De heilige boeken van het oude verbond. Deel 5. Het boek der Spreuken. De Prediker. Het Hooglied. Het boek der Wijsheid. Het boek Ecclesiasticus · dbnl

De heilige boeken van het oude verbond. Deel 5. Het boek der Spreuken. De Prediker. Het

Hooglied. Het boek der Wijsheid. Het boek Ecclesiasticus

Vertaald door: H.J.Th. Brouwer, Jos. Schets, D.A.H.W. Sloet, J.M.

van Oers en Andreas Jansen

bron

De heilige boeken van het oude verbond. Deel 5. Het boek der Spreuken. De Prediker. Het Hooglied.

Het boek der Wijsheid. Het boek Ecclesiasticus (vert. H.J.Th. Brouwer, Jos. Schets, D.A.H.W. Sloet, J.M. van Oers en Andreas Jansen). Teulings, 's-Hertogenbosch 1933 (2de, ongewijzigde druk)

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_hei009heil13_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

zijn.

Het boek der Spreuken

Vertaald en met Aanteekeningen voorzien door

D

. H.J.Th. Brouwer, Professor in het Seminarie

te Rijsenburg.

9

Het Boek der Spreuken.

Inleiding.

Het Boek der Spreuken opent de rij der Oud-Testamentelijke geschriften, die in min of meer dichterlijken vorm de beoefening der wijsheid voor de verschillende standen en staten des levens aanbevelen. Niet ten onrechte dragen zij - men rekent tot hen: Spreuken, Prediker, Hooglied, Wijsheid en Ecclesiasticus - daarom den gezamenlijken naam van Boeken der Wijsheid. Zoo heeft de overlevering hen gedoopt en die overlevering is op treffende wijze bewaard in het Missale Romanum, dat voor geen enkel eenen bijzonderen naam heeft, maar allen aanduidt als het Boek der Wijsheid.

Het Boek der Spreuken draagt in het Hebreeuwsch, naar het eerste woord van het eerste hoofdstuk, den naam Misle. Dit woord, afkomstig van het werkwoord masjal, d.i. gelijk maken, laat verschillende beteekenissen toe. Het omvat allerlei soort van letterkundige vormen ter belichaming eener wijze gedachte; vormen, die wel tot ééne soort kunnen worden gerekend, maar toch verschillen, als: spreuken, die eene korte uitspraak bevatten in eene kunstige inkleeding; spreekwoorden, uit het volk

voortgekomen; gelijkenissen, die eene gedachte in beeld voorstellen; raadsels, die het vernuft scherpen in het komen tot de waarheid.

Onze Vulgata vertaalt Misle in het opschrift met Proverbia, Spreek-

woorden; in het eerste vers met Parabolae, Gelijkenissen. De Zeventigen hebben op beide plaatsen: Gelijkenissen. Geene van deze vertalingen geeft den juisten zin van Misle terug. In een groot gedeelte van het Boek komen zeer weinig gelijkenissen voor, en eigenlijke, echte spreekwoorden ontbreken bijna geheel. Voor Misle is Spreuken nog de beste vertaling. Spreuken zijn korte, bondige, puntige gezegden, zinrijk van inhoud, vernuftig van vorm. De inhoud beweegt zich op zedenkundig gebied. De vorm is berekend op het doel: het aantrekkelijk maken der zedelijke waarheid door het scherpen van het op zoeken belust verstand; het vasthouden door het geheugen van de korte, scherpe bewoordingen; het bewaard blijven in de fantasie door het treffende beeld, de tastbare gelijkenis. In zekeren zin zijn zij ‘gevleugelde woorden’, die moeten doordringen in alle hoofden en harten. Weinig woorden, veel zin is hier dus het eerste vereischte. Over deze Spreuken valt nog iets op te merken.

In schijnbaar eenvoudigen vorm ligt dikwijls eene verheven waarheid verscholen.

Met eenige fraaie vergelijkingen heeft de heilige Hiëronymus dit uitgesproken. Hij spreekt van: het goud in den grond, de pit in de noot, de kostelijke vrucht in de ruwe huls.

In de Inleiding op het Boek der Psalmen, blz. 15 volg., is reeds gezegd, wat hier verder over den dichterlijken vorm, voornamelijk over het parallelisme, te zeggen zou zijn.

Dit Boek der Spreuken is een boek van leering tot wijsheid en tucht. Zoo verklaart het de schrijver I 2-6 ‘opdat men leere wijsheid en tucht’ enz. De wijsheid is het beginsel, de tucht de openbaring in het leven. Het goede, heldere begrip der zedelijke waarheid moet de regel zijn van de ordelijke, stichtelijke, doelmatige daad. De wijsheid, hier geleerd en aanbevolen, is niet van louter menschelijken aard, niet alleen de vrucht van eigen ervaring, zelfonderzoek en zelfbespiegeling. Zij is niet ‘de wijsheid dezer wereld’. Zij is van hooger orde. Zij komt van God en voert tot God.

Haar grondslag is de vreeze des Heeren, een grondslag, die overal zichtbaar is. Deze wijsheid doet den mensch kennen zijn oorsprong en zijne bestemming, zijne verhouding tot God en den naaste, zijne plaats in de wereld, zijne betrekking tot haar.

Zij geeft niet alleen gedachten, maar zij leert de daad. Zij eischt en kweekt aan het heilig verlangen, het ernstig streven om overeenkomstig de verkregen kennis God

‘te dienen, te beminnen en Hem hiernamaals eeuwig te aanschouwen’. Reeds voor deze wereld toont zij den weg tot het ware geluk en in een beter leven voert zij tot de eeuwige zaligheid. Daarom is dan ook wijsheid, godsvrucht, de hoogste deugd.

De wijze is de deugdzame, de dwaze de zondaar, de goddelooze. - Al de benamingen

aan de wijsheid gegeven duiden dit karakter aan. Talrijk zijn zij, ook in de taal onzer

Vulgata. Voor het verschillend gebruik kan men somwijlen eene bijzondere reden

vinden; zoo is bijv. sapientia de naam voor den inhoud der wijsheid, consilium de

aanduiding van den vorm, intellectus het goed begrip van het geleerde, prudentia de

eerste bijzondere deugd, waarin de wijsheid zich openbaart, enz.; maar meestal is er

geen wezenlijk verschil en worden de verschillende benamingen zonder onderscheid

met elkander verwisseld.

11

Het volle karakter der wijsheid, die in dit boek spreekt, haar diep en wezenlijk wezen, wordt aangeduid door eene omstandigheid, die, in den vollen zin hier alles beheerscht.

Tot tweemalen treedt hier de Wijsheid op, sprekende van zichzelve. Reeds in het eerste hoofdstuk v. 20 volg., en dan in het achtste en negende hoofdstuk. Van welke Wijsheid nu is hier spraak? Kan men volstaan met hier te spreken van eene dichterlijke persoonsverbeelding? Is de Wijsheid hier optredend niets anders dan de geschapen wijsheid, hetzij dan beschouwd als eene afstraling van de eeuwige Wijsheid uitgespreid over de schepping, hetzij gedacht als de kostbare gave des H. Geestes, eene eindige mededeeling van de eeuwige Wijsheid Gods aan den mensch? Of moet men hier in eerbiedige aanbidding het hoofd buigen voor de ongeschapen Wijsheid zelve? Ongetwijfeld bij hoofdstuk I 20 volg., alsook bij het eerste gedeelte van hoofdstuk VIII, op zich zelven beschouwd kan men, in volstrekten zin, denken aan eene dichterlijke persoonsverbeelding. Maar ook daar zelfs is niets wat belet te spreken van het optreden der eeuwige Wijsheid zelve. Integendeel, dezelfde Wijsheid, die spreekt VIII 1 volg., spreekt ook VIII 22 volg.; hier openbaart Zij zich als persoon, beschrijft hare eeuwige geboorte, hare werkzaamheid bij de schepping, hare liefde tot den mensch enz. In het volle licht der goddelijke openbaring is hier slechts ééne verklaring mogelijk. De Wijsheid, die zich hier richt tot het uitverkoren volk en door dat volk tot de menschheid, is de eeuwige, ongeschapen Wijsheid. Deze is de Wijsheid, die vele malen en op velerlei wijzen tot de vaderen heeft gesproken door de profeten, die zelve eens zichtbaar en hoorbaar zal spreken als de menschgeworden Zoon Hebr. I 1. Hier, VIII 22 volg., heeft men de groote, heerlijke, wonderbaar diepzinnige Messiaansche profetie. Salomon is hier de voorlooper van den H. Joannes:

‘In den beginne was het Woord en het Woord was bij God.... en het Woord is vleesch geworden en het heeft onder ons gewoond’ Joan. I 1-18. Er is hier geen misvatting mogelijk; de trekken zijn te scherp en te juist, de overeenkomst is overweldigend;

een en ander zal in de aanteekeningen worden aangeduid. Hier verdient alleen nog in het licht te worden gesteld, hoe de H.H. Vaders aan deze verklaring hebben vastgehouden ondanks de moeilijkheid, waarin zij schenen te geraken bij hunnen strijd met de Arianen. Dezen namelijk, de medezelfstandigheid van den Zoon met den Vader loochenend, beriepen zich op Spreuken VIII 22, waar in de overzetting der LXX gelezen wordt: de Heet heeft mij

. Wat deden nu de H.H. Vaders, die dezelfde lezing voor zich hadden? Beweerden zij, dat hier in eene dichterlijke persoonsverbeelding gedacht moest worden aan de geschapen wijsheid? Geenszins;

ondanks de misduiding door de Arianen erkenden zij in de Wijsheid, den Logos, het

Woord Gods, maar zij ontkenden, dat die Wijsheid geschapen was in den volstrekten

zin van het woord; eenigen van hen verklaarden het woord scheppen in den ruimeren

zin van voortbrengen, maken, aanstellen; anderen meenden, dat hier gedoeld werd

op de menschelijke natuur door het Woord aangenomen in de volheid der tijden,

maar allen hielden zij vast aan de verklaring, dat hier de ongeschapen Wijsheid zelve

sprekende optreedt.

