BELEIDSPLAN
SCHULDHULPVERLENING
Tijdig, Treffend met Toewijding en Trots
Inhoudsopgave
Voorwoord ... 5
1 INLEIDING ... 9
1.1 Leeswijzer ... 9
2 WAT HEBBEN WE GEDAAN? ... 11
2.1 Preventie ... 11
2.2 Vroegsignalering ... 11
2.3 Schuldhulpverlening ... 12
2.4 Samenwerking ... 15
3 WAAR MOETEN WE REKENING MEE HOUDEN? ... 17
3.1 Wetswijziging Schuldhulpverlening ... 17
3.2 Wetswijziging Adviesrecht gemeenten bij schuldenbewind (Ags) ... 17
3.3 Wet vereenvoudiging beslag vrije voet (Wvbvv) ... 17
3.4 Nieuwe Wet Inburgering ... 18
3.5 Integraal beleid ... 18
3.5.1 Visie Sociaal Domein ... 18
3.5.2 Toegang Sociaal Domein ... 18
4 WAT KOMT ER OP ONS AF? ... 21
4.1 Omvang problematiek ... 21
4.1.1 Geregistreerde schulden ... 21
4.1.2 Onzichtbare schulden ... 22
4.1.3 Vroegsignalering betalingsachterstanden ... 22
4.2 Coronacrisis ... 22
4.2.1 Wijziging populatie als gevolg van Covid-19 ... 22
4.3 Impact... 23
4.4 Risicogroep ... 24
4.5 Armoede en schulden ... 24
5 WAT WE WILLEN BEREIKEN EN WAT WORDT DE STAD ER BETER VAN? ... 27
5.1 Visie ... 27
5.2 Missie ... 27
5.3 Ambitie voor de komende jaren ... 27
5.4 Doelen ... 29
6 WAT GAAN WE DOEN? ... 31
6.1 We informeren over het belang van het hebben en houden van een
gezonde financiële situatie. (preventie) ... 33
van nieuwe schulden (preventie) ... 34
6.4 We bereiken meer inwoners met beginnende betaalproblemen (vroegsignalering) ... 37
6.5 We bieden passende hulp en ondersteuning bij het beheersbaar maken en oplossen van schulden (curatieve schuldhulpverlening) ... 39
6.6 Beleidsregels Schuldhulpverlening ... 41
6.7 Verordening ... 41
6.8 Uitvoeringsplan ... 41
6.9 Monitoren & Meetbaar ... 43
6.10 Evaluatie en actualisatie ... 43
7 WAT MAG HET KOSTEN? ... 45
7.1 Beleidswijzigingen ... 45
7.1.1 Vroegsignalering ... 45
7.1.2 Aanbestedingen en inkooptrajecten ... 45
7.1.3 Onderzoek, kennisdeling en productontwikkeling ... 45
7.1.4 Stijging hulpvragen i.v.m. coronacriris... 45
7.1.5 Extra middelen coronacrisis ... 45
7.2 Prognose ... 45
7.2.1 Begroting 2021 ... 46
8 BRONNENLIJST ... 49
9 BIJLAGEN 37
Bijlage I Evaluatie beleidsplan 2017 ... 51
9.1 Inloopspreekuur Burgeradviseurs en Budgetcoaches ... 53
9.2 Inloopspreekuur Budget Advies Centrum (BAC)... 53
9.3 Online contact via www.schuldendebaas.nl ... 54
9.4 155 Help een bedrijf, hulploket voor zelfstandige ondernemers ... 54
9.5 Financiën ... 54
Bijlage II Taakomschrijving Vrij toegankelijke voorzieningen ... 55
Bijlage III Processchema Vroegsignalering ... 57
Bijlage IV Instrumenten en producten schuldhulpverlening ... 58
Bijlage V Processchema NVVK ... 62
Beleidsplan behorende bij raadsnota zaaknummer 267978 Sociaal Domein Beleid
Ontwerp: Studio TokTok
Kijk goed hoe lang je financiële polsstok is en hoe hoog je ermee kunt
springen.
Voorwoord
De meeste mensen hebben schulden. Als je een hypotheek hebt afgesloten of je hebt een auto of een wasmachine op krediet gekocht, dan heb je een schuld. De meeste mensen kunnen die kredieten gelukkig ook met rente terug betalen. Het probleem ontstaat als dat, om wat voor reden dan ook, niet meer lukt. Dan wordt die schuld problematisch.
Mensen met problematische schulden, praten daar liever niet over. Dat
is heel begrijpelijk. Niemand is er trots op dat de rekeningen zich opstapelen en dat je ze niet kunt betalen. Maar daar ligt ook meteen de valkuil. Als je er met niemand over praat, als je het probleem in je eentje probeert op te lossen, lukt dat niet altijd. Dan kan het probleem zo groot worden dat het onoplosbaar lijkt.
In Nederland heeft één op de vijf gezinnen te maken met een flinke schuld die voor problemen zorgt en er is geen reden om aan te nemen dat het in Oosterhout anders is. Het gemiddelde bedrag van die schuld ligt rond de veertigduizend euro. Je zult maar een gezin draaiende moeten houden met op de achtergrond een schuldenlast van tienduizenden euro’s.
De oorzaken waardoor schulden ontstaan zijn net zo divers als het leven zelf. Soms valt er ineens een deel van het inkomen weg. Mensen verliezen hun baan, zelfstandige ondernemers zitten ineens met minder opdrachten. Maar ook andere ‘live events’ zoals een echtscheiding of de geboorte van een kind kunnen een trigger zijn, die tot geldproblemen leidt. Door de coronacrisis wordt het er allemaal nog veel ingewikkelder op.
We hebben in Oosterhout een goed werkend systeem van schuldhulpverlening. Er zijn veel gedreven medewerkers van de gemeente en de maatschappelijke partners in touw om mensen met geldzorgen te ondersteunen. Ze doen meer dan de wet- en regelgeving van ze vraagt. Ze willen er zijn voor onze kwetsbare inwoners en ze leveren voor zover mogelijk maatwerk.
Maar het kan altijd beter. We kunnen nog sneller, in een nog vroeger stadium, het ontstaan van problematische schulden onderkennen. We hebben daar partijen als woningcorporaties en water- en energieleveranciers voor nodig, want daar ontstaan vaak de eerste betalingsachterstanden. Daar kunnen we problemen al vroeg signaleren.
Als wethouder vind ik het belangrijk dat we ons best doen om nog eerder klaar te staan. Het woordje
‘tijdig’ in de aanpak vind ik essentieel. Eigenlijk moeten we er met z’n allen voor zorgen dat schulden nooit problematisch kunnen worden. Daarom wordt in deze nieuwe nota Schuldhulpverlening veel nadruk gelegd op preventie. ‘Inwoners worden geadviseerd om het voor hen hoogst haalbare niveau van financiële redbaarheid te bereiken’, staat er mooi omschreven.
Ik zeg het graag in m’n eigen woorden. Ik geef aan iedere Oosterhouter het advies: kijk goed hoe lang je financiële polsstok is en hoe hoog je ermee kunt springen. En mocht je toch onverhoopt de lat raken, dan kan de gemeente zorgen voor een niet al te harde landing.
Marcel Willemsen Wethouder
n
5
Lijst met afkortingen
Ags Adviesrecht gemeenten bij beschermings- bewind problematische schulden
Awb Algemene wet bestuursrecht CAK Centraal Administratie Kantoor CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CPB Centraal Planbureau
CIA Corona Impact Analyse
CJIB Centraal Justitieel Incassobureau DUO Dienst Uitvoering Onderwijs
IMK Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf NVVK Branchevereniging voor schuldhulpverlening,
sociaal bankieren en bewindvoering
SZW Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Tozo Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers
UWV Uitvoeringsinstituut Werknemers- verzekeringen
VNG Vereniging Nederlandse Gemeenten Wgs Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening Wskd Wet Stroomlijning keten voor derdenbeslag Wsnp Wet schuldsanering natuurlijke personen Wvbvv Wet vereenvoudiging beslagvrije voet
Tijdig, treffend, met toewijding
en trots
n
1 Inleiding
Voor u ligt het beleidsplan Schuldhulpverlening 2021- 2024. Met dit beleidsplan willen we laten zien wat onze ambities zijn en vanuit welke waarden we deze willen realiseren. Dat doen we in een wereld die behoorlijk is veranderd en waarin de financiële mogelijkheden steeds minder lijken te worden. We vinden het belangrijk dat iedereen naar vermogen mee kan doen maar financiële stress verlamt mensen en is bepalend voor welzijn en welbevinden van onze inwoners. Daarom bieden we op een praktische manier passende hulp als er financiële problemen zijn.
