Anthony Duyck, Journaal. Deel 2, boek 3 · dbnl

Journaal. Deel 2, boek 3

Anthony Duyck

Inleiding en aantekeningen van Lodewijk Mulder

bron

Anthony Duyck, Journaal. Deel 2, boek 3 (ed. Lodewijk Mulder). Martinus Nijhoff, Den Haag 1864

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/duyc001jour04_01/colofon.php

© 2015 dbnl

DAERINNE MEEST VERVAT IS ALLE TGEENE IN DE TOCHTEN ENDE BELEGERINGEN VAN HULST, BERCK, MEURS, GROLLE, BREVOORT, ENSCHEDE, OETMAERSSEN, OLDENSEEL ENDE LINGEN, MITSGADERS IN DEN SLACH VAN TURNHOUT ENDE ANDERE AENSLAGEN,

ALLIANTIEN ENDE BESENDINGEN GEPASSEERT IS TSEDERT DEN 1^STEN JANUARIJ 1596 TOTTEN LESTEN DECEMBRIS 1597 TOE INCLUYS, HOUDENDE NOCHTANS MEESTAL NIET DAN DE NAECKTE EFFECTEN VANDE NOTABELSTE GESCHIEDENISSEN.

5

1596.

Tjaer 1596 begonst met een groote apparentie van oirloge aen alle canten, omdat men voor seecker het daervoor hielt, dat in Spangien een vloote toegerust werde tegen Engelant ofte de Staeten Generael vande Nederlanden, ende dat den Coninck van Vranckrijck noch gestaedelyck belegert ende beslooten hielt La Fere, sonder dat men sach, dat bij den Spangiaerden eenich sonderling devoir gedaen werde de plaetse te ontsetten, beneffens dat de tijdingen continueerden dat Draeck in de stadt Havane in Cuba gecommen hadde, ende dat daerover in Spangien een seer groote beroerte was, ende veroirsaeckt hadde, dat men verscheyden scheepen daerwaerts om hem thooft te bieden, hadde moeten senden. In t’ Nederlant hielt den Graeve van Fuentes hem stille, versterckende sijn volck ende eenige nieuwe aennemende, verwachtend de comptste des Cardinaels van Oistenrijck, die naer de Nederlanden toequam met 23 vendelen Spangiaerts, sterck 3000 mannen, behalven eenich ander volck met hem gebracht vuyte garnisoenen van Italien ende 350 muylen geladen met sijn bagagie ende eenich gelt. De Staeten Generael hielen heur mede stille, verwachtende den saison, om te sien wat den viant soude voornemen, ten eynde heur dan daernaer te reguleren, te weten, soe den viant op dese landen sijn meeste gewelt te doen voornam, dat men op de defensive soude letten, ende soe hij gesint mocht sijn sijn meeste gewelt op Vranckrijck te gebruycken, dat men dan naer de gelegentheyt mede yet offensive soude doen. Ende hoewel heur volck seer geswackt was, en scheen nochtans niet dat se eenich devoir deden om dselve te doen verstercken. Onder den gemeynen man was over beyden sijden een groote expectatie totten pays, daertoe men meynde den Cardinael volcommentlijck gelast te sijn, ende dat te dien eynde met hem vuyt Spangien gecommen ende los gelaeten was den Prince van Orangien, om door hem in tstuck