Gelijk het Boek der Psalmen eene verzameling is van kortere of langere lyrische zangen, zoo is het Boek der Spreuken eene verzameling van korte leerdichten, die meestal zonder eenig onderling verband naast elkander worden geplaatst. Daarom kan van eene eigenlijke verdeeling van het boek naar den inhoud geen spraak zijn.

Nochtans geven de opschriften, in het boek voorkomende, eene geleidelijke indeeling aan.

Het eerste deel (I 1 - IX 18) draagt tot opschrift: Spreuken van Salomon. Het heeft een geheel eigenaardig karakter. Het bevat, behoudens enkele uitzonderingen in het zesde hoofdstuk, geen spreuken in den eigenlijken zin des woords, en kan beschouwd worden als eene inleiding tot de Spreuken. Na het opschrift en de opgave van het doel des schrijvers volgt eene reeks samenhangende zedenkundige vermaningen, waarin de schrijver hetzij zelf sprekend, hetzij de lessen zijner ouders herhalend, hetzij de Wijsheid sprekende invoerend, vermaant tot de beoefening der deugd, waarschuwt tegen den omgang met de goddeloozen in het algemeen, tegen de verleiding door ontuchtige vrouwen in het bijzonder. In deze toespraken en

vermaningen worden telkens de heerlijke vruchten der deugd geplaatst tegenover de rampzalige gevolgen der ondeugd, de wijze tegenover den dwaze, de rechtvaardige tegenover den goddelooze.

Het tweede deel (X 1 - XXII 16) draagt eveneens tot opschrift: Spreuken van Salomon. Dit opschrift ontbreekt wel is waar in de Syrische en Alexandrijnsche vertalingen; ook zou het veilig gemist kunnen worden, daar het eerste opschrift meer belooft dan in het eerste deel gegeven wordt en derhalve noodzakelijk ook voor dit deel geldt; toch bestaat er geen reden om aan de echtheid van dit opschrift te twijfelen.

Eene gereede aanleiding voor de herhaling wordt gevonden in de groote uitbreiding aan de inleiding gegeven. Dit deel bestaat in den grondtekst uit 375 verzen en evenveel op zich zelf staande spreuken zonder eenigen samenhang. De schrijver geeft aan het volk in zijne verschillende leeftijden, klassen en soorten, voor de meest uiteenloopende omstandigheden lessen van wijsheid en voorzichtigheid van zedelijk-godsdienstigen aard. Wat den vorm betreft, zijn de spreuken, die in het Hebreeuwsch gewoonlijk uit 6 of 7 woorden bestaan, allen, met uitzondering alleen van XIX 7, tweeledig;

beide leden zijn door het Hebreeuwsche koppelteeken verbonden, dai naar gelang van omstandigheden of samenvoegend of tegenstellend of vergelijkend genomen moet worden. Het antithetisch parallelisme komt hier het veelvuldigst voor.

Als afzonderlijk derde deel (XXII 17 - XXIV 34) mogen beschouwd worden de

twee kleinere afdeelingen XXII 17 - XXIV 22 en XXIV 23-34. Of deze beide

afdeelingen ieder een eigen opschrift hebben, zal ter plaatse blijken; in vorm en

inhoud wijken zij belangrijk af van het tweede deel. Tweeledige spreuken zijn hier

zeldzaam, vier- en meerledige zijn talrijk, over het geheel is de maat der verzen zeer

ongelijk. Daarentegen toonen deze afdeelingen meer overeenkomst met het eerste

deel; na eene langere aanprijzing van de wijsheid volgen vermaningen van dezelfde

strekking en waarschuwingen tegen dezelfde ondeugden als in het eerste deel; de

toespraak ‘mijn zoon’ keert hier herhaaldelijk terug, terwijl zij geheel ontbreekt in

het langere tweede deel, met uit-

13

zondering alleen van XIX 27. Derhalve mag dit deel beschouwd worden als de narede op de eerste verzameling van de Spreuken van Salomon.

Het vierde deel (XXV 1 - XXIX 27) onder het opschrift: ‘Ook dit zijn Spreuken van Salomon’, bevat eene nieuwe verzameling van Spreuken van Salomon, bijeengebracht door de mannen van Koning Ezechias. Deze Spreuken vertoonen, wat vorm en inhoud betreft, eene groote overeenkomst met die van het tweede deel.

Bijna alle zijn tweeledig, hoewel de gedachte somwijlen in twee achtereenvolgende verzen wordt ontwikkeld. Ook zijn zij vooral in hoofst. XXV en XXVI zeer rijk aan beelden en gelijkenissen. De Spreuken zijn hier dikwerf pittiger van inhoud, dieper van zin, bevatten minder de tegenstelling tusschen rechtvaardigen en goddeloozen en geven lessen van practische levenswijsheid voor den mensch, zooals hij zich beweegt in huisgezin en maatschappij.

Het vijfde deel (XXX 1 - XXXI 31) bevat drie kleinere verzamelingen van Spreuken, namelijk 1

Woorden van Agur, den zoon van Jake (naar den

Hebreeuwschen tekst). De Schrijver betuigt zijn onvermogen om God in zijne oneindige grootheid te kennen en bekend te maken, bidt om afwering van ijdelheid en leugentaal, van armoede en rijkdom, en besluit met eenige eigenaardige, kunstig gevormde getalspreuken (XXX 1-33). - 2

Woorden van Koning Lamuel, d.i.

vermaningen aan Lamuel door zijne moeder gegeven om hem te behoeden voor de verleiding der vrouwen en der onmatigheid, en om hem aan te sporen tot medelijden en rechtvaardigheid jegens armen en verdrukten (XXXI 1-9). - 3

Een alphabetisch lied, waarin de lof der wakkere huisvrouw wordt bezongen (XXXI 10-31).

Salomon, de wijze koning van Israël, is de schrijver van het Boek der Spreuken, althans van verreweg het grootste gedeelte. Tot driemaal toe wordt zijn naam in de opschriften aangegeven, en er is geene enkele wettige reden om de echtheid of de beteekenis dier opschriften in twijfel te trekken. Of de opschriften I 1 en X 1 vermeld, ook op de beide afdeelingen van het derde deel betrekking hebben, kan betwijfeld worden; evenwel zijn er geen afdoende redenen om de daarin voorkomende Spreuken aan Salomon te ontzeggen, gelijk in de aanteekeningen zal worden aangetoond. De mannen van Ezechias, het opschrift O

dit zijn Spreuken van Salomon plaatsend boven hunne verzameling, hebben blijkbaar alle voorafgaande Spreuken als van Salomon afkomstig beschouwd.

Te recht mag echter de vraag gesteld worden, wie de Schrijver is van het dertigste hoofdstuk. De HH. Vaders, die de vertaling der LXX gebruikten, hebben

dienaangaande geen twijfel gekend. Zij misten in die vertaling het opschrift, dat wij in den tegenwoordigen Hebreeuwschen tekst alsook in onze Vulgata bezitten. In het Hebreeuwsch luidt het opschrift: Woorden van Agur, den zoon van Jake. De H.

Hiëronymus heeft de woorden Agur en Jake niet als persoonsnamen opgevat, maar blijkbaar als symbolische benamingen van Salomon en David en daarom het opschrift vertaald met: Verba Congregantis, filii Vomentis. In volstrekten zin kan men

ongetwijfeld onder het woord Congregans eene aanduiding zien van Salomon, als

den man, die vele spreuken ver-

zameld heeft, of die het volk vergaderd heeft ter onderrichting; maar alleszins gerechtigd blijft toch de vraag, waarom Salomon, die in dit boek herhaaldelijk onder zijnen eigen naam wordt genoemd, zich hier verscholen zoude hebben onder eene overigens onbekende en vreemde benaming. Dit treft des te meer, als men bedenkt, dat, waar elders eene symbolische benaming aan Salomon wordt gegeven, dit duidelijk blijkt uit den tekst zelven; vgl. II Reg. XII 25; Eccl. I 1. Nog moeilijker is het eene reden te vinden, waarom David hier zou worden aangeduid als vomens, d.i. als iemand, die vele waarheden gesproken en verbreid heeft onder het volk. Daarom zijn dan ook de katholieke Schriftuur-verklaarders schier eenparig van meening, dat dit hoofdstuk moet worden toegeschreven aan eenen overigens onbekenden Wijze, Agur, den zoon van Jake. Eene soortgelijke bedenking kan gemaakt worden met betrekking tot de eerste verzen van het XXXI

hoofdstuk. Evenwel kan men

gemakkelijker in Lamuel, d.i. aan God toegewijd, eene symbolische benaming zien van Salomon. Wat betreft het alphabetisch lied, waarmede het boek der Spreuken besloten wordt, er is geene geldige reden om het aan Salomon te ontzeggen.