In 2017 heeft de gemeenteraad het beleidsplan voor schuldhulpverlening “Samen verder” vastgesteld. Uit de verschillende gesprekken met onze maatschappelijke partners blijkt dat de kaders zoals genoemd in het beleidsplan 2017 een goede basis vormen.
We hebben afgelopen jaren geïnvesteerd in een drempelloze toegang en efficiënte samenwerking met onze maatschappelijke partners zodat onze inwoners snel de deskundige hulp krijgen die nodig is. Dit heeft geresulteerd in laagdrempelige en regelarme voorzieningen. Hierop blijven we de komende periode op inzetten.
Er zijn echter ook verbeterpunten en nieuwe
aandachtspunten. Komende beleidsperiode willen we een verdere kwaliteitsslag maken. We willen inwoners met financiële problemen eerder bereiken om hen te helpen zelf (weer) regie te voeren en we willen betekenisvolle hulpverlening bieden.
Daarnaast is nog onduidelijk welke negatieve gevolgen de huidige coronacrisis zal hebben voor de lokale economie en onze inwoners. We leven in een nieuwe werkelijkheid waarbij een aantal inwoners, al dan niet tijdelijk, een belangrijk deel van hun inkomen heeft verloren. We verwachten dan ook een toename aan hulpvragen op het gebied schuldhulpverlening.
De ondertitel van dit plan is “Tijdig, Treffend met
Toewijding en Trots.” Met tijdig bedoelen we dat we in een zo vroeg mogelijk stadium hulpverlening willen bieden en met treffend bedoelen we doeltreffend en doelmatig.
Uiteraard hebben wij als gemeente een wettelijke taak, maar onze drijfveer gaat verder dan het voldoen aan de wet- en regelgeving. Met gedreven en gemotiveerde collega’s en maatschappelijke partners zetten wij ons in voor de meest kwetsbare inwoners met geldzorgen. We bieden daar waar mogelijk maatwerk en ons handelen is erop gericht dat we er willen zijn voor onze kwetsbare inwoners.
Naast het herijken van onze eigen gemeentelijke visie en ambitie anticiperen we op vernieuwde wetgevingen. Het Beleidsplan Schuldhulpverlening 2021 is opgesteld met inbreng van onze lokale samenwerkingspartners op het gebied van schuldhulpverlening en volgt het Beleidsplan 2017-2020 “Samen verder” op.
1.1 Leeswijzer
In dit beleidsplan beschrijven we in hoofdstuk 2 de huidige situatie en lichten we kort toe wat er tot nu toe gedaan is. In hoofdstuk 3 beschrijven we de kaders van de wet en regelging. In hoofdstuk 4 is de omvang van de problematiek beschreven en in hoofdstuk 5 lichten we onze visie en missie toe, dit is de kern van ons beleid. In hoofdstuk 6 beschrijven we aan de hand van vijf doelen wat we gaan doen en wordt het perspectief voor de komende vier jaar geschetst. In hoofdstuk 7 worden de financiële cijfers toegelicht. Namen en beschrijvingen van de probleemsituaties die gebruikt zijn in de tekstblokken zijn fictief.
n
9
Het beleidsplan “Schuldhulpverlening 2017-2020 Samen verder..” stond in het teken van samenwerking en een brede laagdrempelige toegang tot schuldhulpverlening.
De gemeente is verantwoordelijk voor de schuldhulpver- lening aan de inwoners. De verplichting om inwoners met (problematische) schulden te helpen, is vastgelegd in de Wgs. Schuldhulpverlening bestaat uit diverse onderdelen, zoals preventie, vroegsignalering, curatieve schuldhulp- verlening 1 en nazorg.
In bijlage 1 vindt u een toelichting onderbouwd met cijfers.
2.1 Preventie
In het kader van “Jong geleerd…” heeft gemeente Ooster- hout scholen gestimuleerd om in het onderwijsprogramma ruimte te bieden voor financiële educatie. Jaarlijks wordt er op het Effent tijdens de projectweek Werk & Wonen aan de hand van een interactief toneelstuk een workshop gegeven. Het is niet bekend hoeveel leerlingen hieraan hebben deelgenomen. Voor kwetsbare jongeren zijn er praktijkgerichte individuele trainingen, hier heeft tot nu toe een tiental jongeren aan deelgenomen.
Aanbod cursussen en trainingen
Binnen Oosterhout konden inwoners deelnemen aan de cursus ‘Uitkomen met je inkomen’. Deze cursus is bedoeld voor inwoners die problemen ervaren met het regelen en ordenen van de eigen financiën en is gericht op het vergro- ten van de financiële zelfredzaamheid. Afhankelijk van de vraag zijn er jaarlijks 4 tot 6 cursussen gegeven. Gemid- deld hebben er 10 deelnemers per cursus deelgenomen.
De cursus werd zeer goed beoordeeld door de deelnemers (Surplus jaarverslag 2019, 2019).
Goed informeerde partners
Het Samenwerkingspact Oosterhout vormt een belangrijk netwerk voor het delen van informatie. Het Samenwer- kingspact Oosterhout bestaat uit organisaties, stichtingen
1 Van curatieve schuldhulpverlening is sprake als inwoners hulp vanuit een professionele organisatie ontvangen om hun schulden op te lossen. Mensen doen dan daadwerkelijk een beroep op de gemeentelijke schuldhulpverlening.
en particuliere initiatieven die te maken hebben met men- sen met financiële vraagstukken (schulden en/of armoe- de). Met een gezamenlijk doel: bestrijding van schulden en armoede.
In de afgelopen vier jaar is het pact zeven keer bijeen gekomen en is er aandacht besteed aan het belang van vroegtijdig signaleren van financiële problemen en het actief doorverwijzen. De discussies die binnen dit platform zijn gevoerd, zijn belangrijke input geweest in het ontwik- kelen van dit beleidsplan.
Wegnemen van barrières
Om inwoners in een vroeger stadium ertoe te bewegen hulp te zoeken, zijn zij regelmatig geïnformeerd via com- municatiecampagnes. Via huisbladen en digitale kanalen zijn inwoners gewezen op onze diensten van schuldhulp- verlening. Er is een beeldmerk ontwikkeld en er zijn flyers gemaakt die door onze maatschappelijke partners worden
uitgedeeld bij bijvoorbeeld huisbezoeken. De communica- tie heeft een positieve insteek waarmee we proberen het taboe van schaamte en ontkenning te doorbreken.
2.2 Vroegsignalering
Vroegsignalering van betalingsachterstanden en tijdi- ge verwijzing naar de hulpverlening is van belang. Door
“vroeg te signaleren’ kan er in de meeste gevallen laag- drempelige en lichtere ondersteuning door de budget- coaches van Surplus worden geboden. Hiermee wordt voorkomen dat inwoners een beroep moeten doen op
2
Wat hebben we gedaan?
Terugblik Beleidsplan 2017-2020
11
duurdere vormen van hulpverlening. Met Thuisvester heb- ben we afspraken gemaakt over het tijdig signaleren van schulden, zij benaderen actief huurders met beginnende betaalproblemen. Zij helpen hen in het treffen van een be- talingsregeling en waar nodig helpen zij hen om in contact te komen met de vrijwillige budgetcoaches van Surplus of medewerkers van de Kredietbank Nederland. Maan- delijks vindt er afstemming plaats met Surplus, Thuis- vester, Kredietbank Nederland en de gemeente, tijdens dit overleg staat het thema vroegsignalering centraal.
Daarnaast ontvangen wij regelmatig van Brabant Water en energieleveranciers lijstwerk van inwoners die vanwege wanbetaling mogelijk worden afgesloten van hun nuts- voorzieningen. Wij informeren deze inwoners over onze hulpverlening. Vorig jaar zijn 35 “wanbetalers” uitgenodigd voor een persoonlijk gesprek met een medewerker van het Budget Advies Centrum.
Pilot Van beschermingsbewind naar financieel redzaamheid
Plinkr is een sociale organisatie en zet zich in voor financiële hulpverleners. Plinkr heeft in 2020 een app ontwikkeld met als doel mensen uit beschermingsbewind te laten uitstromen. Om te testen of deze app effectief ingezet kan worden zijn zij gestart met een pilot. Wij zijn samen met Tilburg, Nuenen, Son en Breugel één van de gemeente die deelneemt aan deze pilot. Binnen de pilot worden inwoners die onder bewind staan met behulp van een app (Plinkr Hub) voorbereid om weer op eigen benen te staan. In een periode van zes maanden werken deel- nemers aan de competenties van financiële redzaamheid van het Nibud, onder begeleiding van een financiële coach.
Met behulp van speciale screeningsinstrumenten wordt de voortgang van het traject gemeten en kan na de zes maanden op goed onderbouwde wijze worden vastgesteld of het bewind kan worden beëindigd. Binnen Oosterhout zijn tot nu toe twee deelnemers hiervoor aangemeld. De pilot wordt in 2021 geëvalueerd.
