Hendrik Herp, Spieghel der volcomenheit · dbnl

(1)

Hendrik Herp

editie L. Verschueren

bron

Hendrik Herp, Spieghel der volcomenheit. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen

1998.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/herp001lver01_01/colofon.php

© 2012 dbnl

i.s.m.

(2)

[Deel I. De XII stervingen]

Hendrik Herp, Spieghel der volcomenheit

(3)

[Prologus.]

"Die gracie ons Heren Ihesu Cristi ende die minne des Vaders ende die ghemeynscap des Heilighen Gheests sij mit ons allen. Amen". In Cristo gheminde broeder. Om uwer groter oetmoedigher ende deuoter begheerten ghenoech te sijn nae mijnen vermoeghen, daar ghij menichvoldelic in begheert hebt van mij te ontfanghen ene corte leere ende onderwijs, hoe men comen mocht tot een recht uolcomen leuen daer men God alre ghelijcste mede moechte werden ende inden gheest alre meest verenicht.

Hierom suldi weten, dat daer twee dinghen principalick noet sijn. Dat een is, dat een mensche doen moet een volcomen steruen ende een afsceiden van allen dinghen, die eenighen hinder doen moechten Gode te ghenaken ende daermede verenicht te werden.

Dat ander is, dat wij hebben moeten een bekennen, hoe dat wij vercrighen sullen een minlike bibliuende vereeninghe sonder alle middel tusschen Gode ende den crachten van onser zielen.

Om dan dat ierste punt te veruolghen, soe suldi weten, dat daer in ons moet sijn een volcomen steruen sonderlinghe in twaelf manieren.

(4)

Ten iersten van allen begheerten der tijtliker dinghen. Ten anderen van allen begheerten der ey\ghensoekelicheit in allen doechdeliken werken te doen ende in alle quaet te laten. Ten derden van allen begheerten der eyghenre sinlicheit. Ten vierden van allen begheerten der waerliker, natuerliker ende vercreghenre minnen.

Ten vijften van allen begheerten des gheselscaps van creaturen. Ten sesten van allen sorghen die niet van rechter noet en is tijtlic ofte gheestelic. Ten seuenden van allen bitterheiden des herten. Ten achtende van alle ydel glorie ende behaghelicheit sijns selues ende van loff ende eer der werelt te begheeren. Ten neghenden van allen begheerten der inwendigher ghenoechten, sinlic of gheestelick. Ten tienden van alle scrupeloesheit der consciencien. Ten elften van alle ongerustheit ende onlijdsaemheit in wederspoet. Ten twaleften van allen eyghen wil te gebruken. Dit sijn twalef poerten des gheestelicks paradijs ons herten, dat een paradijs is der weelden Gods, als Hij selue ghesproken heeft: "mijn weelde is te wesen mit den kinderen der menschen".

Welke poerten, als Johannes seit inden Boeck der Verholentheit, ghemaect sijn elc van sonderlinghe margarijtsteen der doechden mit denwelken die ziele weder ghemaect ende gheset wort inden staet der onnoselheit alsoe, dat die onderste crachten des menschen gheen belet noch hinder en doen den ouersten crachten te vloeyen tot God ende in God.

[Cap. 1.] Van een steruen alre begheerten der tijtlicker dinghen.

(5)

Dat ierste punct, dat is een volcomen steruen van allen begheerten der tijtliker dinghen.

Hierop soe moechten vraghen, of totten staet der volcomenheit noet is beloefte der willegher armoede te doen ende ouergheuen des tijtlicks goeds. Want onse Heere seit int Ewangelie: "Wilstu volcomen sijn, ganc ende vercoep al dattu heues ende gheuet den armen ende volghet mij nae". Hierop antwort Sinte Thomas van Aquinen, dat die volcomenheit niet en is gheleghen weselic in die armoede off in die drie beloeften, mer in Cristum nae te volghen inden inwendighen doechten. Mer die willighe armoede ende die ander beloeften sijn bereetscappen, behulpen ende oefeninghen te comen te bat ende gheringher tot volcomenheit. Want armoede duet af dat belet, dat inden tijtliken goede is, als sorchuoldicheit ende minne des guets, ende houerdie, die daer wt wast als die motten vanden laken. Nochtan mach men comen tot volcomenheit sonder dese drie beloeften. Want Abraham was volcomen, die nochtan rijck was ende oec een wijf hadde. Desghelijcs alle bysscoppen sijn in volcomenre staet dan enich religiosen; nochtan hebben si eyghen goet. Ende dit verstaet men oec van den anderen beloeften. Wt welken woerden twee dinghen te merken sijn. Dat ierste is, dat dieghene, die alle sijn goet volcoemeliken

ouerghegheuen can mit rustigher herten inden liefsten wille Gods, weer hijt hem neempt off bewaert ende en wils niet gebruken dan tot sijnre noetdrufticheit, ende ter meester eeren ende liefste wille Gods

(6)

nae alle sijn verstant, ende aenghemerct sinen staet, sine condicie, sine natuer ende andere punten, die daer in aen te merken sijn: wist hij daerenbouen dattet God meer beliefde, als dat hij alle dinck vercocht ende gauet den armen, hij waer bereit daer toe: die heeft volcomelic die willighe armoede. Want God en begheert niet soe seer de wtwendeghe armoede der tijtliker dinghen als die inwendeghe armoede in aftreckinghe der begheerten ende becommeringhen. Want, dat is die weselicheit ende forme der waerachtigher armoede daer Paulus af seit: "Niet te hebben inder begheerten ende al te besitten". Ende dat ghesciet, wanneer wij alsoe leedich van allen tijtliken dinghen staen, waert dattet ons afghehaelt werde ouermids dat verhenghen Gods om ons te proeuen, dat wij onsen wil dan vrij solden moeghen voeghen totten willen Gods. Ende al waert, dat die crancheit der natueren daer een weynich contarie in viel - want wij menschen sijn - daer nae en solde God nochtan niet oerdeelen, alsoe verre als die vrien wil der redenen haer seluen daer bereit toe gaue ende gherust daerin bleue, segghende mit "lob: God gaff, God nam, alst God beliefde, soe ist ghesciet:

die Naem des Heeren si ghebenedijt". Ende dit is die weselike armoede, die allen wtuercoren volcomen menschen sollen sueken ende begheeren, opdat si te bat haer hert onghestoert gherust ende bloet altoes offeren moeghen. Ende al besaeten dusdanighe menschen een conincrijck, nochtan soe waren si waerachtighe willeghe arme menschen. Ende al beuoelen

(7)

si somwijlen inden ondersten ende beestelike crachten eenighe ghenuecht inden voerspoet of droefheit inden wederspoet, dat en verminret nochtan niet die

volcomenheit, alsoe langhe als si inden beradenen wille der redenen hen seluen vrij ouergheuen inden liefste wille Gods ende inder ouerster redenen gherust bliuen. Ten anderen is daer wt te merken, dat dieghene, die willighe armoede ende die drie gheloeften ghedaen hebben, daerom niet volcomen en sijn, mer si hebben hem verbonden na haren vermoeghen te comen totten volcomen staet. Nu sijn drie

graden der willigher armoeden. Die ierste graet is armoede der professien, als gheen eijghen goet te besitten; welke armoede seere onuolcomen is, als ment trecket alleen totten wtwendighen besittinghen des goets. Want menich mensche dat hij niet en heeft, dat begheert hij soe veel te meer; als oueruloedicheit van eten ende drincken, curioesheit van cleederen ende des ghelijcs. Nu begheert der armoede is dat principael der beloeften ende der doechden. Daerom en sijn si niet arm van gheest, dat is van wille, voer Gode mer alleen voer die menschen. Voert houdt dat voer een reghel: soe wat si ghebruken oec in nootdrufticheit der naturen van cleederen, doeken, ende des ghelijcs, besitten si dat mit begheerten haers herten, ende wordet hem ghenomen van haren ouersten, si solden qualic te vreden sijn, ia oec murmureren: dat besitten si voer Gode mit eyghentheit, ende si sullen daer groete reden af gheuen moeten. Die ander graet der armoeden is armoede des ghebrukens

(8)

van tijtliken dinghen, als dat si niet en begheren dan dat hen recht van noede is. Ende si bedroeuen hen van oueruloedicheit, curioesheit ende costelheit. Dese sijn daer in te prisen, dat si alle dinghen wt haere begheerten gheworpen hebben, die hem niet en sijn van rechter noet. Mer daer sijn si ghebrekelic in, dat si te groete begheerte hebben op die dinghen, die hen van noede sijn. Want woe grote noet dat eenich dinck schijnt te wesen, al ist ons gheoerloft dat ghebruyc daer af, ons is nochtan altemael verboden die begheerte daer op te hebben, of mitter begheerten daer op te rusten.

Die derde graet is armoede der begheerten. Wanneer die trouwe dienre Gods also ghetoeghen wort ter begheerten van armoede, dat gheen dinck en is in creatueren of tijtlike dinghen daer dat hert ende begheert toe gheneyghet wort, mer oec die noetdrufticheit der natueren mit verdriet ende walghinghe in een onderstant ende ghebruyck der sterfliker natueren ontfanct, op dat hij te bat mit vrier ende bloeter begheerten op vlieghen mach tusschen den bloeten armen des ghecruysten lieue Ihesu Cristi. Alle die ghene dan, die dit goet alsoe besitten, ende sijn soe vrij inder begheerten of sijs niet en besaten, dat sijn die

willighe armen van geeste. Ende alle die ghene, die alsoe armoede beloeft hebben, dat si nochtan op tijtlike dinghen rustende sijn mitter begheerten, die staen in eyghenscap voer Gode.

