[Cap. 27.] § 1. Prologus.
Dat ander leuen der gueder menschen hietet een gheestelic scouwende leuen, ende is beteikent mit Rachel, die scoen was, mer onvruchtbaer in dat beghin haers huwelics, mer namaels wart si vruchtbaer. Alsoe is dat scouwende leuen dicwijl onvruchtbaer in dat beghin om die onghestoruenheit ende onbekentheit des menschen, die dat leuen mitten iersten niet profitelic ghebruyken en kan, mer misbruyket grotelic in
ongheordenierdelic te rusten op die gauen Gods. Ende tot desen leuen en wordt niemant waerachtelic ende salichlic gheroepen dan die verborghen vrienden Gods. Ende die trouwe knechten moeten buten staen so langhe waent si in gheroepen werden tot verborghen vrienscap, daer si leeren versmaden alle wtwendeghe solaes ende rust ende alle bliscap inwendich soeken, also dat die wtwendeghe sinnen verliesen haer werkelicheit; want si werden siende blint ende horende doef, seggende mitter minnender zielen: "Ic slaep", als inden wtwendigen
sinnen, "ende mijn herte waket", als in werkelicheit der inwendigher oefeninghen, die daer also crachtich is, dat mijn wtwendighe sinnen niet en ontfanghen daer mijn herte mede verbeeldt mach bliuen. Want die inwendeghe minnende opclimminghe ende toeganghen tot God, ende stadighe bibliuende inganghen in God, werden hem alsoe smakelic ende begheerlic, dat hem alle wtwendicheit een cruce wordt. Ende si werden also diep in eenicheit des herten ghetoghen, of si hondert milen van allen menschen woenden.
[Cap. 27. § 2.] Vanden bereiden totten scouwende leuen, dat belet wordt mit
vier dinghen.
Om dan te hebben een onderwijs van desen leuen, soe moeten wi hier oec setten een bereydinghe, een vercieringhe, ende een voertganc of opclimmen des leuens. Ten iersten dan, soe moeten wi ons totten gheesteliken scouwende leuen bereyden, willen wi comen totter verborghen vrientscap Gods. Hier is te weten, als Bernardus ruert "Super Cantica", dat vier dinghen sijn die benemen een scouwende leuen. Dat ierste is, alst lichaem enich ghebrec lijdt, dat ter natueren quetselic ende pijnlijc is. Want die ziel is alsoe gheneyghet totten lichaem, ouermids den natuerliken bant der minnen, wanneer dat lichaem in eneghen leden of sinnen merkelike ghebreck lidet of pine, dan en lustet der zielen niet te scouwen, als wanneer die mensche heuet groten hongher, dorst, colde, hetten, siecte, of dies ghelijcs, het en waer bi sonderlingher ouervloyender gracien Gods. Ende daerom leert God den
mensche sijn lichaem regenen in besceydenheit, die hi totten rechten scouwenden leuen roepen wil, opdattet machtich bliue den gheest in alle manieren te dienen. Dat ander is becommeringhe van sorghen der wtwendegher dinghen, al sijnse oec goet ende doechdelic. Want ghelikerwijs als stubbe of vuylnis in dat oge gheworpen benempt dat wtwendeghe sien, also maket die sorghe der wtwendegher dinghen blint dat oghe des verstandes, ende wtslutet vanden aenscouwen des waerachtighen lichtes. Dat derde is die knaghende sonde, wanneer si inder zielen ouermids den werken is of oec inder memorien. Al is oec die memorie in bitterheit, nochtan maect si die ziele duyster ende benemet dat scouwen, daer properlic toe behoert puerheit der zielen. Ende daerom al sullen wi ons altoes achten sonders te wesen, nochtan en sullen wi onse ghedachten niet maken vanden sonden op die tijt als wi scouwen willen. Want scouwen is, te vereenighen onsen geest mitten geest Gods; ende die ghedachten der sonden maken een middel tusschen God ende ons. Nochtan moeten wi wel mitten iersten ons veroetmoedegen in te dencken, dat wi alle guets onwerdich sijn, ende ons verwonderen vander onghemetenre goetheit Gods, ende onser afgrondegher snoetheit, ende daerna ons mit eenre onbecommerder begheerten ende mitten stadeghen toegeesten oprichten in God; ende dan wordt die sonde achterrugge gheworpen. Anders solde dat ouerdencken der sonden vloyen inder zielen ende beletten dat scouwen
ghelikerwijs dattet bloet benemet dat wtwendeghe ghesicht, alst voer dat oge ghescoten is. Dat vierde sijn die fantasien der lichaemliker beelden, die haer seluen prenten inder herten, ende dese machmen alre qualicste verdriuen, alsoe langhe waent een mensche daertoe comt, dat hi horende doof si, ende siende blint, dat is, dat hi also in ghetoghen si, dat die wtwendeghe sinnen haer recht ghebruyck niet en hebben, ouermids dat die mensche also becommert is van binnen met godliken dinghen. Ende dan wordt dat spiegel der zielen claer ende puer sonder beelden.