vanden pays yet te mogen handelen⁺, waeromme de coopluyden van Brabant ende Vlaenderen aende Francoisen hadden doen versoucken sauff conduict voor 8 maenden om vrijelijck te mogen trafficqueren, hoopende middelertijt pays ofte bestant, te meer (welck meest te beduchten was) omdat veelen het daervoir hielen, dat den Coning van Vranckrijck door den Paus dede handelen van eenigen pays metten Coning van Spangien, twelcke de Staeten Generael wel buyten heure reeckeninge soude setten, als de Francoisen heur verlieten, om dwelcke nochtans te assisteren ende tot oirlogen tegen Spaingien te confirmeren sijl. heuren staet soe seer geswackt hadden ende nu twedemael in pericule gestelt, waeromme wel te bemercken ende waerschijnlijck is, dat dit jaer niet weyniger vol oirlooge ende alderhande factien wesen en sal, als de jaeren 1594 ende 1595 geweest sijn, te meer soe in Ungarie de oirlogen mede seer moeten ontsteecken, ten waere den Turck gesint was dat lant weder te verliesen, omdat den Keysar Comorra ende Gran à la royale dede fortifieren met geweldige wallen ende bolwercken, sonder dat Sinan Bassa tselve const beletten, mits sijn volck voor een goet deel vanden Sevenburger geslagen was.

Onder alle desen hadden de Vereenichde Nederlanden dat voordeel, dattet niet starck en vroes, maer noch slap weder bleeff vanden 1^enJanuarij aff totten lesten toe, daermede den viant, die scheen voorgenomen te hebben mette eersten starcken vorst yet te doen, van sijn dessein ende meyninge versteecken ende belet werde.

De Staeten Generael achtende dat niet heur eer en soude konnen bederven ende gansch onder de voet helpen als een pays, omdat daerinne ter werelt egeen asseurantie van welstant ofte onderhout van dien en was. Oick dat eenich heftich aendringen ofte voorslaen van dien hier te lande wel eenige alteratie mochte maecken, insonderheyt soe de Duytsche fursten ofte den Prince van Orangien daertoe selffs hier in tlant quaemen. Ende daeromme gescreven hebbende aende Duytse Fursten om heur comptste te beletten ende achtende noodich daertoe mede aenden Prince voorn^tte scrijven, hebben terstont in tbegin van desen jaere een brieff aen hem gesonden vanden 22 December, daerbij sij hem congratuleerden vande verlossinge van sijne lange gevanckenisse ende verclaerden daerover seer verblijt te wesen, dan omdat den viant vuytstroyde, als soude hij door

+ Cardinal is gebooren anno 1559, ende hadde nu 26 jaer in Spangien geweest. Prince van Orangien hadde nu 28 jaer gevangen geweest.

7

hem ommewerpen ende bederven tgeene sijn heer vaeder gebout ende met sijn bloet bevesticht hadde, twelcke heur van harten leet soude sijn, soe versochten se dat hij hier in tlant metten eersten niet en wilde commen, opdat sijn comptste geen

veranderinge en maeckte, nochte hij anders bejegent werde, als de gelegenheyt van sijn persoen soude vereyschen, maer omdat se die ordre onderhouden, dat niemant sonder heur pasport hier in de landen mach commen, soe versochten se mede, indien hij hiernaer in dese landen wilde commen, dat hij sulcx heml. eerst wilde overscrijven ende laeten weeten, om tot sijn comptste met sulcken pasport voorsien te werden, als den dienst vande landen ende sijne qualiteyt sullen vereyschen, twelcke de Staeten te meer screven, om middelertijt sijn actien te beter te mogen sien ende weeten, waertoe die strecken souden, om daernaer hem tpasport te weygeren ofte te consenteren naer sij bevinden souden sijn actien te meriteren.

In tbegin van desen jaere creech men mede tijdinge dat Mondragon binnen Antwerpen, wasschende sijn handen om aen taeffel te gaen sitten, gestorven was den 3^enJanuarij, ende dat den Hartoge van Arschot (mogelijck wat te veel geseyt hebbende in tstuck van het tracteren vanden pays, ende daeromme niet wel dervende verwachten de comptste vanden Cardinael) al over eenigen tijt naer Romen was verreyst om den Paus te gaen spreecken ende onderwege den 11^enDecembris tot Venetien was gestorven, alle twelcke in tstuck vanden pays (die met een groot naerdencken ende miscontentement vanden Coning, bij eenige Nederlantsche heeren wat heet was gedreven) wel eenige veranderinge mochte maecken, omdat den Coning seer wel hadde konnen oirdelen, dat een pays te tracteren sonder hem anders geen vuytcomptste soude konnen hebben, als van hem alle de landen te onttrecken.

