O p z o e k n a a r e e n h a n d b o e k
THE CAMBRIDGE Hl STORY OF LATIN AMERICA (CHLA)
V 0 L . I I I , F R 0 M INDEPENDENCE TO 1870
(CAMBR.1985)
A. OUWENEEL
De Cambridge U n i v e r s i t y P r e s s kwam een a a n t a l j a r e n g e l e d e n met e e n a m b i t i e u s p l a n . Men h a d de b e d o e l i n g i n a c h t d e l e n een o v e r z i c h t t e p u b l i c e r e n van de g e s c h i e d e n i s v a n L a t i j n s -A m e r i k a , v a n a f de e e r s t e E u r o p e s e c o n t a c t e n met de i n l a n d s e b e v o l k i n g i n de l a t e v i j f t i e n d e eeuw t o t en met de s c h i e r on-o v e r z i e n b a r e s c h u l d e n l a s t v a n de L a t i j n s a m e r i k a a n s e l a n d e n i n onze j a r e n . In de t o e l i c h t i n g op d i t p l a n m e l d t de u i t g e v e r , d a t i n e l k d e e l de e c o n o m i s c h e , s o c i a l e , p o l i t i e k e en c u l t u r e l e g e -s c h i e d e n i -s u i t v o e r i g z a l worden b e l i c h t . I n m i d d e l -s z i j n d r i e d e l e n op de markt v e r s c h e n e n : de b e i d e e e r s t e d e l e n b e h a n d e l -en de k o l o n i a l e p e r i o d e - c i r c a 1520 t o t c i r c a 1820-, h e t d e r d e d e e l b e s p r e e k t de t i j d na de o n a f h a n k e l i j k h e i d s v e r k l a r i n g t o t c i r c a 1870. I n de komende j a r e n mogen we twee d e l e n tegemoet z i e n o v e r de p e r i o d e 18701930 t o e n L a t i j n s A m e r i k a werd g e c o n f r o n t e e r d met de v e r s c h i j n s e l e n v a n h e t moderne i m p e r i a l i s -me- en d r i e d e l e n o v e r de c o n t e m p o r a i n e p e r i o d e , v a n a f 1930.*
De b e i d e e e r s t e d e l e n waren v e r r a s s e n d . De v e r z a m e l d e a r t i -k e l e n geven een z e e r goed b e e l d van de moderne o p v a t t i n g e n i n de h i s t o r i o g r a f i e van de k o l o n i a l e t i j d . B e i d e b u n d e l s mogen -samen met h e t u i t s t e k e n d e o v e r z i c h t v a n L o c k h a r t e n S c h w a r t z ,
Early Latin America (Cambridge 1983) en de. b u n d e l d i e werd
s a m e n g e s t e l d d o o r J o h n s o n , B a k e w e l l en Dodge, Readings in
Latin American history I,The formative centuries (Durham
1984)- worden beschouwd a l s de o p v o l g e r s v a n h e t p o p u l a i r e
en v e e l g e l e z e n boek v a n S t e i n en S t e i n , The colonial heritage
of Latin America (New Y o r k 1970)- I n de C a m b r i d g e - b u n d e l s
v e r o u d e r d e o p s t e l l e n - F l o r e s c a n o , G i b s o n - i s h e t h e e r s e n d e p a r a d i g m a i n overeenstemming met wat een a a n t a l a u t e u r s a l i n e n k e l e gezaghebbende w e t e n s c h a p p e l i j k e t i j d s c h r i f t e n h e e f t v e r w o o r d . ( Z i e b i j v o o r b e e l d L o c k h a r t , T u l c h i n en Van Young i n de Latin American Research Review (LARR), M ö r n e r , Bauer en B o r a h i n de Hispanic American H i s t o r i c a l Review (HAHR) en een z e s t a l a u t e u r s i n een themanummer van de HAHR o v e r de b i j d r a g e van de N o o r d a m e r i k a a n s e h i s t o r i c i aan de L a t i j n s a m e r i -k a a n s e g e s c h i e d s c h r i j v i n g . ) U i t h e t wer-k van d e z e a u t e u r s komt n a a r v o r e n , d a t s t u d i e s d i e t w i n t i g o f meer j a a r g e l e d e n v e r s c h e n e n z i j n a l s s t e r k v e r o u d e r d mogen worden beschouwd. Van Young s t e l t i n de HAHR van 1985 h e t v o l g e n d e : " I t i s o b v i o u s t h a t t h e r e a l b r e a k comes a f t e r 1970, i n d i c a t i n g t h a t t h e t a k e - o f f i n l a t e c o l o n i a l and e a r l y n a t i o n a l s t u d i e s has been w i t h us n o t even f i f t e e n y e a r s , (...)".2 D i t l i j k t m i j