[Cap. 2.] Van een steruen der eijghensoekelicheit in guet te doen ende quaet te laten.

(9)

Dat ander principael punct is een volcomen steruen van allen begheerten

eyghensoekelicheit in allen doechdeliken werken te doen ende alle quaet te laten.

Want dese eyghensoekelicheit compt wt knechtliker minnen daer si haer seluen mede te lief hebben ende in allen dinghen meer soeken haers selfs profijt dan die liefste wille Gods. En daerom soe werden haer guede werken voer Gode versmaet ende si werden rechtuaerdelic verdoemt. Nu suldi weten, dat die godlike minne ende die knechtlike minne mit allen ghelijc sijn in haren werken, ya alsoe ghelijc als dat een haer des hoefts den anderen, alsoe dat mense niet wel ondersceiden en can. Mer nochtan sijn si seer onghelijc inder intencien of meninghen. Want die principael meyninghe der godliker minnen in allen guet te doen of quaet te laten, dat is, God te versoenen, te belieuen ende te behaghen, te dancken, te louen, te eeren ende sinen liefsten wil te volbrenghen. Mer die knechtlike minne mach men bekennen in drien puncten. Ten iersten, dat hij in allen sonden, die hij laet te doen ende in allen doechdelike werken ende oefeninghe, die hij pijnt te volbrenghen principaelic soect hem seluen, dat is, sijn eyghen ongheual ende onprofijt te scuwen, als scande, verspreck, verlies van tijtlic goet, knaginghe van consciencie, pine des vagheuiers of der helle ende des ghelijcs: of te vercrighen sijn eyghen profijt, als lof, eere ende prijs van menschen, tijtlic goet, gheestelijc goet, beuoelike gracie, deuocie, sueticheit, visionen ende deser ghelijc of oec dat ewich leuen: in allen

(10)

desen dinghen meer te sueken haer eyghen profijt dan dat waelbehaghen Gods. Ende hierom soe laten si alle ondoechde, te doen grote dinghen, vromelike, willichlike ende blidelike: si versmaden die werlt, haer eyghen vleyschs vrienden ende magen, si doen swaer penitencie, si gaen in cloesteren ende si holden scarpelic haer regule, haer statuten, haer silencie, haer disciplinen ende des ghelijc: ende al dat si doen, dat is te vergheefs ende sonder vrucht. Want si en bewaren noch en bekennen niet dat ghebodt der minnen Gods. Ten anderen mach mense hierin bekennen, dat si haer goede werken ende haer oefeninghe groet rekenen ende rusten meer inden hoop ende verdienten haere goeder werken, dan in die vryheit der kinderen Gods, die Cristus Ihesus mit sinen ghebenediden bloede ghecocht heeft, daer si nochtan alleen op rusten solden. Ende daerom, alsoe vroech als si crighen eenighe beuoelike gracie, deuocie, sueticheit of visionen, soe misbruyken si dat in sonden. Want si vallen in houerdien der eyghenre behaghelicheit ende der ijdelre glorien, meynende, dat si wat sijn, daer si niet en sijn inder waerheit. Si vallen voert in ghiericheit, altoes begherende meer soeticheit, deuocien, reuelacien, visionen. Si vallen ten derden oec in gheestelike gulsicheit, als dese voersproeken dinghen te misbruyken in waellusticheit der natueren.

Ende ten laetsten vallen si in gheestelic ouerspeel, als dat si hen soe seer gheuen dese dinghen van Gode te vercrighen ende te ghebruyken ende daer in te rusten, dat si God ende sinen liefsten

(11)

wille mit allen vergheten. Ende dat moechdi hierin merken. Want als hen die deuocie ontoghen is, soe sijn sie soe onlijdsam, verdrietich, onwillich ende verkeert, ende soeken dan haer solaes in creatueren ende ghescapenen dinghen, in werken, woerden, begheerten of ghedachten. Ten derden, mach men se hier bi kennen. Want wisten si, dat si van Gode gheen loen ontfanghen en solden, beide tijtlic ende eewich, als beuoelike gracie, deuocie, consolacie ende die toecomende glorie, si en solden God nummermeer soe trouwelike dienen. Ende dese menschen staen seer qualic. Want alle die gauen, die si van Gode ontfanghen, die misbruyken si tot haere meerder verdoemenisse. Om dan alle eyghensoekelicheit te steruen, soe moet die meyninghe wer\den gherechtuerdicht in alle goet te doen ende quaet te laten. Ende dat in drien graden. Want daer is een rechtuerdighe ende een simpele ende een godformighe meyninghe. Die rechtuerdighe meyninghe doet principalic alle guet ende laet alle quaet om Gods willen. Hier af seit Gregorius in Moralibus: Dieghene is oprecht die in teghenspoet niet te broken en wordt, die totten tijtliken dinghen niet ghebuycht en wordt, die mit allen totten ouersten dinghen opghericht wordt, die mit allen den willen Gods ondergheworpen wert. Mer dese meyninghe, al is si oprecht, si en is nochtan niet ghenoech totter volcomenheit, want si niet simpel noch eenuoldich en is. Met si staet in dat werkelike leuen ende in menichuoldicheit ende wort tot vele dinghen verstroeyt ende verstoert, al is God die waerom ende meyninghen van allen werken. Die simpele meyninghe verciert die

(12)

ziele meer, want si God meer ghenaect sonder alle middel ende hoert toe den scouwenden leuen. Want si en doet niet alleen ende laet alle dinck principalic om God te behaghen, te eeren, te louen ende te belieuen, mer si ordeneert oec alle werken ende oefeninghen in God als God altoes tieghenwoerdich mit alle crachten in een minlic wtvloeyen te ghebruyken. Ende daerom hiet si simpel, want si en is niet alleen recht om God doechdelike werken te doen mer oec eenuoldich ende simpel in God eenuoldich te rusten ende alle menichuoldicheit te scouwen. Want si is een minlike inneyghen des inwendighen gheestes in God, verlicht mitten godliken bekennen, verciert mit gheloeue, hope, ende minne ende is een inwendich fundament van eenen gheesteliken leuen. Dese meyninghe dan gaet in God sonder middel, soe verre als si mach, ende dat om God principaelic te behaghen, te minnen, te eeren. Mer si en is noch niet godformich, want si beholt noch wat eyghens, als dat si mede in haere oefeninghe begheert gheestelike consolacie ende deuocie. Ende al sijn eenighe menschen die dat properlic niet en sueken, nochtan en sijn si niet soe willich te ontfangen alle ontreckinghe der deuocien ende sueticheit, als toeuloeyen der gracien ende tontfanghen alle wederspoet als voerspoet, scande als eer ende diesghelike.

Daerom moeten si comen totten derden grade, die men heytet godformighe meyninghe. Want dese heeft haer soe seer verenicht ende ghelijct mit God dat si alleen soeckt ende begheert die wille, eer, lof, glorie ende welbeha\ghen

(13)

Gods alsoe wel in alle wederspoet als in voerspoet. Salich is die ghene, die dat van Gode vercreghen heeft. Want Sinte Bernaert seit, dat alsoe die begheerte te setten, dat is godlijc ende godformich te werden, een mit Gode te werden ende God mit Gode te ghebruyken.

[Cap. 3.] Van een steruen der eygensinlicheit.

Dat derde principael punt is een volcomen steruen van allen begheerten der eyghenre sinlicheit, welke sinlicheit principalic gheleghen is in drien dinghen. Ten iersten in wallusticheit, die gheuoedt wordt in begheerlicheit van leckerre spisen ende dranck, saechte clederen ende bedden, ende des ghelijcs. Nochtan en ist niet verboden dese dinghen te ghebruyken eenen yegheliken na sinen staet, condicie, nature, ende crancheit. Mer het is verboden te ghebruyken wt begheerten der sinlicheit als Sinte Paulus seit: "Die sorghe des vleyschs en volbrenghet niet in begheerten." Oec is die wallust gheleghen in alle gheylicheit van ghepeysen, begheerten, woerden, werken, ghelate ende menegherhande wanderinghe mit anderen parsonen wt sinliker liefden.

Ten anderen is si gheleghen in ijdelheit van begheerten der waerliker ende

menscheliker eeren, prijs, lof, gonst, gheselscap ende in alle der sinnen ijdelheit te ghebruyken, scone dingen te sien, niewe maeren te hoeren ende des ghelijcs. Ten derden is si gheleghen in curioesheit ende properheit van husen, van cameren, van allen huysraet, van cleederen. riemen, doeken ende dies ghelijcs,

(14)

van allen dinghen dies men ghebruyken mach of hebben mach, welke dinghen si besitten mit sinliker begheerten ende rusten daer in mit volre herten. Dese sinlicheiden ende voert alle andere sinlicheiden van lachen, kallen, alle ghemack ende solaes der natueren, die men suect wt sinliken begheerten, die moeten al ghestoruen sijn. Want si een belet doen, dat die mensche gheen voertgaen in doechden hebben en mach, mer hij gaet altoes meer afterwaert. Ende dit is die sake: want si maken gheestelike oefeninghen swaer te doen ende alle deuocie onsmakelic. Als die Apostel seit: "Die sinlike mensche en smaect niet die dinghen die den gheyst aen gaen". Ende al schinen soedanighe menschen somwilen deuocie ende minne Gods te hebben, si is nochtans gheueynst ende bedriechelic, of het is natuerlike begheerte der innicheit ende der minnen, als wij sien dat menschen die blide ende minlic van natueren sijn, waer si hon toe keeren, daer werden si gheringhe of ontsteken van minnen ende begheerten.