Collectief schuldregelen
“Collectief schuldregelen” is onder andere een initiatief van Kredietbank Nederland. Bij het collectief regelen van schulden hebben de aangesloten partijen (schuldeisers) afgesproken dat ze een voorstel tot het afbetalen van de schuld ongezien accepteren. Zo hoeft niet elke schuldeiser zich apart te bemoeien met het dossier van een schulde- naar.
Door deze manier van werken kunnen mensen sneller hun schuld afbetalen en kunnen gemeenten meer mensen
2 Vanaf 2020 hanteren we de term Vrij toegankelijke voorziening.
helpen. Omdat wij gebruik maken van de diensten van Kredietbank Nederland zijn wij één van de 70 gemeenten die via hen mee doen aan dit collectief.
2.3 Schuldhulpverlening
Wanneer de preventieve activiteiten niet voldoende hebben bijgedragen aan het voorkomen van schulden moet er een schuldhulpverleningstraject worden ingezet. Binnen het brede pakket van schuldhulpverlening hebben wij onderscheid gemaakt tussen de algemene voorzieningen2 schuldhulpverlening en de specialistische instrumenten en producten schuldhulpverlening (specialistische schuld- hulpverlening).
Aan de hand van de ernst van de schuld kan hulp geboden worden via de algemene voorzieningen of via specialisti- sche schuldverlening of een combinatie van beide.
Meneer Klaasen viel met een zucht neer op de stoel in de spreekkamer. “Ik ben blij met uw uitnodiging, ik wist echt niet wat ik moest doen.” Meneer Klaasen had al geruime tijd moeite om de rekenin- gen van de nutsbedrijven te betalen. Van Brabant Water hadden wij een signaal ontvangen dat meneer Klaasen een be- talingsachterstand had. Naar aanleiding van dit signaal hebben wij de heer Klaasen uitgenodigd voor het spreekuur van het Budget Advies Centrum. Tijdens dit ge- sprek gaf meneer Klaasen aan dat hij heel bezorgd was over zijn situatie. Meneer Klaasen heeft samen met een medewerker van het Budget Advies Centrum geke- ken wat speelt er en hoe het kon worden opgelost.
In het gesprek bleek dat meneer Klaasen onverwacht voor uitgaven stond die hij niet had verwacht. Samen de medewerker van het Budget Advies Centrum zijn er inmiddels betalingsregelingen getroffen, over een maand of 6 zijn alle betalings-
achterstanden afgelost.
n
12
Algemene voorzieningen/Vrij toegankelijke voorzieningen
De vrij toegankelijke voorzieningen schuldhulpverlening zijn die voorzieningen waarvan elke inwoner in de stad ge- bruik kan maken. Hiervoor gelden geen beperkende voor- waarden. De dienstverlening binnen de inloopspreekuren van de burgeradviseurs, het Budget Advies Centrum en de digitale inloop via www.schuldendebaas.nl en www.155.
nl 3 zijn vormen van algemene voorzieningen schuldhulp- verlening. De budgetteringscursussen ‘Uitkomen met je inkomen’ en ‘Grip op je knip’ en de persoonlijke coaching trajecten van de vrijwillige budgetcoaches van Surplus vormen nog enkele vormen van algemene voorzieningen.
3 Voorheen www.155helpeenbedrijf.nl
Specialistische Schuldhulpverlening
Afgelopen jaren heeft Oosterhout de specialistische beroepsmatige inzet schuldhulpverlening uitbesteed aan Kredietbank Nederland. Het contract met Kredietbank Nederland eindigt op 30 juni 2021. Kredietbank Nederland verzorgt onder andere de dienstverlening binnen het Bud- get Advies Centrum, voert de intakegesprekken en treedt als bemiddelaar op tussen schuldenaar en schuldeisers in minnelijke regelingen.
13
EEN INWONER VOLGT ONDERSTAAND SCHEMA:
Figuur 1 Schema schuldhulpverlenging Bron: (Gemeente Oosterhout, 2017)
14
2.4 Samenwerking
De specialistische schuldhulpverlening is uitbesteed aan Kredietbank Nederland, maar wij werken bij de bestrijding van schulden ook samen met maatschappelijke partners en particuliere initiatieven. Het gaat hierbij om stichtingen en fondsen zonder winstoogmerk, met een belangrijke rol voor vrijwilligers. Met sommige partners hebben we een subsidierelatie, andere partijen dekken de kosten uit eigen middelen. De partners richten zich op het vergroten van maatschappelijke participatie of het oplossen van acute noden of schulden. Ze vormen de oren en ogen van de stad
en weten wat er speelt in wijken en achter de voordeuren.
De organisaties brengen de gemeentelijke regelingen onder de aandacht van hun doelgroep en dragen zo bij aan een vergroting van het bereik ervan. Oosterhout kent een rijk verenigingsleven en grote betrokkenheid van inwoners, onderstaande lijst is dan ook niet uitputtend.
MAATSCHAPPELIJKE PARTNER AANBOD
Aimée (Administratie en Advies) Praktijkgerichte individuele training voor kwetsbare jongeren.
Samenwerkingspact Armoede &
Schulden
Kennisdeling, informatieoverdracht en inzicht in dienstverlening.
Het biedt een platform om gezamenlijk acties op te zetten.
Stichting Leergeld West-Brabant Oost Biedt kansen aan kinderen in de leeftijd van 4 tot 18 jaar om te kunnen deelnemen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten.
Stichting Goederenbank de Baronie Ondersteuning van inwoners door ze tijdelijk te voorzien van voedselpakketten.
Surplus Bieden van laagdrempelige hulp en ondersteuning.
Theek 5 Bieden van hulp en ondersteuning bij lees-, reken- en digitale vaardigheden.
Thuisvester Thuisvester is een woningcorporatie en draagt bij aan een leef- bare omgeving zodat bewoners actief kunnen deelnemen aan de samenleving.
Stichting Help ons Helpen Kringloopwinkel speciaal voor mensen met een zeer laag inko- men.
Oecumenische Werkgroep Armoede Oosterhout
Mensen die in armoede verkeren met raad en daad helpen en werken aan de bewustwording over wat armoede is door het geven van informatie en voorlichting.
15
Gemeenten moeten voorzien
in een aanbod van schuldhulp-
verlening.
3
Waar moeten we rekening mee houden?
Kaders en ontwikkelingen
Veel Nederlanders hebben problematische schulden en al jaren proberen regering, gemeenten en andere betrokken partijen de knelpunten in de schuldhulpverlening aan te pakken. De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) schrijft voor dat gemeenten moeten voorzien in een aanbod van schuldhulpverlening. De Wgs is een kaderwet.
Gemeenten zijn vrij om te bepalen hoe ze de schuldhulp- verlening organiseren. Wel schrijft de wet voor dat er sprake moet zijn van integrale schuldhulpverlening. Sinds de invoering van de wet in 2012 duurt het nog altijd jaren voordat mensen met schulden de stap naar hulpverlening durven te zetten. Daarom is de wens ontstaan om een aantal wetswijzigingen door te voeren zodat inwoners sneller geholpen worden.
In 2018 heeft de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) het Actieplan Brede schulden- aanpak gepresenteerd. In het Actieplan Brede Schulden- aanpak staan maatregelen die het kabinet neemt om het aantal mensen met problematische schulden terug te dringen en mensen met schulden beter te helpen en wie daarbij betrokken zijn.
Het actieplan Brede schuldenaanpak (Brief Brede schul- denaanpak, 2020) vermeldt drie uitgangspunten:
• Problematische schulden voorkomen: preventie en vroegsignalering.
• Ontzorgen en ondersteunen.
• Zorgvuldige en maatschappelijke verantwoorde incasso
De meeste wetswijzigingen en maatregelen in dit hoofd- stuk zijn een uitvloeisel van het actieplan.
3.1 Wetswijziging Schuldhulpverlening
Op 1 januari 2021 is de wijziging Wgs in werking getreden.
Deze wetswijziging geeft de grondslag om vroegsignale- ring op te pakken en signalen uit te wisselen met woning-
corporaties, zorgverzekeraars en water- en energieleve- ranciers. In hoofdstuk 6.6 staat beschreven op welke wijze vroegsignalering wordt vormgegeven. Ook geeft deze wet richtlijnen voor doorlooptijden en beschikkingen. In para- graaf 6.7.6 staat beschreven welke doorlooptijden worden gehanteerd. Dit is tevens vastgelegd in de verordening.