een b i j z o n d e r b e l a n g r i j k c r i t e r i u m om een s e r i e a l s de CHLA te b e o o r d e l e n . E r s p e e l t e c h t e r nog een a n d e r p u n t mee. De g e s c h i e d s c h r i j v i n g van L a t i j n s A m e r i k a s t a a t o v e r h e t a l g e -meen s t e r k i n h e t l i c h t van h e t v r a a g s t u k van o n t w i k k e l i n g en o n d e r o n t w i k k e l i n g , ook wel h e t N o o r d - Z u i d - c o n f l i e t genoemd. Het 'moderne' h i s t o r i s c h e o n d e r z o e k van h e t c o n t i n e n t i s i n g r o t e l i j n e n een r e a c t i e op de d i s c u s s i e d i e i n de j a r e n z e s t i g werd g e v o e r d d o o r o n t w i k k e l i n g s e c o n o m e n , n i e t w e s t e r s s o -c i o l o g e n en a n t r o p o l o g e n . H i e r mogen we n i e t aan v o o r b i j gaan, a l v o r e n s ons een o o r d e e l t e vormen o v e r h e t d e r d e d e e l van de
CHLA. V o o r de d u i d e l i j k h e i d b e p e r k e n we ons t o t de d o o r de S p a n j a a r d e n g e k o l o n i s e e r d e g e b i e d e n : M e x i c o , C e n t r a a l - A m e r i k a en de A n d e s - l a n d e n . B i j h e t v e r k l a r e n van de a c h t e r s t a n d d i e de l a n d e n van L a t i j n s - A m e r i k a i n s o c i a a l - e c o n o m i s c h o p z i c h t hebben op E u r o p a en de V e r e n i g d e S t a t e n maken de o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i v r i j -w e l z o n d e r u i t z o n d e r i n g g e b r u i k van h e t zogenaamde l a t i f u n d i u m / m i n i f u n d i u m m o d e l . De s t r u c t u u r van h e t p l a t t e l a n d w o r d t v o l gens d i t model gekenmerkt d o o r l a t i f u n d i a d i e hun g r o o t g r o n d b e z i t s l e c h t s v o o r een d e e l o n d e r de p l o e g hebben, n a a s t m i n i
e x t e n s i e v e p r o d u k t i e - t e c h n i e k e n , op de a n d e r e p r o d u c e e r t men h a n d e l s g e w a s s e n v o o r de e x p o r t met b e h u l p van z e e r i n t e n s i e v e t e c h n i e k e n . De l a a t s t e , zo menen de o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i , kwam h e t meeste v o o r . De e x p o r t p r o d u k t i e wordt k a r a k t e r i s t i e k genoemd v o o r de l a t i f u n d i a - s e c t o r van de economie; z i j i s i n handen van een k l e i n e e l i t e . Het o v e r g r o t e d e e l van de b o e r e n
l e i d t een l e v e n met e r g w e i n i g m i d d e l e n van b e s t a a n op keut e r b e d r i j v e n , de m i n i f u n d i a . Hekeut g e v o l g van de s keut e r k e c o n c e n t r a t i e van h e t g r o n d b e z i t i n handen van e n k e l e n i s een ' v e r -s c h e r p t e h i ë r a r c h i -s c h e -s o c i a l e -s t r u c t u u r op h e t p l a t t e l a n d ' .
V e r s c h i l l e n d e o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i beweren d a t e r een v e r b a n d b e s t a a t t u s s e n de r i j k d o m van de ene g r o e p en de a r -moede van de a n d e r e . De c o n c e n t r a t i e van g r o n d i n handen van de e l i t e i s i n de l o o p d e r t i j d e e r d e r toegenomen dan a f g e nomen. De op e x p o r t p r o d u k t i e g e b a s e e r d e r i j k d o m van de l a t i -f u n d i s t a s h i n g samen met een toenemende p e n e t r a t i e van h e t k a p i t a l i s m e i n de economie van L a t i j n s - ñ m e r i k a . V e e l k l e i n e b o e r e n v e r l o r e n hun g r o n d en hadden geen a l t e r n a t i e f dan e x t r a a r b e i d te v e r r i c h t e n i n de k a p i t a l i s t i s c h e s e c t o r . Ze k r e g e n n i e t a l t e hoge l o n e n , omdat h e t l o o n s l e c h t s een a a n v u l l i n g b e h o e f d e t e z i j n op d a t g e n e wat z i j v o o r hun e i g e n l e v e n s o n d e r h o u d p r o d u c e e r d e n . Door de l a g e l o n e n was de b e d r i j f s v o e r i n g van de l a t i f u n d i a goedkoop. Om deze r e d e n s p r e e k t de o n t -w i k k e l i n g s e c o n o o m De J a n v r y i n z i j n boek The agrarian question
and reformism in Latin America ( B a l t i m o r e 1981) van f u n c t i o
-n e e l d u a l i s m e : de e x p o r t s e c t o r va-n de l a t i f u -n d i a b e s t a a t -n a a s t de z e l f v o o r z i e n i n g s s e c t o r van de m i n i f u n d i a , maar had zonder de l a a t s t e n i e t kunnen b e s t a a n .