Ende al ist dat sake, dat die guetheit des Heilighen Gheestes doer sine milde

ghenadicheit soedanighe menschen somtiden beghaeft mit deuocien, mit tranen, mit beuoeliker minnen ende dies ghelijcs, si en konnen nochtans die gauen niet oerberlijc ende salichlic ghebruyken, mer het is meer haer onprofijt alsoe langhe, als si hon niet en leeren steruen inder sinlicheit; want dat beghin van een voertgaende leuen, dat is een steruen van allen begeerten der daghelicscher sonden. Hier is te merken,

(15)

datter een groet onderscheit is wt eyghen begeerten te uallen in daghelicsen sonden ende te uallen wt crancheiden ende wt toecomende oersaken, want om onse crancheit der naturen en moeghen wij alle daghelicse sonden niet scouwen. Ende nochtan soe moeghen wij in ons wel dooden alle begheerten van daghelixsche sonden. Die ghene dan die sondighen alleen wt crancheit der natueren ende oersake der sonden, die voer ende nae, als si eenich ende vrij sijn, by hen seluen niet en begheren enich dinck, dat sondich of sinlic is, als van ijdel kallen, ijdel gheselscap, wael te eten, wael te drinken, behaechelicheit, ijdel glorie, ende dies ghelijcs, als si nochtans eenich oersaeck hier toe crighen, so vallen si gheringhe wt crancheit der naturen in daghelicsen sonden.

Mer alsoe vroech, als si weder comen tot hen seluen, soe ist hen leet ende beuoelen een volcomen afkeer ende mishaghen van al dat van Gode vervremden mach. Ende dese daghelicsche sonde

is cleyn ende wordt mit dien mishaghen ter stont van Gode vergheuen. Mer die ghene die sondighen oec wt eyghen begherten, die voer ende nae als si vrij sijn van allen oersaken der sonden, begherende sijn oersaken te hebben, niet om die sonde wille, mer om die gheneuchte wil, als dat si begheeren te hebben ijdel gheselscap, te lachen, te kallen, te spelen, wael te eten ende te drinken, niewe ofte curiose clederen te hebben ende dies ghelijcs in hondert manieren. Ende susdanighe menschen alsoe langhe, als si dese begheerte der daghelicser sonden niet en ster\uen,

(16)

soe en woerden hon die sonden niet vergheuen, al biechten sise dicwil. Ende al schinen si daer somwijlen enighen rouwe af te hebben, nochtan en comt hij niet wt een rechten gront, noch hij en is niet soe groet, dat si die begheerte der sonden mit allen wter herten doen mach. Ende oec en moeghen si nummermeer een voertgaende leuen hebben in doechden. Ende al hoer doechtlike werken sijn oec ghemengt mit vele onuolcomenheiden. Ende alle die gracie ende deuotie, die si van Gode ontfanghen, die misbruken si ende sondighen daerin. Daerom als Cayphas

propheteerde van Cristo: "Het is noet dat een mensche sterue den doot voer alt folc op dat al dat volc niet en vergae;" soe ist oec noet, dat die sinlicheit haer seluen sterue, als te beuoelen een volcomen afkeer van allen dinghen daer die sinlicheit op plach te rusten, op dat alle die menichte der doechdeliker werken der penitencien ende barmherticheit, der goeder oefeninghen, der biechten ende des ghelikes niet en vergae.

Och dat wij bekenden, hoe menich mensche grote dinghen te vergheues doet sonder profijt of mit cleynen profijt, het solde ons seer verwonderen: want dicwile dat groet schijnt voer die menschen, dat stincket voer Gode.

[Cap. 4.] Van een steruen der natuerliker sinliker ende vercregenre minnen.

Dat vierde principael punt is een volcomen steruen der werliker natuerliker ende vercreghenre minnen. Ende dit is die sake: want al dat wij mit eenigher minnen beuaen, dat sal ons herte verbeelden, sonderlinghe inden tijden als wi ons tot Gode

(17)

gheuen willen; ende soe wordt dat herte verstroeit ende verstoert, onreijn ende onbequaem ten dienste Gods. Mer minnen wij God alleen ende versaken om sijnre minnen wil alle creaturen ende ons seluen, soe sullen wij mit Gode verbeelt werden ende mit sijnre minnen opghetoghen ende in sijnre afgrondigher minnen verslonden werden. Om te hebben dan een onderscheit van alle minnen te steruen, soe is te weten, ten iersten, dat dair is een waerlike minne, die daer begheert die werelt te behaghen ende beureest hem die te mishaghen. Ende dese minne doet menich ghebrelic werc ende sondich om die werelt te belieuen. Oec doet si menich goed werck meer om die waerlike eer te vercrighen of scande te scuwen dan om God te behaghen, ende alle die goede werken sijn verloren. Of al doen si die werken om Gods willen, het belieft hen wel, dat si daer of gheeert ende ghepresen werden, meer om haer eyghen prijs dan om die eere Gods ende stichticheit van anderen menschen. Desghelijcs wederom soe doen si, of si sijn bereit te doen, meneghe ghebreken ende sonden ende laten meneghe doechde ende voertganc der duechden om te scuwen verlies van tijtliken guede, eere, gonste, minne; of eer si solden willen liden scande, bespottinghe, berispinghe ende versmaetheit. Met van desen seght Dauid: "Die die menschen begheren te behaghen sijn bescaemt want God heeft se versmaet." Ten anderen is daer een natuerlike minne die wij hebben tot ons seluen,

(18)

tot vader, moeder, suster, ende broeder ende tot den anderen maghen. Diese minne en is van Gode niet verboden, want dese minne niet te laten comen in onser herten, dat en is onser naturen niet moegelic. Mer diese minne wel konnen regieren na der rechten redenen onder die minne Gods, dat is een vanden ouersten doechden. Want onse eyghen natuer is soe subtijl ende in allen dinghen soect si haer seluen. Ende die natuerlike minne totten maghen, hoe si bat gheoerloft is, hoe si quader te verwinnen is. Daerom soe wert Abraham hier in gheprueft van Gode die hen gheboet, dat hij om der minnen Gods sinen soen dooden solde. Ende want die minne Gods ghinc bouen die natuerlike minne. Ende hij oec bereit was sinen soen te dooden om die minne Gods, soe wert hi een vrient Gods ghenoemt. Willen wij oec tot dien salighen naem comen, soe en moeten wij inden menschen niet minnen dan God ende dat God toebehoert, dat is die doechde ende gracie. Diesghelijcs en sullen wij in hen niet haten dan die sonde ende dat sonder allen wtnemen der personen, hij si vader, moeder, mage, vrient, naghebuer, vreemt oft viant, als dat hij gheenen verborghen vrient en hebbe daer hij sonde in mint of hen daer in flatteer ende pluymstrijck, of dien hij sijn tieghenwoerdicheit bewisen ende heymelijc gheselscap begheer, dan alsoe veel of alsoe verre alst profijt in brenghen mach tot sijn eijghen of des anders salicheit. Oec en sal hij gheen soe groeten viant

(19)

hebben in welken hij die natuer of die duechden haten sal, of tot welkes salicheit te begheeren ende oec te bidden ende te werken nae sinen vermoeghen hij vercolden of vertraghen sal, alsoe verre als hij hebben mach hope van beteringhe na dat exempel Cristi Ihesu, die mit tranen ende luder stemmen voer sine viande ghebeden heeft sinen hemelschen Vader om ghenade. Ende neemt een ghemeijn reghel, dat alle minne, si is natuerlic of anders, die den mensche maket inder herten een

ongherusticheit ende een verbeeltheit, sonderlinghe inden tijden van ghebede, of oec die een mensche maket een verlanghen om te sien te spreken of bij te wesen

denghenen, die hij lief heeft ende van hem is, het en waer alleen om salicheit der zielen ende een gheestelic onderwijs, dat is een ongheordenerde minne ende ghebreclic voer Gode ende een groet belet van eenen voertgaenden leuen. Ten derden is daer een vercreghen minne, ende dat in twee manieren. Ten iersten, mit vele bewisen ende wanderinghen, die si mit malcander hebben ghehadt. Ten anderen, mit gauen, diensten, onderstanden ende vrienscappen, die si malcander hebben ghedaen. Ende beide dese minnen sijn gheorloft, mer si sijn sorchelic: want si gheringhe den menschen leyden in ongheoerdenierde minne, bij den welken dat si ghetoghen werden tot sonden ende ghebreclicheit of van den doechden ende voertgaende leuen. Ten vierden is daer een redelicke minne die daer wast ende spruijt wt aenmerken der doechden van anderen menschen of van heilighen of oec

(20)

van onsen lieuen Heere alsoe, dat ons die reden trecket ende dwinghet te minnen die doechden ende die werkers der doechden. Ende dus gesciedet dat somighe menschen wt ingheborenre naturen of wt neernsticheit der oefeninghen hebben groete minlike be gheerten totten ouersten guede te minnen dat God is alsoe, dat si hen seluen bereit vinden den doot te liden om Gods willen. Ende nochtans mach dat ghescien ende al comen wt der natuere sonder die duecht der caritaten ende sonder die gracie Gods.

