk.oolgeld betaal, soms die hele bedra.g, soms net 'n eleele Die kerk het nog al tyd hard pro= beer om so ver moontl:ik f'inansieel te steun .. J!Tou het Somerset besef ·da:tt

.. ;

die anglisa.siebelei!]: nre deur die tradisionele skool uitgeleef sou··.

- i

word nie. Die ouers sou in verreweg die mee:ste gevalle verkfes om hulle· kinders waar moontl:ik na. die private skole te stuur, want daar sou hulle

'n Christelik-nasiona.le opvoed:ing ontvang .. Daar sou die Bybel eerste wees: en Hollands sou n:ie deur Engels verva.ng ~vord nie .. Die tradisi(3va.ste

Boer s~u nooit vrywillig verengels kon word nie .. Daarom het Somerset die stelsel va.n gratis Engelse primere sk:ole met Engelse onderwysers1 wat by voorkeur ingevoer moes word, ontvJerp. Self's vir sekondere skole

sou die regering die grootste deel va.n die f'inansies voorsi en. Op hier= die ~vyse_{7 so het · hy gereken7} sou die pri;waatskole nie kon meedi:rrg- met die sta.atskole n:ie,vera.l omdat die Foere in ba:ie geva.lle nie ju:is wel= gesteld 1,1a.s nieo Die grensoorloe, die vrystell~ng van die sla.we en and.er f'aktore het die f'inansiele posisie van die Boer nadel:ig be:tnvloed, Ver= . der sou die ingevoerde ondorwysers veel beter opgelei on bekwa.mer as d.ie

in die pr:ivaa.tskole weeso Hiermee :is bedoel dat hulle o0r veel meer se= kulere kenni s sou besk:ik en d:i t doel tref'fender kon oordra ...

Die beoogde vern:ietiging van die tradisionele Christel:ik-nasiona.le onderwys het nie volgentr. plan verloop n:ie, maar het nietemin baie nie-Chri stelik-na.s~onale geda.gtes :in die skool gebring .. D:i t sou later uit=

. . 26)

loo:p op die skool sonder die Bybel ... ·

26) By die gesk:iec1enis van

S~J

o du To:it sal hierdie sa,a.k. verdere a.a.n= da.g gell!lieto Lees :Po 220-223 hierondero

( e} ,Pie Groot Trek en qj...Q_

e~r!fiEL...i¥'..§1=

van= die

~=2_?r~e.£9..1;!J:ie~

2

7)

Die bietjie onder1vys "liva;b ge.c1urende die Trek moontlik wa,s, was weer reg in die gees van Christel:i.k-na,siona.le onderwys., Die kinders moes bv& leer lees sodat hulle self' d:i e Bybel k.on lee so Verder het die ond.erv<ys; ook voorsien:ing gema.ak vir die a.fle van die geloof.'sbelydenis .. Dit sou ook •·n :private aangeleenthe:id wees met die grootste deel. van die beheer

f

:in d:i e ha.nde van die kerk:"

D'ie VoortrekkE;Jrgrond.vJet van 1838 het egter die beginsel van gedeel= tel ike sta.atsbehee:r beligga.am, Daarin is onder andere be:paal crat d:i e owerhe:i.d toesig oor die onclervi!ys en godsdiens moes hou en a.lles moes

28

do en om eli t te bevorder. ) Dis o:pmerkliik. dC~,t godsd:iens en onderwys in een asem genoem \vord. H:i er •vas dan d:ie geval vJa,ar die staat hom self onder die beheer van God ge:plE!.a.s het en waar die staatsbeheer bevorderlilt· vir die im}llementering va.n Christelik-nasionale ond.er~J1/ysbeginsels wa.so Die samevJerking van 1<:erk en sta.at in die onderwyts is veral van bela.ng~

In hierdie gees het die onderwys voortgegaan tot dit in 1853 verder in die Christelik-na.s:ionale gesindheid versterk :is deur die regula.sies wa,t oors:pro:nklik deur Ds o. D:irl>;: van der Hoff o:pgestel i So 29) Da.arvolgens was die benoeming van goewermentsonderWyqers onderhewig a.a.n die goedkeu= r:ing van die kerkraao. en scu die regering die sa.la.ris betaal terwyl -die beheer oor die skool die :plig van die kerkra.ad sou vJees,.

In H~58 is die grondwet va.n die Zuid Afri1(aanse Re:publiek7 soos

oors:pro:nk.lik deur M. W" Pretorius in 1855 o:pgestel7 aa.ngeneem .. Arto 24 da.arvan be:p:~.al dat die ~...Js; verlang dat ,kerk en staat (in een sin genoem) o:pgebou moes 1vord en tot 1rJelva.art moes gedy1 en dat dit da.arom nodig sou wees. om ₇ jUederdui tsoh Hervormde P'redikante;u en Schoolmeesters11· te

vindo3°) Dis du:idelik da.t CJ.ie regering '\vel Christelik-nasiona.al gesind wa.s. Nada.t clie. genoemde grondwet da.a.rtoe gele:i het dat d:ie sta.at die beheer oor die onderwys by die kerkra.de oorgeneem het7 was die toestanc1 totaa.l a.nders a.s :in die da,e van Somerset en sy. o:pvolgers.

:O:i-e Reglement ·van 186631 ) was in verdere belangrike :i.m:plementering van Chri s:telik-na.sionale onderwysbeginselso Di t het o .a .• voorsiening

2]) ·L;e·s o;k

;~yma.n

7

J.,.J. O:p. ci"l:;. 1 :p., 69-73

28_{) Pisto'rius.'l Po}

_O:p~

_cit.

7 :P• 291

29)_

Coetzee~

J.C.,

Re~o

Op. cit., :P• 263 en

Pist~~ius,

Po Op. cit., :p.291

.30)

31)

Pistorius, P. O:p. cit., :P• 292

Coetzee₇ J.Co Reda Op. cit.,1 :po264-266 p .. 293

-218-gema.Cl.k vir die volgendeg.

:f: Onderwysers moes lede van die Protesta.ntse kerk wees.