h e t o v e r g e b l e v e n l a p j e g r o n d , maar v e r d e r a f h a n k e l i j k i s van h e t werk d a t de k a p i t a l i s t i s c h e s e c t o r t e b i e d e n h e e f t . V o o r De J a n v r y i s d i t a a n l e i d i n g t e beweren d a t de k l e i n e b o e r e n a l s g r o e p k u n s t m a t i g i n s t a n d worden gehouden d o o r de e x p o r t e c o n o -mie van de l a t i f u n d i a , z o l a n g h e t v o o r d e e l van de l a g e l o n e n o n m i s b a a r i s b i j de a c c u m u l a t i e van k a p i t a a l . Ook de s t a a t , zo meent De J a n v r y , kan h e t b e s t a a n van k e u t e r b o e r e n r e k k e n door m i d d e l van l a n d h e r v o r m i n g s p r o g r a m m a ' s i n d i e g e b i e d e n waar de l a t i f u n d i a nog n i e t z o n d e r goedkope a r b e i d kunnen, maar waar h e t p r o l e t a r i s e r i n g s p r o c e s t e s n e l i s v e r l o p e n . De J a n v r y en and e r e t h e o r e t i c i z i e n i n ande g e s c h i e and e n i s van M e x i c o h e t v o o r -b e e l d van d e z e o n t w i k k e l i n g : de k l a s s i e k e -b o t s i n g t u s s e n een a l m a a r e x p a n d e r e n d l a t i f u n d i s m e en een s t e e d s g r o t e r e v e r p a u p e -r i n g van de b o e -r e n b e v o l k i n g . De M e x i c a a n s e R e v o l u t i e van 1910 i s i n deze i n t e r p r e t a t i e h e t g e v o l g van h e t v e r z e t van de k e u -t e r s , d i e l a n d h e r v o r m i n g e n e i s e n en u i -t e i n d e l i j k -me-t medewer-k i n g van de o v e r h e i d - oomedewer-k medewer-k r i j g e n .
Ook i n h e t e e r d e r genoemde werk van S t e i n en S t e i n , alsmede i n s t u d i e s van C h e v a l i e r , Munck, Goodman en R e d c l i f t , en W o l f , i s de u i t w e r k i n g v a n d i t model t e r u g t e v i n d e n . De a u t e u r s hebben maar één v e r k l a r i n g v o o r h e t o n t s t a a n van de v e r s t i k k e n -de s t r u c t u u r op h e t p l a t t e l a n d : -de p r a k t i j k van h e t Spaanse kol o n i a kol i s m e . De f y s i e k e dwang, de economische druk en h e t h i ë -r a -r c h i s c h k a -r a k t e -r v a n de s o c i a l e en p o l i t i e k e o -r g a n i s a t i e van h e t Spaanse g e z a g hebben de v e r t i c a l e r u i l s y s t e m e n en de a f h a n -k e l i j -k h e i d v a n de I n d i a a n s e b o e r e n v e r s t e r -k t . H i e r d o o r werd de h o r i z o n t a l e s o l i d a r i t e i t i n de boerengemeenschappen v e r b r o k e n , z o d a t de Spaanse e l i t e v r i j s p e l k r e e g . De boerengemeenschappen hadden b u i t e n g e w o o n w e i n i g g r e e p op hun s o c i a l e omgeving en wa-r e n n i e t o f n a u w e l i j k s i n s t a a t z i c h t e o wa-r g a n i s e wa-r e n v o o wa-r h e t v e r z e t t e g e n de l a n d h e r e n .
-na U i t 1971:
Vanaf de ontdekking tot onze t i j d toe i s a l l e s a l t i j d omgezet in Europees en l a t e r in Noordamerikaans kapi-taal en als zodanig i s het geaccumuleerd en accumu-l e e r t het nog steeds in de machtscentra ver weg. A accumu-l accumu-l e s : de grond, haar vruchten en haar ingewanden die r i j k z i j n aan d e l f s t o f f e n , de mensen en hun arbeids- en consumptiecapaciteit, de natuur 1 i j k e en de menselijke hulpbronnen. De produktiewi j ze en de klassenstructuur in elk land z i j n in de loop der t i j d e n van buitenaf bepaald ten gevolge van de i n l i j v i n g in het
universe-4
Ie raderwerk van het kapitalisme.