Ende daerom en sal hem niemant verlaten op deuocien ende beuoelike minne. Want alsoe veel als hij hem seluen steruet om Gods willen ende sijn gheboden ende raden volget, soe vele minne heeft hij ende niet meer.

[Cap. 5.] Van een afsceyden alre gheselscap der creaturen.

Dat vijfte principael punt is een volcomen steruen van allen begheerten van gheselscap der ghescapenre dinghen ende een begheerlic toeker tot alle eenicheit, niet alleen nae den lichamen, mer vele meer nae der herten ende ghedachten. Als Seneca die heidensche meyster seit in dat Boeck vanden vier doechden: Die wilde ghedachten ende die ghedachten, die daer ghelijc sijn den slaep, en sulstu niet ontfanghen. Want, maecti daer mede ghenuecht inder herten, als ghij alle dinck ghedacht ende ghescict hebt, soe sulstu droeue bliuen inder herten. Hier is dan te merken datter sijn drie manieren van ghedachten. Die ierste sijn ijdel ghedachten, die eenen menschen niet aen en cleuen inder begheerten, al vallen

(21)

si menichuoldelic inder herten, als dat die zee vloyt ende die voghelen vlieghen ende dies ghelijcs. Ende dese gedachten, al en sijn si niet quaet in hem seluen noch groete sonde, nochtan doen si een groet belet van eenen voertgaenden leuen. Ende het is een teyken van eenen ydelen herte ende laeuwer deuocien, want daer dat menschelike herte vol is der minnen Gods, daer moet alle ijdelheit ende leecheit wiken, ghelikerwijs als die een nagel mitten anderen wtgheslaghen werdt. Die andere ghedachten sijn scadelic, als wanneer die mensche trecket in sijnre herten eenighe beelden van creaturen ende ghescapen dinghen, of van sonden mit sinlike wallusticheit, al en compt hij niet tot enighe consent van dootliken sonden. Ende dese ghedachten doen alte groten scade inder herten, want si alte seer beletten dat inwerken der gracien Gods: si bedroeuen den Heilighen Geest, si maken onreyn dat beddekijn des gheminden, si maken onsmakelic alle gheestelike oefeninghe. Nochtan vielen ons in soedanighe ghedachten ende beelden crachtelic tieghen onsen wille ende wij dat nernstelike wederstonden ende leeden haren last voer een geestelike martelie, soe solden si ons comen tot groten verdiente, het en waer, dat wi oersaken gauen van die ghedachten ende temptacien mit onse onghestoruen begheerten der sinlicheit, als voerseit is. Want dese twee voersproken manieren van ghedachten comen ghemeynlic wt onachtsamheit ende onghestoruenheit ons selfs als dat wij niet nernstich en sijn, onse herten mit ghewelt

(22)

te trecken tot gueden ghedachten, mer wt ghewoenten laten wtuloeyen tot

oueruloedeghe, onoerbaerlike ende scadelike ghedachten, ende oec in versumenisse den tijt wel toe te brenghen: want sonderlinghe als ons die gracie ende beuoelike minne of deuocie ontoghen is, soe hebben wij verdriet tot allen gheesteliken

oefeninghen ende dan soeken wij solaes van buyten in ledicheit, in kallen, in lachen ende in menighe ydelheit. Als wij ons dan weder inkeeren willen, so is dat hert belast ende becommert mit ontellike ghedachten ende verstroytheit. Ende daer om en moeghen wij niet toenemen in doechden. Want eenicheit, swighen ende nauwe waernemen des herten es een beghin ende fundament van eenen voertgaenden leuen.

Die derde manier van ghedachten sijn goet in hem seluen, mer si maken dat herte onrustich, weder si sijn van tijtliker sorghen, die gheoerloeft is, of dat si sijn van gheesteliken sorghen, als in scrupulose menschen, cleynmoedighe menschen ende dies ghelijcs, of dat si sijn van hiemelschen ende eweghen dinghen, als in curiose ende subtijle ondersoekinghe vander verborgenheit Gods ende des ewichs leuens.

Ende menschen, die subtijl van herten sijn ende werckelic van natueren, die konnen veel qualiker sodanighe ghedachten wt haerre herten setten dan andere menschen.

Nochtan moeten si algader wt gheset werden, alsoe verre als si beletten die eenuoldighe rusticheit des herten, die daer alre meest voedende is dat minlike wt\vloeyen

(23)

tot Gode. Want God een is, so wert Hij best mit eenuoldicheit des herten gheuonden.

Ende want Hi die ewighe minne is, so wert Hij best mit begherten ende minne uercreghen. Nochtan en willic niet, dat ghij sonder alle beelden ende ghedachten wesen sult, mer ic sette v voer dat beelt Cristi Ihesu, die daer is "een schijnsel of blic des ewighen lichtes ende een spieghel sonder vlecke", als die Wise Man seit. Dit beelde suldi mit een minlike begheert des nauolgens in uwen wtwendeghen mensche draghen, na sijnre menschelicheit aenden cruce hanghende, ende sult in v prenten die forme sijnre afgrondegher oetmoedicheit, verworpenheit ende lijdsaemheit, sachtmoedicheit, ende alle andere doechden bouen allen menscheliken begrijp. Dit beelt nempt in allen steden, in allen stonden, in alle wercken, in allen becommeringhen bynnen ende buyten, in voerspoet ende in wederspoet; gaet ghij eten, steket elke stucke broots in sinen wonden; drinct ghij, denct opten dranck, die Hij aenden cruce ghedroncken heeft; wast ghij uwe handen oft v lichaem, denct om den bloede, daer Hij v ziele mede ghewassen heeft; gaet ghij slapen, denct op dat bedde des crucen ende legt u hoeft op den oercussen der doornencroone. Ende dese ghedachten suldi uoeden, minlike medeliden ende begheerte na te volghen sine voetstappen. Mer inden inwendighen mensche suldi draghen dat beelt sijnre afgrondigher godliker minnen, daer Hij alle dinc wtghescapen heeft, menschelike natuer aenghenomen heeft, een forme van allen doechden ghegeuen

(24)

heeft, den bitteren doot gheleden heeft, dat ewige leuen bereit heeft, hem seluen volcomelic beloeft heeft. Ende hier mede sullen die ghedachten in begheerten ende dat bekennen in volre minnen verwandelt werden. Want die minne werct een steruen der natueren, een leuen des gheestes, een wercken der ouersten crachten, een invloeyen tot God, een afsceiden van allen creatueren.

[Cap. 6.] Van een afsnijden alre onnoeedruftigher sorghen.

Dat seste principael punt is een volcomen steruen der wtwendeghen sorghen, die niet en is wt rechter noot, of om geestelic profijt, of om ghehoersaemheit. Hier machmen bekennen een recht onderscheit van eenen werkelicken leuen, die daer maect ghetrouwe knechten Gods, ende van eenen scouwende leuen, dat daer maect heymelike vrienden Gods. Want eeneghe menschen die kiesen in hare beteringhe ghehoersaem te sijn Gode, der heyligher Kerken ende haren ouersten ende oefenen hem in gueden duechden, in goeden seden, in die statuten ende ordinacien te bewaren, suekende in allen dinghen die eere Gods ende niet honseluen. Mer die hoechste volcoemenheit setten si in die oefeninghen vanden werkeliken leuen ende inden ghebeden, diemen mitten monde sprect, of ouer te dencken haer sonden, den doot, dat oerdeel of oec die passie ons Heren, alleen om medeliden te hebben. Mer si en konnen niet ghecomen te kennen die oefeninghe van een recht scouwende leuen.

Ende dit is die sake: want si in dat werckelike leuen meer behaghens hebben en hen dunct, dattet meer verdienteliken is. Ende dit is die sake, waerom

(25)

dat in haere herten meer ghebeeldet sijn die werken, die si doen, dan God, om wies wille si die werken doen. Ende daerom sijn si in dat herte ghedeilt ende verstroyt ende oec onstantachtich. Want die natuerlike passien die leuen noch in hem, daer si gheringhe van beruert werden also langhe, als sij niet en comen tot een scouwende leuen, dat alle natuerlike passien duet steruen, als ongheoerdenierde blitscap, droefheit, behaghelheit, ydel glorie, onlijdsamheit, ydel hope, ongheoerdenierde scaemte ende dies ghelijcs. Ende hier om en konnen si totten inwendighen mensche ende ruste niet comen, si en moesten ierst heel inwendelic vergadert ende God geheel verenicht sijn.

Want dan werden hem ierst gheopenbaert, die heymelike, minlike, verborghen weghen Gods ende Cristus sprect in haere zielen: "Nu en sal ic v niet meer heyten mijn knechten te wesen, want die knecht en weet niet wat sijn heer duet: mer ic sal v heyten mijn vrienden te wesen, want al dat ic ghehoert heb van minen Vader, dat heb ic v bekant ghedaen". Die dan begheert te hebben een inwendich leuen die moet dat van Gode nernstelic begheren ende bidden ende hij moeter hem oec nernstelic toe voeghen. Want onse lieue Heer geeft sijn gracie ende sijn hulp totten wtwendeghen werken der doechden of totten inwendeghen oefeninghen der minnen daerna, dat een yeghelijc mensche hem bequaem maect ende sine naernsticheit daer toe gheuet.