:~e· Die Algemene Kommissie2 bestaa,nde uit drie lede, neem die beheer van onderwys in die hele Transva.al oor .. Hulle doen min of meer die

Werk-' wat vandag deur die D:irekteur ·van OnderlrJYSt die adjurikd:irekteure ·en die

inspektoraat ged~en word.

£Die pla.a.slike , ,skoolkommissies11 _{se pligte is so omsk.ryf dat dit} neerkom op heelwat meer seggenskap e.s die van d:i e huidige sk.oolkomi tees., Lede moes ook protesta.nts weeso Hulle is egter nie deur die ouers gekies nie1 sodat die beginsel van ouerverteenwoordiging en die daarui_tvoort=-spruitend.e samewerking tussen huis en skool nie tot sy volle reg gekonr. het nie ..

Die Algemene Skoolk,::r.nmissie is egter in 1868 ontbind en tot met die invJerk.ingtreding van die Burgers~rJet het die Ui tvoe~₁;?nde Ra.ad van die Zu:id Afrika.anse Republiek die onder~rJys beheer.

(:f)

P_ie

J3urgers~et_ (1~7413

2

).

Me:rt; hierdie w·et is deels die tradisionele Chri stelik-nas:iona.le on= derwys probeer uitbou en deels probeer· om 9_{n vergelyk. te tref met die} human:istiese denke .. Die invloed van die Kaapse onderwysstelsel was dui= delik sigbaar.

33)

D:i e volgencle punte is van belang :vir hi erd:i e studieg

£. , n Superintend.ent-generaal· neem d;:ie sentra.le beheer van die onder= wys oor .. Hy moes protesta.nts v-Jees, ma.ar da.a.rmee word die same>-Jerking tussen die kerk en die staat nog nie verseker nie ..

. £Die pla.aslike sk.oolkommissies kry meer seggenskap en hulle 1r1ord deur die ouers verkies·. Die landdros of veldkornet word e:x: officio die voors:itteJT, of hy verkies is of' nie. H:iermee is ouerverteenwoordiging en die gevolgl:ike samewerking tussen huis en skool bevorder.

~ Godsdiensonderrig word. afgewater deur die bepaling dat geen onder= rig van dogma:'G:iese. aard toegelaat word. nie .. DH raak cUe Calvinistiese sta.ndpunt d:irek~ aangesien sake van rad:ikale a.a.rd, bvo die geloofsbely= den:i s, nou ui t die sko.ol geweer wordo Di t word oorgela.at aa.n kerklike verteenwoord:igers wat buite skooltyd wel die skoolgeboue mag gebruik, ma.a.r d:it kon nie as deel van die skoolgebeure beskou word nie. Ook die

"32)'"

Coetz:;, J.C ..

-~:d

.. Op, cito, P• 266-267

~

Pistorius₁ P. Op. cit .. , po 296,...298 ~ Snyma.n, J .J o Op •. cit. ₁ P• 85;...87

33)

·:By die bespreking van Chr:i stelik-na.siona.le onder1rJys in die tyd VS'·n Ds. S.J. d.u Toit sal die Kaa.pse stelsel aandag geniet .. Kyk P.• 22.0-22'3.,

-219-tradisionele voorbereiding vir die aflegging van geloofsbelydenis is da.armee verwerp .. Aldus moes die skool poog om 'n koin:promis tussen ver*'·' skillende gedagtestrominge te bewerkstellig₁ sodat.De Mist₇ Somerset; ·en andere se gedagtes van 'n onderwysdoel wat o:p die volkseenheid. gerig is, gehuldig word in :plaas van 1_{r. suiwer Christelike doel.}

:lE In die geval va.n die skole van die Oos-~'ransvaalse goudvelde₁ waar 'l:teie Engelss:prekendes gevind kon word₁ is toegelaa.t dat die ouers die voertaa,l vir die ond.ervJys van hulle kind.ers kon kies. Dus₇ die m0ederta.alonderrig word slegs o:psioneel.

Met hierdie 1>ilet kon Burgers egter nie veel uitvoer n:ie, sodat dit die :implementer:ing van Christel:ik-nasionale onderwysbeginsels nie in 'n besondere ma.te be':invloed het n:iea- Die tradis:ievaste BoerebevolJdng ·het te veel irJeersta.nd gebied7 en die Eerste Anneksasie van Transvaal

(1877) het te gou na. die vJet in vJerking getree het (1876) 7 :pla.asge==

vind. Die Boere noord van die Oranje is egter ontstel deur die liberale ·a.a.nslag uit die suide7 soda,t die Burgers>lle-':; tn tydige vJaa.rskuwing in=

gehou het,

3o Die Du

Toit-Mansvel-~2.£.~J,!}§J.:-J90Ql34)

Ca)

_§._.J.,:._ due Toi

"t___§_~.§.§i,Wg.r.§. t~e,n.

cU ..

E?._j{§l.BiP_g,~._~.Uderwys~

5

)

Gedurende die jare ·waarin die Kaap onder Britse bewind. verkeer het1 was d:i.e fundamentele· vra.a.g of' in die skool godsdiens en '\IIJetenska.:p geskei moes word en of hulle onafskeiclelik aa.n meka,ar verbonde moes wees., Die Kaa:pse regering was van mening dat die godsdiens vJel van die skool eru wetenskap geskei moes word<;> Di t word die duidel:ikste vJeersp:i eel in Klousule 7 van d:i e Kaa.pse Onderwys"t-vet van 186

5

1 wat soos volg luiz

,De direktie eener school kan voor het godsdienstig ond.erw:ijs der leerlingen voorzie:rring maken7 op zulk een uur als voor da.t cloel doqr hen wordt a.fgezonderd~ bu:iten de gewone schooluren9 dog geene leerlingen zull.len genooc1za.akt l>ilorden gedurende het uur van gods= diens·!:iig onderwij s tegenwoordig te zi jn zonder toe stemming' van. ouclers of voogdeno

;,.3

6)

Lees ook Va,n der Schijff1 W.,Gc Op. c:it. 7 :P• 147-·193

GegevJens ge:put uit Coetzee1 J.,C~ :bs. S.J~ du Toit en die onder1i-vys Lees ook Ha.nekom7 T"n" Die ·libera.le r:igting. in Suid-Afrik.a7 Vol. I 7