Men s p r e e k t v a n een p r o c e s v a n d o e l b e w u s t e o n d e r o n t w i k k e -l i n g v a n h e t p -l a t t e -l a n d en de e c o n o m i e . De b e d o e -l i n g was h e t m o e d e r l a n d en z i j n E u r o p e s e h a n d e l s p a r t n e r s t e v o o r z i e n v a n goedkope k o l o n i a l e p r o d u k t e n e n i n A m e r i k a r u i m t e t e creëren v o o r de a f z e t v a n E u r o p e s e n i j v e r h e i d s p r o d u k t e n . Onder de k o l o n i a l e p r o d u k t e n namen e d e l m e t a l e n , v o o r a l z i l v e r , de v o o r -naamste p l a a t s i n . Daarom o n t s t o n d e n e r r o n d de z i l v e r m i j n e n en l a t e r r o n d de p l a n t a g e s k e r n e n met t o e l e v e r i n g s b e d r i j v e n , d i e v o o r de v o e d s e l p r o d u k t i e en de v e e t e e l t d i e n d e n t e z o r g e n . Reeds vóór 1700 konden de l a t i f u n d i s t a s z i c h o n t w i k k e l e n a l s de b e v o o r r a d e r s van de e x p o r t i n d u s t r i e . D a t i s de c e n t r a l e i d e e van de a f h a n k e l i j k h e i d s t h e o r i e : de o n t w i k k e l i n g v a n h e t Noorden werd m o g e l i j k door s u r p l u s - o n t e i g e n i n g , o v e r d r a c h t v a n h u l p m i d d e l e n u i t h e t Z u i d e n ( L a t i j n s - A m e r i k a , A z i ë en A f r i k a ) . E r i s geen o n t w i k k e l i n g geweest z o n d e r o n d e r o n t w i k k e l i n g .
De o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i b a s e r e n z i c h op l i t e r a t u u r van vóór 1970. Het 'moderne' h i s t o r i s c h e o n d e r z o e k i s g r o t e n d e e l s van ná 19 70, hoewel a c h t e r a f g e z i e n h e t b e g i n p u n t v a n de moder-ne i n t e r p r e t a t i e i n de j a r e n 1963-1964 l i g t met de p u b l i k a t i e van C h a r l e s G i b s o n s The Aztecs under Spanish rule ( S t a n f o r d 1964) en van één d e r e e r s t e b o e k e n v a n S h e r b u r n e Cook en Wood-row B o r a h , The aboriginal population of Central Mexico on the
eve of the Spanish Conquest ( B e r k e l e y en L o s A n g e l e s 1963).
b e e l d C h e v a l i e r u i t 1952, d a t e r v o o r j o n g e h i s t o r i c i een u i t d a g i n g l a g i n h e t b e z o e k e n van de a r c h i e v e n . Z i j namen de u i t -d a g i n g op g r o t e s c h a a l aan. Het r e s u l t a a t i s een g r o e i e n -d e l i j s t van s t u d i e s o v e r de s o c i a a l e c o n o m i s c h e g e s c h i e d e n i s van L a t i j n s A m e r i k a . A l deze s t u d i e s s l u i t e n aan b i j de c o n c l u s i e s van G i b -s o n , Cook en B o r a h . Het i -s d u i d e l i j k geworden d a t h e t werk van C h e v a l i e r en de daarop g e b a s e e r d e werken van de S t e i n s , G a l e a -no en André Gunder F r a n k de a f s l u i t i n g vormen van een r e e k s d i e tezamen mag worden b e s t e m p e l d t o t de " t r a d i t i o n e l e i n t e r -p r e t a t i e " .
De v e r a n d e r i n g na 1970 i s i n d r u k w e k k e n d . I n h e t moderne on-d e r z o e k w o r on-d t aangetoonon-d on-d a t h e t g r o o t s t e on-d e e l van on-de b e v o l k i n g i n L a t i j n s - A m e r i k a n i e t deelnam aan de p r o d u k t i e van z i l v e r o f van p l a n t a g e p r o d u k t e n , noch werkzaam was i n de t o e l e v e r i n g s b e d r i j v e n v o o r de z i l v e r en p l a n t a g e c e n t r a . De p l a n t a g e s b e h o o r -den t o t de economie van de u i t e r s t d u n b e v o l k t e k u s t g e b i e d e n en de mijnbouw vond p l a a t s i n e n i g e g e ï s o l e e r d e e n c l a v e s i n h e t h o o g g e b e r g t e . Ook toonde men aan d a t de t r a n s a t l a n t i s c h e h a n d e l nimmer een imposante omvang had g e k r e g e n , o f z o a l s D a v i d B r a d i n g i n z i j n b i j d r a g e i n de CHLA s c h r e e f :
By 1789 the produce shipped from the French colony of Saint-Dominque carne close to equaling the value of the exports of the e n t i r e Spanish empire in the New World. Clearly, i f the export-earnings of the 14i m i l l i o n inhabitants of Spanish America barely exceeded the output value of a s i n g l e island in the Caribbean, i t «as because the bulk of i t s population found occupation and sustenance in the domestic economy.
