INLEIDING
Een laser is een apparaat dat een smalle evenwijdige en coherente bundel (elektromagnetische) straling uitzendt van een specifieke golflengte. Door deze
eigenschappen kan op grote afstand van de laser de stralingsintensiteit in de bundel nog hoog zijn. Wanneer levend weefsel gedurende te lange tijd hieraan blootgesteld wordt, dan kan door de warmteontwikkeling bij absorptie van de straling beschadiging van het weefsel optreden. Bij te hoge stralingsintensiteit van het oog kan schade worden toegebracht aan hoornvlies, ooglens of iris. De maximaal toelaatbare stralingsintensiteit voor de huid is enige orden groter dan die voor het oog. De te nemen veiligheidsmaatregelen richten zich wat betreft het stralingsrisico dan ook vooral op de gevaren voor het oog.
Indien een medewerker werkzaam is of medewerkers werkzaam zijn met lasers dan moeten de richtlijnen beschreven in het document Werken met lasers, gevolgd worden. De checklist is een handige tool om e.e.a. te controleren.
De laser van klasse 3B of 4 dient geregistreerd te worden middels het laser registratie formulier.
Wanneer er met laserklasse 3 of 4 lasers gewerkt wordt, dient men de E-learning working with lasers te volgen en met een positief resultaat te hebben afgerond.
WETGEVING
Lasers die een schadelijke straling kunnen uitzenden, moeten gebouwd zijn van een deugdelijk materiaal, goed geconstrueerd zijn en in een goede staat verkeren. Afhankelijk van het gevaar van het arbeidsmiddel moeten deze zodanig in een ruimte zijn opgesteld en/of zodanig zijn ingericht, opgesteld of afgeschermd, dat bij het in werking zijn geen gevaarlijke straling kan vrijkomen.
Indien het vrijkomen van schadelijke straling niet kan worden voorkomen moeten zodanige organisatorische maatregelen genomen worden dat de schadelijke effecten zoveel mogelijk worden ingeperkt. Indien ook dit niet voldoende is moeten adequate persoonlijke
beschermingsmiddelen beschikbaar worden gesteld.
RISICO-INVENTARISATIE EN -EVALUATIE
De risico's van het werken met lasers dienen vooraf via een nader onderzoek geïnventariseerd en geëvalueerd worden.
IMPLEMENTATIE OP DE UT
UITVOEREN RI&E
Voordat met de werkzaamheden, waarbij lasers worden gebruikt, wordt begonnen moet de RI&E van die werkzaamheden zijn uitgevoerd. De inventarisatie moet gericht zijn op risico's van de laserstraling (o.a. ogen, huid, het mogelijk vrijkomen van ozon, brand, röntgen e.d.).
Hierbij moeten de volgende aspecten aan bod komen.
I Gegevens over het lasersysteem:
• Risicoklasse van de laser:
Lasers worden op grond van energie en duur van de puls (pulslasers) of vermogen van de bundel (continue laser) ingedeeld in vier klassen. Lasers van klasse 1 worden als
ongevaarlijk beschouwd en lasers van klasse 4 als het gevaarlijkst. De indeling van de laserklassen is te vinden in bijlage 1. Van elke laser vanaf klasse 1M en hoger dient te worden vastgesteld in welke risicoklasse de laser of het lasersysteem thuishoort. Bij twijfel raadpleeg de laserdeskundige. De laserdeskundige houdt een register (zie bijlage 2 voor format) bij waarin de laserapparatuur (vanaf klasse 1M) is opgenomen inclusief alle relevante technische gegevens.
• Gegevens over werkzaamheden
Bij welke werkzaamheden wordt gebruik gemaakt van lasers (continue, periodiek).
• Gegevens over risico's die kunnen optreden
De mogelijke schadelijke effecten die kunnen optreden door contact met de laserbundel (risico's voor huid en oog).
Andere mogelijke gevaren bij het gebruik van lasers zijn:
o ongelukken ten gevolge van hoge elektrische spanningen in de voedings apparatuur;
o het eventuele ontstaan van dampen, aërosolen en ozon;
o lawaai bij gepulste hoge energie lasers;
o explosies en implosies van de gebruikte glazen buizen van gaslasers;
o hoge intensiteit zichtbaar licht afkomstig van de bewerking tijdens laserlassen;
o brandgevaar
o verbranding van huid / kleding door (onzichtbare) lasers;
o ophoping van statische elektriciteit.