3.2 Wetswijziging Adviesrecht gemeen- ten bij schuldenbewind (Ags)
Het wetsvoorstel Adviesrecht voor gemeenten bij schul- denbewind regelt dat gemeenten drie maanden nadat schuldenbewind is ingesteld de rechter mogen advise- ren of een inwoner het beste kan worden geholpen door voortzetting van het bewind, of door een lichtere vorm van gemeentelijke ondersteuning. Verder regelt het wets- voorstel dat schuldenbewind niet meer voor onbepaalde tijd mag worden ingesteld. Wij hebben schriftelijk aan de rechtbank kenbaar gemaakt dat wij gebruik willen maken van de mogelijkheid advies uit te brengen wanneer een inwoner bewindvoering op grond van problematische schulden aanvraagt.
3.3 Wet vereenvoudiging beslag vrije voet (Wvbvv)
De beslagvrije voet is het deel van de inkomsten waarop de schuldeiser in feite geen beslag kan leggen. Dit is zo geregeld in de wet, omdat iedereen recht heeft op een bepaald minimuminkomen. Van deze beslagvrije voet moet iemand zijn vaste lasten betalen en voorzien in zijn levensonderhoud. De berekening wordt nu eenvoudiger en ook hoeven schuldenaren niet zelf meer inzage te geven in onder andere huur- en zorgkosten. Bij het vaststellen van de beslagvrije voet moeten gemeenten als beslagleggende partij gebruik maken van een landelijke rekentool zodat de berekening eenduidig wordt uitgevoerd. Wij maken gebruik van deze rekentool. Binnen de gemeente Oosterhout werd al gehoor gegeven aan het verzoek van de staatssecretaris om bij de verrekening van schulden met de bijstandsnorm
17
Bij deze visie horen de volgende uitgangspunten:
• Eigen kracht, maar met oog voor cognitieve vaardigheden en mentale belasting
• Hulp uit eigen netwerk en directe omge- ving maar met aandacht voor de collectieve opdracht voor het versterken van de sociale basis
• Betekenisvol meedoen in de samenleving en de toegevoegde waarde van de te zetten stap- pen op de participatieladder verkennen
• Proactief, waarbij we erop af gaan als we zien of signalen ontvangen dat er onder de opper- vlak meer aan de hand is.
• Vroegtijdig en preventief, om te voorkomen dat problemen ontstaan, groter worden of escaleren.
• Integraal, waarbij we in de samenwerking effectief te werk gaan om de inwoner snel de beste combinatie van ondersteuning en hulp te bieden.
al vooruit te lopen op de wet door uit te gaan van een be- slagvrije voet van minimaal 95% van de bijstandsnorm.
3.4 Nieuwe Wet Inburgering
Met de komst van de Nieuwe Wet Inburgering krijgen gemeenten op basis van de Participatiewet de taak om alle (bijstandsgerechtigde) asielstatushouders verplicht gedurende een periode van zes maanden te ontzorgen.
In het nog nieuw op te nemen artikel 56a Participatiewet worden inburgeringsplichtigen met recht op bijstand die een verblijfsvergunning asiel voor bepaalde tijd hebben, verplicht ‘ontzorgd’. De invoering van de wet is uitgesteld tot tenminste januari 2022. In samenwerking met de Don- gemond gemeenten zijn we gestart met de pilot Ontzorgen en vooruitlopend op deze wetswijziging starten we op een gefaseerde wijze met ontzorgen van asielzoekers. In para- graaf 6.2 leest u hier meer over.
3.5 Integraal beleid
Een belangrijk uitgangspunt van de Wgs is dat de hulp- verlening een integraal karakter heeft. Dit betekent dat er niet alleen aandacht is voor het oplossen van de financiële problemen, maar ook voor psychosociale problemen of problemen rond de woonsituatie, gezondheid, verslaving of de gezinssituatie. Actieve deelname van onze inwoners aan de samenleving is een breed gedragen ambitie, wij willen dat onze inwoners kunnen meedoen in de samenle- ving. Schuldenproblematiek is één van de belemmeringen die onze inwoners ervaren bij het meedoen. Integrale schuldhulpverlening richt zich op het wegnemen van deze belemmering. Daarvoor is het nodig om naast de schul- den zelf ook de oorzaken van schulden aan te pakken.
Deze oorzaken kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met werkloosheid, psychische problemen of verslaving. Juist die complexiteit van oorzaak en gevolg, en de toenemende omvang van het probleem vereisen een aanpak op meer- dere terreinen, waarbij samenwerking tussen verschil- lende instellingen met gebruik making van verschillende instrumenten in diverse wetten (Jeugdwet, Wmo, Partici- patiewet). Een integrale aanpak dus, waarbij partijen uit verschillende disciplines met elkaar samenwerken. Door het integrale karakter heeft het beleid schuldhulpverle- ning veel raakvlakken met andere beleidsterreinen zoals minima, participatie, re-integratie, welzijn, gezondheid en wijkgericht werken.
3.5.1 Visie Sociaal Domein
De Visie Sociaal Domein (in ontwikkeling) dient als kapstok voor de diverse beleids- en uitvoeringsnota’s rond het soci- aal domein, dit geldt ook voor deze beleidsnota. Binnen de Visie Sociaal Domein (Gemeente Oosterhout, 2020) staan verbondenheid en samenredzaamheid centraal, omdat wij het belangrijk vinden dat inwoners
• zich fysiek, mentaal en emotioneel gezond voelen (posi- tieve gezondheid)
• met het heft in eigen handen vorm kunnen geven aan hun leven (eigen regie)
• sociaal en betrokken zijn en een bijdrage willen leveren in de gemeenschap
18
3.5.2 Toegang Sociaal Domein
Onderdeel van de Visie Sociaal Domein is de Toegang So- ciaal Domein. Hierin wordt beschreven hoe inwoners hun weg vinden naar een passende vorm van ondersteuning:
• De vrij toegankelijke voorzieningen voor een (lichte) vorm van ondersteuning, belegd bij meerdere samen- werkingspartners;
• De gemeentelijke toegang, waar de inwoner bij één integraal punt op alle leefdomeinen een vraag kan stellen, welke na triage over gaat naar informatiever- strekking, advies, en/of verwijzing naar een (niet) vrij toegankelijke voorziening.
Naast de uitgangspunten van de Brede aanpak en Visie Sociaal Domein worden ook deze uitgangspunten gehand- haafd binnen het beleid.
foto G.Lanting
Nederland bevindt zich in een uitzonderlijke situatie door de uitbraak van het coronavirus. Die raakt niet alleen onze gezondheid, ook de economische gevolgen zijn groot. Mensen kunnen door de crisis acuut in financiële problemen raken. Ook op de langere termijn kunnen de economische effecten merkbaar zijn en invloed hebben op de schuldenproblematiek. Veel mensen zijn ondanks de overheidsmaatregelen economisch hard geraakt door de coronacrisis. De NVVK verwacht dat meer ondernemers en werknemers die te maken hebben met een plotselin- ge daling van het (gezins)inkomen en in de problemen komen zich gaan melden met een hulpvraag. Het gaat dan vooral om jongeren, zelfstandigen en flexwerkers.
Daarmee is de verwachting dat het aantal hulpvragen zal stijgen.
Uit cijfers blijkt dat bijna 1 op de 5 Nederlanders risico- volle schulden of problematische schulden heeft. Dit zijn 1,4 miljoen huishoudens, waarvan er zo’n 1,2 miljoen niet in beeld zijn bij de gemeente (Divosa, 2020). Risicovolle schulden komen voor wanneer een inwoner een of meer- dere rekeningen niet op tijd betaalt, rood staat of een cre- ditcard schuld heeft. Problematische schulden komen voor wanneer een inwoner schulden heeft aan een bedrijf of de overheid en deze niet meer betaald kunnen worden en niet op eigen kracht binnen 36 maanden afgelost worden.
In het laatste geval, kunnen inwoners een beroep doen op gemeentelijke specialistische schuldhulpverlening.
4.1 Omvang problematiek
In totaal heeft bijna één op de vijf Nederlandse huishou- dens een risico op problematische schulden, problema- tische schulden of zit in een schuldhulpverleningstra- ject (Westhof, Ruig, & Kerckhaert, 2015). De schuld van mensen in de schuldhulpverlening is gemiddeld ongeveer 40.000 euro (CBS, 2018).
4.1.1 Geregistreerde schulden
In 2018 had 8,3% van de Nederlandse huishoudens te maken met geregistreerde schulden (CBS, 2018). In Oos- terhout lag dat percentage iets lager, namelijk 8% (1960 inwoners). Het aantal aanmeldingen voor specialistische schuldhulpverlening in Oosterhout laat ten opzichte van 2016 een daling zien.
4
Wat komt er op ons af?