Eén van de b e l a n g r i j k s t e kenmerken van de 'moderne' h i s t o r i o g r a -f i e van L a t i j n s - A m e r i k a i s h e t a c c e n t d a t w o r d t g e l e g d op h e t r e g i o n a l e o n d e r z o e k en de b i n n e n l a n d s e economie.
p a a r c o n c l u s i e s worden g e t r o k k e n . De t r a d i t i o n e l e o p v a t t i n g , d i e s t e l t d a t de I n d i a n e n van hun b e s t e gronden werden v e r d r e -ven, mag a l s w e e r l e g d worden beschouwd. Recente s t u d i e s t o n e n aan d a t de I n d i a a n s e gemeenschappen i n de o n d e r z o c h t e r e g i o ' s de v e r o v e r i n g hebben o v e r l e e f d . Ze waren i n s t a a t h e t g r o o t s t e d e e l van hun g r o n d b e z i t t e behouden en s l a a g d e n e r i n h e t Spaan-se b e l e i d -met name d a t van de h e r v e s t i g i n g s p r o g r a m m a ' s - aan te wenden om de omvang van hun g r o n d b e z i t w e t t e l i j k v a s t t e l a -t e n l e g g e n en de k w a l i -t e i -t e r v a n -t e v e r b e -t e r e n . Z i j waren ook i n s t a a t p r e - S p a a n s e c u l t u u r e l e m e n t e n t e a s s i m i l e r e n i n h e t door de o v e r h e i d o p g e d r o n g e n k a t h o l i e k e g e l o o f . Het s o c i a l e l e v e n i n de d o r p e n v e r s c h i l d e n i e t v e e l met d a t van v66r de v e r o v e r i n g . In h e t algemeen komt u i t h e t o n d e r z o e k een s t e r k e , z e l f b e w u s t e b o e r e n s t a n d n a a r v o r e n , d i e h e t nog o m v a n g r i j k e g r o n d b e z i t met b e h u l p van de m i d d e l e n d i e de o v e r h e i d bood met s u c c e s v e r d e d i g d e . In een o v e r z i c h t s a r t i k e l i n de Latín American
Perspectives van 1985 n o t e e r t S t e v e S t e r n e n i g s z i n s v e r b a a s d
d a t " l e g a l t a c t i c s mushroomed i n t o a major s t r a t e g y o f I n d i a n l i f e " . De l e d e n van de gemeenschappen waren geen w i l l o z e o n d e r g e s c h i k t e n van de'hacendados' en p l a n t a g e e i g e n a r e n ; ze l e v e r den j u i s t een b e l a n g r i j k e e i g e n b i j d r a g e aan de i n t e r n e , r e g i o -n a l e e c o -n o m i e ë -n va-n h e t c o -n t i -n e -n t .
was. A l s de d o r p e n konden a a n t o n e n d a t de bewuste g r o n d e n a b -s o l u u t o n o n t b e e r l i j k waren, k r e g e n ze van de r e c h t b a n k h e t ge-l i j k aan hun k a n t .
De h a c i e n d a s waren b o v e n d i e n w e i n i g s t a b i e l e b e d r i j v e n . Ze w i s s e l d e n e r g vaak van e i g e n a a r en kenden z e l d e n l a n g e e n z e l f -de omvang. Dat s n e l w i s s e l e n d e g r o n d b e z i t had e n i g e d u i d e l i j k a a n w i j s b a r e o o r z a k e n . I n de e e r s t e p l a a t s kon i n h e t Spaanse e r f r e c h t e l k e erfgenaam a a n s p r a a k maken op een g e l i j k e r f d e e l . A l s een g e z i n s h o o f d n i e t n e t z o v e e l h a c i e n d a s had a l s k i n d e r e n , l e i d d e d a t t o t o p s p l i t s i n g van de b e d r i j v e n . Het was w e l moge-l i j k d a t één der erfgenamen de a n d e r e n u i t k o c h t , maar daarmee b e l a s t t e h i j z i j n b e d r i j f m e e s t a l met een zware s c h u l d . I n de tweede p l a a t s waren de n o o d z a k e l i j k e i n v e s t e r i n g e n zo hoog en de g e m i d d e l d e o p b r e n g s t zo l a a g d a t de b e d r i j v e n a l l e r l e i l e n i n g e n moesten s l u i t e n , d i e de b a l a n s d r u k t e n . B i j e l k i n z a k ken van de c o n j u n c t u u r g i n g e n e r b e d r i j v e n b a n k r o e t . De g r e n -zen van h e t g r o n d b e z i t i n de k o l o n i a l e t i j d b l e v e n geen twee g e n e r a t i e s o n g e w i j z i g d , z e l f s n i e t i n de k l e i n s t e v a l l e i .
A l s goed ondernemer was de 'hacendado' op de h o o g t e van h e t commerciële p o t e n t i e e l van z i j n b e d r i j f . Dát p r o b e e r d e h i j z o v e e l m o g e l i j k t e b e n u t t e n , ook a l waren de commerciële v o o r u i t z i c h t e n d o o r h e t o n b e t r o u w b a r e k l i m a a t , t e k o r t aan f i n a n ciële m i d d e l e n , hoge t r a n s p o r t k o s t e n en s c h u l d e n z e k e r n i e t a l
-t i j d g u n s -t i g . Ondanks h e -t d u i d e l i j k c o m m e r c i ë l e k a r a k -t e r van de k o l o n i a l e h a c i e n d a vond de g r o t e e x p a n s i e van de h a c i ë n d a -economie i n de n e g e n t i e n d e eeuw p l a a t s . De o v e r h e e r s i n g van h e t g r o t e a g r a r i s c h e b e d r i j f wordt d o o r h e d e n d a a g s e a u t e u r s een t y p i s c h n e g e n t i e n d e eeuws fenomeen genoemd. Ook t o e n waren de r e -g i o n a l e v e r s c h i l l e n e c h t e r o v e r w e l d i -g e n d . I n P e r u s c h i j n t de h a c i e n d a i n h e t h o o g l a n d t u s s e n 1880 en 19 30 een minder
-p e s e commerciële landbouw i n L a t i j n s - A m e r i k a v o o r t t e z e t t e n . Het was d a a r v o o r n i e t n o d i g v o o r de e x p o r t t e p r o d u c e r e n , i n -t e g e n d e e l , de g r o o -t s -t e mark-t l a g i n de s n e l g r o e i e n d e s -t e d e n op h e t c o n t i n e n t z e l f .