:P• 198-203

36) Coetzee₇ J .C6 Ds., SoJ: .. du Toi.t en d:ie onderwys7 p .. 69

-220-Hieruit maak Du Toit die volgende afleidingsg

x

Daa.r was vier ure per dag besk:ikbaar vir onderwys· ( sonder Godsdiens= onderrig) 7 en dan wa~r die skoolda.g verbyo Die per:i.ode vir Godsdiens=

onderrig was add.:isioneel7 opsioneel en is vrywilligbygewoon~ Dit het

ook niks te make meit" die staatstoela.e vir onderwysers nie. (Dit ka.rr vergelyk word met die hedenda.agse gebruik om :in goedgekeurde ge:valle die skoolsa.al tot die beskikking vc:m buiteskoolse instans:ies te stel..

s.J

0

du p

0)

:l! Vir da.ardie vier ure vere:is die oTfll'erheid 'n

vols~e

sekultre orr= der>vys.,

:t· Gbdsdiense~Christendom word alclus feitlik u.Hgesluit uit die skool.

D · ..L 1 1 d · h " · ·· · • . t . 37\\ n.

:Je ::~, v ver.1~ aar 'le ouaJng van sommJ..ge reger:tngsamp enarS". J/ .t;;S voorbeeld word. die volgende aangeha.al ui t 1 1De Zuicl Afrika.an'·'· van: 21 Juni e 187

Jg

1 1Ik objekteer tegen eene Christelijke

Staa:tliu-ishoudkunde,.

1

~.3

8

₎

(1nJoorde gel:rruik cLeur Prokureur-generaa.l Porter,)

Ds. S.,.J., du Toit was n:ie a.J.leen in sy stryd teen die anti-Christe= J.ik-na.siona.J.e. onderwys-houding nie .. Die Nederdui'!-Gere:formeerde Kerk. s9' a.mptelike ll:ouding v-m.s steeds dat t n Chri steJJike kerkskool d:i e godsdi ens=

lose staa.tskool moes vervc:mg. So is daar oorgegaan tot die stigtinig: va.n pri va.atskole deur o.ie kerko

V:i.'r die Chri stelike skool le Du To it die volgende beginsels

n:~J:n

_·u; 39): _,

:xr

Di i:i moet tn kerksk.ool wees~o Hy beroep hom veral op Joh. 211 vJa.a.T Jesus a.a.n ::.)etrus die opdrag gegee het om sy lammers te J.a.at wei.

:l! Die wereldmag ka.n nie 1_{n Christelike skool tot stand bring nie,}

aa.ngesien dit uiter2.ard antti-ChristeJ.ik. is. Du Toit verwys dan na. I Kor .. 2g

6-8

₁ wa.ar Paulus se dat die 1'ilysheid van hierdie wtreld sal· vergaan, en dat die wereld Christus nie sou gekruisig het as dit wys

was n:ie.,

:Rr. Die kerk moet a.lles voorsien wat vir die skool nodig is, omd.a.t die hele skooJ. en mens aan God behoort. 40) Die: :finansiele voorsiening moet

37) Ibid. 1 po 69-71

38)

_{Ibid. v· p • 71}

39) Ibid .• ₁ p., 28-31

4°)

Dis opmerkl:i.k d.a-t Du Toit nie se da.-'c die sta.at ook a.a.ru. God. behoort mi.e. Tiis waa.rskynlik die gevolg va.n sy teleurstelling met dje ]3ritse regering a.a.n die Ka.a.p"

-221-dan ~·van die sta.a.t kom n:i e p

_As gevolg van la.tere kritiek het Du To:ii:t sy verset ·teen staa.tsteuliD. elm .... beheer la.a.t vaa.r .. Hy het nL onder:wyshoof van die Zuid Afrikaanse Republiek geword en toe gesiew. da.t 1_{r.n regering nie noodwend:ig an~Chris==}

. telik hoef te wees nie ..

In verband met die probleem van d:i e skeiding al da:m ]])i.e vanJ die godsdiens en v-Jetenska.p skryf Du Toi t in sy boekeie ₇₁De Chri ste·lijke School" g

7 7Scheiden van livetenschap en godsdienst, van· versta.nd en hart,

zieda,a.r het groot beginsel_ door onze Schedule ingevoercl₇ in· lijn= rechten strijd met Gods Woordo n41)

,Aa,nvullend ha.a.l Du ~1_{oi t a.a.n ui t Gunning se 1-verk}

7 1:Slikken: fn de Open=

baring"!

, ,De wet ens chap, die v-raarli jk het bestaa.nde verkla.art, moet ontstaan ui t een gee-steswerkza.a.mheid vaw den .geheelEm'. mensch., en dus moet9 gelijk wij za.gen7 het godsdienstige, het leven des ge11e=

tens7 tot grond van a.lles gesteld. vJorden7 zooda.t da.arop dan al het

verder verstandeli jke k'a.n worden tDpgebou:wdo Anders is or .geen. werke= li jke wetensch·-.;p gevormd7

ma.ar~B-en

blind

i~.e.l.£.0..!

(in de zin vang

vertrouen zonder zekerheid) volgt de mensch de ui tspraken va.J:a zi'jn. verstand_{· 7} na, het van het hoogste, eige!l'lijke l:i.cht_{. IM} 7 dat d.er rede,

beroofd te hebbeno GELOOF.LOOZE WETENSCJg;Jp IS GEEU WETJtM.sCHA.P; J.fLli.,AR

SLECHTS :SLIUD :SIJGEI,OOF., n42)

Hoewel :Ju Toit en Gunning dan a.nder woorde as die in· hierdie werk= stuk: gebes:ig het, k:om hulle opva,tt.inge merkHaardig ooreen met die om= skrywing v:an die begri:p wetenska.p o En hoewel Du IJTbi t nt3rens pra.at van

die integrasie van :Sybelse en sekulere inhoude nie, is dit in wese wat hy voorgesta.a.n he·t, en die teenkanting da.arteen deur die Kaa.pse ower= heid was eintlik die skyf wa.a.rteen hy sy sk.erpste kritiek gemik het .. Dis dan te verstane vva.arom h;y? aanvank.lik so sterk ten gunste van algehele kerklike beheer oor d:i;ie ondervvys .. , .. was en selfs gekant ioJa,s teen die gel=

delike steun van die landsowerheid ..