• Overige informatie
Type laser (excimer, argon, YAG etc.).
II TYPERING WERKZAAMHEDEN
• Waarvoor wordt de laser gebruikt?
• Op welke manier kunnen medewerkers in (oog)contact komen met de laserbundel?
III BLOOTGESTELDE GROEP MEDEWERKERS
• Welke medewerkers kunnen in aanraking komen met de laserbundel? Denk hierbij ook aan medewerkers die indirect in aanraking zouden kunnen komen (studenten, technici). Hoe zijn deze medewerkers geschoold?
IV PLAN VAN AANPAK
• Geef aan welke maatregelen genomen worden ter voorkoming van contact met de laserbundel. Aandacht moet gegeven worden aan de volgende zaken:
o Het toepassen van een methode met een zo laag mogelijke stroomsterkte/lichtintensiteit.
Het is verplicht een andere methode toe te passen, indien mogelijk, waarbij minder (UV)straling vrijkomt. Bij toename van de stroomsterkte neemt de (UV)straling toe. Het toepassen van een methode waar een zo laag mogelijke stroomsterkte/lichtintensiteit gebruikt wordt, is verplicht.
o Het zoveel mogelijk afschermen van de laserbundel.
De laserbundel dient zoveel mogelijk afgeschermd te zijn. Daarnaast kan door bijvoorbeeld een bundelvanger aan het einde van de laser, het niet aanbrengen van spiegelende oppervlakken in de baan en door het aanbrengen van beveiligingen op de afscherming van de laserbundel, de mogelijke blootstelling worden gereduceerd.
o Het werken in speciaal gemarkeerde ruimten.
De speciaal daarvoor bestemde ruimte mag alleen toegankelijk zijn voor bevoegd en geïnstrueerd personeel. Deze dienen in het bezit te zijn van bewijs van toelating (bijv.
autorisatie van UT pas of speciale sleutel, voor toegang tot de ruimte). De ruimte en de apparatuur moeten voorzien zijn van de bij de risicoklasse behorende
waarschuwingsborden en -tekens. Op de toegangsdeuren moet een signalering ('laser aan') zijn aangebracht en/of moet een voorziening aanwezig zijn die voorkomt dat de deur tijdens de laserwerkzaamheden geopend kan worden.
Het niet toepassen van materialen die in brand kunnen geraken wanneer de laserbundel erop gericht is.
Het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen waaronder een laserbril en beschermende kleding (indien dit uit de RI&E blijkt) is verplicht.
Het aanbrengen van noodstopvoorzieningen, zowel binnen als buiten de ruimte.
Bij gebruik van laserklasse 3R, 3B of 4 dient men gebruik te maken van een laserdeskundige.
De laserdeskundige is bevoegd werkzaamheden stil te leggen indien zonder voorlichting wordt gewerkt met lasers van klasse 3R, 3B en 4.
De te nemen maatregelen zijn afhankelijk van de risicoklasse van de laser. In onderstaande tabel staan de verplichte maatregelen per beheersingsniveau aangegeven.
Risicoklassen -->
Beheersingsmaatregelen
1 1M 1C 2 2M 3R 3B 4
1 Etiketteren van laserapparatuur
ja ja ja ja ja ja ja ja
2 Opstellen bundelvanger aan eind van bundel
nee ja nee ja ja ja ja ja
3 Laser gebruikers zijn geïnstrueerd (mondeling en schriftelijk)
nee ja ja ja ja ja ja ja
4 Alleen bevoegde medewerkers hebben toegang
nee nee nee nee nee ja ja ja
5 De werkplek moet gescheiden zijn van de plaatsen voor andere werkzaamheden in hetzelfde gebouw
nee nee nee nee nee ja,
afschermen van andere ruimte is mogelijk
ja ja
6 Buiten de ruimte moet worden aangebracht:
nee nee nee nee nee nee ja ja
• symbool voor laserstraling
• rode
waarschuwingslamp die brand als laser werkt
• een tekst met nadere instructie (bv. ‘alleen toegang voor bevoegden’).