De n e g e n t i e n d e eeuw i n M e x i c o w o r d t v o o r a l gekenmerkt door de opkomst van een r u r a l e m i d d e n k l a s s e , de ' r a n c h e r o s ' . Deze g r o e p d e e l d e de c u l t u r e l e en p o l i t i e k e waarden v a n de b o e r e n -gemeenschappen w a a r u i t ze a f k o m s t i g was, maar b l e e k de armoede o n t g r o e i d ; i n m e n i g o p z i c h t s t o n d e n de ' r a n c h e r o s ' t u s s e n de
'hacendados' en de k l e i n e b o e r e n i n . Een b i p o l a i r e s t r a t i f i c a -t i e van r i j k e l a n d h e r e n -t e g e n o v e r arme b o e r e n , z o a l s door au-t e u r s a l s De J a n v r y g e p r e s e n au-t e e r d , n e g e e r au-t de c o m p l e x i au-t e i au-t van de s o c i a a l - e c o n o m i s c h e o n t w i k k e l i n g van de v e r o v e r i n g t o t i n onze t i j d v o l l e d i g . Deze m i s k e n n i n g g e l d t met name de ' r a n c h e -r o s ' i n M e x i c o .
De b e i d e e e r s t e d e l e n van de CHLA g e v e n de k o l o n i a l e g e s c h i e -d e n i s weer, z o a l s -d i e u i t h e t mo-derne h i s t o r i s c h e o n -d e r z o e k naar v o r e n komt. Daarmee i s d u i d e l i j k gemaakt d a t de t h e o r i e -v o r m i n g i n de o n t w i k k e l i n g s w e t e n s c h a p b i j s t e l l i n g b e h o e f t . Het l a t i f u n d i u m / m i n i f u n d i u r a - m o d e l d i e n t v e r v a n g e n t e worden door i e t s nieuws en de CHLA kan de o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i d a a r b i j b i j z o n d e r van d i e n s t z i j n . We hadden v e r w a c h t , d a t h e t d e r d e d e e l , w a a r i n de p e r i o d e 18201870 w o r d t b e s p r o k e n , op de i n g e s l a g e n weg zou v o o r t g a a n . We hadden een k o r t o v e r z i c h t v e r wacht van de g e b e u r t e n i s s e n t i j d e n s de o n a f h a n k e l i j k h e i d s o o r l o g en van de r e g e r i n g s w i s s e l i n g e n , en een u i t g e b r e i d e s o c i a a l -economische a n a l y s e van h e t s o o r t d a t de v o o r g a a n d e d e l e n ken-me rk t e .
Deze v e r w a c h t i n g i s n i e t u i t g e k o m e n . A f g a a n d e op h e t d e r d e d e e l van de CHLA, l i j k t h e t o f de p e r i o d e 1820-1870 s l e c h t s een p o l i t i e k e o n t w i k k e l i n g kende. Ongeveer z e s h o n d e r d van de n e g e n h o n d e r d v i j f e n v e e r t i g p a g i n a ' s z i j n g e w i j d aan p o l i t i e k en e n i g e e c o n o m i s c h e a c h t e r g r o n d i n f o r m a t i e , o n g e v e e r v e e r t i g p a g i -na's aan h e t c u l t u r e l e l e v e n en zo'n v i j f t i g p a g i n a ' s aan de economie en de s a m e n l e v i n g van Spaans A m e r i k a s e d e r t de o n a f h a n k e l i j k h e i d een goed o v e r z i c h t s a r t i k e l van de A r g e n t i j n H a l -perïn D o n g h i . Het i s v e r b a z i n g w e k k e n d t e c o n s t a t e r e n , d a t z e l f s bekende s o c i a a l - e c o n o m i s c h e h i s t o r i c i hun v a k t e r r e i n v e r l a t e n v o o r een g e d e t a i l l e e r d r e l a a s o v e r e l k e p r e s i d e n t , v r i j w e l e l -ke g e n e r a a l , o f andere n a t i o n a l e h e l d e n van de v r o e g - n a t i o n a l e p e r i o d e en hun daden.