Wildi dan inwendich werden, soe moetti v herte soe puer maken, dat gheen dinck beneden God in

(26)

dijn begheerte en rust. Ende alle die wtwendege werken ende becommeringhen, die ghij na wtwisen der redenen of der ghehoersamheit volbringhen sult, die suldi leeren doen sonder menichuoldicheit ende sorchuoldicheit des herten, mit eene opgheheuen verstande ende begheerte tot God. Want al wort die arbeit seer ghepresen, nochtan wort mispresen alle menichuoldicheit ende sorchuoldicheit des herten ende

verstroytheit. Want si maect colt die begheerte der minnen ende settet eenen mensche in veel temptacien ende laghen des viants, ende die natuer ende sinlicheit crighen meer ghewelts, ende soeken hen seluen te meer in ghenuechten, in ydelheit ende wallusticheiden. Dan so wordt dat verstant verduystert, die gheyst onbeuoelijc ende alle oefeninghen onsmakalic. Wildi dan verwinnen alle becoringhe des viants, des vleyschs ende der werelt; wildi verwinnen alle crancheden ende onuolcomenheyden dijns selues, ende alle natuerlike passien, so arbeit altoes te dragen enen inwendeghen ende opgheheuenen moet ende begheerte in Gode, altoes meer volghende die inwendighe oefeninghe der minnen dan die wtwendighe werken der doechden. Want een verstroeyde becommeringhe des herten, oec in gheoerlofden dinghen, die maket van haer ghewoenten een ongesteltheit des herten ende des ghemoeds, ende maect oec een wtdwalinghe des herten, die men niet en can benemen oec in tiden van ghebeden. Ende en ghehenghet niet, dat die onderste crachten der zielen moghen comen tot een rusteghe

(27)

eenicheit haers selues. Mer hier toe en mach niemant te rechte comen, sijn begheert en moet vry sijn bouen al dat beneden God is, ende alsoe seer in God ghetoghen sijn, dat hij hen seluen versmaden kan in allen dinghen om die minne Gods. Want een pure minne maect den gheest puer, simpel ende vry van allen dinghen also, dat hij hen sonder arbeit altoes weder keeren mach in God. Want daer die minne is, daer is dat oghe der memorien ende dat herte der begheerten, alsoe dat hij hen vindet so reede of bereit tot sinen inkeere als tot dat wtkeeren.

[Cap. 7.] Hoe dat men alle bitterheit des herten moet steruen.

Dat seuende principael punt is een volcomen steruen van alle bitterheit sijns herten.

Ende het is te weten, dat dese comen wt vijfrehande oerspronghen. Ten iersten, soe comen si wt vermetelheit der eyghenre doechtliker werken in vele penitencie oft oefeninghe ende andere werken, die goet schinen voerden menschen, mer si comen wt eenre eyghenre. houaerdighe, onghestoruenre herten, ende hieten valsche rechtuerdicheiden ende stincken voer Gode. Want si verheffen hen seluen daer in ende sijn seer gheneyghet anderen menschen te versmaden ende te veroerdeelen mitter herten of oec mitten woerden, segghende mitten pharizeen: "Ic en ben niet als andere menschen ghierighe onrechtuerdighe onsuuere als dese publicaen". Ende gheen menschen en staen sorgheliker dan dustanighe menschen. Want van haer selues duechden werden si verarghert ende tot anderen menschen sijn sij

(28)

gheringhe gheneighet mit onweerdicheit, quade vermoeden, valsche oerdelen, ende des ghelijc. Als Gregorius seit: Waerachtighe rechtuerdicheit heeft mededoeghen, ende valsche rechtuerdicheit heeft onweerdicheit op crancken ende sondighen menschen. Ende dit is een teyken van eenre houerdigher, verbitterder ende ongheruster consciencie. Want Sinte Johan Guldemont seit, dat diegene die wredelike ondersoect ende oerdeelt ander luden ghebreken, die en sal nummermeer vercrighen ghenade van sijn eyghen sonden: ia alsoe langhe als hij hen daer niet af en betert. Ende coemt hij inder ghewoenten, so en ist nauwe hoep, dat hij hen beteren sal. Ten anderen, soe coemt die bitterheit wt een traghe onghestoruenheit sijns selues. Ende dese bitterheit heeft men meest teghen die prelaten of ouersten, die regieren, als si niet en volghen die begheerten van dusdanighen menschen, mer oefenense meer in die dinghen die contrarie haere eyghenre begheerten sijn. Want dan so werden si murmurerende ende ruynende teghen haeren ouersten, ende begheren oec anderen menschen tot

onweerdicheit van horen ouersten te trecken. Ende ic segghe v voerwaer, dat gheen dinc den mensche verdoemeliker en is voer Gode, dan murmuracie, sonderlinghe teghen die prelaten ende ouersten. Want als Augustinus seit: In ghenen dinghen en heuet dat volc van Israel inden Olden Testament God meer mede verbolghen, dan dat si murmureerden teghen God, dat was teghen die ouer\ste, die God gheordeniert hadde, Moyses

(29)

ende Aaron. Als Moyses seit in "Exodo: V murmureren en is niet teghen ons, mer teghen God". Ende van dusdanighe menschen en is oec nauwe hoop, dat si voertgaen sullen in duechden; want murmuracie is een eenighe dochter des viants vander helle, die hij alle cloesteren beuolen heeft te voeden, ende sodanighe menschen hebben se ghetrouwet. O vermalendide sonde. O hatelike beeste. Want du verslindes alle guede werken. Du best een voerbode der ewigher verdoemenissen. Du best een voetsel des helschen viers. Du maecste die ziel niet godformich, mer duuelformich. O, om uwer hatelicheit moesten Dathan ende Abyron mit haren gheslachten leuendich varen ter hellen mit lijf ende mit siele. Om uwen wille wart Choree mit tweehondert ende vijftich mannen vanden helschen vier verbrant ende ghedoot, ende mit lijf ende mit siel inder hellen gheuoert. Ten derden, so coemet dese bitterheit wt aefgonsticheit, die sij hebben op anderen menschen om enighe dinghen, die hen ghedaen sijn in woerden, in werken, ghelaet of bewijs; ende dese menschen ontgaen hen seer in allen dinghen ten quaetsten te trecken ende te oerdeelen, dat niet quaet en is in hen seluen.

Ende dat coemt hier wt: want si begheeren in een anderen te vinden, dat si lasteren oft blameren mochten, ende daer si een anderen achterdeel mede doen mochten.

Ende dit is seer quaet, want het coemt wt eenen gronde van haet ende nijt. Ten vierden, soe coemt dese bitter\heit

(30)

wt begheerte van eyghen behaghelicheit als dat si willen ghesien, ghemint, ghepresen ende deuoet gheheyten of vernaemt sijn, oec van haren ouersten ende vanden ghenen, daer si mede omgaen, ende oec van weerliken menschen. Ende als si dan sien, dat een ander hen bet draghen hebben ende beteren can, ende dat hij meer ghemint, verhauen of ghepresen wort, dan soe benijt hij dat, ende pijnt hem den anderen te verminderen, ende te nemen sijnen goeden naem mit afterclap ende dies ghelijcs.

Ten vijften, soe coemt dese bitterheit wt eyghenre verkeertheit ende boesheit, ende dat in twee manieren. Ten iersten, wt een quade, ongheruste, verbitterde consciencie, daer hij alsoe verdrietich in wort, dat hij alle denghenen lastich is, daer hij mede omgaet. Ende dit wordt een vat vol van allen sonden. Ende want hij soe arch is in hem seluen, soe siet hij anderen menschen mitten seluen oghen aen, ende oerdelt alle dinck ten archsten, als een basiliscus, die alle menschen venijn in scietet ende doodet mit sijn ghesichte. Want sodanighe menschen en konnen anderen menschen niet anders oordelen dan als si selue sijn. Ten anderen, soe ist te verstaen, dat dese menschen, want si selue alsoe arch ende onghestoruen bliuen, so benijden si dat die gracie Gods so veel doechden werct in anderen menschen, ende wolden wael, dat si anderen deuoten, oetmoedighen menschen ende sachtmoedeghen trecken mochten daer af inder seluer ghebreckelicheit, daer sij in sijn. Want si dat niet doen en konnen, soe bespotten si ende veruolghen die anderen mit woerden

(31)

ende mit werken of mitter herten, ende dese sondeghen inden Heilighen Gheyst. Alle dan dese bitterheiden die moeten also volcomelic verwonnen sijn ende verteert inder sueticheit der minnen Gods, sullen wij eeneghen voertganc der doechden hebben, dat wi oec onse vianden ende veruolghers beuanghen sullen inder herten mit so volle begheerte der minnen of si die beste vrienden waren, die wi hebben moghen, als si oec sijn inden werken, al en sijn sijs niet in die begheerte. Want die ons veruolghen, die brenghen ons tot die hoechste verdienten ende totter hoechsten croonen der glorien.

[Cap. 8.] Van ydel glorie ende lof der menschen te versmaden.