Ontwikkelingen en situatieschets
Figuur 2
Aandeel particuliere huishoudens met geregistreerde proble- matische schulden 2018 overgenomen van (CBS, 2018)
21
De belastingdienst is één van de meest voorkomende schuldeisers in Nederland. De cijfers van de belasting- dienst geven daarom ook een indicatie van de schulden- problematiek in Oosterhout. Deze cijfers (CBS dashbord Belastingschuld, 2020) laten zien dat er in 2018 12,5%
(5570) van de inwoners in Oosterhout een schuld hebben bij de Belastingdienst.
4.1.2 Onzichtbare schulden
1,2 miljoen huishoudens behoren tot de onzichtbare schul- denaren (CBS, 2018). Onzichtbare schulden zijn schulden waarvan omvang en aard voor de buitenwereld (nog) niet herkenbaar of zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld omdat de kre- dietregistratie geen goed beeld heeft van de totale schuld bij verschillende schuldeisers of omdat de schuldenaar nog niet bekend is bij de schuldhulpverlening. Sinds 2009 blijkt dat er meer huishoudens zijn met problematische schulden die geen gebruik maken van formele schuld- hulpverlening.
Omdat er sprake is van niet geregistreerde schulden en onzichtbare schulden weten we niet precies hoeveel inwoners van Oosterhout risicovolle of problematische schulden hebben. Als we de landelijke cijfers van 1 op 5 door vertalen naar Oosterhout komt dat neer op 4000 tot 5000 huishoudens.
4.1.3 Vroegsignalering betalingsachterstanden Vanaf 1 januari 2021 geven leveranciers zorgelijke be- talingsachterstanden op vaste lasten als huur, energie,
water en de zorgverzekering door aan de gemeenten. Voor Oosterhout is er een prognose gemaakt van het aantal te verwachten meldingen per maand (Inforing vroegsig- nalering, 2020). In het gunstigste scenario zijn dat 352 meldingen per maand en in het ongunstigste scenario zijn dat er gemiddeld 611 (zie figuur 3). De verwachting is dat meerdere huishoudens betalingsachterstanden bij verschillende leveranciers hebben daarom zal het aantal huishoudens met betalingsachterstanden lager zijn.
4.2 Coronacrisis
Landelijk (Divosa, 2020) zien we dat er – net als in Ooster- hout - sinds de start van de coronacrisis minder aanmel- dingen zijn voor schuldhulpverlening. Volgens deskundi- gen is dit de stilte voor de storm. Mensen krijgen nu vaak nog uitstel van betaling, maken gebruik van de tijdelijke maatregelen of teren in op reserves. Veel mensen zijn hun baan kwijtgeraakt of hebben te maken met teruglo- pende inkomsten. Onderzoekers (Deloitte en Schuldenlab NL, 2020) verwachten in het ongunstigste scenario een verdubbeling van het aantal huishoudens met (problemati- sche) schulden en in het gunstigste geval een stijging van 10%-20%.
4.2.1 Wijziging populatie als gevolg van Covid-19 Onderzoekers (Deloitte en Schuldenlab NL, 2020) ver- wachten dat als gevolg van de coronamaatregelen de populatie huishoudens met schulden gedeeltelijk zal veranderen. Afbeelding 2 geeft weer welke verschuiving men verwacht.
Figuur 3 Prognose aantal signalen betalingsachterstanden per maand. (Bron: Inforing vroegsignalering, 2020)
Groep Minimaal Gemiddeld Maximaal
Zorgverzekeraars 116 160 199
Waterbedrijven 25 57 143
Woningcorporaties 33 84 133
Energieleveranciers 9 15 37
Totaal 182 315 511
Totaal (tijdens corona) 352 481 611
Prognose aantal signalen betalingsachterstand per maand in Oosterhout
DEELTAXI
Huurwoningen
8039
Huishoudens
24.584
Inwoners
55.147 1
2
3
4
5
22
4.3 Impact
De impact van het hebben van problematische schulden is groot. Schulden vormen niet alleen een probleem voor de schuldenaar, maar ook voor zijn omgeving, de schuldeiser en de maatschappij (Deloitte en Schuldenlab NL, 2020).
Het hebben van (problematische) schulden is van invloed op het gedrag en gezondheid van de schuldenaar. Als gevolg van stress die schulden met zich meebrengt kan het zijn dat men (tijdelijk) niet goed functioneert met als gevolg dat men daardoor ondoordacht handelt (Jungmann
& Madern, 2017). De stress en het persoonlijke leed neemt naar mate de problemen verergeren toe (afbeelding 3, Deloitte en Schuldenlab NL, 2020).
Als schuldeiser krijg je maar een deel van de kosten ver- goed of soms helemaal niet. In veel gevallen moeten er ex- tra kosten gemaakt worden om het geld voor de geleverde diensten alsnog te krijgen.
Uit de peiling onder werkgevers van het Nibud (Schonewil- le & Schors, 2017) blijkt dat dat 57% van de onderzochte werkgevers personeel met schulden als een groot risico zien voor de organisatie (afbeelding 4). De kosten zitten vooral in het verwerken van het loonbeslag, (ziekte)ver- zuim en productiviteitsverlies. Daarnaast kan het bedrijf meer risico lopen vanwege diefstal, fraude en het feit dat personeel met geldproblemen vatbaarder is voor omko- ping en chantage.
Afbeelding 2 Wijziging samenstelling populatie huishoudens met schulden als gevolg van Covid-19. (Overgenomen van Deloitte en Schuldenlab NL, 2020)
Afbeelding 3 Afbeelding Gradaties in schuldenproblematiek overgenomen van (Deloitte en Schuldenlab NL, 2020)
* Ook tijdens de vorige crisis tussen 2009 en 2013 veranderde de samenstelling van huishoudens met risico op problematische schuld, namelijk: hoger inkomen, meer huiseigenaren en meer jongeren. Bronnen: Ministerie van Sociale Zaken;CBS; Gemeente Amsterdam; NVVK; Deloitte analyse
Huidige schuldhulpaanvragers NL
65% heeft een minumumloon of lager, en 52% is afhankelijk van een uitkering
71% is alleenstaand 89% heeft geen eigen huis
64% valt onder een ‘bijzondere doelgroep’ zoals licht verstande- lijke beperking, laaggeletterd, of GGZ-problematiek
Impact Covid-19
• Al bekende kwetsbare groepen zullen extra worden geraakt en verder in financiële problemen raken
• Relatief gezien veel ZZP’ers zullen worden geraakt; een gemengde groep met lager en hoger opgeleiden
• Relatief gezien veel flexwerkers, 35-minners en schoolverlaters zullen worden geraakt; en deze groep kan in mindere mate terugvallen op WW-rechten
• Een groep 55-plussers zal erbij komen die na ontslag moeite heeft om opnieuw aan een baan te komen
• Tot slot bestaat er een risico dat relatief zelfredzame mensen bij langdurige schuldproblematiek meer kenmerken van de huidige populatie gaan vertonen
m
^ W
A
23
4.4 Risicogroep
Uit onderzoek (Madern, 2015) blijkt dat sommige doel- groepen een grotere kans hebben op een ernstige schuld- situatie. Het profiel van de gemiddelde schuldenaar komt grotendeels overeen met het gros van de ‘klanten’ van de gemeentelijke schuldhulpverlening. Dat zijn alleenstaande mannen tussen de 26 en 45 jaar, vaak zonder werk, lager opgeleid en laaggeletterd (afbeelding 5, NVVK, 2018).
4.5 Armoede en schulden
Schulden en armoede zijn vaak aan elkaar gerelateerd maar inwoners met een laag inkomen hoeven niet per se schulden te hebben. Deze groep wordt veelal aangeduid als de groep inwoners met een kans op schulden. Het is bekend dat armoede vaak niet alleen een financieel pro- bleem is, maar een complex geheel aan problemen vormt.
Het heeft invloed op gezondheid, maar ook op werken, wonen, sociale vaardigheden en meer. Deze problemen kunnen elkaar versterken en zorgen voor een kloof met de rest van de samenleving. Ons minimabeleid (Gemeente Oosterhout, 2016) is erop gericht de spiraal van armoede te voorkomen of te doorbreken en hiermee de financiële zelfredzaamheid te versterken.
Afbeelding 4 Gevolgen werkgever (overgeno- men van Nibud, 2017)
Afbeelding 5 Profiel van de schuldenaar (overgenomen van NVVK, 2018)
X
Eén werknemer met financiële problemen kost een werkgever
€ 13.000 per jaar
Kosten zijn opgebouwd uit:
20%
Productiviteitsafname
7 dagen
extra ziekteverzuim
3 uur
verwerken loonbeslag
i s
[
TUSSEN 26 - 45 JAAR
ZONDER WERK
LAAG OPGELEID GGZ
PROBLEMATIEK VERSTANDELIJKE
BEPERKING
LAAG- GELETTERD
19% 18%
27%
24
5
Wat we willen bereiken en wat wordt de stad er beter van?