Men creech mede tijdinge, dat den Graeve van Bossu gecommitteert was om met alle de ruyteren van Brabant te trecken naer Lutsemburch ende aldaer te bejegenen ende verseeckert in tlant te brengen den Cardinael van Oistenrijck ende dat dselve Graeff ende ruyteren al vanden 6^enJanuarij waeren begonnen te vertrecken.

In tbeginsel van dese maent sijn Anthonis van der Hart geseyt Lanchaer ende Steelant op Cosselaum door bevel des Marckgraeven onthalst om verscheyden strooperien ende quaede feyten bij heur gedaen.

[Den 10^enJanuarij]

Den 10^enJanuarij was tot Bommel een brant gesticht met poppen, maer men en const den aucteur niet ontdecken.

[Den 11^enJanuarij]

Den 11^enJanuarij wast schoen weder ende waeren in den Haege eenige

gedeputeerden van Eemden om te versoucken pasport om naer Bruessel te mogen gaen ende aldaer te versoucken dat se souden mogen blijven bij heur voorgaende neutraliteyt als andere rijcxsteden ende leden, wesende hiertoe geporret bij Graeff Frederick vanden Berch, die heur vuyte quartieren vande Twente oirloch hadde beginnen te maecken, tsedert sij der Staeten volck in stadt genomen hadden, ende hadde eenige borgers gevangen, daertegen die vande stadt wederom eenige vande Twente gevangen hadden ende waeren eyntelijck metten Graeve verdraegen, dat men den gevangenen ten weder sijde op borchtochte soude relaxeren ende voor ettelijcke maenden bestant houden, mits dat die van Eemden middelertijt van thoff te Bruessel bescheyt souden vuytbrengen, dat men se als neutraele achte ende hielt, om twelcke te becommen sij met pasport vande Staeten Generael over Hollant ende Zeelant naer Bruessel getoogen sijn. Dese gedeputeerden verclaerden dat tot Eemden gecommen was den Graeve vander Lippe met eenen Keyserlijcken heraut, om heur te hoiren op heure differenten tegen den Graeff, daertoe hij neffens den Hartoge van Braunswijck gecommitteert was, om die te beslichten, maer mits men hem geseyt hadde datse al beslicht ende verdraegen waeren, twelcke scheen dat de Keyser ende hij ignoreerden ofte sochten te ignoreren, en wisten de gedeputeerden noch niet wat sijn voordere meyninge soude sijn⁺

[Den 13^enJanuarij]

Den 13^enJanuarij sneeude ende vroes het eenichsins ende omdat op de laeste dachvaert van Hollant dien van Zeelant belooft was, dat men eenige gedeputeerden daer soude senden, ende dien van Hollant toegeseyt was, dat de Staeten van Zeelant te Zirckzee souden vergaederen, sijn vuyt Hollant daerwaerts getoogen den Heere van Mathenesse, den Advocaet van tlant Barnevelt, den Borgermeester van Delft van Zanten ende den Burgermeester Boom van Amsterdam, met Francois van Malson van wegen die van Noorthollant, met last die van Zeelant te verseeckeren, dat men totte bevrijdinge vande zee desen loopende jaere noch goet vont te onderhouden de ordre van

tvoorleden jaer, ende voorts die van Zeelant te versoucken heur te willen conformeren mette andere provintien in tstuck vande munte. Ten tweeden heur te conformeren met die van Hollant in tstuck van justitie ende te dien eynde heur te willen submitteren den Hoogen

+ Drie dagen te voren hadden de Generale Staten Graaf Willem Lodewijk geautoriseerd ‘dat Sijne E. bij provisien de garnizoenen ten naesten ende bequaemsten Embden gelegen, mette minste schade vanden lande zal verstercken, om den noot vereysschende, dezelve te gebruycken met alle circumspectie ende discretie totte verzekeringe derzelve stadt Embden ende het maintenement van het Delffsielsche Tractaet’. (Resol. der St. Gen. 8 Januarij 1596.)