Dat achtede principael punt is een volcomen steruen der begheerten van ydelre glorie ende behagelicheit sijns selues, ende van eeren der werelt ende houerdien in een volcomen bekennen ende begheerte van alle versmaetheit. In welken woerden twee principael punten sijn te veruolghen. Dat ierste is, dat een alle ydel glorie ende behaghelicheit, die hi hebben mach in hem selues van enighe duechdelike werken of gracien ende gauen Gods heel steruen moet in een volcomen bekennen sijnre afgrondigher snoetheit, want enen gheesteliken mensche gheen dinc scadeliker en is, noch God gheen dinc hateliker en is, dan ydel glorie ende behaechlicheit sijns selues. Daerom lesen wi van eenre heiligher maghet, die Clara heit, dat om een cleyne beroeringhe van ydel glorie haer ontoghen werdt van God dat invloeyen der godliker soeticheit ende des gheesteliken verlichtens .XV. iaer lanc,

(32)

eer si daer weder aen ghecomen mocht mit veel tranen, mit groeten arbeit ende veel biddens. Ende het en is gheen vremde, want alleen mit dien punte werden

onderscheiden die trouwe dienres vanden ontrouwen. Want ghelikerwijs als een rechtuerdich dienre mach vasten, waken, bidden, aelmissen gheuen ende alle doechdelike werken doen in waerheit, soe mach oec doen een ontrouwe knecht inden schijn van buten, dan alleen dat hij sijn meester niet ghetrouwe en kan sijn, als om sinen wil dat alleen te doen ende sijnre gracien dat alleen toe te scriuen. Mer hi scriuet hem seluen toe ende mit ghenuechten glorieert hi daerin hem seluen daerin te verheffen ende groet te achten daer hi hem seluen nochtan in veroetmoedighen solde ende onweerdich rekenen dierre gracien. Want anders misbruyct hi die gracie meer tot sijnre verdoemenisse dan tot sijnre salicheit. Hij sal dan toe gaen ende kennen hem ongheveynsdelic onweerdich alre gracien ende snoedste sondichste mensche te wesen die leuen mach. Ende om hier toe te comen, soe salmen drie ogen des ghemercs of mede te merken hebben. Dat ierste oghe sal aensien die menichuoldicheit, hatelicheit ende groetheit sijnre sonden, ende die grote ondancbaerheit der godliker gracien, die hij ontfanghen heeft, die behulpsaemheit der doechden, die aftreck der sonden, die hem van God verleent heeft gheweest. Dat ander oghe sal aensien dat hij van vele sonden ghewacht is gheweest alleen bider godliker gracien, ende niet bij wederstaen van hem seluen, ende dat God hem

(33)

ontoghen heeft die oersaken ende becoringhen van vele groten sonden, daer hij swaerre in gheuallen solde hebben dan yemant anders, hadden hem die gracie Gods ghelaten als si vele anderen menschen duet. Dat derde oghe sal aensien die liberale miltheit der godliker gracien, die hi ontfanghen heuet sonder sinen verdienten, welke gracie hadse ontfanghen die meeste sondaer, die inder werelt is, hi solde meer dancbaer sijn ende die gracie bat bewaren ende trouweliker te werken setten. Ende oec al is een ander huden die meeste sondaer, hij mach morghen bekeert werden ende leuen alre heilichste als Paulus ende Magdalena. Ende wt desen punten mach hij comen bi die gracie Gods hem seluen te kennen waerachtelic, also verre alst in hem is, die meeste sondaer vander werlt. Want is hij guet, dat is alleen bider gracien Gods: ende aldus mach hij God dancbaer werden aen die een sijde, ende hem seluen veroetmoedeghen aen die ander sijde. Dat ander punt is dat een mensche alle ongheordenierde begheerten van menschelike lof eer gonst ende behaghelicheit volcomelike sterue in een begheerte van allen menschen versmaet, bespot, bescaemt ende verstoten te werden. Och hoe weynich wort dese doechde ghesocht ende begeert, ende noch veel min wordse vercreghen. Want all vint men menschen die niet en begheeren gheeert te werden of te behaghen, nochtan is der menschen alte weynich die wt grond haers herten begheren bescaemt, bespot ende verstoten te werden. Ende all dunct hem dat dicwijl, dat si hem seluen wt gronde

(34)

des herten versmaden ende begheeren versmaet te werden, nochtan soe langhe als sijs niet beuoelic ondersocht en hebben, noch onderuonden, als onuersiens grote versmaetheit ende scande te ontfanghen ende dat inden iersten oghenopslach mit volre begheerten sonder wedertrecken des herten te omvanghen, alsoe langhe en sullen si hen seluen niet betrouwen daerin. Ende wildi segghen dat v soedanichghe scande ende versmaetheit niet gheboert en is soe antworde ic v dat God v daer noch niet ghestoruen ghenoech toe en kent. Want tot ghenen dinghen en is God bereider dan een recht ghestoruen herte toe te senden alle scande ende versmaetheit ende wtwendeghe wederspoet. Want Hi bekent dat daer die hoechste verdienten in gheleghen sijn, tot welke verdienten Hij sine liefste vrienden begheert te brenghen.

Dit heeft Ihesus ghetoent in hem seluen, daer Hij dien alre scandelicste doot vercosen heeft te ontfanghen; ende in sijnre Moeder, die onder den cruce ghestaen heeft; ende aen Sinte Iohannes ende aen alle sijn apostelen. Nochtan is hier te merken dat gheen mensche om begheerte van versmaetheit gheuen en sal anderen menschen redelike oersaken van scanden, opdat hij aenderen menschen gheen sake en gheue van dootsonden. Mer comt hem eeneghe scande ende versmaetheit ouer buten sine verdienten, dat sal hij mit volre begheerten ontfanghen om die minne van Gode.

Want dat is die naeste wech der groeter verdienten ende des ewighen leuens.

[Cap. 9.] Van steruen der inwendigher ghenuechten sinlick of gheestelick.

(35)

Dat neghende principael punt is een volcomen steruen van allen begheerten der inwendigher ghenuechten gheestelic of sinlic. Hier is in te merken, dat biden sinliken inwendeghen ghenuechten hier sijn te verstaen alle beuoelike gracien, deuocien, minne ende inwendeghe sueticheiden, die daer ontfanghen ende ghebruyket werden inden ondersten crachten der zielen alsoe, dat die natuer ende sinlicheit des menschen mede deelachtich wort. Ende dit ontfanghen bi tiden oec wel menschen, die in dootsonden sijn ende bliuen staen. Mer ghemeenlic ontfanghent die menschen die God tot Hem vander werelt ende vanden sonden trecken wil. Nu sijn sommighe menschen, die al haer arbeit ende bede tot Gode is om dese beuoelike deuocie ende soeticheit te hebben, ende soe langhe als si die niet en hebben, so en lust hen gheen guet te doen. Ende hen dunct al dat si doen, dattet van gheenre weerden en is. Ende dat is daerom, want si meenen, dat die beuoelike deuocie ende minne rechte minne Gods is, daer si seer in dwalen. Want het is alleene een gaue Gods, die behulpich is eenen mensche hem seluen bat te steruen ende van allen ceatueren ende weerlike bliscap te trecken, ende heel hem seluen ouer te gheuen inden liefsten wille Gods.

Die ghene dan, diese begheeren daerom, dat si hen seluen van allen dinghen te bat steruen moghen ende te neernsteliker totter rechter minnen Gods gheuen, dien ist wel gheorloft dese beuoelicheit der gracien, deuocien ende

(36)

soeticheit te sueken ende van Gode te bidden. Mer diese daerom soeken begheren ende bidden, want si ghenuechgelic is ende daerin rusten willen ende haer ghenoechte voeden willen, die misdoen grotelic teghen Gode; ende al laten si daerom die vleyschelike ende weerlike ghenuechte, nochtans en ist van gheenre weerden. Want die inwendeghe gheneuchten gaen bouen alle wtwendeghe gheneuchten, also dat si die wtwendeghe voer die inwendeghe gheerne ontberen willen. Mer als die

inwendeghe gheneuchte ontoghen is, so gheuen si hen weder totten wtwendeghen, want si sonder gheneuchten niet sijn en willen. Voert so suldi weten dat nyemant hen en sal laten duncken van eenegher heylicheit, omdat hij heeft veel beuoeliker gracien, minnen deuocien ende sueticheit, ende dat hem die gracie dicwijl toevloeyt;

want dat ghebuert ons ghemeenlic om onser crancheit ende eyghen onghestoruenheit, als dat wi God anders niet neernstelic soeken ende dienen en solden, noch ons seluen niet gheheel vander welt trecken. Ende dit moechdi daerwt merken: want in dat beghin van sijnre bekeeringhe beuoelt een mensche ghemeenlic meest dusdanigher deuocien. Oec so sijnt dicwijl ingheboeren begherten der naturen, want totten veertich iaren toe so is die natuer seer onstantaftich ende neyghelick ende begheerlic soekende in haerre oefenin\ghe dat ghemack van inwendeghe smaec ende ghenuechten, also dat die oefeninghe, die menich mensche groet rekent ende heilich. alleen comende