J a n B a z a n t b i j v o o r b e e l d , de a u t e u r van twee u i t s t e k e n d e boe-ken o v e r h e t s o c i a a l - e c o n o m i s c h l e v e n i n h e t 19de eeuwse M e x i c o -één o v e r de ' d e s a m o r t i z a c i ó n1 van h e t k e r k e l i j k b e z i t en één
d i e n s hegemonie met de woorden: "He was i n p a r t a c r e a t u r e o f c i r c u m s t a n c e s . " N a a s t h e t reeds genoemde o p s t e l v a n H a l p e r f n D o n g h i o n t s t i j g t a l l e e n de b i j d r a g e van M a l c o l m Deas o v e r Ven e z u e l a , C o l o m b i a eVen E c u a d o r h e t Ven i v e a u vaVen v e l d s l a g e Ven eVen r e -g e r i n -g s w i s s e l i n -g e n .
Het meest o p m e r k e l i j k i s w e l , d a t e r w e i n i g nieuws w o r d t v e r t e l d . We t r e f f e n ook n a u w e l i j k s de h e l d e r e s a m e n v a t t i n g e n aan, d i e de b e i d e e e r s t e d e l e n zo n u t t i g maken. De g e b e u r t e n i s -sen d i e i n d i t d e r d e d e e l zo u i t v o e r i g aan de o r d e komen, s t a a n v e e l o v e r z i c h t e l i j k e r b e s c h r e v e n i n h e t boek van B e n j a m i n Keen en Mark Wasserman, A short history of Latin America (2nd e d i -t i o n ; B o s -t o n 1984) . Da-t boek h e e f -t b o v e n d i e n h e -t v o o r d e e l , d a -t de a u t e u r s v e r b a n d e n l e g g e n t u s s e n de p o l i t i e k e g e b e u r t e n i s s e n en de e c o n o m i s c h e o n t w i k k e l i n g e n . De u i t g e v e r van de s e r i e h e e f t h e t n i e t a a n g e d u r f d ook v o o r de r e c e n t e r e g e s c h i e d s c h r i j -v i n g h e t meest moderne o n d e r z o e k t e g e b r u i k e n . J u i s t -vanwege h e t o n t w i k k e l i n g s a s p e c t van de L a t i j n s a m e r i k a a n s e g e s c h i e d e n i s , mag b o v e n d i e n een o v e r z i c h t s w e r k a l s de CHLA worden b e o o r d e e l d op p u n t e n d i e o n t w i k k e l i n g s t h e o r e t i c i z u l l e n a a n s p r e k e n . T r a -d i t i o n e l e g e s c h i e -d s c h r i j v i n g , o v e r g r o t e mannen en h e l -d e n , d r a a g t d a a r w e i n i g t o e b i j . I n d i t o p z i c h t s c h i e t h e t d e r d e d e e l van de CHLA t e k o r t , waar de b e i d e e e r s t e d e l e n j u i s t zo b i j z o n d e r v e r d i e n s t e l i j k z i j n .
Hoewel de o p s t e l l e n een e n c y c l o p e d i s c h o v e r z i c h t b e v a t t e n van de g e b e u r t e n i s s e n op h e t p o l i t i e k e v l a k t u s s e n 1820 en 1870, b i e d e n ze w e i n i g i n z i c h t i n de L a t i j n s a m e r i k a a n s e s a m e n l e v i n g van d i e t i j d . We mogen ons a f v r a g e n o f een zo k o r t e p e r i o d e wel de p u b l i k a t i e van een boek van r u i m negenhonderd p a g i n a ' s r e c h t -v a a r d i g t (de b e i d e k o l o n i a l e d e l e n t e l l e n samen -v e e r t i e n h o n d e r d b l a d z i j d e n ) . Het gebodene had samengevat kunnen worden i n ongev e e r één ongev i j f d e d e e l ongev a n de t e k s t . Daarmee zou r u i m t e z i j n o n t s t a a n v o o r een v e e l modernere b e n a d e r i n g . Het p r o b l e e m i s e c h -t e r d a -t v e e l van h e -t moderne onderzoek pas o n l a n g s i s v e r r i c h -t , of nog n i e t i s a f g e r o n d ( z i e h e t a r t i k e l v a n Van Young i n de
HAHR van 1985). De o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n s t e l l e n e c h t e r nu r e e d s
van h e t moderne o n d e r z o e k c o n c e n t r e e r t z i c h op p r e c i e s d e z e h o n d e r d j a a r . V a n u i t d i e o p t i e k komt de p u b l i k a t i e van de CHLA e i g e n l i j k t e v r o e g .