Toe hy nou Superintendent van Onderwys· van die Zuid Afrikaanse Re= publiek geword het₁ het hy die geleentheid te baat geneem om deur mid= del va.n sy beheerposi sie sy Christelik-nasionale onderwyl?·beginsels te

-222-implementeer ..

(b) Die

OnderW;)!)§l~.§.,t

ve,m_ilj,ii Zuid Aftikaanse Repu:bliel5 van lfi8 ... ?,

43)

Die qe:pa.lings van hierc1ie wet 1iva.t van bela.ng· is vir Merdie studie, is soos volgz

:x:: Die ota.a,t

sti~sidi~er

die onderHys1 hou toesig aor di.e besteding van fondse en stel Protestn.nts-Chri stelike onderwysers a.an. Da.ardeur word:· die samewerking van die sta.at in die opvoed:ing verkry.

:x:: Die onderwyse.rs onderrig die Eybelgeskiedenis, Die onderrig van die Ca.lvinist:iese leer geskied gedur~de die skoolure en ii'Jord. waa.rgeneem deur 'n verteenwoorcliger van die kerk₁ by voorkeur die pla.aslik.e predi= kant. Hierdie mooi ideaa.l va.n clie lera.ar 'ltJat ook deel tydse onderwyser

is, kon egter nooit na wense in d.ie praldyk verwesenlik word nie₁ hoof= saaklik omdat daa.r nog nooi t genoeg prec:tikante was ni e. 1T:i. etemin1 die sa= mewerking tussen kerk en skool is hi erinee so goed as moon !il:ik bevord.er.

:x:: Die voertaal moes Hollands wees. Hierdie ta.al is destyds algemeen as cHe moedertaal beskou~ want· die vrugte op die arbeid van die . Genoot.~. -"\·~

ska.p van regte Afrikaners en a.nc1ere ivas nog maar minima.al .. Nietemin7 die beginsel van moedertaalondorrigis hiermeo orken en ge1mplemanteer ..

:JE Die welvaart V;Q.n die volk as geheel was 'n be;langrike doelstel=

ling. Daarmee. is die nasiona.le aspek van Christelik-nasionale onderwys in ag geneem₁ al was di t nog nie mooi duit'l.elik wa.t a.lles met di~ a.spek bedoel is nie, en a.l wa.s dit nog effens onsek.er hoe die nasionale belange die beste bevorder leon word,

. :x:: Elke onderstem:tde skool wore: grootliks deur 'n skoolkommissie met meer bevoegdhede as va.ncLag beheer •. Di t strook met d.ie gedagte. dat die onderwys hoofsa.ak.lik die plig van die ouer en die kerk is,

Hierdie beginsels het besonder goed inge~a.s by die tra.disionele opvattinge van d:ie Boerec Da.arom vJa.s dit 'n veel groter onderwyssukses as enige vorige reelingo Die oueJ:S het hulle k.inders in vee]_ groter ge= talle as ooit tevore

na

die skool gestuuro Hier word dan die beste im= plermentering van Chri stelik-na.s:ionale onderwysbeginsels tot op · datum-( 197

4)

gevindo Di t 1va.s nogta:ris t n heel elementere vorm van Chri stel:ik-nasiona.le onderv-Jys" Dit het nietemin 'n stewige fonua.ment vir toek.oms= tige bostrukture verska.f,

4

3)

P:istorius₇ ; : - ; ; . , oi:te ₉ :P• 305-308₇

Coetzee~

J

.c ..

Red .. Ondertvys in Suid-Afr1ka 1652-19567 :P• 269-271 ~ Sn;yma.n7 J.J. Opo cit., :P•

95-96

-:-223-(c) Die Na.nsve'ld t-::geri od§L ( 1§,9J::-19Q.9J44)

Die Skoohiet van 1892 het e:intl1k geen nuwe beginsels beva,-tpie, en wa.s slegs 'n bostruktuur o:p die Onderwyswet van 1882o Dif3 administra,sie :is verder o:pgekna.:p en u:i -'cgebrei, ma.a.r wa.t die Chri stelik-nasionale on= derwysbeginsels betref is feitlik geeru veramdering aangebr:ing n:ie. Nansveldt het egter die be:Pal~ings in verband met moedertaa.londerr:ig

strenger toege:Pas, bv. deur te be:pa.a.l da.t alle leerboek:e vir skoolkin= ders in Hollands geskryf moes word ..

4, I!,ie tradi r;dpneel ,.:m_ngels{L,9J?,Y..§'c;.itU;t,.g~..,:Y:~:J;;.l?J?L~L.lll!.:_r..r=E!F..§--YB,a.T .~.J.,.a,;t.e:r: oolj;:

45)

na die Ot§::rgje .Yr;yp.i~t

Die ontdek.k:ing van d:iama,nte het wel ba,ie Engelssprekendes na die Kiberleygebied gebring7 maar hierdie d:iama,ntvelde het deel va.n Ka.apland

gElword. Gevolgl:i"k het cUt nie veel :invloed op ·die Christeli'K: geor:ienteer= de onderwys van die Ora.nje· .Vrysta.at gehad n:ieo Naa.r die ontclekldng van goud, eers in.ci:ie berge van Cos-Transvaal en later aEm die \fitwatersra.nd7 het aa,nsieuli11e getalle Engelssprekendes tot ver binne die grense van die Zu:id Afrik:a.a.nse Republiek. gebr:ingo Die llingelse :is ook. 'n tradis:i.evaste volk: en da,a,rom vms dit onvermydelik da,t botsings tusselL die radiJ~aeJ]. verskillende denkrigtings van Boer en Brit sou plaa.svinda Tot die ja.ar 1900 was die beheer van die onderwys van die Boerere:publieke in die ha.nde van die Boer, maa.r da.a.Tna het die \vels1ae van die Britse t'>leermag in die Tweede Vryheidsoorlog die onderwys in die hande van die J3r1t ge= pla.a.s, soos dit in Kaapland.en J!Tata.1 reeds waso Ingrypencte verEmderinge ·in die bestaande Christelik-na.siona.le onderwys kon dus. verwag word.,