9

Raede ende daertoe in denselven Raede te stellen eenigen vuyten heuren in de plaetse vande geenen, die daer vuyt gegaen waeren ende in den provincialen hove te willen committeren eenen anderen in de plaetse van Borre, die overleden was. Ten derden, dat se niet en wilden retarderen heure extraordinaris consenten tot ondienst vande Generaliteyt, maer die eersdaechs doen innebrengen, ende doen betaelen tgeene sijluyden aende consenten vande voorleden jaeren noch schuldich waeren. Ten vierden, dat se heur consent wilden draegen tottet secours van Vranckrijck voor den loopende jaere. Ten vijffden, dat se wilden consenteren, dat alle de convoyen ende licenten mochten commen in eenen gemeenen borse ende dat de equippaige te water eenpaerlijck ende egalijck daer vuyt gedaen mocht werden, wel verstaende dat de respective collegien van Almiraliteyt souden blijven, maer dat men aende Staeten Generael maentlijck staet vanden ontfang op de comptoiren soude oversenden, die naer den noot penningen vuytet eene comptoir souden mogen lichten, om in t’ander te senden. Ten sesten, dat se omme te beter te voorcommen alle frauden in de convoyen ende licenten wilden consenteren dat men een derdendeel van dien mochte verpachten, omdat men meynde dat de pachters dan wel soe veel moeyten souden maecken om de frauden te ontdecken, dat den ontfang vande collecteurs daeromme te beter soude sijn, hoewel eenigen meynden, dat dit niet en soude konnen strecken, als om in dat stuck meerder dieven te hebben, ende dat de coopluyden lichtelijcker den pachter voor sijn derdendeel sullen doen swijgen, als tvolle recht betaelen ofte eenigen in compagnie tvoors. derde selffs doen pachten. Hierop met die van Zeelant eenige volgende daegen tot Zierczee in communicatie geweest sijnde, naerdat de gedeputeerden ter dachvaert rapport aen heur principaelen genomen hadden ende weder gekeert waeren, hebben mede goet gevonden de ordonnantie van tvoorleden jaer op de bevrijdinge vande zee, ende voorts op t’eerste poinct verclaert wel te vreden te wesen heur te conformeren mette andere provincien in tstuck vander munt, mits dat tplaccaet van dien naer voorgaende bescrivinge van alle de provincien geresumeert werde, ende op de valeur van alle penningen beter gelet naer exigentie vande tijt. Op tweede poinct verclaerden seer blauwelijck metter tijt daerop te sullen letten, soe dat men wel sach indien sij de middelen hadden ende stoff vuyten heuren om een raet van justitie in heur lant op te rechten, dat se ganschelijck daertoe geneycht waeren ende niet alleen heur te onthouden vande justitie vanden Hoogen Raede, maer oick heur te ontrecken vuyte jurisdictie vanden Provincialen Hove. Opt 3^en poinct