In hetgeen de H.H. Schriften vermelden aangaande de wijsheid van Salomon, kunnen wij een bevestiging vinden der waarheid, dat de wijze koning van Israël de schrijver is van het Boek der Spreuken. Salomon heeft boven andere gunsten en gaven de wijsheid van God afgebeden en haar in hooge mate ontvangen. Hij was wijzer dan alle menschen en om zijn wijsheid beroemd onder de volken in het rond.

Hij sprak drie duizend spreuken en daarbij duizend en vijf liederen. Hij sprak over de gewassen des velds, van den cederboom af, die zich verheft op den Libanon, tot aan de hysop, die uitwast aan den wand; van het vee, van het gevogelte, van de visschen. Uit alle volken kwamen er om te luisteren naar de wijsheid van Salomon;

vgl. III Reg. III 5 volg.; IV 29 volg. Als Koning en Rechter van zijn volk was hij bekend met alle toestanden, met de deugden en gebreken van dat volk; bekend en bevriend met de naburige vorsten kende hij de gevaren, die van elders ook over zijn volk konden komen.

Salomon was eene der voorafbeeldingen van de menschgeworden Wijsheid, die ook in gelijkenissen tot het volk moest spreken, opdat vervuld zou worden wat gezegd was door den profeet, zeggende: Ik zal mijnen mond in gelijkenissen openen; Matth.

XIII 35. Wie derhalve onder de Wijzen van Israël was beter dan Salomon in staat ons het Boek der Spreuken te schenken? Wie was een zoo bij uitstek geschikt orgaan voor de goddelijke Wijsheid om hare lessen aan de menschheid te geven, wie beter dan Salomon, althans in zijne eerste regeeringsjaren, toen hij zelf de wijsheid betrachtte? Naar het meer algemeen gevoelen is het in dien tijd, dat Salomon de Spreuken heeft vervaardigd. De meening van enkele H.H. Vaders, als zoude Salomon op het einde van zijn leven, in rouw en boete over zijnen val, het Boek der Spreuken hebben geschreven, berust op eene verkeerde lezing en verklaring van XXIV 32, gelijk te dier plaatse zal blijken.

Is het derhalve boven allen redelijken twijfel verheven, dat wij het Boek der

Spreuken, althans voor het grootste gedeelte, aan

15

Salomon te danken hebben, het Boek in zijnen tegenwoordigen vorm is niet van Salomon tot ons gekomen. De eerste verzameling, omvattende het eerste en het tweede en hoogstwaarschijnlijk ook het derde deel, is door of op last van Salomon geschied. Maar luidens het opschrift XXV 1, is geruimen tijd na den dood van Salomon eene tweede verzameling van Spreuken van Salomon geleverd door de mannen van koning Ezechias. Of de aanhangsels reeds door dezelfde mannen aan de tweede verzameling zijn toegevoegd, of dat zij eene latere verzameling vormen, is niet met zekerheid te beslissen.

Het goddelijk gezag van het Boek der Spreuken is door Joden en Christenen erkend, en door de Kerk te allen tijde gehandhaafd. Reeds bij den Profeet Isaias LIX 7, LXV 12 vinden wij enkele aanduidingen uit de Spreuken van Salomon; in het N.T. worden deze enkele malen uitdrukkelijk als het woord Gods aangehaald Rom. III 15; Hebr.

XII 5; Jac. IV 6; zonder deze uitdrukkelijke vermelding wordt meerdere malen op voorschriften uit dit boek gezinspeeld, bijv. Rom. XII 20; I Petr. IV 18; V 5; Jac. IV 6 enz. Op het voetspoor der Apostelen hebben de H.H. Vaders het goddelijk gezag der Spreuken erkend en het godvruchtig gebruik van dit boek ten zeerste aanbevolen.

De H. Hiëronymus geeft, schrijvende aan Laeta over de opvoeding harer dochter, den raad, dat deze door de Spreuken van Salomon zich moge onderrichten ten leven.

De Latijnsche tekst der Vulgata is door den H. Hiëronymus uit het Hebreeuwsch

bewerkt, waarbij echter dikwerf rekening werd gehouden met de gebruikelijke

overzetting der LXX. Deze wijkt dikwijls af van den tegenwoordigen Hebreeuwschen

tekst, en geeft meerdere malen eene tweevoudige vertaling of eene nadere aanvulling

van een vers. Daardoor is het getal Spreuken in de Vulgata en vooral in de LXX

grooter dan in het Hebreeuwsch. Belangrijke afwijkingen of aanvullingen zullen in

de aanteekeningen worden vermeld.

Liber Proverbiorum, quem Hebraei Misle appellant.

Caput I.

Hoofdstuk I.

Schrijver, doel en nut van het Boek (v. 1-6); de vreeze des Heeren het beginsel der wijsheid (v. 7); nut van ouderlijk onderricht (v. 8-19); de Wijsheid, sprekend ingevoerd, noodigt allen uit om te luisteren naar hare lessen, wier verwaarloozing verderf, wier opvolging vrede en heil brengt (v. 20-31).

SPREUKEN van Salomon, den zoon van David, den koning van Israël

,

PARABOLAE Salomonis, filii David, regis Israel.

2. opdat men leere wijsheid en tucht

, 2. Ad sciendam sapientiam, et

disciplinam:

3. opdat men begrijpe woorden van wijsheid

, en verkrijge tot verstandigheid 3. Ad intelligenda verba prudentiae: et

suscipiendam eruditionem doctrinae,

justitiam, et judicium, et aequitatem: opleidende tucht: gerechtigheid en rechten billijkheid;

4. opdat den kleinen gegeven worde schranderheid, den jongeling kennis en verstand.

4. Ut detur parvulis astutia, adolescenti scientia, et intellectus.

5. De wijze, die er naar luistert, zal toenemen in wijsheid, en de verstandige zal het roer in handen weten te houden

. 5. Audiens sapiens, sapientior erit: et

intelligens, gubernacula possidebit.

1) Spreuken zie Inleiding blz. 10.

2) Sapientia (wijsheid) en disciplina (tucht) evenals prudentia, scientia, intellectus enz. worden in dit Boek meestal zonder merkbaar verschil in beteekenis gebruikt in den zin van ware deugd en godsvrucht. Waar zij echter hier als onderscheiden begrippen naast elkander worden geplaatst, is wijsheid de kennis der verhouding, waarin de mensch staat tegenover God, zijn Schepper en laatste doel, de kennis van 's menschen plichten tegenover God, den naaste en zich zelven; tucht is dan het middel om met behulp van lessen, berispingen enz. door het beteugelen der kwade neigingen, het overwinnen der moeilijkheden enz. tot een deugdzaam leven te geraken.

3) Op wijsheid v. 2 slaat terug woorden van wijsheid, lessen en onderrichtingen, die leeren onderscheiden tusschen goed en kwaad; op tucht v. 2 slaat terug tot verstandigheid opleidende tucht, die den mensch er toe brengt het kwade te vermijden en het goede te betrachten. Te zamen brengen zij de volle, ware gerechtigheid, die daarin bestaat, dat men met betrekking tot God, den naaste en zichzelven alles doet, wat recht en billijkheid vorderen.

4) De spreuken zijn heilzaam en nuttig allereerst voor de kleinen, v. 4, d.i. de onervarenen, om hunne eerste schreden te geleiden op het pad der deugd; maar verder ook voor de wijzen, v.

5, om hen te leeren veilig zich zelven en anderen te besturen, het roer te houden, naar het

woord van den H. Basilius, te midden der gevaren op de drievoudige zee der wereld, des

harten en des levens.

17

6. Verstaan zal hij spreuken en

uitlegging

, de woorden der wijzen en hunne raadselen.

6. Animadvertet parabolam, et interpretationem, verba sapientum, et aenigmata eorum.

7. De vreeze des Heeren is het beginsel der wijsheid

. Wijsheid en tucht

versmaden de dwazen.

7. Timor Domini principium sapientiae.

Sapientiam, atque doctrinam stulti despiciunt. Ps. CX 10; Infra IX 10; Eccli.

I 16.

8. Luister, mijn zoon, naar de tuchtleer uws vaders, en verwerp de lessen uwer moeder niet

;

8. Audi, fili mi, disciplinam patris tui, et ne dimittas legem matris tuae:

9. opdat

een rijk sieraad prijke op uw hoofd en eene kostbare keten om uwen hals.