1\ia.a.r nog voor die oorlog ~ras die Engelss:prekende gemeenska:p, veral a.an die lHt'atersra.nd_{r. 1 .} reeds ba.ie ontevrecle: met die

be~aande

_{, .} onder-v..rysQ Hu11e was veral gekant teen die volksraadsbes1ui t van 1892 wa,t be:pa,al het dat die Engelse sk.o1e ook d:ie staatsubsidie kon ontva.ng o:p voor= wa.arde dat Hollands vyf uur per week:f a.v-I .. So vir 20% van di.e totale

skoolweek₇ die voerta,al moes wees .. Indien Holla,nds as skoo1vak in die Engelse skole ingevoer is, sou dit beteken dat baie min1 indien enige,

van die tyd bestee aan die ander vak.ke vir die onderrig deur medium van

Pistorius₁ P .. O:p~ ait .. , :p .. 308-310 ~ Snyma.n1 J.J. Op c:it .. ,·:p. 97-100

~5)

Pistorius₇ P .. Op .. cito, p .. 310-320, Coetzee,

J~Co

Red. O:p. citq pc 274-279 ~ Snyman7 J .. Jo Opo cit., p .. 104-112

-224-Hollands afgestaan moes -vvordo Hierdie ontevredenhe:id het dan gelei tot die stigting van die 1 7Hi twa.tersrand Council of Education."·

Die vra.ag is nou in welke o:psigte die Engelse ondervJys van Chris= telik-nasionale onderw;y·s verskil bet, sodat d:it 'n geva.a.r ingehou het vir Christelik-na.sionale ondeNJys toe die Britse· owerhe:id d:ie beheer oor die onderwys oorgeneem het~.

Die Engelse onderwys sedert

1806

tot cL:ie Du To:it-tyd:p'er.k': het reeds a.andag gen:iet :in hierdie hoofstuk, Verder is dit nodig om d:ie onderli.g= gende etrom:inge in die denke va.n die neentiende eeu kortliks a.an te duii, vJa.:tit Engeland het veel meer da,a.rmee in a.a.nraking gekom en die Engelse onderwys is veel meer da.ardeur be!nvloed. as in ·die geva.l van Suid-Afrika en eli e Sui d-Afrika,anse oncler-vv-ys o Die b ela.ngrikste strominge vir die

doel van hierdie -vverkstulli:·is die volgendeg4

6

)

:~E· Die na.tuurvJetenska:plike denkrigt:ing met s;y· ta.lle vertakkinge het die sa.a,k van die godsdiens ba.1e skade a.a.ngedoeno Die skynbare versk:ille tussen die 17 wetensk.a:p" van Darwin, Comto, Marx, Nietzsche en andere

aan die een kant en d:ie Teologie a.a.n die ander kan~· kan aa.n verskeie fa.ktore toegeskryf i:11orda Die bela.ngr:ikste is eerstens die onwetenska:p= like a.anna.mes, bvo dat ligga.a.mlike ooreenkoms waa.rborg van geestelike ooreenkoms i s7 soos deur die Evolusioni ste aa.ngeneem1 en tvJeedens die o:pvatting da.t wetenska.:p 1_{n suiNer rasionele aangeleenthei~.is. Hierd:ie}

faJdore het aanleiding gegee tot die megani stiese lewensbesJtuuing wa.a.r= in daar nie :plek vir die geloof in Christus is nie ..

:lE Die :polit:ieke o:pva.tting clat die land met die meeste en ryk.ste ko= lon:ies ek.onomies, militer en kultureel die beste da.a.raan toe is1 het

aa.nleidif~i~}~.

die kolon:iesasiebeleid vJat gedurende d.ie laa ..

~te

helfte

van die neentiende eeu tot die verdeling van Afrika. gelei het. Dis wel= bekend hoe Cecil John Rhodes as eks:ponent van die Britse strewe die

idea,al van , ,d.ie :pad na. die 1roorde11 _{gostel heto Dit het na sy dood da.m} ook 'V'Jerklikheid ge\o!ordo· H:ierdie godagtestrominge het uitgeloo:p o:p 1_n

nuwe angliseringsvoldtog1 ook in die onderwys.

:ie' Die libera.le denkrigting 'V'Jou ~n vorgelyk tref tussen die ta.lle uiteenlo:ponde stromingo1 ivaa.ronder 'n Christelike wat ten s:pyte van die huma.nistiese oorwig, nog steeds bly voortleef het& Die idea.al 1-vas 'n sin= tese van a.ntro:posentriese en teosentriese o:pvp.ttinge met die doel om 'n hegte volks- en wereldeenheid tot stand te bringo Daa.rom moes skoliere

,,oop11

wees vir alle opvatt:inge ·en moes hulle vry wees om self te kies wa.t hulle wil volg sonder enige bel'nvloeding~ Die 0nwa.nkelbare Calvinis= t:iese opvattinge van die :Boere is .dan bestempel as .-'r ,na.rrowminded;r ...

~ Die pragmat:istiese leer vP.n veranderlikhe:id het sy beslag gekry in die ges,~rifte ·van G" Stanle;y- Hall en 1rJ o James. Volgens hierd.ie leer i~s dit verkeerd om vas te· klou aan ~ sekere onverandrerl:ike 1tvaa.rd('3s, soos d.ie Calvinisme doen~

Hierd:ie strominge het die volgend.e Christelik-na.siona.le onderwys= beginsels tot in die kern gera.a.k.g

~ Die integrasie van :Bybelse en sekulere inhoude ~ Sa.mewerking tussen kerk. en skool!.