[Cap. 28.] Van drierehande beelden inder herten.
Hier is te weten, dat daer drierhande beelden sijn. Die ierste beelden sijn scadelick als die beelden, die wij ontfanghen mit eenegen ongheoerdinerden begheerten of ghenuechten, al en sijn si niet dootelic. Ende dese beelden beletten alte zeer dat inwerken der gracien Gods, ende bedroeuen den Heylighen Gheest, onreyn makende dat beddekijn des gheminden mit dreck der sonden. Mer comen die beelden in ons teghen onsen wille ende wederstaen wise trouwelike mit al onser macht, so sal ons dat gherekent werden voer een gheestelike martelie, sonderlinghe is dat saec, dat wi scuwen die oersaken van desen beelden na onsen vermoghen. Die ander beelden sijn ydel ende vallen dicwijl in dat herte, mer si en onsteken dat herte niet mit
ongheoerdeneerder begheerten. Ende al en sijn si niet seer scadelic in sonden, si wedertrecken nochtan
seer vanden rechten voertganc, het en si dat men se seer naerstelic wederstae ende stadelic. Want een mensche, die recht voertgaen wil in doechden, die moet hem pinen stadelic te hanghen in God mit een begheerlic ende minlic invloyen des gheestes, als die radien altoes hanghen inder sonnen sullen si weseliken bliuen. Ende als een mensche dat niet en doet, dat is een teyken van eenen ydelen herte ende lauwe viericheit: want daer het herte vol is der minnen Gods, daer moet alle ydelheit wiken, als wi sien datmen den eenen naghel mitten anderen wtslaet. Die derde beelden schinen goet in hem seluen of profitelic, mer si beletten oec dat rechte scouwen, als in becommeringhen van tijtliker sorghen, die gheoerloft of oec verdienlic is; of oec van gheesteliker sorghen, als wi sien in menschen, die alte scrupeloes sijn, of alte zeer vreesende ende dies ghelijcs; of oec van hemelsche becommeringhe, die niet profitelic en is ende onstekende inder minnen Gods als die curioselic ondersoeken willen van hemelsche of van eeweghe dinghen, vander Heylegher Drieuoldicheit, vanden .IX. chooren der enghelen ende dies ghelijcs. Dat den gheloue alleen toebehoert, willen si mit haren verstande ondersoeken. Ende want dit godlijc schint te wesen, soe gheuen si hem mit sekerheit hier toe ende si hietent een scouwende leuen te wesen, mer het is alleen een curioesheit ende een voetsel van haren
onghestoruen wille; ende daerom en nemen si niet toe in steruen haers selfs ende in voertgaen der
doechden ende inder minnen Gods. Ende daer\om sal een mensche verbeelden hem alleen mit die dinghen, die hem verwecken tot Gode te dancken, te louen, te minnen, ende sijn menscheit na te volghen, afsnidende alle curioese ende onprofitelike ondersoeken, daer hij niet af en wordt ghebetert ende oefenen hem meer in begherten dan in ghedachten, als ic na leeren sal. Ende aldus hebben wi cortelic gheroert dat belet van een scouwende leuen, aenghesien oec die dinghen die wi voer ghesproken hebben vanden steruen ende vanden werkende leuen.