9. Ut addatur gratia capiti tuo, et torques collo tuo.

10. Mijn zoon, als de zondaars u lokken, wees hun niet ter wille

.

10. Fili mi, si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis.

11. Als zij zeggen: Kom met ons, laat ons loeren op bloed, laat ons verborgen 11. Si dixerint: Veni nobiscum,

insidiemur sanguini, abscondamus

tendiculas contra insontem frustra: strikken spannen aan eenen, die schuldeloos is zonder nut;

12. verslinden wij hem levend als de onderwereld, ja, geheel en al, als eenen, die ten grave daalt.

12. Deglutiamus eum sicut infernus viventem, et integrum quasi

descendentem in lacum.

13. Allerlei kostbare have zullen wij vinden, onze huizen zullen wij vullen met roof.

13. Omnem pretiosam substantiam reperiemus, implebimus domos nostras spoliis.

14. Werp het lot met ons, één zij ons aller buidel!

14. Sortem mitte nobiscum, marsupium unum sit omnium nostrum.

5) Uitlegging, Hebr. beter ‘duistere gezegden’. Het gold vooral in het Oosten als een bewijs van groote wijsheid, waarheden en gebeurtenissen in duistere, raadselachtige gezegden voor te stellen en zulke raadselen op te lossen. Vgl. Judic. XIV 14; Eccli. XXXIX 2 en 3.

6) Grondgedachte van het eerste deel. De vreeze des Heeren, d.i. God als Schepper en Heer erkennen, Hem eerbiedig huldigen, vreezen Hem te mishagen is begin, aanvang, maar ook beginsel, grondslag en oorzaak van wijsheid en deugd. Beide, vreeze des Heeren en wijsheid, zijn in oorsprong, ontwikkeling en volmaking onafscheidelijk aan elkander verbonden, en hoe meer iemand toeneemt in wijsheid, des te meer zal hij ook toenemen in heilige vreeze Gods. Vgl. Eccli. I 16, 20. Daarom zijn het slechts de dwazen, d.i. de goddeloozen, de spotters met God en zijnen H. wil, die wijsheid en tucht versmaden; vgl. noot 2.

7) Terecht wordt door den schrijver, allereerst aan zijnen zoon, d.i. zijnen leerling, aanbevolen gehoorzaamheid aan de ouders. De tuchtleer, de vermaning, de bestraffing enz. des vaders, moet het kind bij het ontwaken der slechte neigingen aftrekken van het kwaad; de liefderijke lessen der moeder moeten in het jeugdig hart liefde prenten voor deugd en godsvrucht.

8) Hebr.: ‘Want zij’, d.i. de tuchtleer en de lessen, opgevolgd en beoefend, zijn geen vernederende boeien, maar het grootste sieraad voor het kind.

9) Waarschuwing tegen verleiders, die (v. 11-14) deugd en onschuld belachelijk maken en door

voorspiegeling van allerlei genot de kwade begeerlijkheden trachten op te wekken.

15. Mijn zoon, ga niet op weg met hen, weerhoud uwen voet van hunne paden.

15. Fili mi, ne ambules cum eis, prohibe pedem tuum a semitis eorum.

16. Want

hunne voeten ijlen naar misdaad en reppen zich tot

bloedvergieting.

16. Pedes enim illorum ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem. Is.

LIX 7.

17. Vruchteloos trouwens wordt het net gespannen voor de oogen van het gevogelte

;

17. Frustra autem jacitur rete ante oculos pennatorum.

18. zij ook, zij belagen hun eigen bloed en zij smeden logens tegen hun eigen leven

.

18. Ipsi quoque contra sanguinem suum insidiantur, et moliuntur fraudes contra animas suas.

19. Zoodanig zijn de wegen van elken hebzuchtige, zij rooven de zielen van de bezitters

.

19. Sic semitae omnis avari, animas possidentium rapiunt.

20. De Wijsheid predikt in het openbaar, op de straten laat Zij hare stem hooren

; 20. Sapientia foris praedicat, in plateis

dat vocem suam:

21. aan de spitse der scharen klinkt haar geroep, aan den ingang der stadspoorten houdt Zij hare toespraken, zeggende:

21. In capite turbarum clamitat, in foribus portarum urbis profert verba sua, dicens:

22. Hoelang nog, gij kleinen, blijft gij gehecht aan het kleine? hoelang nog 22. Usquequo parvuli diligitis infantiam,

et stulti ea, quae sibi sunt noxia, cupient,

et imprudentes odibunt scientiam? zullen de dwazen haken naar hetgeen hun schadelijk is

, en de onverstandigen kennis haten?

10) De waarschuwing in v. 15 herhaald en nu met redenen omkleed: hun streven is in zich boos, maar ook verderfelijk voor hen zelven.

11) Door velen wordt dit vers aldus verstaan: gelijk het net vruchteloos gespannen wordt voor de vogels, die het zien en ontwijken, zoo zult ook gij, thans door mij gewaarschuwd, u gemakkelijk verheffen op de vleugelen van waakzaamheid en gebed en hunne strikken ontvlieden. Maar beter past in het verband der rede: Denk niet: al luister ik ook aanvankelijk naar de stem der verleiders, ik zal mij wel wachten op hun aandrang euveldaden te bedrijven;

vruchteloos toch zien de vogels den strik; door het lokaas misleid vliegen zij er blindelings in: zoo zou het ook u gaan.

12) Evenals die vogels storten zij zich blindelings, alsof zij hun eigen ondergang zochten, in het verderf, dat zij voor anderen bereid hadden.

13) Hebr.: ‘Zoodanig zijn de wegen van ieder, die jaagt naar onrechtvaardig goed, het rooft de ziel van die het bezitten’.

14) Velen meenen, dat hier de geschapen wijsheid, deugd en godsvrucht, door eene dichterlijke persoonsverbeelding sprekende wordt ingevoerd. Beter is het in de Wijsheid reeds hier te erkennen de ongeschapen Wijsheid, God zelf; vgl. Inleiding blz. 11. Het meervoudige Hebreeuwsche woord chocmoot kan evenals bij Elohim eene aanduiding zijn van de grootheid en majesteit der goddelijke Wijsheid. Treffend is de overeenkomst met het optreden der menschgeworden Wijsheid, die ook openlijk predikte, en de Apostelen uitzond om alle volken te leeren; vgl. Joan. XVIII 20; Marc. XVI 15.

15) Hebr.: ‘Hoelang zullen de spotters (met godsvrucht en deugd) zich verlustigen in spotternijen’?

23. Luistert

naar mijne beris- 23. Convertimini ad correptionem

16) Convertimini, d.i. wendt u af van de verleiders, en luistert naar mijne berisping. Hier zien

wij eene eerste aankondiging van de uitstorting des H. Geestes, voorspeld door den profeet

Joël (II 28) en herhaaldelijk beloofd door Christus; Joan. XIV, XV, XVI.

ping; zie, Ik zal mijnen geest over u uitstorten en mijne woorden aan u bekend maken.

meam: en proferam vobis spiritum meum, et ostendam vobis verba mea.

24. Omdat Ik geroepen heb, en gij niet hebt willen luisteren; omdat Ik mijne 24. Quia vocavi, et renuistis: extendi

manum meam, et non fuit qui aspiceret.

Is. LXV 12 et LVI 4; Jer. VII 13. hand heb uitgestrekt en niemand er acht op heeft geslagen

;

25. omdat gij al mijne raadgevingen versmaad en mijne terechtwijzingen veronachtzaamd hebt,

25. Despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis.

26. zal ook Ik lachen in uwen ondergang, en spotten, als u hetgeen gij vreesdet overkomt

.

26. Ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo, cum vobis id, quod timebatis, advenerit.

27. Als onverwacht onheil dreigend nadert, en het verderf, eenen stormwind 27. Cum irruerit repentina calamitas, et

interitus quasi tempestas ingruerit:

gelijk, aanrukt; als over u komen nood en angst,

quando venerit super vos tribulatio, et angustia:

28. dan zullen zij Mij aanroepen, maar Ik zal hen niet verhooren; 's morgens vroeg 28. Tunc invocabunt me, et non

exaudiam: mane consurgent: et non

invenient me: zullen zij opwaken, maar zij zullen Mij niet vinden;

29. omdat zij de tucht hebben gehaat en de vreeze des Heeren niet hebben aanvaard,

29. Eo quod exosam habuerint disciplinam, et timorem Domini non susceperint,

30. omdat zij mijnen raad niet hebben ingevolgd, en gespot hebben met al mijne terechtwijzingen.

30. Nec acquieverint consilio meo, et detraxerint universae correptioni meae.

31. Eten zullen zij derhalve de vruchten van hunnen weg

, en van hunne

raadslagen zullen zij verzadigd worden.

31. Comedent igitur fructus viae suae, suisque consiliis saturabuntur.

32. De afkeerigheid der kleinen brengt hun den dood, en de voorspoed der dwazen stort hen in het verderf

. 32. Aversio parvulorum interficiet eos,

et prosperitas stultorum perdet illos.