We mogen v a s t s t e l l e n d a t h e t s c h r i j v e n van een handboek o v e r de L a t i j n s a m e r i k a a n s e g e s c h i e d e n i s geen e e n v o u d i g e zaak i s . E l ke a u t e u r s t a a t v o o r de m o e i l i j k e t a a k h e t hedendaagse o n d e r -zoek n a a r de k o l o n i a l e t i j d - r e e d s u i t v o e r i g g e p u b l i c e e r d - t e v e r b i n d e n met h e t o n d e r z o e k n a a r de n e g e n t i e n d e eeuw d a t nog gaande i s . Tevens moeten de t u r b u l e n t e p o l i t i e k e g e b e u r t e n i s s e n o v e r z i c h t e l i j k worden samengevat. De "vormende" p e r i o d e van L a t i j n s A m e r i k a l a g t u s s e n 1600 en 1800. De kenmerken van de s a -m e n l e v i n g van d i e t i j d -moeten op hun -moderne u i t i n g s v o r -m e n wor-den b e s c h r e v e n . Het Spaanse k o l o n i a l i s m e was - i n de woorwor-den van A d r i a a n van Oss en D a v i d B r a d i n g - v o o r a l een katholiek
kolonia-lisme ( z i e Van Oss' Catholic colonialism: a parish history of Guatemala, 1524-1821 (Cambridge 1986) en B r a d i n g s " T r i d e n t i n e
C a t h o l i c i s m and e n l i g h t e n e d d e s p o t i s m i n B o u r b o n M e x i c o " , J o u r n a l of Latin American Studies 1 5 ( 1 9 8 3 ) 1 2 2 ) . D a n k z i j de b e k e -r i n g s t a a k van de s t a a t en de g -r o t e b e m o e i e n i s van de k e -r k met de s o c i a l e en p o l i t i e k e o r g a n i s a t i e van Spaans A m e r i k a k r e g e n de boerengemeenschappen hun b e s t a a n s r e c h t i n h e t Spaanse be-s t e l . Hoe i be-s d a t i n de n e g e n t i e n d e eeuw geweebe-st ? Op d e z e en a n d e r e v r a g e n d i e r i j z e n b i j h e t l e z e n van de e e r s t e twee del e n van de CHLA, g e e f t h e t d e r d e d e e del geen a n t w o o r d . De c o n t i nuïteit van de s e r i e i s daarmee v e r b r o k e n . De o p z e t d o e t v e r -moeden d a t de antwoorden ook i n de v o l g e n d e d e l e n n i e t z u l l e n worden g e g e v e n .
* V a n de Cambridge Latin American History z i j n i n h e t n a j a a r Van 1 9 8 6 de d e l e n I V e n V v e r s c h e n e n ; h i e r i n w o r d t de p e r i o d e
1 8 7 0 - 1 9 3 0 b e h a n d e l d .
NOTEN :
1 . James L o c k h a r t , L A R R ( 1 9 7 3 ) ; Magnus M ö r n e r ,'The S p a n i s h A m e r i c a n h a c i e n d a : a s u r v e y o f r e c e n t r e s e a r c h a n d d e b a t e '
HA HR 5 3 ( 1 9 7 3 ) 1 8 3 - 2 1 6 ; A r n o l d J . Bauer, ' R u r a l w o r k e r s i n S p a n i s h A m e r i c a : p r o b l e m s o f peonage a n d o p p r e s s i o n '
HAHR 5 9 ( 1 9 7 9 ) 3 4 - 6 3 ; J o s e p h T u l c h i n , 'Emerging p a t t e r n s o f r e s e a r c h i n t h e s t u d y o f L a t i n A m e r i c a ' , L A R R 1 8 ( 1 9 8 3 ) 8 5 - 9 4 ; E r i c V a n Young, 'Mexican R u r a l h i s t o r y s i n c e Cheva-l i e r : t h e h i s t o r Cheva-l o g r a p h y o f t h e c o Cheva-l o n i a Cheva-l h a c i ë n d a ' , LARR
1 8 ( 1 9 8 3 ) 5 - 6 1 ; Woodrow B o r a h , ' T r e n d s i n r e c e n t s t u d i e s Of c o l o n i a l L a t i n A m e r i c a n c i t i e s ' , HAHR 6 4 ( 1 9 8 5 ) 5 3 5 - 5 5 4 ;
Themanummer v a n de H i s p a n i c A m e r i c a n H i s t o r i c a l Review 6 5 ,
4 ( 1 9 8 5 ) .
2 . Van Young,' R e c e n t anglophone s c h o l a r s h i p on M e x i c o and C e n t r a l A m e r i c a i n t h e age o f R e v o l u t i o n ( 1 7 0 0 - 1 8 5 0 ) '
HA HR 6 5 ( 1 9 8 5 ) 7 2 9 .
3 . F r a n ç o i s C h e v a l i e r , Land and society in colonial Mexico:
the great hacienda ( B e r k e l e y and L o s A n g e l e s 1 9 6 6 ; v e r t ,
v a n h e t F r a n s e o r i g i n e e l u i t 1 9 5 2 ) ; R o n a l d Munck, Politics
and dependancy in the Third World (Londen 1 9 8 4 ) ; D.
Good-man en M. R e d c l i f t , From peasant to proletarian ( O x f o r d
1 9 8 4 ) ; E r i c W o l f , E u r o p e and the people without history ( B e r k e l e y 1 9 8 2 ) .
4 . V e r t a l i n g v a n de hand v a n de a u t e u r .