[Cap. 29.] Van twe gheestelicke voeten des scouwende leuens, ende ierst van
den voet der begheerten.
Nu willen wi veruolghen, wat wi daer toe behoeuen te bereyden. Hier is dan te weten vanden scouwenden leuen, dat ons twee dinghen noot sijn: dat is, te hebben twe gheestelike voeten om te wandelen volcomelic den wech vanden scouwenden leuen, dat sijn verstant ende minlike begheerte, die te gader moeten wesen, sullen si die verborgen toepaden des scouwenden leuens doer wandelen. Want dat verstant sonder minlike begheerte is cropel ende mach niet voertgaen. Ende die minlike begheerte sonder verstant is blint ende en weet die wech niet, mer dwaelt inden weghe. Aldus soe moet dat verstant die minlike begheerte den wech wisen, ende die minlike begheerte dat verstant doer den wech draghen. Om dan te bereiden den voet der minliker begherten, soe seecht Hugo, dat een minlike begherte
is een willighe ende soete neyghen des ghemoedes tot eeneghe dinghen. Ende want onse minne verwandelt wordt na menegherleide begheerten ende toeneyghen, daerom moeten wi subtijlic ondersoeken, wat minne wi versmaden sullen of omvanghen. Die ierste begheerte is die natuerlike, als begheerte tot sinen lichaem, sinen maghen ende vrienden. Ende ghelikerwijs dattet onmoeghelic is dese begherten niet toe te laten, alsoe ist oec grote doechde dese begherte niet te volghen, dan soe verre alst godlic is. Want dese begherte radet ons te volghen saechticheit, soeticheit, ghemack, bliscap, waellust, ende so neyget sijt tot sinlike begeerten. Ende si beghert oec te vlien al dat die natuer contrari is tijtlic of eeuwelic, als hel, oerdeel, vegheuier, ende te omhelsen al dat die natuer ghelijc is, tijtlic of ewelic. Ende in al, dat si aenhanghet Gode mit diensten, gueden werken ende oefeninghen, hoe edel, heylich ende volcomen dat si schinen te wesen, daer soect si principalic niet God, mer haer seluen, als ic voer gheruert hebbe. Ende daerom en is in alden oefeninghen, die bloot wt haer comen, gheen verdiente geleghen. Ende hier wt comet ten iersten een sinlike begheert, die scadelic is, als si niet wederstaen en wordt. Hier wt comet oec ten anderen een begherte, die daer hiet een dienstelike beghert, die eenen mensche inne gheprentet wort vanden ghenen, die hem vrientscap bewisen in gauen te gheuen of dienstachtig te wesen ende behulpelic. Ende dese minne is toe te laten op\dat
die mensche niet ondancbaer gheuonden en werde. Nochtan is si sorchelic voer denghenen, die de vreese Gods niet volcomelic en hebben. Ende men moet nauwe merken, datmen die sonde niet toe en gheue om des menschen wille. Ende dese begheert is verre verscheiden vanden godlike begheerten, want dese soeket haer seluen niet in ghenen dinghen, mer alleen die eer ende liefste wille Gods. Ten vierden is daer een redelike begherte, daer ons die reden toe trecket ouermids aenmerken der doechden of doechdeliker werken of eerbaerheit of des ghelijcs, dien wi sien, hooren of vernemen van eenen anderen. Ende hier in werden wi suetelic gheneyget totten martelaers, die vromelic hebben ghestreden ende veel gheleden ende tot anderen heyleghen om haer goet leuen, dat wi hoeren oft lesen ende voert tot allen eerbaren, doechdeliken menschen. Ende dese begherte is edelre dan al die voertgaende begherte. Want het is een graet der doechden minne te hebben totten doechden. Nochtan is dese begherte seer verschei\den vander begherten, die daer comt vter godliker minnen, want dese heeft haer oerspronc ouermids der reden vanden wtwendeghen, gueden exempelen, ende daer wort si wtwecket. Mer die ander heeft haer oerspronc vten Heileghen Geest, ende wordt onsteken oec te minnen die sondars ende wt exempel van gueden menschen wort si veel soeteliker beruert in begherten. Die vijfte begherte is gheestelic, want si comt wt ingheesten des Heyleghen Geestes. Ende dese maect den mensche