7 Dragen van laserbrillen nee nee nee ja bij direct kijken in bundel
ja bij direct kijken in bundel
ja, bij direct kijken in bundel
ja, altijd
ja, altijd
8 Beveiligen machine met sleutelschakelaar
nee nee nee nee nee ja ja ja 9 Bij gebruik van optische
waarnemingsinstrumenten moet voorkomen worden dat (gevaarlijke)
blootstelling optreedt
nee ja ja ja ja ja ja ja
10 Baan onder ooghoogte houden
nee ja nee ja ja ja ja ja
11 Bundel zoveel mogelijk afschermen of onbereikbaar maken. Beveiligingen op afscherming moet bedrijfszeker zijn.
nee nee nee nee nee ja ja ja
12 In de baan van de bundel mogen spiegelende
oppervlakten aanwezig zijn.
ja ja ja ja ja nee nee nee
13 Aanstellen laserdeskundige nee nee nee nee nee ja ja ja 14 Leg een logboek aan met
daarin
• registratie type laser
• laser gebruiker(s)
• gebruik van de laser Zie bijlage 2
nee nee nee nee nee ja ja ja
Opmerking:
Een laser van een bepaalde klasse kan tot een lasersysteem van klasse 1 worden getransformeerd door een beschermende omhulling aan te brengen om het te bewerken object. De voorwaarden van de beschermende omhulling zijn dan, dat:
• niemand rechtstreeks door de bundel kan worden getroffen.
• de spiegelend gereflecteerde bundel en de diffuus gereflecteerde bundel geen oogletsel kun- nen veroorzaken.
• bij verwijdering van de beschermende omhulling (geheel of gedeeltelijk) het niet mogelijk is dat de laser in werking kan treden.
TECHNISCHE EN ORGANISATORISCHE MAATREGELEN
BEDRIJFSHULPVERLENING
Samen met de bedrijfshulpverlening van het gebouw moet nagegaan worden of er speciale calamiteitenprocedure opgezet moeten worden. De BHV'ers moeten weten op welke manier zij veilig de ruimte met lasers kunnen betreden (op de hoogte zijn van de centrale
noodschakelaar e.d.). Neem dit mee in de voorlichting naar betrokken medewerkers en bedrijfshulpverleners.
VOORLICHTING / INSTRUCTIE
Medewerkers die met een laser werken moeten specifiek over de gevaren en risico’s worden geïnstrueerd (mondeling en schriftelijk). Tevens moet er een (schriftelijke) werkinstructies aanwezig zijn bij de laserapparatuur (in het Nederlands en Engels (voor anderstaligen)).
Op diverse locaties binnen de UT wordt er met actief met lasers in de laserklasse 3 en 4 gewerkt.
Om het risico op incidenten en ongevallen te minimaliseren is het noodzakelijk dat de
student of medewerker voldoende basiskennis heeft over de gevaren, risico’s en hoe deze te voorkomen.
Een van de instrumenten om dit te realiseren is het volgen van een E-learning cursus
laserwerker. In deze cursus wordt de basiskennis bijgebracht en krijgt men naslag info m.b.t.
het werken met lasers en de gevaren en risico’s die hieraan verbonden zijn.
Na voltooiing van een toets, met voldoende resultaat, krijgt de cursist een certificaat, welke overlegt dient te worden aan de VGM-contactpersoon (VGMc) van de desbetreffende groep.
Dit certificaat is een vereiste om met lasers van klasse 3 of 4 te mogen werken.
Hoe krijgt men toegang tot de E-learning?
Een student dient van een begeleider de opdracht en de link naar de E-learning met de opdracht deze te volgen wanneer het werken met een laser aan de orde is.
Via een aparte link ontvangt de cursist toegang tot de E-learning omgeving.
Voor een medewerker dient een vergelijkbare weg te bewandelen. De lokale VGMc dient toestemming te geven en een OFI-nummer beschikbaar te stellen.
PAGO / PMO
Het nut van oogkeuringen bij aanvang van de werkzaamheden en periodiek daarna is omstreden. Een individuele medewerker die toch een oogonderzoek zou willen hebben, moet hiervoor echter wel de gelegenheid krijgen. Na een ongeval met een laser waarbij het
vermoeden is dat sprake is van oogletsel, is het wenselijk dat binnen 72 uur een oogonderzoek wordt uitgevoerd door een oogarts waarbij de eventuele schade zo nauwkeurig mogelijk wordt vastgelegd.
LITERATUUR/VERDER LEZEN
1. Richtlijnen laserveiligheid voor research en onderwijs I.A.V.M. rapport nr. 12 (sept. 1985) 2. Laserveiligheid in de gezondheidszorg (sept. 2006)
3. Laserveiligheid in de gezondheidszorg, risicoprofiel (sept. 2011)
4. Veiligheids- en gezondheidsaspecten van het werken met hoog vermogen lasers (jan. 1998) 5. NEN –EN-60825-1, 2007 Veiligheid laserproducten, apparatuur classificatie en eisen.