33. Maar die Mij aanhoort, zal wonen in onverstoorde rust, en overvloed genieten zonder vrees voor eenig onheil.

33. Qui autem me audierit, absque terrore requiescet, et abundantia perfruetur, timore malorum sublato.

17) De Wijsheid heeft wachtend uitgezien of hare uitnoodiging werd aanvaard; maar waar deze versmaad wordt, volgt nu v. 26 volg. de bedreiging van straf.

18) Sprak de Wijsheid v. 23 en 24 als Verlosser, hier spreekt Zij als Rechter.

19) Weg, d.i. levenswandel.

20) De afkeerigheid der kleinen, d.i. hunne kinderachtige kieskeurigheid, waardoor zij afkeerig

zijn van de Wijsheid en hare lessen, brengt den dood; de voorspoed der dwazen, hunne

zelfvoldaanheid, stort hen in het verderf.

Caput II.

Hoofdstuk II.

Vermaning om met allen ijver de wijsheid te zoeken (v. 1-4), dan zal God haar geven en, door haar geleid (v. 5-11), zal de rechtvaardige behoed worden tegen de verleiding in het algemeen (v. 12-15), tegen de verleiding der vrouw in het bijzonder (v. 16-19), en hij zal heil, de goddelooze verderf vinden (v.

20-22).

1. Mijn zoon

, als gij mijne woorden aanneemt en mijne geboden wegbergt bij u,

1. Fili mi, si susceperis sermones meos, et mandata mea absconderis penes te,

2. zoodat uw oor luistert naar de wijsheid, neig dan uw hart om de verstandigheid te kennen

.

2. Ut audiat sapientiam auris tua: inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam.

3. Want indien gij de wijsheid aanroept en uw hart neigt tot de verstandigheid, 3. Si enim sapientiam invocaveris, et

inclinaveris cor tuum prudentiae:

4. indien gij haar zoekt als zilver en als een schat haar ondelft,

4. Si quaesieris eam quasi pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam:

5. dan zult gij de vreeze des Heeren verstaan

en de kennis Gods vinden.

5. Tunc intelliges timorem Domini, et scientiam Dei invenies:

6. Want de Heer is het, die wijsheid geeft

, en uit zijnen mond komen kennis en verstand.

6. Quia Dominus dat sapientiam: et ex ore ejus prudentia, et scientia.

7. Hij bewaart heil voor de gerechten, en Hij beschermt hen, die wandelen in onschuld

,

7. Custodiet rectorum salutem, et proteget gradientes simpliciter,

1) Salomon neemt zelf weer het woord om de wijsheid aan te bevelen. Dit hoofdstuk is geheel symmetrisch verdeeld in twee deelen, terwijl elk deel bestaat uit twee strophen van vier verzen en eene strophe van 3 verzen (1-4, 5-8, 9-11), (12-15, 16-19, 20-22).

2) In het Hebr. hangt het tweede verslid ook af van zoodat: ‘uw hart zich neigt tot de verstandigheid’; terwijl daar ook v. 3 niet redengevend, maar versterkend aan v. 2 wordt toegevoegd: ‘ja, als gij de wijsheid aanroept, tot de verstandigheid uwe stem verheft’. - Voor het verkrijgen der wijsheid worden hier drie voorwaarden gesteld: men moet niet slechts uitwendig aandachtig luisteren naar de lessen der wijsheid, maar die ook wegbergen, gretig opnemen in het hart v. 1 en 2; men moet met aandrang bidden om de wijsheid v. 3, en met ijver en volharding haar als een verborgen schat trachten op te delven v. 4.

3) d.i. Haar bekomen en waardeeren als blijvend beginsel der wijsheid en in die vreeze wandelend de kennis Gods vinden.

4) De ware wijsheid is niet vrucht van eigen vinding en menschelijk streven, maar hooge Godsgave. Vgl. Eccli. XXXIX 8; Jac. I 5.

5) Gelijk God in zijne schatkamers, vgl. Deut. XXXII 34, straffen opgeborgen houdt voor zijne

vijanden, zoo ook heil en zegen voor zijne vrienden.

8. terwijl Hij beveiligt de paden der gerechtigheid en de wegen der heiligen bewaakt.

8. Servans semitas justitiae, et vias sanctorum custodiens.

9. Dan zult gij verstaan gerech-

9. Tunc intelliges justitiam, et ju-

tigheid en recht en billijkheid en allen goeden weg

.

dicium, et aequitatem, et omnem semitam bonam.

10. Als

wijsheid binnengetreden is in uw hart en kennis uwe ziel heeft ingenomen,

10. Si intraverit sapientia cor tuum, et scientia animae tuae placuerit:

11. dan zal overleg u bewaken en verstandigheid u behoeden, 11. Consilium custodiet te, et prudentia

servabit te,

12. om u te onttrekken aan den

verkeerden weg en aan den mensch, die slechte gesprekken voert;

12. Ut eruaris a via mala, et ab homine, qui perversa loquitur:

13. aan hen, die het rechte pad verlaten en wandelen op duistere wegen

; 13. Qui relinquunt iter rectum, et

ambulant per vias tenebrosas:

14. aan hen, die zich verblijden over hunne misdaden en juichen over allersnoodste dingen

,

14. Qui laetantur cum malefecerint, et exsultant in rebus pessimis:

15. wier wegen slecht, en wier schreden schandelijk zijn;

15. Quorum viae perversae sunt, et infames gressus eorum.

16, om u te onttrekken aan een andermans vrouw en aan de vreemde

, die zoetelijke taal spreekt,

16. Ut eruaris a muliere aliena, et ab extranea, quae mollit sermones suos,

17. die den leidsman harer jeugd verliet

17. Et relinquit ducem pubertatis suae,

18. en het verbond van haren God vergat:

want

ten doode helt haar huis over en ter onderwereld neigen hare paden;

18. Et pacti Dei sui oblita est: inclinata est enim ad mortem domus ejus, et ad inferos semitae ipsius.

19. allen, die tot haar ingaan, zij keeren niet weder en zij bereiken niet meer de paden des levens;

19. Omnes, qui ingrediuntur ad eam, non revertentur, nec apprehendent semitas vitae.

6) Gerechtigheid en recht enz.; vgl. I noot 3. En allen goeden weg, d.i. in één woord alles wat ten goede leidt.

7) Hebr. redengevend: want wijsheid zal enz.

8) Die kwaad doet, haat het licht Joan. III 20.

9) Zich verblijden over misdaden, juichen over laagheden is een bewijs van diepe verdorvenheid des harten.

10) De vreemde is iedere vrouw, die hetzij gehuwd of ongehuwd, niet de wettige echtgenoote is.

11) Die den leidsman, met wien zij in haar jeugd was gehuwd, ontrouw werd, en daardoor tevens schandelijk vergat het heilig verbond, dat zij voor het aanschijn Gods met haren echtgenoot gesloten had.

12) Want geeft de reden van v. 16 om u te onttrekken aan; want anders vindt gij den ondergang;

haar huis is de plaats, waar de wellusteling altijd den geestelijken, dikwerf ook vroegtijdig

den lichamelijken dood vindt, terwijl hij, eenmaal slaaf der zinnen geworden, slechts zelden

en met groote moeite de slavenboeien verbreekt v. 19.

20. om

te wandelen op den goeden weg en de paden der gerechtigen te houden.

20. Ut ambules in via bona: et calles justorum custodias.

21. Want de gerechtigen zullen het 21. Qui enim recti sunt, habita-

13) Om te wandelen hangt af van v. 11. Gevrijwaard tegen de velerlei verleiding zal de mensch

door de wijsheid geleid worden op de paden der gerechtigheid en daar gelukkig zijn.

land bewonen, en de braven zullen daarin verblijven

;

bunt in terra, et simplices permanebunt in ea.

22. de goddeloozen daarentegen zullen van de aarde verdelgd worden, en de 22. Impii vero de terra perdentur: et qui

inique agunt, auferentur ex ea. Job. XVIII

17. booswichten zullen daaruit worden

weggevaagd.

Caput III.

Hoofdstuk III.

Zegeningen verbonden aan de beoefening van wijsheid en deugd (v. 1-12, 21-26); lofspraak op de wijsheid als de bron van geluk en heil (v. 13-20);

vermaning om den naaste wel te doen (v. 22-30), het kwaad en den omgang met goddeloozen te vluchten (v. 31-35).

1. Mijn zoon

, vergeet mijne lessen niet en laat uw hart mijne voorschriften bewaren;

1. Fili mi, ne obliviscaris legis meae, et praecepta mea cor tuum custodiat.

2. want lengte van dagen en jaren levens

en vrede zullen zij u aanbrengen.

2. Longitudinem enim dierum, et annos vitae, et pacem apponent tibi.

3. Laat barmhartigheid en waarheid u niet verlaten; bind ze om uwen hals en schrijf ze op de tafelen van uw hart

;

3. Misericordia, et veritas te non deserant, circumda eas gutturi tuo, et describe in tabulis cordis tui:

4. dan zult gij genade en

goedgunstigheid

vinden bij God en bij de menschen.