verclaerden, dat hoewel sij nu lange tijt geclaecht ende bethoent hadden heure quote te hooch te wesen, sonder dat tot noch toe daerinne redres was gemaeckt, dat se nochtans om den dienst vande landen niet te retarderen eersdaechs heur consenten tottet ordinaris ende extraordinaris souden doen innebrengen al advenant de 19¾ in thondert met die van Hollant ende dit alleen voor desen loopenden jaere, versouckende dat middelertijt heur quote mocht geredresseert werden, maer noopende de restanten van den voorleden jaere, verclaerden voor dese tijt daerop noch voorder niet te konnen furneren als de thien duysent gulden, die se getelt hadden ter tijt toe, dat se van alles naerder geliquideert sullen hebben. Op t’ 4^depoinct verclaerden mede daertoe bij heur gedeputeerden consent te sullen doen draegen. Op t’5^deverclaerden om veel redenen heur bewegende, daertoe voor alsnoch niet te konnen verstaen, daermede die van Hollant ten deelen verset sijn van haer meyninge, want omdat se in tstuck vande Almiraliteyt nu ettelijcke hondert duysent gulden verachtert waeren, meynden sij door desen middel die van Zeelant in deselve achterheyt te beknopen, ende als sij sijn verachtert te maecken, twelcke die van Zeelant mogelijck bemerct hebbende, daertoe niet en willen verstaen, maer verclaerden ingevalle men meynde dat de middelen van heur convoyen ende licenten niet behoirlijck geemployeert en werden, wel te mogen lijden, dat die van Hollant een vuyten heuren stellen in tcollegie van heure Almiraliteyt, mits dat sijluyden in elck collegie van Almiralileyt in Hollant wesende van gelijcken een mogen stellen, om te letten dat de egaliteyt, soe wel in theffen als imployeren vande middelen mach onderhouden werden. Op t’6^de verclaerden wel te mogen lijden dat een derde paert vande convoyen ende licenten verpacht werde, ende dat die van Hollant concipieren de ordonnancie ofte instructie, daerop men die verpachtinge soude willen doen, om dselve daernaer bij heur oick gesien ende aengenomen sijnde voorts geprocedeert te mogen werden totte verpachtinge, waermede de gedeputeerden vaa Hollant mosten scheyden, mits die van Zeelant tot meermaelen verclaerden anders in alle die poincten niet te konnen doen, ende sijn de gedeputeerden van Hollant weder in den Haege gecommen den 29^enJanuarij, ende hebben beginnen ordre te geven om de Staeten van Hollant metten eersten te doen vergaederen om heur rapport te mogen doen.

[Den 22^enJanuarij]

Den Graeve van Hohenloe, die in den voorleden jaere getoogen was naer Duytslant, quam den 22^enJanuarij weder tot Delft gedeguiseert in coopmans clederen, gecommen wesende alsoe met vijff peerden door tlant

11

van Cleeff op sGraevenweert. Ende hoewel hem dit wel geluckte, en was de saecke nochtans niet wijsselijck gedaen, want hadde hij gevangen gewerden, soude tselve niet alleen gestreckt hebben tot sijn heele ruine, maer soude apparentelijck met geen gelt ransonnabel sijn geweest.

[Den 23^enende 24^enJanuarij]

Ontrent den 23^enende 24^enJanuarij was den Ritmeester Edmont in tStift Coelen mette drie vaenen ruyteren van Nieumegen om aldaer te executeren seeckere drie jaeren innecommens ofte pachten vande heerlijcheyt ende goederen van Betburch, die men de Gravinne van Nieunaer ende Moers onthielt tegen alle recht ende billicheyt, waeromme de Staeten Generael nu tweedemael dese executie hadden doen doen.

Den Ritmeester voorn^thadde gemeynt te krijgen den Abt van Steynfelt, maer dien gefailleert hebbende nam den prior inde kelder vande abdie mede als giselaers voor de betaelinge vande voors. pachten. De ruyteren deden noch eenige vuytplunderingen op tplatte lant, om met die maniere van doen den Biscop van Coelen te dwingen de restitutie van Betburch te doen doen, die hij tot noch toe belet hadde, tot seer groote schaede van sijn onderdaenen.