~ . JYio ed.erta.a.londerri g

~ Die behoud van die volkseie

Tee,n hi erdi

e

agtergrond het Sa.rgant :in 1900 ₇ toe hy deur Lord. PJ:i.lner as Direkteur van Ond.erwys oor die kampskole in die Oranje Vrystaat ey.r Transvaal aangestel is, sy ondervJysta.ek.. aa.ngepako

47)

Sy reelings was nie statutere wette n:ie7 maar was net so effektiefo Hyhet in die onderwys

'n unieke geleentheid tot die implementering van die Engelse lewens= beskouing.gesien, baie op dieselfde patroon a.s Somerseto Die :Bybel :is: wel nie u:it die skool verwyder n:ie en Godsd.iensonderrig is deur medium van Hollands aangebied.1 ma.a.r daa.r het d:i e tegemoetkom:ing vir Christe= lik-na.s:ionale onderwys opgehouo Alle c:mder onderHys vJa.s tip:i es Engels en die voerta.al was ook Engelso VercLer het Sargant sov-ra.t 300 Engelse · onde:rwysers ingevoer~ Di t 1va.s wel deels te wyte a.an die ny:pende tekor1.t a.a.n opgeleide onderwysers7 ma.a.r dit het.nietemin 1n guld1geleenthe:i·d. vir d:i e implementedng van Engelse ondervJysbeginsels gebi eel .. :By ia.tere geleenthede is nog mEier ingevoery soda.t in 190

3

byna twee-derd.es: va.n die tota.ilo onderwyspersoneel :in Transvaal u:i t Eng~lstaliges bestaaJn heto

In 1903 tree die eerste onderwysord.onnansie van Transvaal in wer== king.

4

8

)

.Di t het groat

ooreen~coms

!llet die Kaapse wetgewing vertoon, en .

selfs d.:ie silla.busse wa.t as gevolg daarvan vir skole voorgeskryf is 7

was na.volgings van die Ka.a.pse s:illa.busse .. Da.armee is nog in poginw aa.n= gewend om Chri stel:ik-nasiona.le ondertvys ui t d.ie skole te weerq Godsdi ens= onderrig is vJel behou1 maar vercler het feitlik niks vci,n die trad:isionole onderwys oorgebly nieo Hoewel da.a.r V<;>Ors:iening gemaak is vir skoolko= mitees, was dit nie 1_{n geval van ouerverteenwoordiging nie}

1 omC).a.t die

~

47)

Pist0r:ius1 Po Gpo cito7 :P.•

313

48

aangestel en nie verkies is nieo

Die Boere het n:i.e sommer genoee geneem met die denasiona.liser:ings= veldtog en die

v~dringing

van Christelik-nasiona.le onderNys nie, 49 ) D.ie na.-oorlogse Chr:i stelik-na.siona,le onderwysbeweging was bedoel om in; privaatskoJe die tradisionele ondor>vys te behouo Die.leiers vir.hierdie , sa.ak het twee ei se van ka.rdinale belang gestel ~ nl .. medeseggenskap va.n

.die ouers by die a<:mstelling vcm onderwysers en gelyke beregtiging va.n Hollands en Engels. Di t raak die nasionale a.s:pek: · va..n Christelik-nasiona,;::: le onder\vys tot in die kern~ Die Bri tse 01-verheid wou egter n:le hiera.aw toegee nie.

Ilil} 1905 wen die Liberals Party die Britse verkiesing .. Lord Milner -word deur Lord Selborne a.s goewerneur verva.:rig.50) Laasgenoemde neem dan ook 'n liberaler sta.nd:punt in en la.at die Boere meer d:inge ·boe. Die be= kende Selborne-memorandum volg. 5l) Da.a.rin word onder andere bepaal dat die ouers die skoolkomiteelede moet k:ies, soos die v.:oorstanders van Christelik-na.sionale ondervJys .geE3is het, terwyl slegs een-derde van die lede van d:i e skoolrade deur die regering aangestel sou 1iJord. In die ::Ja,ak va.n moedertaa.londerrig is ook tn bietjie toegegee. Hollands is ·by aa.nvangsonderrig as voertaa.l toegelaat~ maar met die uitdruklike verstand:= houding dat Engels die medium moes word sodra die leerlinge dit genoeg=

sa.a.m a.angeleer het 1 en da t di t nog voor die k.inders in st.. III k.om,

moes gebeur. Gelyke ta.alregte :is da.a.rmee nog glad nie verk:ry nie, en die beginsel van moederta.a.londerrig is aansienlik: afgei'ifa.ter ..

H:ierd.:ie toe~wings irJas nog hoegen8oamd. nie genoeg om die :Bbereleiers-te la.a.t afsien van die priva.~tskole met Christelik-nas:ionale onderwys nie. Die verspreiding van die Engelse o:pva.ttinge as gevolg van die op= tred.e van cl:ie Bri tse owerhed.e het da.n daartoe gelei a.at d1 e saak van Chri stelik-nas:ionale onderliJ;YS bai e sk.ade berokken is o Die reed.s ge!m= :plementeerde Christelik-nasiona.le onderwysbeginsels is beveg, e1;1 hoe= wel nie vernietig n:ie₁ he·t die sta:a.tskole tog die hoogste inskrYi!Iing gehiet.

49) Ibido1 p .. 316 50) Ibid. ₁ po

317

5li) _{Ibid., P• 317-318}

denl .. J ..

c.

Smuts was na. d:i(? Tweede Vryheidsoorlog a.a.nvanklik

'w,

ka.mpvegter vir Chl'istel:il~~na.sionale onderwys. Maar nadat hy Koloniale Sekretaris en,Minister van Onderwys in Transvaal geword het, het hy in die posisie beland wa.ar hy eintlik nie teen die Britse rege:dng kon kant kies nie en dus in der livaarheid ver:plig was om 'n vergelyk.- te :pro= beer tref tussen die uiteenlo:pende opva.ttinge van die twee bla.nke bevel= ,kingsgroe:pe. Verder het hy as voorstander van Holisme dit sy plig geag

om bevo~kingseenhei d tot maksima.le omvang te pro beer ui tbou~ Hi ermee:. het sy wysgerige o:pva.ttinge a.ankla:nk, gevind by die :poli tieke strewe van 1_{n Britse}

wereld-7 ,empire" .53)

Smuts was deeglik bekend met die Ol'lderwysopvattinge v;;m sowel die Boere as di--e Britte1 en gemeet a.an sy holistiese gedagtes7, was daa!' veel

: @.'S

meer,in die Brits,e opvattinge wat aanneemlil~ was~in die,tra,disioneel_ Suid-Afrikar.mseo Holisme ?11Il die onwrikbare Calvinistiese opvattinge

'kan nou eenma.al nie met mekaar gerym word nie)4)