(37)

is wt natuerliken begheerten ende wt natuerliker minnen, als wi daghelijcs sien, dat een mensche hem veel becommerende met eenen anderen also seer mit natuerliker minnen ontsteken wordt, dat hem dunct, dat sijn herte breken sal. Desghelijcs voeden dese menschen dicwijl die blote natuerlike begheerten, daer si meynen, dat si mit groter minnen Gods ontsteken sijn. Mer also veel als si hem leeren steruen in dese twalef punten, die ic hier veruolghende bin, also veel minnen Gods ende waerachtighe heylicheiden hebben si. Ende ghi sult weten voer een ghemeen regel, dat alle die dinghen, die wi soeken moghen ende begheeren van Gode, die daer niet gheordeniert en werden op een bloet steruen ende ghelatenheit ons selues om der minnen Gods, die sijn ghemenghet mitter natueren ende mit selfsoekelicheit. Ende hierin soe moechdi merken, hoe gheringhe die natuer haer seluen soect, oec in die dinghen, die seer godlic schinen te wesen. Ende al wort si neernstich aen een side ewech ghestoten ende versmaet, nochtan soe comt si wederom an die ander side ende suect heymelic haer seluen, also dat wijs oec selue niet en merken. Ende daerom sijnre weynich menschen die haer te recht bekennen ende volcomelic verwinnen. Ten anderen, biden inwendighen gheesteliken ghenuechten verstaet men die ghenuechten, die een mensche ontfanghet in die verstandelike crachten, als in visioenen, beelden, in formen, in ghelikenissen of in weselike God te scouwen ende te bekennen. Hier is dan in te merken, dat sommighe menschen hen seluen oefenen alleen in die verstandelike crach\ten

(38)

ende niet in die begheerlike crachten, noch haer waerom en is niet daer af ontsteken te werden mit bernender minnen, mer om te hebben een curioes bekennen, het si van allen manieren, te weten hoe Cristus wert ontfanghen, gheboren ende ghecruyst, verresen, opgheuaren, van allen ordinancien des ewichs leuens, van ondersceit der Heyligher Drieuoldicheit, ende dies ghelijcs daer si haer inwendighe gheestelike ghenuecht in setten ende si heitent contempleren, dat is scouwen ende meynen also een scouwende leuen te leyden. Mer dese menschen dwalen alte zeer van dat rechte scouwende leuen, dat properlic ghefundeert moet sijn op die bernende afgrondeghe minne Gods, daer hij mit sijnre begheerten ende minnen sal begheren in verenicht ende verslonden te werden, opdat daerin alle onghelijcheit Gods afghebrant mach werden in een volcomen steruen sijns selues. Want dese menschen begheeren te ondersoeken ende oec van Gode te vercrighen een bekennen van vele verborghen dinghen, als nv mit natuerlike vernufticheit dat onder te gronderen, ende als nv van Gode daeraf een bekennen te ontfanghen inden wtwendeghen sinnen, of inden inwendeghen crachten der zielen, het sijn die onderste crachten of ouerste. Als exempel: Si begheeren te sien mitten wtwendeghen oghen die enghelen, dat ewighe leuen, dat kindeken inden Sacrament, ende dies ghelijcs; of te horen die enghelen singhen, of te smaken wtwendeghe sueticheit inden Sacrament, ende dies ghelijcs van allen sinnen. Ende dit selue begheeren si inwendich

(39)

in alle bekennen, datmen ontfanghen mach in visioenen, in beelden, in formen, in ghelikenissen, in gheestelic verstant ende in dat weselike bekennen Gods. Ende dese menschen hier in haer ghenoecht ende begheerte settende arbeiden seer te vergheefs ende staen seer in een sorchelike staet van bedrieghenisse. Want dicwijl als die viant dit merket, so bedriecht hi dese menschen ouermids die verhenghenisse Gods mit menigherhande vertoeninghe, beide wtwendich inden sinnen ende oec inwendich, of inden slaep. Ende dit ontfanghen dese menschen mit groter begheerten ende ghenuechten ende besittent mit eyghenheit; si glorieeren ende verheffen hen daerin:

si voelen grote dinghen van hen seluen; si werden eyghenwijs; si verharden in haeren eyghenen sinne; ende si werden duuels kinderen. Ende daerom die sekerlic ende oerberlic hen oefenen wil, die sal alle sijn oefeninghe ordinieren om die minne Gods grotelic in hem te verwecken ende niet om hoghe kennisse te hebben van dien dinghen, die hem niet van noot en sijn. Ende ontfanct hij eenighe kennisse van Gode, nochtan en sal hij daerin niet rusten noch te seer gheloeven daerin, hij en pine hem wijslike ende oetmoedelike raet daer af te neemen vanden ghenen, die onderscheit weten van allen gheesten. Mer hij sal alleen daer in rusten dat hij om die minne Gods hem altoes bereit vint te staen in alle ghelatenisse.

[Cap. 10.] Van scrupuloesheit der consciencien te verwinnen.

Dat tiende principael punt is een volcomen steruen van alle scrupeloesheit des

(40)

herten in een volcomen betrouwen Gods. Hier is te weten dat sommighe menschen sijn, die haer consciencie niet tevreden setten en connen mit bitteren rouwe, mit dicwijl te biechten noch mit grote penitencie te doen; si en bliuen altoes in beuenden anxt ende vreese ende ongherustheit van herten, sonder rechten hoep ende betrouwen tot onsen lieuen Heere. Ende hoe grote scrupel van consciencien, dat si hebben, off hoe dicwijl dat si hen biechten, nochtan en arbeiden si niet trouwelic hen te beteren vanden ghebreken, daer die consciencie af wroeghet. Ende dit is een teyken, dat die scrupeloesheit niet en comt wt minnen der rechtuerdicheit, mer vele meer wt vreesen der godliker wraken. Ende dese scrupeloesheit van consciencien maect dicwijl van menighen dinghen sonde, dat in hem seluen gheen sonde en is. Ende si comt wt tween oerspronghen. Die ierste is ongheordenierde minne tot hem seluen. Want daerwt coemt ongheordenierde vreese, als dat een te seer ontsiet al datter naturen contrarie wesen mach. Ende daerom, al schinen dese menschen te bewaren van buten die gheboden Gods ende der heyligher Kerken, nochtan en bewaren si niet dat ghebot der caritaten. Want al dat si doen, en doen si niet wt minnen, mer wt vreesen ende bedwanck, als dat si niet verdoemt en solden sijn. Ende dus doen si dat wt minnen haers selues ende niet wt minnen van Gode. Hierin konnen si in Gode niet ghetrouwen, want si selue Gode niet ghetrouwe en sijn. Mer al hoer leuen van binnen is anxt ende vreese, arbeit ende catiuicheit. ende wat si doen

(41)

van ghebeden ende arbeit, van penitencien, van werken der barmherticheit, si doent algader om dese vreese te verdriuen, ende het en mach hen al niet helpen. Want hoe si hen seluen meer minnen, hoe si voer die doot, dat oerdel, die pijn der hellen meer vreesen. Hierwt mach men merken, dat ongheordenierde vreese comt wt minnen sijns selues, mit welker minnen een yeghelic mensche begeert ghesalicht te wesen, al is hij den ghenen onghetrouwe, die hem salich maken mach. Die ander oerspronc deser scrupuloesheit comt wt een cleyne minne, die men heuet tot God, want cleyne minne maect cleyn betrouwen. Ende alleen ist die minne, die de menschen brenghet tot waerachtighen hope ende betrouwen der godliker barmherticheit, goetheit, miltheit ende der ghenaden, welke betrouwen ende hoep gheen ander duechde, hoe groot si schijnt. noch gheen penitencie sonder die minne gheuen en mach. Ende gheen dinc en is soe groet noet denghenen, die tot een volcomen leuen wesen wil, als grote hoep ende betrouwen in God. O heilighe hoep. O salighe betrouwen in God, also verre alst een mensche niet en trecket tot onachtsamheit ende traecheit sijnre beteringhen.

Mer het verwect hem veel meer tot waerdighe dancbaerheit ende tot neersticheit, te vercrighen volcomenlicker die godlike gracie ende minne ende alle volcomenheit der doechden, al dat sinlike is af te werpen, ende al dat dient tot eenen steruen sijns selfs, te veruolghen ende alle teghenheit blidelic te liden. Ende dan is hem

dusdanighen hoep ende be\trouwen

(42)

grote noet ende grote salicheit. Want hoe hi meer hopet, hoe hi meer danckber is ende hem seluen meer betert.

[Cap. 11.] Van gherustheit ende lijdsamheit in wederspoet.

Dat elfte principael punt is een volcomen steruen van allen ongherusticheit ende onlijdsaemheit des herten in allen wtwendeghen wederspoet, het si van scanden, bespottinghen, afterclappinghe mit loghentael of oec mit scade van tijdeliken goede, vrienden ende maghen, of in alrehanden veruolch, dat op hem geuallen mach bider verhenghenisse Gods. Hier suldi weten, dat die ghene die hem willen gheuen tot een steruen haers selues van onsen lieuen Heere dicwijl gheprueft werden mit

menigherhande wtwendeghe tribulacie, of si stantachtich moghen bliuen in haren gueden opset, ghelikerwijs als die engel seide tot "Thobiam: Want ghij God

aengenaem waert, soe wast noet dat v die wtwendeghe becoringhe proeuen solde".

Aldus wart oec Iob gheproeft die sijns ghelike inder eerden niet en hadde. Want doen hem alle dinc ontnomen was ende sijn wijf ende vrienden teghen waren ende oec vanden viant gheslaghen was vanden hoefde totten voeten, soe bleef hi noch gherust ende lijdsaem van herten, ende en sondichde niet mit sinen monde, mer hi seide:

"God gaf ende God nam: alst God behaghet heeft, so ist ghesciet; den naem des Heeren si ghebenedijt". Desghelijcs Ihesus Cristus na alle dat veruolghen vanden Ioden in vanghen, in slaen, in bespotten, in valschen ghetughen, in

(43)

gheeselen, in crucen, mit gheruster herten, mit minlike begheerten aenden cruce hanghende, bat Hi mit luder stemmen, mit oueruloedeghen tranen voer sijne vianden.