[Den 25^enJanuarij]

Den 25^enJanuarij regende het seer. Men ontfing seeckere brieven van Calvaert vanden 9^endeser vuyt Coussy, daerbij hij screeff dat den Cardinael Albertus den 16^envande voorleden maent in Lorreinen was gecommen, ende bij hem hadde 5000 mannen te voet ende ontrent 1000 peerden, ende dat de ruyterie van t’Nederlant sterck ontrent 1800 peerden ende 7 regementen knechten starck ontrent 4000 mannen gecommen waeren ontrent Marche in Famine om hem te bejegenen, dat hij niet en twijffelde off hij soude soucken la Fère te ontsetten, dattet mitsdien seer goet soude wesen, dat men de twee regementen knechten metten Heere van Nassau aldaer sijnde noch voor eenigen tijt continueerde, twelcke men wel vermoede, dat hij door last vanden Coning screeff. Hij screeff mede dat den Hartoge van Savoye door den Heere van La Roquette president van Chambery bij den Coning van Vranckrijck dede aenhouden, om met hem pays te maecken, presenterende Bercelonnette in Provence te restitueren, ende voor t’Marquisaetschap van Salussen te betaelen 500.000 ducaeten ende aenden Coning over te setten andere steden ende plaetsen tot des Conings welgelegentheyt in Bresse, verclaerende dat den Hartoge met goede redenen hem vande Spangiaerden begonst te beduchten, die niet alleen dootgeslaegen hadden den Baron van Armance, die den Hartoge naer Vranckrijck aenden Coning gesonden hadde ende geschooten naer hem president op sijn vertreck, maer oick gesocht den Hartoge selffs te

vergeven, om alsoe tutelario nomine tlant van Savoyen ende Piedmont naer heur welgevallen te regieren ende de Francoisen daer vuyt oirloch te maecken. Screeff van gelijcken dat de saecken in Provence seer wel liepen, dat den Hartoge van Guise les Martigues avecq la tour du bouck, Graza ende meer andere plaetsen verovert hadde, dat den Hartoge van Espernon was gesprongen met buscruyt ende seer gequetst, maer niet doot, welck springen men vuyt andere brieven verstont gedaen te sijn bij een boer, die 400 pond cruyts op een esel, in plaetse van cooren, binnen Brignolles in thuys, daer den Hartoge was, gebracht hadde, ende belast de sacken te ontbinden, in welck ontbinden men hadde moeten trecken aen een coorde, die een vierslot in d’eene sack sijnde los tooch ende theele huys dede springen, daer 25 persoonen van tgevolch vanden Hartoge doot bleven, hebbende den aucteur hem gesalveert, terwijle twee persoonen, die hij onweetende daertoe gebruyckte, de sacken losbonden.

Voorders screeff Calvaert dat den Hertoge van Nemours hem metten Coning verdraegen hadde ende gepresenteert in sConings dienst te brengen 2000 mannen te voet ende 500 peerden, mits dat men hem 25000 ducaeten furneerde tot heure betaelinge, daertoe den Coning ordre gegeven hadde op de quartieren van Lyon. Dat den Hertoge van Mercur in Britaigne bestant voor vier maenden gemaeckt hadde, innegaende den 1^endeser, daeronder de Spangiaerden in dat land mede souden begrepen wesen, indien sij heur in heur steden ende forten wilden houden sonder excursien te doen. Dat den Hartoge van Lorreynen metten Coning verdraegen was ende dat men eersdaechs restitutie vande genomen plaetsen soude doen, maer dat t’accoort niet voltrocken en const werden, mits tgebreck van gelt om hem te mogen betaelen seeckere groote somme van penningen, die men hem schuldich bleeff. Dat den Hartoge van Mayenne te Soissons was, hem seer belovende vande clementie vanden Coning ende seer festoyerende alle des Conings dienaers, die daer quaemen, maer dat d’articulen van sijn reconciliatie noch niet affgedaen en waeren, omdat hij begeerde gedechargeert te wesen voor hem ende sijn geheele huys van t’assasinat vanden voorleden Coning, ende dat bij emologatie ende interinement van tparlament, die daerinne swaericheyt maeckten, omdat daermede benomen soude werden den middel van naer behoiren te rechercheren tselve assasinat; want d’een d’ander noemende, soude men mogen commen tot yemant, die men gedechargeert ende verclaert hadde daervan ontschuldich te wesen, ende soe men het assasinat niet en rechercheerde, maeckten de andere heeren, die bij de ligue geweest waeren swaericheyt, sustinerende