'Toe Smuts die nuwe onderwyswet geformuleer het₉ het hy hom hoofsaak~ lik deur die Selborne-memora.nd,um la.at lei. As erva.re regsgeleerde het h;w egter tn veel deegldker werkstuk gelewer~ Sy ondervJyswet van 1907 was so weldeurdag dat di t sender teenstem cleur ciie wetgewers aanvaar :is .. Da.ar wa.s a.anvanklik slegs enkele teensta.nders van B'bereka.nt bui te die :pa.rlement, en verder is die wet deur Christelik-nasionale en Britse onderwysleiers aanvaar., Da,armee is 'n plotselinge einde aan die Chris=, telik-na.sio:1ale privaatonderlivys gemaak..55) Die praktiese :im:plikasies van die SmutsV>r_et het later egter bai e meer teenstanders tot gevolg ge= ha.Ct., Va.nuit die suiwer Chr:istelik-nasionale stand:punt beskou, kan da.ar d.an ook ba.ie kritiek o:p hierdie wet gelevJer word. Dit het nogtans die -:,,,., basis van latere onderwyswetgewing in Transvaal, die Oranje Vrystaat, Natal en in Jn mindere mate in

Ka.a:pla.~d

en Suidwes-Afrika ge-vmrd.56) · Dit is. dan. nodig om 'n vergelyking van die bepalings van hierdie wet: en

Christelik-nasionale onderwysbeginsels_ te maak.

52) Sn,yman,- J.J. Op._ cit.,, veral P• 194-270 .2l1 Vander Schijff, W.G .. Op. cit., :P• 244-253

53) Pistorius, P. Opo cit., :P• 321-323 54

) Ibid., po 323

55) Coetzee, J:.,c, Red. Op. cit., po 280

5

6

)

Die ondert-zysordonna.nsies word bespreek op P• 235-242 hieronder• -22$...

Die behoud van Godsdiensonderrig in die skool en die gi•oter ouer= seggenskap va.n die Selborne:-memorandum is in die Smutswet behou, Hier= mee wa.s beide Boer en :Brit tevred1_{eo Maar die soort Godsdiensonderrig}

wat toegele..a.t is; het veral van die kerk se kant af ba.ie kriti ui-tge= loko Die b3ginsel dat geen leerstell:ings wa,t kenmerkend van bepaalde · godsdienstige denk.r:i.gtings is, toegela,at mag 'tvo~rd nie, het bete.k:en dat

die belydenisskrifte van die Ga,lvinisme nie in die skool behandel. mag· I>Vord nie. En met die toename in se1da,risme en Rooms-Katol:ieke gelodf..s= groepe het talle tradi sioneel a.a.nvfl.a,rde kerklike gebruike in die gedrang gekom .. Die sa.ak van klein- of grootdoop₇ gepaa.rd met besprenkeli.ng of onderdompelfng7 is ma.ar een voorbeeldo Die gevolg van d:i t a~lles wa.s

dat onderwysers gedurig op hulle hoede moes wees· om nie op andersden= kendes se tone te trap nie"

Hierdie vorm van Godsdiensonderrig het da,artoe aanleiding gegee dat slegs 'n afgewaterde soort ~ onderwys bly voortbestaan het. On= derwysers is nie teoloe nie., en ju:is na aanleiding van die Smuts'tveit en-latere wetgewing wa.t hierdie beginsel van opsetlike omseiling van dog= matiese leerstellings behou het, het · ondervrysersopleiding ook geem voor= siening gema.ak vir studie van teologiese verskille n:ie. Dit ka.n ooJ' nie gedoemword nie tensy onderwysers of studente op eie inisiatief en 1mi te skool verb and so r n studi e onde.rneem. Daarom kan onderwysers n:i e

a.nders a.s- om oorversigtig te wees met die interpreta.sie vc:m J3ybelse ken=

nis nie~ Die liberaHstiese gedagte da,t die kind nie be5:nvloed mag lvord

om s6 of so te dink nie₁ is dan in hierdie wetsbepaling duidelik sig= baar.. erdie opvatting kan net e met suiwer Ghristelik-na.sionale onderwys geryrn word n:i. eo v n

Deel van d:ie Christelik-nasiona.le onder= wysbeginsels >.Jat reeds ge'lmplementeer wa.s, is dus uit die onderwys ver= 1\fyder.

57

)

H:ierdie wetsbepa.ling maak dit moeil:ik om enige samewerking tussem kerk en skoal te verkry. Streng gesprok.e is dit 'n oortreding van die wet· as 'n predik.ant va.m een va.n die. dr:ie sustersk:erke die leerl:inge gedurende 1_{n sa,a.lbyeenkoms toespreeko mag net uit die Skrif voor=} lees₇ ma.ar sodra. hy dit uitle₁ of ~n geb d.oen .. of tn psalm', gesa.ng of ander gevJyde 1:ied laat sing~ doen hy iets wa.t nie inpas by . die geloofsoortuiging. van alle mense nie en 'loop hy gevaar om aanstoo·t

58

te gee. .)

57)

_Coetzee

'

8

1 JoCo Redo Opo oito 7 po 2 0

5

8)

In praktyk word hierd:ie wetsbepaling nie streng na.gekom nie1 en be:=

'

.