willich in allen dinghen hem seluen wt te gaen om Gods willen ende sijn eer voert te setten, ende haer seluen daerin niet te soeken. Dese gheestelike begherte wort oec bi wilen ons in gheprentet van onsen geest. Ende dat comet eeneghen menschen wt der ingheborenre natueren, die neyghelic is der minnen, of oec wt stadeghe narnsticheit der oefeninghen daer wi van ghewoenten in ghecomen sijn, also dat si wt natueren of wt ghewoenten der oefeninghen gheringhe comen te hebben minlike wtuloyende begherten tot God te minnen, te danken, te louen ende aen te hanghen, alsoe dat haer begherte seer ghelijc is der begheerten, die vanden Heileghen Geest compt. Mer dese begheerte is alleen te proeuen in ghelatenheit, gestoruenheit ende wederspoet, daer die rechte gheestelike begheerte haer willichlic in ouergheuet, also bereit te wesen tot alle wederspoet als voerspoet, op dat die eer Gods daer in gheleghen si. Dit is dan die eene voet, daer die ziel mede voertgaen sal in dat scouwende leuen.
[Cap. 30.] Van twe weghen, daer die begheerte doer wandelen mach: die
ierste is menschelick.
Mer want die redelike creatuer ghemaect is van twee natueren, dat is lichaemlic ende gheestelic, ende elc natuer sijn voerworpen heuet. daer elc na sijnre ontfankelicheit die eweghe waerheit, dat God selue is, wt nemen mach, daerom sijnder twe manieren inden welken wi comen moghen doer twe weghen inden brant der volcomenre godliker
minnen. Ende daerom moet dese gheestelike voet oec in twe manieren bereidt werden om den wech te lopen. Ten iersten is die mensche van lichaemliker substancien ende natueren, ende dierre natueren heuet God voergheworpen alle dinghen diemen mitten wtwendighen sinnen bekennen mach, opdat rude ende oec sinlike menschen, die haer sinnen ende verstant sijn verduystert ende haer begheert is ghebughet tot hem seluen, also dat si die godlike goetheit ende waerheit in hem seluen niet beuoelen en connen, inden sinliken creaturen aenscouwen moeghen die onghemeten mogentheit, wijsheit, abelheit, scoenheit, sueticheit ende minne des onsienliken Sceppers. Dit is dan die een manier ende wech te comen tot een scouwende leuen, als dat een mensche aenmerket die werken inder sceppinghe ende merct die groetheit, scoenheit, subtijlheit, ordiniertheit, edelheit, sueticheit der creatueren ende verheft hem dan inden oerspronc ende Scepper alre creatueren, ende dan vint hi onghemetenheit in alder dinghen, diemen God toe scrijft. Voert soe merct hi aen sijn eyghen snoetheit, ondancbaertheit ende boesheit, die hij teghen God bewesen heeft, ende hoe dat die onghemeten God hem ghewaerdicht heeft menscheit aen te nemen ende ons wt minnen mitten bitteren, scandeliken doot ende dierbaer bloet te verlossen ende dier gheliken. Ende susdanighe oefeninghe salmen ierst werpen in dat fundament der contemplacien ende als dit een wijl crach\telic
is gheoefent, so sal daer af gheprent werden inder herten een verwonderinghe der onghemetentheit Gods wt aenmerken der creaturen, ende een deuocie vol van betrouwen wt aenmerken der weerdicheit Gods tot onsen snoden ende sondeghen menschen, die hi bewesen heuet menscheit aen te nemen; ende oec een grote bliscap vol minnen wt aenmerken, dat Hem die minne van ons ghedwonghen heeft sodaneghe doot te liden. Ende dese drie punten trecken ouermids dat verwecken der begherten den wtwendeghen mensche inwart, ende den inwendeghen mensche opwaert, daer hi allenken meer ende meer gheleert wort in desen drien punten. Ende dus gaet dat verstant voer ende trecket die begherte naer hoer inwaert also langhe, dat die begherte also gheweldich ende driftich