Visie, missie, ambities en doelen
We vinden het belangrijk dat inwoners volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Om volwaardig te kun- nen deelnemen, is het cruciaal dat de basisvoorzieningen op orde zijn. Er moet rust en zekerheid zijn op het gebied van wonen, de toelevering van energie en de toegang tot zorg via passende zorgverzekering.
Primair zijn inwoners zelf verantwoordelijk voor een gezonde financiële huishouding en het zeker stellen van de basisvoorzieningen. Hij of zij doet dit waar mogelijk op eigen kracht of met behulp van het eigen netwerk. Met activiteiten in de preventieve sfeer creëren we bewustwor- ding voor het belang van gezond financieel gedrag. In het geval dat een inwoner toch de controle over zijn of haar financiën verliest of dreigt te verliezen, dan is er onder- steuning mogelijk vanuit de schuldhulpverlening zoals omschreven in dit plan.
5.1 Visie
Schuldhulpverlening is beschikbaar en toegankelijk voor alle inwoners van Oosterhout en zoveel mogelijk gericht op preventie en het ervaren van financiële rust zodat de participatie aan de samenleving bevorderd wordt. Hiermee bedoelen we onder andere het hebben en behouden van een baan, deelnemen aan activiteiten gericht op persoon- lijke ontwikkeling en het participeren in sociale activiteiten bijvoorbeeld in familiekring, met vrienden en kennissen.
Schuldhulpverlening is meer dan het ondersteunen bij het oplossen van (problematische) schulden met als doel een financiële stabiele situatie te creëren. Schuldhulpverlening houdt ook in dat inwoners worden geadviseerd of worden (bij)geschoold om het voor hen hoogst haalbare niveau van financiële zelfredzaamheid te bereiken. Schuldhulpverle- ning richt zich daarom ook op het voorkomen van schul- den, door bijvoorbeeld voorlichting. Het tijdig signaleren van (problematische) schulden is van essentieel belang want hierdoor kunnen de negatieve gevolgen die inwoners
ervaren worden voorkomen of beperkt.
5.2 Missie
Inwoners die problemen ervaren in het gezond houden van de persoonlijke financiële situatie krijgen ondersteuning zodat zij op het hoogst haalbare niveau van (financiële) zelfredzaamheid volwaardig kunnen (blijven) deelnemen aan de samenleving.
We bieden ondersteuning op het financiële vlak aan die- genen die zonder ondersteuning in de schulden dreigen te geraken, hun schuldensituatie niet kunnen oplossen of waarbij de kans groot is dat zonder ondersteuning de schuldensituatie zal verslechteren.
De aanpak schuldhulpverlening kent een integraal ka- rakter. Dit betekent dat er niet alleen aandacht is voor de financiële problemen, maar ook voor psychosociale problemen.
5.3 Ambitie voor de komende jaren Tijdig
Door schulden vroegtijdig aan te pakken, proberen we te voorkomen dat schulden problematisch worden en indirect willen we hiermee het aantal aanmeldingen voor speci- alistische schuldhulpverlening laten dalen. Onder vroeg- tijdig verstaan wij het in een zo vroeg mogelijk stadium in beeld brengen van mensen met beginnende betalingspro- blemen.
Voordat mensen met schulden hulp vragen is de gemid- delde schuld opgelopen tot meer dan € 39.000 en zijn er gemiddeld 13 schuldeisers (NVVK, 2019). Zo’n schuld is dus gedurende een langere periode opgebouwd. Wanneer vroegtijdig gesignaleerd kan worden dat iemand een beta- lingsachterstand oploopt zijn er meer mogelijkheden om hulp te bieden.
27
Treffend
Treffend staat voor passend en doeltreffend. Met passend bedoelen we dat de hulpverlener steeds met de hulpvra- ger kijkt naar de individuele omstandigheden en zij samen zoeken naar een passende vorm van ondersteuning.
We bieden daar waar mogelijk maatwerk en ons handelen is erop gericht dat we er willen zijn voor onze kwetsbare inwoners. Een goede samenwerking tussen gemeente en de maatschappelijke partners is van belang bij het sneller signaleren van (problematische) schulden. Met een goede samenwerking wordt ook bedoeld dat de maatschappelijke hulpverleners eenvoudig en snel kunnen doorverwijzen en dat zij goed op de hoogte zijn van de dienstverlening. Daar- naast is het van belang zichtbaar te zijn voor de inwoners, dit kan bijvoorbeeld door meer proactieve hulpverlening en zichtbaar te zijn in de wijken.
Ook beschikt niet iedereen over dezelfde vaardigheden en daarom is het van belang dat er duidelijke, eenvoudige en begrijpbare informatie wordt verstrekt. Regels versim- pelen en één vind- en verwijsplek kunnen daarbij helpen.
Naast taalvaardigheden, is ook educatie met betrekking tot het beheren van financiën van belang.
Het bieden van de juiste dienstverlening zorgt er nog niet voor dat schuldenaren ook de weg weten te vinden en gebruik maken van deze dienstverlening. Een belangrij- ke verklaring hiervoor is het improductieve gedrag van mensen met schulden. Ze komen in een dynamiek terecht van bij de dag leven, die hen gijzelt (Jungmann & Madern, 2017). We kunnen niet van alle mensen met financiële problemen verwachten dat ze zich actief melden, zij heb- ben een duwtje in de rug, of tijdelijke ondersteuning nodig waarbij ze even ontzorgd worden.
Met doeltreffend doelen we op de effecten van ons beleid, we willen weten of we het goed doen en/of we het juiste doen. We sturen meer op resultaten, daarom zijn er doel-
stellingen met bijbehorende resultaten benoemd waardoor we beter kunnen monitoren of ons beleid bijdraagt aan het terugdringen van de schulden.
Toewijding & Trots
Uiteraard hebben wij als gemeente een wettelijke taak, maar onze drijfveer gaat verder dan het voldoen aan de wet- en regelgeving. Met gedreven en gemotiveerde col- lega’s en maatschappelijke partners zetten wij ons in voor de meest kwetsbare inwoners met geldzorgen.
Mensen in armoede of met schulden schakelen vaak pas laat hulpverlening in, zij durven vaak niet om hulp te vra- gen. Er hangt een negatief imago rondom schulden. Het taboe van het hebben van schulden moet worden doorbro- ken. Beeldvorming dat het iedereen kan overkomen en dat je niet alleen staat kunnen daarbij helpen. De rol van de hulpverlener is daarbij ook erg belangrijk, een positieve gelijkwaardige benadering helpt het taboe te doorbre- ken. Samen de uitdaging aangaan om de problemen op te lossen, luisteren, acteren zonder een oordeel en per individu bepalen wat wél haalbaar is helpen het taboe te doorbreken.
‘Zelfstandig waar het kan en
ondersteunen waar het moet.’
28
5.4 Doelen
Aan de hand van 5 doelen beschrijven we hoe we de ko- mende jaren onze ambitie met betrekking tot schuldhulp- verlening willen gaan realiseren.
Inwoners zijn geïnformeerd over het belang van een gezonde financiële situatie. (preventie)
Preventie en vroegsignalering dragen bij aan het voorkomen van grotere of nieuwe schulden en daarmee samenhangende maatschappelijke problemen. (preventie en vroegsignalering)
Met voorlichting en educatie dragen wij bij aan het vergroten van financiële zelfredzaamheid. (preventie)
We proberen vroegtijdig in contact komen met inwoners met beginnende betaalproblemen hiermee voorkomen we dat er
(problematische) schulden ontstaan of dat de problemen verergeren.
(vroegsignalering)
Door de inzet van (curatieve) schuldhulpverlening zijn schulden beheersbaar of opgelost. (curatieve schuldhulpverlening)
1 2 3 4
5
Onze doelen zijn:
29
6
Wat gaan we doen?
Voorgenomen acties
In het vorig hoofdstuk zijn onze ambities en doelen beschreven. En in dit hoofdstuk is op hoofdlijnen beschre- ven met welke activiteiten wij de komende jaren deze ambities en doelen willen gaan realiseren. De activiteiten worden in een uitvoeringsplan nader uitgewerkt in tijd en proces.
We informeren over het belang van het hebben en houden van een gezonde financiële situatie. (preventie)
We helpen bij het voorkomen van (het verergeren van de) schulden of het voorkomen van het maken van nieuwe schulden. (preventie)
We dragen bij aan het vergroten van financiële zelfredzaamheid. (preventie)
We bereiken meer inwoners met beginnende betaalproblemen.
(vroegsignalering)
We bieden hulp en ondersteuning bij het beheersbaar maken en oplossen van schulden. (curatieve schuldhulpverlening)
We informeren over het belang van het hebben en houden van een gezonde financiële situatie. (preventie)
Wat gaan we doen?