6. AI 60 Kunstmatige optische straling, 1ste druk, 2011 7. SZW Optische straling in arbeidssituaties, 2006
BIJLAGE 1 - INDELING VAN DE LASERKLASSEN
KLASSE INDELING
Met betrekking tot de gevaren zijn lasers volgens de NEN-EN-60825 norm ingedeeld in 4 hoofdklassen waarbij het risico voor de laser gebruiker per klasse toeneemt. De meeste klassen zijn op basis van het (uittredend)vermogen onderverdeeld in twee onderklassen waardoor er 7 klassen ontstaan. Dit is bij pulslasers gebaseerd op energie en de duur van de puls. Bij continu-lasers is de indeling gebaseerd op het vermogen van de bundel en in het zichtbare golflengte gebied, mede op de aanwezigheid van de oogsluitreflex.
Bij de classificatie van de laser, dient te worden uitgegaan van het maximale
bundelvermogen. In vaste opstellingen waarin de laser niet op maximum vermogen wordt gebruikt, kan de opstelling in een lagere klasse worden ondergebracht, mits afdoende maatregelen zijn genomen zodat het vermogen van de uittredende bundel niet hoger kan worden dan het maximum van de betreffende lagere klasse.
De indeling in 8 klassen ziet er als volgt uit.
Klasse Veiligheid Beschrijving
1 Veilig Het betreft lasers met een golflengte in zowel het zichtbare als het niet zichtbare spectrum. Deze lasers zijn onder normale
omstandigheden veilig voor de ogen en de huid, ook wanneer optische instrumenten worden gebruikt. Een product kan een laser van een hogere klasse bevatten, maar de straling wordt door de elektronica beneden de bovengrens van klasse1 lasers gehouden 1M Opletten Deze lasers zijn bij normaal gebruik veilig in het golflengtegebied
van 300 tot 4000nm, maar zijn gevaarlijk bij het gebruik van optische instrumenten, bijvoorbeeld als er convergerende lenzen worden gebruikt.
Oppassen met klasse 1M lasers wanneer binnen de exNOHD een convergerende lens wordt gebruikt (bijv. verrekijker of binocle).
Klasse Veiligheid Beschrijving 1C Bij voorzien
gebruik veilig
Klasse 1C kan worden toegekend aan apparaten met een directe contact-toepassing op de huid of niet-oogweefsel. Hoewel de output van deze lasers van klasse 3R, 3B of 4 kan zijn, zijn ze technisch zodanig beveiligd, dat tijdens gebruik geen oogblootstelling boven maximaal toelaatbare blootstellingsgrenzen kan plaatsvinden.
2 Veilig De bundel van de lasers met een laag vermogen (lager dan 1 mW) valt in het golflengtegebied van 400 tot 700nm. Deze lasers zijn veilig omdat men bij blootstelling
tijdens normaal gebruik tijdig het hoofd weg draait van de bron en er direct een oogreflex optreedt (binnen 0,25 sec.).
2M Opletten Als bij klasse 2: de bundel van deze laser valt in het
golflengtegebied van 400 tot 700nm. Deze lasers zijn echter gevaarlijk bij het gebruik van optische instrumenten (zie ook klasse 1M).
3R Potentieel gevaar
Deze lasers leveren gevaar op in het golflengtegebied tussen 300 en 1*106 nm wanneer er direct in de laserbundel wordt gekeken. De maximale emissie (AEL = Accessible Emission Limit) is in het zichtbare golflengtegebied vijf maal hoger dan voor klasse-2-lasers en in de andere golflengtegebieden vijf maal hoger dan voor klasse- 1-lasers.
3B Direct gevaar
De bundel van lasers uit deze klasse levert in zowel het zichtbare als in het niet-zichtbare gebied een direct gevaar op wanneer in de bundel wordt gekeken.
4 Zeer
gevaarlijk
Deze lasers leveren onder alle omstandigheden direct gevaar op, ook de verstrooide teruggekaatste bundels. Ze kunnen letsel veroorzaken aan ogen en huid, maar er kan ook brand ontstaan.
Bijlage 2 - Logboek format
Type laser Risicoklasse Lasergebruikers Reden gebruik laser Locatie