4. Et invenies gratiam, et disciplinam bonam coram Deo et hominibus.

5. Heb vertrouwen in den Heer met geheel uw hart en verlaat u niet op eigen doorzicht.

5. Habe fiduciam in Domino ex toto corde tuo, et ne innitaris prudentiae tuae.

6. Wees Hem indachtig op al uwe wegen, en Hij, Hij zal uwe schreden leiden.

6. In omnibus viis tuis cogita illum, et ipse diriget gressus tuos.

14) Het rustig bezit van het land der belofte, de voorafbeelding van de zalige rust in het hemelsch vaderland, was door God als de groote zegen aan de rechtvaardigen beloofd. Vgl. Lev. XXV 18; Ps. LXVIII 36 en 37; Hebr. XIII 14.

1) De verzen 1-12 en 21-26, waarin de beoefening der wijsheid wordt aanbevolen, zijn, met eene geringe afwijking, twee aan twee zoo aan elkander verbonden, dat telkens het eerste vers eene vermaning bevat, en het tweede de vrucht, aan het opvolgen dier vermaning toegezegd.

2) d.i. Leven, dat in volle waarheid leven genoemd mag worden, in den dienst en de vriendschap Gods.

3) M.a.w. goedertierenheid en oprechtheid jegens den naaste op elk gebied moeten u altijd voor oogen staan, altijd in uw hart gegrift zijn.

4) Disciplina bona als nadere verklaring van gratia beteekent hier ook naar den grondtekst een

goeden naam, goede bejegening, welbehagen, goedgunstigheid.

7. Wees niet wijs in eigen oogen, vrees God en vermijd het kwaad;

7. Ne sis sapiens apud temetipsum: time

Deum, et recede a malo: Rom. XII 16.

8. want dit zal gezondheid geven aan uw vleesch en verkwikking aan uw

gebeente

. 8. Sanitas quippe erit umbilico tuo, et

irrigatio ossium tuorum.

9. Huldig den Heer met uwe goederen, en breng Hem gaven uit de eerstelingen van al uwe vruchten;

9. Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis omnium frugum tuarum da ei: Tob. IV 7; Luc. XIV 13.

10. dan zullen uwe schuren rijkelijk gevuld worden en uwe wijnpersen overloopen van most

.

10. Et implebuntur horrea tua saturitate, et vino torcularia tua redundabunt.

11. Mijn zoon, werp het juk des Heeren niet af, en word niet kleinmoedig, als gij door Hem gekastijd wordt;

11. Disciplinam Domini, fili mi, ne abjicias: nec deficias cum ab eo corriperis: Hebr. XII 5; Apoc. III 19.

12. want dien de Heer lief heeft, dien kastijdt Hij, en, als een vader in zijn zoon, heeft Hij (in hem) zijn welbehagen

. 12. Quem enim diligit Dominus, corripit:

et quasi pater in filio complacet sibi.

13. Gelukzalig de mensch, die wijsheid heeft gevonden en rijk is in

voorzichtigheid.

13. Beatus homo, qui invenit sapientiam, et qui affluit prudentia:

14. Beter is het haar te verwerven dan zilver te winnen, en wat zij afwerpt, is beter dan het fijnste en zuiverste goud

. 14. Melior est acquisitio ejus negotiatione

argenti, et auri primi et purissimi fructus ejus:

15. Zij is meer waard dan alle schatten

, en al wat men begeeren kan, vermag met haar niet vergeleken te worden.

15. Pretiosior est cunctis opibus: et omnia, quae desiderantur, huic non valent comparari.

16. Lengte van dagen heeft zij in hare rechterhand en in hare linker rijkdom en eer

.

16. Longitudo dierum in dextera ejus, et in sinistra illius divitiae, et gloria.

5) In v. 5-8 wordt vooral gewaarschuwd tegen die wijsheid, die in ijdelen eigenwaan in strijd komt met de Wet en de openbaring Gods, terwijl aan nederig, vertrouwend opzien tot God de belooning wordt toegezegd van lichamelijke gezondheid als zinnebeeld van de gezondheid der ziel; nederig Godsbetrouwen geeft kracht in allen strijd en nood; vgl. Is. V 21; Rom. XII 16; Philip. IV 13.

6) Het is een teeken van ware wijsheid, in dagen van voorspoed dankbaar te genieten de zegeningen des Heeren, en Hem naar de voorschriften der Wet te huldigen door het aanbieden van tienden en eerstelingen, v. 9 en 10, maar ook in dagen van tegenspoed de rampen des levens als heilzame kastijdingen gelaten te dragen, v. 11 en 12.

7) De H. Paulus ad Hebr. XII 6 haalt deze woorden aan naar de vertaling der LXX: ‘Hij kastijdt iederen zoon, dien Hij aanneemt’.

8) De wijsheid zelve alsmede wat zij afwerpt, wat zij den mensch bezorgt in dit en in het andere leven, is beter dan zilver en goud.

9) Schatten, Gr. edelgesteenten, Hebr. ‘peninim’, kostbare roode koralen; vgl. Thren. IV 7.

10) Wat eens bij Salomon geschied was (vgl. III Reg. III 13; Sap. VII 11) pleegt naar den aard

en de beloften van het Oude Testament te geschieden ook bij hen, die de wijsheid als de

kostbaarste gave waardeeren en nastreven: de wijsheid komt niet alleen, zij draagt in hare

handen lengte van dagen, rijkdom en eer.

24

17. Hare wegen zijn schoone wegen en al hare paden zijn rijk aan vrede

. 17. Viae ejus viae pulchrae, et omnes

semitae illius pacificae.

18. Een boom des levens

is zij voor die haar aangrijpen, en die haar vasthoudt, hij is gelukkig.

18. Lignum vitae est his, qui

apprehenderint eam: et qui tenuerit eam, beatus.

19. De Heer heeft door wijsheid de aarde gegrondvest, de hemelen bevestigd door verstand

.

19. Dominus sapientia fundavit terram, stabilivit coelos prudentia.

20. Door zijne wijsheid zijn de waterkolken opgeweld, en pakken de wolken zich samen uit dauw

. 20. Sapientia illius eruperunt abyssi, et

nubes rore concrescunt.

21. Mijn zoon, laat deze dingen

niet ontsnappen aan uwe oogen, onderhoud lessen en raad,

21. Fili mi, ne effluant haec ab oculis tuis:

Custodi legem atque consilium:

22. en zij zullen leven zijn voor uwe ziel en een sieraad voor uwen hals

.

22. Et erit vita animae tuae, et gratia faucibus tuis.

23. Dan zult gij zonder schroom uwen weg bewandelen, en uwen voet zult gij niet stooten.

23. Tunc ambulabis fiducialiter in via tua, et pes tuus non impinget:

24. Als gij slaapt, zult gij niet

opschrikken; gij zult u ter ruste begeven, en zoet zal uw slaap zijn.

24. Si dormieris, non timebis: quiesces, et suavis erit somnus tuus.

25. Wees niet beangst voor plotselinge verschrikking noch voor de macht der goddeloozen, als zij aanrukt tegen u;

25. Ne paveas repentino terrore, et irruentes tibi potentias impiorum.

26. want de Heer zal u ter zijde staan en uwen voet bewaren voor den strik

. 26. Dominus enim erit in latere tuo, et

custodiet pedem tuum ne capiaris.

11) Schoone, Hebr. aangename, liefelijke. ‘Hij rijdt wel zacht, dien Gods genade draagt’, zegt Thomas a Kempis.

12) Boom des levens: eene zinspeling (meermalen in dit Boek XI 30; XIII 12; XV 4 voorkomende) op den boom des levens in het Paradijs; vgl. Gen. II 9. De vrucht van dien wonderbaren boom is den gevallen mensch ontzegd; de mensch moet sterven; maar in de wijsheid ontvangt hij in geestelijken zin eenen nieuwen levensboom, door wiens vrucht gevoed hij gelukkig kan zijn op deze aarde en het eeuwig leven zal verkrijgen.

13) De herinnering aan den boom des levens brengt Salomon tot de hoogste lofspraak op de wijsheid: door en in haar heeft God het groote werk der schepping voltrokken; vgl. VIII 22 vv. In de eindige mededeeling der goddelijke wijsheid is ook de mensch tot grootsche daden in staat.

14) Bedoeld wordt de scheiding der wateren, Gen. I 7 volg. En pakken enz., Hebr. en LXX ‘en druppelen de wolken dauw’.

15) Deze dingen, d.i. hetgeen Salomon tot dusverre gezegd heeft over de zegeningen en de hooge waarde der wijsheid.

16) Leven, sieraad; vgl. I 9; III 2, 16.

17) V. 23-26. De wijsheid geeft onder de hoede des Heeren een gevoel van gerustheid en

veiligheid in alle omstandigheden, te midden van alle gevaren.

18) Hier volgen nu eenige vermaningen zonder onmiddellijk verband met het voorafgaande. -

Weerhoud iemand niet uit afgunst of menschelijke berekening; maar naar Hebr. en LXX is

de zin: weiger niet wel te doen aan iemand, die daarop recht heeft (den behoeftige), als uwe

hand bij machte is zulks te doen.