31
De activiteiten zijn ingedeeld onder Preventie, Vroegsignalering en Curatieve schuldhulpverlening . Hiermee maken we globaal inzichtelijk binnen welk proces en bereik van doelgroep de activiteiten effect hebben. Preventie is gericht op een bredere doelgroep en curatieve schuldhulpverlening betreft een individueel traject.
Figuur 4 Positionering preventie, vroegsignalering en curatieve schuldhulpverlening. Bron: (Vroegsignalering, 2020)
CURATIE
Groep die zelf aan- klopt bij de gemeente
VROEGSIGNALERING
Groep die zelf nog niet bedacht heeft dat ze naar de gemeente kan voor hulp.
PREVENTIE DOOR VOORLICHTING
Groep die een verhoogd risico loopt, met name bij life events zoals kinderen krijgen, werkloosheid, scheiden etc.
PREVENTIE
Preventie maakt deel uit van de integrale aanpak bij schulden. In eerste instantie proberen we te voorkomen dat er problematische schulden ontstaan. Hierbij gaat het zowel om het voorkomen van financiële problemen alsook het voorkomen van de escalatie van problemen.
“Schuldpreventie is een pakket van maatregelen, activiteiten en voorzieningen die er op gericht zijn dat mensen financieel vaardig worden en zich zo gedragen dat zij hun financiën op orde houden.”
VROEGSIGNALERING
Met vroegsignalering willen we meer inwoners met beginnende betaalproblemen benaderen en hulp bieden. Er hoeft niet altijd iets aan de hand te zijn, maar we bekijken samen met de inwoner hoe we het beste kunnen onder- steunen, als dat nodig is. Juist om te voorkomen dat schulden toenemen en een groter probleem vormen.
CURATIEVE SCHULD- HULPVERLENING
Als er ondanks de inzet van vroeg- signalering en preventieactivitei- ten toch problematische schulden ontstaan dan gaan we voor inte- graal sluitende schuldhulpverle- ning. Wij investeren in en integrale aanpak waarbij wordt gewerkt het duurzaam oplossen van financiële problemen met als resultaat een schuldenvrije toekomst voor onze inwoners bewerkstelligen en de kans op recidive verkleinen.
32
6.1 We informeren over het belang van het hebben en houden van een gezonde financiële situatie. (preventie)
Bij life events informeren wij onze inwoners proactief.
Diverse life events, zoals scheiden of baanverlies, hebben grote impact op de financiële situatie van een inwoner.
➔
We informeren inwoners over de mogelijke financiële gevolgen van deze life events. Met onze hulpverleners en maatschappelijke partners maken we afspraken hoe we inwoners in een vroeg stadium wijzen op de gevolgen van deze life events.Hulpverleners hebben ook oog voor de financiële situatie.
Maatschappelijke partners zijn van groot belang in het kader van het signaleren van financiële problemen en het doorverwijzen van inwoners naar schuldhulpverlening. Om doorverwijzing door maatschappelijke partners mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat zij goed op de hoogte zijn van de dienstverlening die in Oosterhout geboden wordt op dit gebied.
➔
We informeren daarom regelmatig de betrokken maat- schappelijke partners en hulpverleners en faciliteren daar waar nodig trainingen voor professionals.We communiceren met een positieve insteek.
Uit het onderzoek van Keizer, 2016 blijkt dat mensen met financiële problemen in actie komen als ze een dringende noodzaak ervaren of als ze door iemand in de omgeving worden aangemoedigd om toch echt hulp te zoeken. In de communicatiecampagne willen we hier op inspelen alsook op de mechanismen van schaamte en ontkenning.
➔
De communicatiecampagne wordt zo breed mogelijk opgezet, waarbij we gebruik maken van online en offline communicatiemiddelen (Weekblad, Facebookberichten, flyers, abri’s / straatreclame, et cetera). De boodschap heeft een positieve insteek.RESULTAAT
Meer inwoners zijn bewust van de risico’s van een ongezonde financiële situatie. Inwoners zijn beter voorbereid op mogelijke financiële tegenslagen. Ze weten wat ze kunnen doen als er geldzorgen zijn en weten wanneer ze aan de bel moeten trekken voor hulp en ze zijn op de hoogte waar ze terecht kunnen
met vragen. Meer maatschappelijke partners verwij- zen naar passende (schuld)hulpverlening.
• Inwoners zijn 12x per jaar geïnformeerd via media- kanalen.
• 80% van de inwoners die een beroep doet op de Participatiewet is geïnformeerd over de gevolgen van een inkomensdaling.
• Er is minimaal jaarlijks een bijeenkomst met het thema schuldhulpverlening voor hulpverleners georganiseerd.
• Het aantal doorverwijzingen via maatschappelijke partners neemt toe.
6.2 We dragen bij aan het vergroten van financiële zelfredzaamheid (preventie)
We geven voorlichting aan jongeren en financiële educatie op middelbare scholen.
Het is belangrijk voor kinderen en jongeren om te leren omgaan met geld. De jongeren staan aan de vooravond van volwassenheid en kijken hier vaak reikhalzend naar uit, zonder daarbij volledig stil te staan bij de (financiële) verantwoordelijkheden die daarbij komen kijken. Financi- ele educatie heeft vaak al een plek binnen het onderwijs, bijvoorbeeld door deelname aan ‘De week van het geld’.
➔
Waar nodig sluiten we hier op aan en waar aandacht voor financiële educatie nog ontbreekt, zorgen we voor ver- binding met de bestaande initiatieven. Daarnaast onder- zoeken we in overleg met onze maatschappelijke partners, collega’s of we financiële educatie een structurele duurza- me plek binnen het onderwijsprogramma kunnen geven.We bieden budgetteringscursussen aan gericht op finan- ciële zelfredzaamheid.
De budgetteringscursussen zijn een waardevolle laag- drempelige voorziening van waaruit een belangrijke pre- ventieve werking gaat. Met de handvatten uit de cursus (en het eraan gekoppelde traject met een budgetcoach) kun- nen inwoners aan de slag om het ontstaan van schulden te voorkomen, te voorkomen dat schulden groter worden en te werken aan het oplossen van schulden.
➔
Jaarlijks bieden wij budgetteringscursussen aan. Het streven is te komen tot een aanbod van cursussen dat voldoet aan de behoefte (zowel in frequentie, inhoud als doelgroep) en we richten ons daarbij op beproefde cursus- sen en trainingen met een grote opkomst en meerwaarde.33
Met ingang van de nieuwe Wet Inburgering worden nieuwkomers de eerste 6 maanden financieel ontzorgd (wettelijke taak).
Om er voor te zorgen dat inburgeraars snel en volwaardig mee kunnen doen worden zij na aankomst in de gemeente de eerste 6 maanden financieel ontzorgd. Dit is een van de nieuwe wettelijke taken van het nieuwe inburgeringsstel- sel. De verplichting bestaat uit het betalen van de huur, de rekeningen voor gas, water en stroom en de verplichte zorgverzekering. Daarnaast is het van belang dat de inbur- geraar in deze periode (financieel) zelfredzaam wordt.
➔
Het werken aan financiële zelfredzaamheid is onder- deel van het proces van financieel ontzorgen. Met onze maatschappelijke partners maken we afspraken hoe we dit gaan doen.We willen meer grip krijgen op de in- en uitstroom van het aantal inwoners dat onder schuldenbewind staat.
De kosten voor beschermingsbewind worden voor inwo- ners met een laag inkomen vergoed via de Bijzondere Bijstand. Mocht een inwoner problematische schulden hebben, dan ontvangt de bewindvoerder een verhoogd tarief. In lijn van de landelijke trend, zijn ook in Ooster- hout de kosten voor beschermingsbewind de afgelopen jaar gestegen. We weten dat beschermingsbewind soms noodzakelijk is. Inwoners zijn dan vanwege hun lichamelij- ke of geestelijke toestand niet in staat om zelf de financiën te beheren.
➔
Om meer grip te krijgen op de in en uitstroom van schuldenbewind, gaan we in gesprek met bewindvoerders.Met hen bespreken we hoe we digitale middelen (zoals Mesis 4 of de Hub 5) ingezet kunnen worden bij het bevor- deren van de uitstroom.
De onderzoeksresultaten van de pilot “Van bescher- mingsbewind naar financieel redzaamheid” worden hierin meegenomen.
Daarnaast maken we gebruik van het adviesrecht.
4 Mesis is een screeningsinstrument in de vorm van een vragenlijst en is wetenschappelijk onderbouwd en gevalideerd en biedt inzicht in:
gedrag, motivatie, vaardigheden en leerbaarheid.