Ende si en mochten Hem soe vele pinen ende versmaetheiden niet aendoen, Hi en begheerdes noch veel meer te liden om die minne sijns Vaders ende om die salicheit van allen menschen. Ende alle dieghene, die onse lieue Here trecken wil totten ouersten staet van verdienten, die wil Hi toe senden vele lidens. Och wisten wi, wt wat groeter minnen dat onse lieue Heer dat liden toe sent, in wat manieren dat oec comet, wij solden daer soe begheerlic na wachten, so dicwijl om bidden, ende soe minlike ontfanghen. Want het sijn die liefste gauen, die God sinen verborghen vrienden gheuet om haer zielen daer mede te vercieren ende totter rechter ghelikenisse Gods te brenghen. Want noeyt en was beeldemaker also abel, die mit so groter neernstighe sorchuoldicheit die trecken van een beelde arbeit te trecken na der volcomenheit des exemplaers, daer hijt na maket, als God almechtich van ewicheit wt sijnre onghemetenre wijsheit heuet voersien ende voer gheordeniert vanden verborghen vrienden, hoe Hise brenghen solde mit sodanighen middel des lidens tot een volcomen ghelikenisse Cristi Ihesu. En daer om seght Augustinus op den Solter:

Also vroech als een kersten mensche volcomeliken denct ende opset dat hi toenemen wil in duechden ende in een steruen sijns selfs, also vroech sal hi beginnen te liden die

(44)

tonghen der veruolghens. Ende die ghene die dat noch niet gheleden en heeft, die en heuet noch niet toeghenomen in dueghden ende in een steruen sijns selfs. Die ghene oec dise noch niet en lijdt, die en pijnt hem noch niet toe te nemen in dueghden. Nu is te merken dat daer drie graden sijn van lijdsaemheit. Die onderste graet is te bedwinghen hen seluen van weerlike wraeck te doen mitten handen ende oec begheeren te doen mitter herten, welke graet noch seer onuolcomen is, want daer blijft dicwijl een verbittert herte, wt welken opstaende sijn murmureringhen, afterclappinghe, aefgonsticheit, quade vermoeden ende dies ghelijcs: ende dit sijn noch teykenen van een onghestoruen herte ende van ongheordenierde minne tot hen seluen. Want alle ongheordenierde anxt, droefheit ende ongherustheit, die comt wt ongheordenierde minne. Ende daerom seit Sinte Gregorius: die niet ghelicmoedich en draghet die quaetheit ende dat veruolch van anderen menschen, die is hem seluen mitter onlijdsaemheit een ghetuych, dat hi noch verre is van alle vol\heit der gracien ende der duechden. Die middelste graet is, dat een mensche niet alleen die handen ende begheerte der wrake en bedwinghet, mer hi maect oec sijn herte puer ende reyn van alle bitterheit ende aefgonsticheit. Ende al en lijd hijs niet begheerlike,

(45)

nochtans lijdt hijt oetmoedelike, bekennende dat hij weerdich is veel meer te liden.

Ende alleynken vernemende die vruchtbaerheit der gracien, die daer in vercreghen wort so bereidet hi sinen wille alle toecomende teghenheiden lijdsaemlic te draghen.

Ende aldus so bestaet hem dat liden seer verdientlic te werden. Die ouerste graet der lijdsaemheit is, een begheerlike lijdsaemheit, die daerom ghelijc te werden der passien ons liefs Heeren ende al dat inder passien ghesciet is, al dat hem tieghenheits ghemoeten mach, mit groter begheerten ontfanghende is, ende altoes meer begheert te liden, seggende mit den propheet Dauid: "Mijn herte heuet verwacht" als mit begheerten "laster, scoffiericheit ende ellendicheit". Ende diese menschen beuoelen, hoe grote oueruloedicheit der minnen Gods ende der sueticheit wt dat liden gheperst wort, die daer vloeyende is daer alle die crachten der sielen, bi den welken dat si alsoe droncken werden in Gode, dat si gheen wtwendeghe scade of scande of pine en schinen te gheuoelen. Want al dat veruolch, dat si liden, rekenen si voer een behulp te comen tot haeren gheminden. Ende al die veruolghers beminnen si als waerachtighe behulpers totten ewighen leuen. O salighe ziele, die hier toe ghecomen is; want si ewelic rusten sal in Ihesus armen.

[Cap. 12.] Van allen eyghen wille te steruen.

Dat twalefste principael punt is een volcomen steruen van allen eyghenwille in een gheheel willich ouergheuen tot alle inwende\ghe

(46)

ghelatenheit, te draghen om die minne Gods. Hier is aen te merken, dat die vrie wille dat edelste is, dat God den menschen heeft ghegheuen, biden welken hij alleen sonde doet ende doechden. Ende daerom en is den menschen gheen dinck scadeliker dan die eyghen wille te ghebruyken, want si is alleen een fundament, daer alle

ongheordeniertheit van sonden op vergadert ende rust. Mer werpen wi dat fundament omme, so sullen alle die mueren van Iherico, dat is der ghebreckelicheit, omme vallen. Nochtans en suldijt also niet verstaen, dattet noet is, dat een mensche ghehoersamheit belouen moet, sal hi comen tot een volcomen staet. Mer als ic voerseit hebbe vander willigher armoede, so segghe ic oec hier: want het is noet denghenen, dat si onder ghehoersaemheit staen, die daer behoeuen gheoefent te werden om te comen tot volcomenheit, indien dat si hen seluen niet wael en konnen leeren verwinnen ende steruen om die cleyne minne ende trecken Gods, die si noch beuoelen, ende die groten trecke der onghestoruenheit ende onghelatenheit die si noch hebben.

Aldus wanneer die mensche goetwillich is, soe ist noet dat hij hem verbinde tot ghehoersaemheit, opdat hi oec in anderen tiden, als hi weder beuoelt die

wederspennicheit ende onghestoruenheit sijnre natueren, van anderen menschen ghedwonghen werde hem seluen te laten. Mer die ghene die volcomen sijn, of al en sijn si noch niet volcomen, nochtans so werden si ghedreuen vanden gheest Gods ende sijnre gracien ende minnen, dat si

(47)

moeten haren wil heel steruen ende laten, ende volghen den trecke van binnen ende den alre liefsten wille Gods. Dese menschen en ist gheen noet, dat si onder

ghehoersaemheit staen ende gheregiert worden, want si staen onder die

ghehoersamheit Gods hen seluen te laten ende die wille Gods in allen dinghen te volghen na allen haren bekennen, sonderlinghe in desen tiden, dat ghemeenlic alle ouersten, die andere menschen regieren, meer ghekeert sijn tot wtwendicheit dan tot inwendicheit, also dat si seer weynich of niet en beuoelen van eenen inwendighen leuen. Ende daerom so sijn si haren ondersaten, die van Gode totten inwendighen leuen ghetoghen werden, vele meer een hinder dan een hulpe. Ende dit is een sake waerom dat in gheestelike leuen so grote traecheit ende onghestoruenheit is, want si dat regiment niet en ordinieren als een inwendich ende voertgaende leuen toe behoert.

Mer het is hen van noode, dat si hebben eenen bereiden wille te staen onder ghehoersaemheit van anderen menschen, wisten si dattet God meer beliefde. Ende hierom, die alleen buten die gheordende staet blijft, niet om vriheit der natueren, der sinlicheit ende dier ghelijc, mer om te beholden die vrijheit des gheestes, ende nacht ende dach hen te bat te gheuen ende naerre tot Gode in allen gheesteliken oefeninghen, dat is hen te prisen ende niet te laken. Mer alleen moet hi neernstich wesen, sijn vrijheit niet te misbruyken ende Gods ghehoersamheit aennemen in allen manieren als ic nv veruolghen sal. Waerom is te weten, datter drie graden sijn der

ghehoersaemheit.

(48)

Die ierste graet is die ghehoersamheit der beloften. die ghesciet is inder professien.

Nu vint men vele menschen, al volbrenghen si mitten werken van buten die belofte der ghehoersamheit, nochtan bewisen si hen seluen mit vele teykenen onwillich daer toe ende si en begheren niet te volbrenghen die wille des ouersten, mer si begheeren, dat die ouerste ghebieden na haren wille; anders sijn si wederspennich ende

murmureren ende onsculdighen hen seluen. Ende desen menschen waer vele beter, dat si gheen ghehoersamheit gheloeft en hadden, indien dat die belofte hen is gheworden een stricke der verdoemenisse. Want Sinte Bernaert seit, dat die menschen die openbaer of heymelic arbeyden, dat haer ouersten die dinghen hen ghebieden die si gerne doen, ende laten hen seluen duncken, dat si daer ghehoersamheit in

volbrenghen, die bedrieghen hen seluen; want in die dinghen en sijn si haer ouerste niet ghehoersam, mer haer ouerste is hen ghehoersaem. Die ander graed is een ghehoersamheit der ghelijcheit, als dat een mensche niet alleen ghehoersaem en is in den werken van buten, mer oec ghelijct hi sinen wille volcomelic den wille sijns ouersten in ghenen dinghen hem onwillich te bewisen, of hem te onsculdighen, of te claghen, dattet hem te hart ende te swaer is te doen, al schinet dicwijl contrarie te wesen den sinnen en der natueren. Dese menschen moeten nochtan neerstelic toesien;

want susdanighe ghehoersamheit, al is si volcomen in\den wercken, nochtan is si dicwijl onvolcomen inder mey\ninghen.