25

dadig te zijn, als hij daartoe in staat is;

zoo gij kunt, wees ook zelf weldadig.

qui potest: si vales, et ipse benefac:

28. Zeg niet tot uwen naaste: ga heen en kom terug, morgen zal ik u geven, als gij op staanden voet geven kunt

.

28. Ne dicas amico tuo: Vade, et revertere: cras dabo tibi: cum statim possis dare.

29. Smeed geen kwaad tegen uwen naaste, terwijl hij vertrouwen stelt in u

. 29. Ne moliaris amico tuo malum, cum

ille in te habeat fiduciam.

30. Treed niet noodeloos in geding met iemand, als hij u geen kwaad berokkend heeft.

30. Ne contendas adversus hominem frustra, cum ipse tibi nihil mali fecerit.

31. Wees niet ijverzuchtig op een onrechtvaardig mensch

en volg hem niet op zijne wegen;

31. Ne aemuleris hominem injustum, nec imiteris vias ejus: Ps. XXXVI 1.

32. want een gruwel voor den Heer is elke spotter

, maar met de vromen treedt Hij in vertrouwelijk verkeer.

32. Quia abominatio Domini est omnis illusor, et cum simplicibus sermocinatio ejus.

33. Nooddruft komt vanwege den Heer in het huis van den goddelooze

, maar 33. Egestas a Domino in domo impii:

habitacula autem justorum benedicentur.

de woonsteden der rechtvaardigen worden gezegend.

34. Hij drijft den spot met de spotters

, maar den zachtmoedigen geeft Hij genade.

34. Ipse deludet illusores, et mansuetis dabit gratiam.

35. Eer zal ten deel vallen aan de wijzen

: der dwazen verheffing zal schande zijn.

35. Gloriam sapientes possidebunt:

stultorum exaltatio, ignominia.

19) De ware naastenliefde wil van geen uitstel weten, dat zoo licht afstel worden kan; bovendien:

die spoedig geeft, geeft dubbel.

20) Hebr.: ‘terwijl hij vol vertrouwen bij u woont’. Waarschuwing tegen verraderlijke schennis van vertrouwen, vooral waar dit vertrouwen ten volle gerechtvaardigd is door de geschonken gastvrijheid.

21) Als gij ziet, dat zijne ongerechtigheden hem voordeel aanbrengen; laat u daardoor niet verleiden, hem op éénen zijner slechte wegen te volgen.

22) Spotter, Hebr. en LXX: ‘de booze’; vgl. II 15. Vertrouwelijk verkeer, vgl. Luc. X 21; Joan.

XV 15.

23) Nooddruft vanwege den Heer, Hebr.: ‘de vloek des Heeren’. Mag de goddelooze zich ook al oogenblikkelijk in welvaart verheugen, de zegen Gods rust niet op zijn huis, en dikwerf zal niet slechts in zedelijken, maar ook in stoffelijken zin de nooddruft bij hem binnentreden.

24) Spotters, trotsche vrijgeesten, die zich aan God en zijn gebod niet storen; vandaar de vertaling der LXX bij Jac. IV 6; I Petr. V 5 aangehaald: God weerstaat de hoovaardigen. Daar is, zegt de H. Augustinus, schier geene bladzijde in de heilige boeken, waarop niet gezegd wordt, dat God de hoovaardigen weerstaat. Den zachtmoedigen, Gr. den nederigen.

25) De wijzen, d.i. de rechtvaardigen, tegenover de dwazen, d.i. de goddeloozen. De tijdelijke of schijnbare verheffing der goddeloozen wordt hun tot dieperen val, tot grootere schande.

Hebr. waarschijnlijk: de dwazen dragen (als hun deel en hun loon) schande weg.

26

Caput IV.

Hoofdstuk IV.

Salomon vermaant om overeenkomstig de door hem zelven ontvangen lessen te streven naar de wijsheid, zoo rijk aan vruchten (1-13), te mijden de donkere paden der goddeloozen, te bewandelen de helderlichtende wegen der vromen (v. 14-19), te waken over hart, ooren, oogen, wandel (v. 20-27).

1. Luistert, kinderen, naar de tucht eens vaders

, en weest aandachtig, opdat gij verstandig moogt worden.

1. Audite filii disciplinam patris, et attendite ut sciatis prudentiam.

2. Eene goede gave zal ik u schenken, veronachtzaamt mijne lessen niet

. 2. Donum bonum tribuam vobis, legem

meam ne derelinquatis.

3. Want

ook ik was voor mijnen vader een zoon, teerbemind, ja een

eeniggeborene in het oog mijner moeder.

3. Nam et ego filius fui patris mei, tenellus, et unigenitus coram matre mea:

4. En hij onderrichtte mij en zeide

: Laat uw hart mijne woorden opnemen, 4. Et docebat me, atque dicebat: Suscipiat

verba mea cor tuum, custodi praecepta

mea, et vives. onderhoud mijne voorschriften en gij zult leven.

5. Verwerf u wijsheid, verwerf u

verstand: vergeet noch veronachtzaam de woorden van mijnen mond.

5. Posside sapientiam, posside prudentiam: ne obliviscaris, neque declines a verbis oris mei.

6. Verlaat haar niet, en zij zal u behoeden;

heb haar lief, en zij zal u behouden.

6. Ne dimittas eam, et custodiet te: dilige eam, et conservabit te.

7. Het beginsel der wijsheid

is: Verwerf u wijsheid, en voor al wat gij bezit verschaf u verstand.

7. Principium sapientiae, posside sapientiam, et in omni possessione tua acquire prudentiam:

8. Grijp haar vast

, en zij zal u verheffen;

gij zult verheerlijkt worden door haar, als gij haar hebt omhelsd.

8. Arripe illam, et exaltabit te:

glorificaberis ab ea, cum eam fueris amplexatus.

1) Eens vaders, d.i. van iemand, die met vaderlijke liefde zijne lessen geeft aan zijne leerlingen.

2) Als aansporing om gretig te luisteren geeft hij aan, dat dit onderricht is eene goede gave v.

2, waarvan hij zelf eens de voortreffelijkheid heeft ondervonden v. 3.

3) Want in zijne onervaren jeugd werd hij door zijne ouders teeder bemind en, als ware hij een eenig kind, met de grootste zorg onderricht en opgevoed.

4) Van v. 4-9 worden in het kort weergegeven de lessen van zijnen vader.

5) Boven, I 7, werd de vreeze des Heeren het beginsel der wijsheid genoemd, voor zoover zij, gelijk de H. Thomas zegt, doet afwijken van het kwaad; vgl. Eccli. I 27. Diezelfde naam mag ook gegeven worden aan het ernstig verlangen, het edelmoedig streven naar wijsheid, voor zoover het begeeren, gelijk de H. Thomas zegt, den mensch geschikt en bereid maakt tot het verkrijgen van het begeerde goed; vgl. Matth. XIII 45 volg.

6) Hebr.: houd haar hoog, waardeer haar.

kroon zal zij u dekken

.

7) Vgl. I 9; III 4.

27

10. Luister, mijn zoon

, en aanvaard mijne woorden, opdat uwe levensjaren vermenigvuldigd mogen worden.

10. Audi fili mi, et suscipe verba mea, ut multiplicentur tibi anni vitae.

11. Den weg der wijsheid zal ik u aanwijzen, ik zal u geleiden op de paden der gerechtigheid;

11. Viam sapientiae monstrabo tibi, ducam te per semitas aequitatis:

12. en als gij deze inslaat, zullen uwe schreden niet belemmerd worden, en in 12. Quas cum ingressus fueris, non

arctabuntur gressus tui, et currens non

habebis offendiculum. uwen loop zult gij geenen steen des aanstoots vinden

.

13. Houd u aan de tucht, laat haar niet varen; bewaar haar, want zij, zij is uw leven.

13. Tene disciplinam, ne dimittas eam:

custodi illam, quia ipsa est vita tua.

14. Heb geen vermaak in de paden der goddeloozen, en schep geen behagen in den weg der boozen.

14. Ne delecteris in semitis impiorum, nec tibi placeat malorum via.

15. Ontvlucht dien weg, ga er niet op voort, vermijd en verlaat dien weg

. 15. Fuge ab ea, nec transeas per illam:

declina, et desere eam.

16. Want zij slapen niet, als zij geen kwaad hebben gedaan; en de slaap wijkt 16. Non enim dormiunt nisi malefecerint:

et rapitur somnus ab eis nisi

supplantaverint. van hen, als zij niet iemand ten val hebben gebracht

.

17. Zij eten brood der goddeloosheid en wijn der ongerechtigheid drinken zij

. 17. Comedunt panem impietatis, et vinum

iniquitatis bibunt.

18. Maar het pad der rechtvaardigen is als een glanzend licht: gestadig wast het aan tot op den vollen middag

.

18. Justorum autem semita, quasi lux splendens, procedit et crescit usque ad perfectam diem.

8) Overeenkomstig het genoten onderricht geeft nu Salomon zelf zijne lessen. Levensjaren vgl.