wort, dat si alle die ander crachten dwinghet in haren dienste te sijn. Ende als hi hem dan voert meer gheuen wil totter oefeningen, so en salt hem gheen noot sijn van beghin te oefenen, mer hi sal altoes bereit vinden die drie ghenoemde punten als een fundament, daer hi op setten sal die oefeninghe des scouwende leuens na den trecke des geestes. Mer sijn ierste arbeit sal wesen te ontsteken dat vier der minnen als een bernende ouen, daer God terstont toevoeghen sal sijn gracie, die daer die werckman is ende die minne dat instrument. Maer dese begracide minne, die doer desen wech vercreghen wort, en is druystich niet; si en laet dat verstant voer gaen ende volght na. Ende daerom en nempt
si soe seer niet toe in dat scouwende leuen, oft inden doechden, of oec in steruen haers selfs, als die minne, die vercreghen wort doer den anderen wech. Ende aldus is die voet der begheerten bereyt om dese wech te gaen, die meest gheoefent wordt vanden menschen, ende sonderlinghe vanden ghenen, die subtijl ende werkelic van verstande sijn.
[Cap. 31.] Vanden anderen wech der begheerten, die godlic is.
Ten anderen is die mensche van godliker substancien ende natueren, ende dierre natueren wort voergheworpen al datmen metten wtwendeghen sinnen niet begripen en mach, dat si dat mit reden bekennen of mit gheloeue aenscouwen mach. Ende dus sijn eeneghe menschen sonderlinghe die rustich van sinnen sijn ende niet werkeliken van verstande, of oec die simpel ende slecht sijn van begrip ende van natuerliken minliken begheerten vol ende blide van herten. Ende dese menschen in haer toekeer tot God en sijn niet werkelic inder oefeninghen der verstandeliker crachten, mer si beuoelen haer meer gheneyght ende meer reesscappen te oefenen in die begherlike crachten, want si ter stont daer in ontsteken werden totter bernender minne Gods. Ende susdanighe menschen sijnt, die God trecket doer den anderen wech. Mer niet te min als dese ander wech den mensche bekent is, soe mach hi hem daerna oefenen ende desen seluen wech wanderen: want al werket ghemeynlic die gracie nae condicien der natueren, begerende die natuer in haer geestelic volcomenheit te driuen, nochtan
werket oec seer die gracie Gods na die maniren der oefeninghen, die wij aen nemen: ende God gheuet een yeghelic gracie, na dat hi hem bereit ende bequaem maket die gracie te ontfanghen ende te ghebruyken. Dese wech dan is godlic ende verborghen van allen menscheliken consten ende wordt sonder middel van God gheleert den cleynen, oetmoedeghen, minnenden menschen, als Ihesus seide: "Ic belide ende dancke di Vader, Heere des hemels ende der eerden, dat Ghij dese dinghen verborghen hebt voer die wisen ende vroeden ende hebt die gheopenbaert den cleynen,
oetmoedeghen menschen". Dese wech is oec veel oerbaerliker ende edelre; want God is een meyster van alre volcomenheit, alsoe dat een rustier of een old wijf, die daer ghetoghen wort, of wandert doer desen wech, in corten tijt ontfanghen mach meer beuoeliker oefeninghen van God ende vanden grondighen doechden ende dies ghelijcs van al dat die salicheit der menschen aengaet, dan alle die doctoers vander werlt sullen bekennen mit harer natuerliker wijsheit of vercreghen conste. Oec soe is dese wech alre naeste te comen tot volcomenheit ende si is alre lichte te vercrighen niet behoeuende subtijlheit ende vernufticheit van verstande, want si gaet inden wech der begheerten ende niet des verstandes, also langhe waent die mensche inder begherten so bernende wordt ende oueruloedich in alle gheestelike rijcheden, veruollende alle die crachten der zielen, dat hen ten laetsten opghedaen wordt een puer simpel bekennen
mit een inschijn der godliker claerheit, dat des menschen natuerlic verstant wort