5 De Hub is ontwikkeld voor mensen die onder beschermingsbewind staan, maar klaar zijn om uit te stromen. Met de Hub leren ze in een traject van zes maanden om financieel weer op eigen benen te staan.
RESULTAAT
Meer inwoners zijn financieel redzaam. Meer inwo- ners hebben een gezonde financiële situatie. Hier- mee dragen we bij aan het voorkomen van grotere of nieuwe schulden en daarmee samenhangende maatschappelijke problemen. Meer inwoners die mee kunnen doen met de maatschappij en sociale activitei- ten. Het aantal activiteiten en bereik van de doelgroep zijn gebaseerd op ervaringscijfers van voorgaande jaren.
• Alle volwassen statushouders zijn met invoering van de nieuwe Wet Inburgering de eerste 6 maanden na registratie in de gemeente financieel ontzorgd.
• Gedurende het eerste jaar zijn alle volwassen sta- tushouders financieel zelfredzaam.
• Jaarlijks zijn minimaal 100 jongeren bereikt met diverse activiteiten.
• Jaarlijks zijn minimaal 40 volwassenen bereikt met budgetteringscursussen.
• Met 60% van bewindvoerders waarvan de kosten beschermingsbewind voor inwoners met een laag inkomen worden vergoed via de Bijzondere Bijstand zijn gesprekken gevoerd.
• Er is onderzocht welke mogelijkheden er zijn om beter op de toe- en uitstroom van bewindvoering te sturen.
• De onderzoeksresultaten van de pilots “Ontzorgen”
en “ Van beschermingsbewind..” zijn beschikbaar.
6.3 We helpen bij het voorkomen van (het verergeren van de) schulden of het maken van nieuwe schulden (preventie)
Via vrij toegankelijke voorzieningen bieden we ondersteu- ning.
Inwoners met geldzorgen kunnen gebruik maken van laagdrempelige vrij toegankelijke voorzieningen/hulp en ondersteuning van de dienstverlening binnen de inloop- spreekuren van de burgeradviseurs, het Budget Advies Centrum en de digitale inloop via www.schuldendebaas.nl en www.155.nl. De vrij toegankelijke voorzieningen schuld- hulpverlening zijn die voorzieningen waarvan elke inwo- ner in de stad gebruik kan maken. Hiervoor gelden geen
n
34
Meneer en Mevrouw Martens hebben bij de zorg- verzekeraar een betalingsachterstand van €330.
Ook is de afrekening van €240 van de energieleve- rancier blijven liggen. Bij het waterbedrijf staat van een eerdere periode ook nog een bedrag open van
€212. De heer Martens is voor zijn werk afhan- kelijk van zijn auto. De auto moest vorige maand bij een Apk controle gerepareerd worden en de rekening liep behoorlijk in de papieren. Omdat de familie Martens de rekening van de autoreparatie heeft betaald zijn andere rekeningen blijven liggen.
Als een inwoner van Oosterhout bij een vaste lasten partner een betalingsachterstand heeft dan ont- vangen wij een signaal. De vaste lasten partners hebben dan eerst zelf een incassotraject doorlopen, als er geen betaalafspraak is gemaakt voor deze achterstand wordt er een bericht doorgestuurd naar de gemeente.
In dit voorbeeld ontvangen wij een bericht van de zorgverzekeraar, de energieleverancier en het wa- terbedrijf. De familie Martens heeft dus in totaal een achterstand van €782 bij drie verschillende signaalpartners. Dit noemen we een meervoudig signaal
1.
De medewerker Sociaal Domein Uitvoering beoor- deelt de melding. Aan de hand van de hoogte van het bedrag en het aantal signaalpartners bepaalt hij op welke wijze de melding opgevolgd wordt. De medewerker maakt een keuze uit:
Huisbezoek Telefoon Email Sms Brief
In dit voorbeeld ontvangt de familie Martens een brief met het bericht dat een hulpverlener binnen een week op huisbezoek komt. De hulpverlener gaat op huisbezoek en biedt hulp aan. Accepteert de familie Martens hulp, dan wordt er samen een plan gemaakt.
n
U
I r
m
ZORG ENERGIE WATER WONEN
VASTE LASTENPARTNERS
beperkende voorwaarden. Een inwoner met geldzorgen kiest zelf de voorziening die het beste past en het meest veilig voelt. Deze ondersteuning is vraag- en doelgericht.
In bijlage 2 is de taakomschrijving van de vrij toegankelijke voorzieningen per organisatie beschreven.
➔
De online dienstverlening zien we als aanvulling op de bestaande face-to-face dienstverlening en zal niet dienen ter vervanging hiervan. Bovendien kan in de praktijk, afhankelijk van de behoefte en omstandigheden, gekozen worden voor gemengde dienstverlening, dat wil zeggen face-to-face contacten in combinatie met online dienst- verlening en contacten. Voor elke hulpvrager zal worden gekeken wat de optimale combinatie is.Inwoners worden ondersteund door een vrijwilliger of pro- fessional, zodat zwaardere problemen voorkomen kunnen worden.
De vrijwilliger/professional en de inwoner hebben samen een resultaat voor ogen wat binnen een vooraf vastgestel- de (realistische) periode bereikt beoogd te worden.
We zijn zichtbaar, benaderbaar en herkenbaar in de (kwetsbare) wijken.
Wijkgericht werken heeft als doel om de dienstverlening lokaal en in samenhang te organiseren. Een stevige socia- le basis in combinatie met voorzieningen en ondersteuning die hierop aansluiten, moet resulteren in veerkrachtige inwoners die zo veel mogelijk met het heft in eigen handen om kunnen gaan met de uitdagingen en tegenslagen die horen bij het leven. Inwoners vinden makkelijker in hun eigen buurt of wijk oplossingen voor behoeften, problemen of beperkingen die zij in het dagelijks leven ervaren (Visie Wijkgericht werken, 2020).
➔
Met de maatschappelijke partners onderzoeken we in welke wijken en op welke wijze we schuldpreventie effec- tief en efficiënt in kunnen zetten.We gebruiken in onze informatievoorziening met betrek- king tot schuldhulpverlening begrijpelijke taal.
Het is van belang dat inwoners goed geïnformeerd worden over de mogelijkheden van schuldhulpverlening. In een situatie waarin de hulpvrager problemen heeft met lezen en rekenen, zijn de uitdagingen voor het voeren van een gezonde financiële huishouding vele malen groter dan voor mensen die wel over deze vaardigheden beschikken. Het is daarom belangrijk dat er duidelijke, eenvoudige en be- grijpelijke informatie wordt verstrekt. Regels versimpelen
6 “Huishoudboekje” is de naam van een app die ontwikkeld is voor mensen die moeite hebben met financieel rondkomen of schuldrisico lopen. De gemeente ontvangt het inkomen en betaalt de vaste lasten. Deelnemers kunnen dat inzien en krijgen leefgeld.
en één vind- en verwijsplek kunnen daarbij helpen. Ook de hulp en ondersteuning van een budgetcoach van Surplus is voor deze hulpvragers vaak van groot belang.
➔
Onze informatievoorziening over schuldhulpverlening wordt waar nodig aangepast in begrijpelijke taal.Daarnaast brengen wij regelmatig bij onze partners het belang van het gebruik van begrijpelijke taal voor onze inwoners onder de aandacht.
Om de zelfredzaamheid van deze groep te vergroten, zoeken we de samenwerking met de bestaande initiatieven van bijvoorbeeld het Taalhuis van Theek 5.
Budgetcoaches helpen hulpvragers rekeningen en brieven van schuldeisers beter te begrijpen, inkomensvoorzienin- gen aan te vragen en de financiële administratie op orde te brengen.
We onderzoeken de mogelijkheden voor het preventief financieel ontzorgen van de kwetsbare doelgroep.
Samen met onze collega’s en maatschappelijke partners onderzoeken we hoe onze dienstverlening nog beter kan bijdragen aan het financieel ontzorgen. Hierbij richten wij ons ook specifiek op de dienstverlening voor zelfstandig ondernemers.
➔
We onderzoeken of de inzet van alternatieve hulp- middelen of instrumenten daar aan kunnen bijdragen. We gaan bijvoorbeeld onderzoeken of het “Huishoudboekje6” kan bijdragen aan het preventief ontzorgen van de kwets- bare doelgroep.RESULTAAT
Er zijn meer inwoners die, eventueel met tijdelijke hulp, zelfstandig een gezonde financiële huishouding kunnen voeren.
• De toegang en regelingen zijn laagdrempelig, uitno- digend en vindbaar.
• De schaamte en het taboe rondom schulden zijn verkleind.
• De inwoners zijn ondersteund.
• Er is onderzocht welke mogelijke instrumenten wij effectief kunnen inzetten voor de kwetsbare doelgroep.