'

Die groter seggenska.p va.n d:i e skoolkomi.tees: lyk op die oog a:r na die aanvaardi·ng van 'n Christelik-nasionale onderwysbeginse1, n1. die sa.mewerking tussen hui s en skool)9) Maar die prakti ese imp1ementeri.ng· het tog nie die hart1ikste sa.mevJerking verseker nieo Die paar skoolko= mi teelede is wel betrek₇ ma.ar ''n gunstige atmos:feer vi,r d'ie .ander ouers om hulle p1igte op die skouers van d.ie skoolkomiteelede te 1aai, is ge==

] 60 )

v·

--'~

· ·

·

11 ·

,~

· ·· - k

s.{:ep. e.r:u.er 1 s 1n somm1ge geva e vJaar ouers se samewer.r>-1-ng va~h .ar== dinale belang is, .. -~ die· deur net vir skoolkomi teelede geopen, bv. in die geval van aanbevelings vir die· aanstel van onderwysers. Dit het m~

vir die ouer

liker as ooit t~vore geword,.om sy kind skool toe te stuur en honn da.a.rna· glad nie te steur a.an wat met die kind· in die skoolL gebeur nie. Daarmee karu ouers self's vandag nog hulle doopbelof'te ontduik. En omdat die. mens juis geneig is tot die k:li'ra.adv gebeur dit ook werk1ik in baie gevalle.61)

Die f'ei. t dat Boer en :Sri t ingenome was met die Smutswet kan da.araan: toegeskry:r word dat die nadeligheid va.n verdeeld.heid in twee~ groepe b1ankes₁ die A:frikaans- en Engelssprekendes, bese:r is₇ en dat die Boere ook hu11e generaal uit die tweede vryheidstryd, wat later 'rukampvegter vir Christelik-nasiona.le onderwys geword het, ten vol1e vertrou het•

As •·n soortgelyke wet deuif 'n Enge1sta,lige voorgestel was, kon die rea.k.sie· van Boereka.nt heel moont1ik anders gewee:s het. Wat · ook duide1:ik merkba.a.~ is, is dat die Boere nie die volle implikasies va.m hierdie wet bese:r het nie, net soos hulle met unif'ika.sie₁ toe Genl. Louis Fotha en ni:e John X. Merrima.n nie, die eerste premier van die Uilie van Suid-A:frika geword het, nie die volle im:p1ika,sies va.n hierdie stap bese:r het nie.

59)

!bid., P• 280-281

60_{) Daa.r kan gea,rgumenteer word dat di t nie die stelsel se skuld is nie,} maar die ouers s•na Maar d.ie :feit dat ouer-ondert'llyserverenigings: reeds ongeveer 20 ja.a.r la:tik bestaan, en dat onderwysmanne, o.a .• Prof'. H.J.J. Bingle, reeds meer as 20 jaar gelede genader is om leiding in hierdie verba.nd, beWYs dat da.ar wel 'n gebrek in die

ste1sel bestaa.no Skrywer se 36 jaa,r onderwyservaring bevestig die be= wering dat somm:ige ouers we-1 die houding a,a,nnneem dat die skoo1komi= tE_3e a1le pligte va.n die ouers op hulle moet neem. Dit het a.l dik= we1s gebeur.dat persone nie op skoolkomitees wou dien nie omdat hulle nie die baie :pligte wa.t da.a.rmee saamva1, soos hulle gemee:t:[l het, op hulle skouers wou neem nieo

61 ) Hierdie sake word weer onder oe geneem op P• 260 h:ie"I"Onder •. -230":'"

Bewys hiervoor 't1Tord gev:i.nd in die 1atere verset van Boere1e:i ers soos Ds .. (later Profo DrQ) Jo-Do du To:it en po1:i.ticf onder leiding va,n G.en1 .. J4B.M. Hertzog.62)

Die beginse1 van staatsbeheer vJa.t in die Smutswet geha.ndha.a.f is, was teen hferd:i.e tyd nie meer 'n nuwigheid nie .. J.l1aa.r di.e Un:iereger:ing

.. 1.Ja.s a,a,nvak1ik glad nie so Christelik-nasiona.a.l georienteer soos die· reger:i.ngs va.n die Boererepub1ieke nie. Trouens, die meeste pa.r1ements= lede wa,s Engels of hulle wa.s d:i.ep .onder die invloed van die Engelse denke. Di.t was die dae toe die verteenwoord:igers van Kaap1and en 1\Ta.tal veel meer in getal was as die van Transvaal en die Oranje Vrystf'at, en hoewel a1le Ka,pena,a.rs nie Engels georienteerd was nie₇ was cLaa.r aa,ns:ien= like versterkings vir hierd:ie d.enk.rigting aan die Witivatersra,ncL te v:ind'eo Die slotsom is dat die sta.atsbeheer oor die onder1orys van die Un:ie varu Su:i.d-.Afrika en' die van-die B'oererepublieke totaa.l versldllend was ..

Hierd:ie sta,a.tsbeheer het tn v.erdere implika.s:le geha.d .. Dit het ds,ar= toe gelei d.at die kind na die skool gebr:ing moes word1 terwyl d.:i.t in die geva1 va.n Chri stelik-nasiona.le ondervJys andorsom wasg Sk.ole is :i.:rn die verste uithoeke van die land en so na. a.s moontlik aan die kinders se ouerwonings opger:lgo 63) H:ierdie beleid va.n sentra.lisas:i.e het sy

hoog~

tepunt :in die dertigerjare van hierdie eeu bere:iko Toe is baie platte= landse skool tjies geslui t en' die k.inders moes , ₇ sen-trale" skole besoeJt·. Die skoolbusdiens fs ingestel vir die kinders wat ver van die skoo1 ge= vJoow het., 'V'Ja.a.r die bus nie doel treffend Nas ni_e, is skoolkoshu:i se ,'f.op=

· 64) I lb · 11

..:~

· k' d b . 1 h 11 ger1g. n a eJ. geva e wa.s u.J. e .. J.n ers nou a.J. e anger van, u e ouerhuise af weg9 sodat die opvoedingsgeleenthede van die ouers inge=

kort is ..

Die onderwyspersoneel is kragtens.die Smutswet n:ie meer op dieself= de ba.s:i s as in die da,e va.n Chri stelik-nasionale onderwys gekeur nie. Die .klem sou voorta,a.n veel meer op akademiese bedrewenhe:id en profes== sionele opleiding val1 ma.a.r daar was geen bepaling dat onderwysers aan eeh of a.nder godsdienst:ige vereiste moes·voldoen nieo D:ie s.koo1komitee-s-het slegs a,a.nbevelings vir ac:mstellings ged13~en:~

1

maar die finale aa.nstel; ,. lings is deur die a.mptenare van die Onderwysdepartement gedoen,

65)

soo;_,;_;· ... •·

6.

~)- _Coetzee ...

1 J.Co Red. Op. ci to 1 _:P• 285

63) Pistor:ius1 Po Op ~ . cit. 7 P• 312

64) Ibido 7 Jlo 325 en. 337 · 65) Ib:ido 7 Po· 325