III 2, 16.

9) Mag bij het betreden of bij het bewandelen van de paden der gerechtigheid eenige inspanning van u gevorderd worden, de wijsheid zal u sterken en voor val en onheil behoeden, en later zult gij niet te klagen hebben evenals de goddelooze; vgl. Sap. V 7.

10) Men moet den weg der boozen ontvluchten, zich er niet op begeven, maar als men in zwakheid, bij ongeluk er op verdoold is, aanstonds dien weg verlaten.

11) De mensch moet des te meer huiveren, den weg der ongerechtigheid in te slaan, als hij bedenkt, hoe voor de goddeloozen kwaaddoen als eene dringende behoefte, eene tweede natuur wordt; zoodat zij niet slechts de stem des gewetens hebben gesmoord, maar zelfs geene rust meer kunnen vinden, tenzij in kwaaddoen en anderen onheil berokkenen.

12) Zonde wordt als hun dagelijksch voedsel. Anderen: zij voeden zich met de vruchten hunner ongerechtigheid; vgl. I 12-14.

13) Het pad, het leven der rechtvaardigen is als een glanzend licht, een blijde dageraad. De

rechtvaardigen, door de genade verlicht en gesterkt, gaan voort van deugd tot deugd, totdat

zij in het licht der glorie God aanschouwen in Sion en daardoor schitteren als de zon in het

huis huns Vaders; vgl. Ps. LXXXIII 8; Matth. XIII 43.

nedervallen

.

14) Niet ten onrechte wordt vermoed, dat v. 19, nauw samenhangend met v. 16 en 17, oorspronkelijk aan v. 18 is voorafgegaan. De goddeloozen, geheel vervreemd van God, wandelen in dikke duisternissen, voortdurend bedreigd door gevaren, en zullen, niet wetend waar of wanneer, toch eens onvermijdelijk den ondergang vinden. Vgl. Joan. XI 10; XII 35;

I Joan. II 11.

28

20. Mijn zoon, luister naar mijne woorden en neig uw oor tot mijne reden.

20. Fili mi, ausculta sermones meos, et ad eloquia mea inclina aurem tuam.

21. Laat ze niet wijken uit uwe oogen, bewaar ze in het binnenste van uw hart.

21. Ne recedant ab oculis tuis, custodi ea in medio cordis tui:

22. Want leven zijn ze voor die ze vinden, en gezondheid voor het gansche

lichaam

. 22. Vita enim sunt invenientibus ea, et

universa carni sanitas.

23. Bewaak met alle zorgvuldigheid uw hart, want daaruit treedt het leven voort

. 23. Omni custodia serva cor tuum, quia

ex ipso vita procedit.

24. Houd van u verwijderd eenen boosaardigen mond, en eerroovende lippen, dat zij verre zijn van u

. 24. Remove a te os pravum, et detrahentia

labia sint procul a te.

25. Laat uwe oogen recht voor u uit zien, en uwe blikken voorafgaan aan uwe schreden

.

25. Oculi tui recta videant, et palpebrae tuae praecedant gressus tuos.

26. Maak recht den weg voor uwe voeten, en laat al uwe gangen welgeregeld zijn

. 26. Dirige semitam pedibus tuis, et omnes

viae tuae stabilientur.

27. Wijk niet af, noch ter rechternoch ter linkerzijde; houd uwen voet terug van het 27. Ne declines ad dexteram, neque ad

sinistram: averte pedem tuum a malo: vias

kwaad; de wegen toch

, die aan de enim, quae a dextris sunt, novit Dominus:

perversae vero sunt quae a sinistris sunt. rechterhand zijn, kent de Heer: maar Ipse autem rectos faciet cursus tuos,

itinera autem tua in pace producet.

verkeerd zijn die, welke aan de

linkerhand zijn. Hij echter, Hij zal uwe gangen regelen en uwe wegen in vrede voortleiden.

15) Leven, gezondheid; vgl. III 2, 8.

16) Het hart is in de H. Schrift de zetel, hier de bronwel van geheel het geestelijk en zedelijk leven. Gelijk uit het hart voortkomen de zondige werken, die leiden tot den eeuwigen dood (vgl. Matth. XV 19), zoo ook de goede daden, die leiden tot het eeuwig leven. Daarom moet op de eerste plaats met de uiterste zorg die bronwel des harten bewaakt worden.

17) Naast de waakzaamheid over het hart wordt aanbevolen de waakzaamheid over de zintuigen, opdat langs dien weg het bederf niet binnentrede; en wel vooreerst over de ooren, dat zij namelijk gesloten moeten blijven voor slechte gesprekken, waardoor godsdienst, deugd, eer en goede naam worden aangetast.

18) Op de tweede plaats waakzaamheid over de oogen, dat zij niet nieuwsgierig, ijdel rondwaren en de ziel verstrooien, maar, recht op het doel gericht, den veiligen, rechten weg mogen aanwijzen.

19) Eindelijk na rijp beraad den rechten weg inslaan, zijne gangen regelen, en (v. 27) zich door geen menschelijk opzicht, door geene verleiding enz. noch ter rechter- noch ter linkerzijde laten afbrengen van dien weg.

20) Het verdere gedeelte van dit vers staat wel in de LXX, maar niet in den grondtekst. De wegen

aan de rechterhand zijn hier de wegen der gerechtigheid; deze kent, d.i. bemint en zegent,

de Heer. Opdat echter de mensen noch door vermetel vertrouwen, noch door kleinmoedigheid

struikele op zijnen weg, heeft hij behoefte aan de hulp en de genade Gods; daarom wordt er

aan toegevoegd: Hij echter, Hij enz.

29

Caput V.

Hoofdstuk V.

Het streven naar wijsheid behoedt voor ontucht en hare rampzalige gevolgen en onvermijdelijke straffen (v. 1-14, 21-23). Aanprijzing van kuische

huwelijksliefde (v. 13-20).

1. Mijn zoon, houd mijne wijsheid voor oogen en neig uw oor tot mijn doorzicht

, 1. Fili mi, attende ad sapientiam meam,

et prudentiae meae inclina aurem tuam,

2. opdat gij bedachtzaamheid moogt behouden en uwe lippen de tucht mogen 2. Ut custodias cogitationes, et

disciplinam labia tua conservent. Ne

attendas fallaciae mulieris: bewaren

. Sla geen acht op de verleidelijkheid eener vrouw;

3. want eene druipende honigraat zijn de lippen der hoereerster, en gladder dan olie is haar gehemelte

,

3. Favus enim distillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur ejus:

4. ten laatste echter is zij bitter als alsem en scherp als een tweesnijdend zwaard

. 4. Novissima autem illius amara quasi

absynthium, et acuta quasi gladius biceps.

5. Hare voeten dalen af naar den dood, en naar het doodenrijk ijlen hare schreden voort.

5. Pedes ejus descendunt in mortem, et ad inferos gressus illius penetrant.

6. Zij bewandelen niet den weg des levens, ongestadig zijn hare schreden en onnaspeurlijk

.

6. Per semitam vitae non ambulant, vagi sunt gressus ejus, et investigabiles.

7. Nu dan, mijn zoon, luister naar mij, en wijk niet af van de woorden van mijnen mond

.

7. Nunc ergo fili mi audi me, et ne recedas a verbis oris mei.

1) De aangeprezen waakzaamheid, IV 23 vv., en het streven naar wijsheid moeten behoeden tegen de groote verleiding der ontucht.

2) Bedachtzaamheid, voorzichtigheid in daden en in woorden. Sla geen acht enz. ontbreekt in het Hebr.

3) Hare woorden, zoet en liefelijk, dringen ongemerkt door in hoofd en hart.

4) Alsem (vgl. Deut. XXIX 18), is in de H. Schrift het zinnebeeld van bitter leed en harde straf;

vgl. Jer. IX 15. Alsem en tweesnijdend zwaard vormen de tegenstelling op honig en olie:

weldra vindt men bittere wroeging en den dood naar ziel en lichaam; vgl. v. 5.

5) Hebr.: ‘opdat zij den weg des levens niet betrede, zijn hare schreden wankelend en zij weet het niet’. De zin is: bij haar, die met de slaven van den wellust naar de diepten des verderfs is voortgehold, v. 5, valt niet te denken aan eenen terugkeer op den weg, die opwaarts ten leven voert (vgl. XV 24); hoe zou dat mogelijk zijn voor haar, die steeds ongestadig was in hare gangen, slechts geleid door hare driften, en in hare verblindheid nog hare eigen ellende niet bespeurt.

6) De vermaning van v. 1 met nadruk herhaald.

7) De vlucht is in dergelijke zaak naar het eenparig getuigenis der Heiligen het eenige veilige

middel ter zegepraal; vgl. I Cor. VI 18. Die vermetel het gevaar te gemoet gaat, stelt zich

bloot aan het verlies van eer en leven, van fortuin en gezondheid, en berokkent zich bitter

naberouw, gelijk in de volgende verzen wordt aangeduid.