13

dat men dan alsoe groote suspicie op d’een als op d’ander soude hebben van tottet assasinat geconsenteert te hebben ofte daeraen schuldich te sijn, waeromme sij begeerden theurder ontschuldinge de recherche gedaen te hebben. De soen vanden Hertoge van Mayne genaemt Sommerive was bij den Coning ende mede geweest op seeckeren aenslach op Landrechies, die gefailleert was, op welcke voyage den Coning hem een witte escharpe gegeven hadde, hem belastende, die wel te bewaeren, ende soe hij die immermeer verloor, en soude den Coning noch hem nochte de sijnen niet connen beminnen. Van tbeleg van La Fère screeff Calvaert, gelijck men mede vuyt andere brieven verstont, dat tselve seer slappelijck voortging, datter seer weynich hoope toe was, dan met langheyt van tijt, dat des Conings volck bij gebreck van gelt seer verliep ende sterff, dat der Staeten volck t’meeste steunsel van tleger was ende daeromme ontbooden tleger te naerderen, dat men in tleger verwachtte den Hertoge van Bouillon om tsijnder comptste te trachten tbeleg ten eynde te brengen. Item dat de Prins van Condé tot Paris in de Catholijcke religie opgevoet werde.

[Den 26^enJanuarij]

Den 26^enJanuarij regende het seer. Desen dach ontfing men in de Staeten Generael een brieff vanden Coning van Vranckrijck gescreven vuyt Foulembray vanden 13^en deser, daerbij hij de Staeten Generael versocht tot continuatie vande twee regementen knechten metten Heere van Nassau daer sijnde, omdat hij meynde dat den Cardinael voor sijn eerste werck la Fère soude soucken te ontsetten ende datter veel aen gelegen soude wesen, soe wel voor de Staeten als voor hem desselffs eerste voornemen te mogen breecken ofte beletten. Dat hij van meyninge was naerder alliantie met dese landen te maecken ende daertoe eersdaechs affsenden soude den Heere van Sancy, dat se daeromme dvoors. twee regementen wilden doen continueren totten eynde van tbeleg van La Fère ofte totdat Sancy alhier gehoort sal sijn. Item dat de Staeten mede wilden resolveren totte continuatie vande Gascons, die se tsijnen dienste betaelen, daeraff hij tbevel gegeven hadde aenden Heere van La Nouë, versouckende dat men op alle desen naerder wilde hoiren ende geloven sijnen Ambassadeur Busenval, die heur mede verclaeren soude de redenen waeromme Sancy noch niet gecommen en was. Bij dese brieven hadde Busenval overgelevert seeckere lange deductie, houdende dat tsecours der Staeten een vande voornaemste steunselen des legers vanden Coning was, ende alhoewel de victorie vande saecke aen heur niet geheel en hing, soe waer nochtans te beduchten, dat heur vertreck in dese conjuncture des Conings volck seer decouragieren souden, dattet daeromme niet alleen noodich en was die te

continueren, tsij totten eynde van tbeleg toe ofte totte comptste van Sancy, maer oick te doen continueren tsecours vande Gascons, om den Coning des te beter te verbinden tottet voortsvoeren in d’oirlogen tegen den Spangiaerts. Dat den Heere van Sancy op wech was geweest om naer Engelant te gaen ende van daer hier te commen, volgende de begeerte vande Staeten, maer omdat hem tot Diepe was bejegent een Ambassadeur van Engelant aenden Coning, was hij metten selven weder gekeert, om, naerdat die gehoort sal sijn, te mogen weeten offer geen veranderinge in sijn instructie en sal vallen ende oft noch evenwel noodich wesen sal naer Engelant te gaen, ofte dat hij recht vuyt Vranckrijck hier sal mogen commen, daertoe hij hem verhaesten soude. Voorders verclaerde hij, dat de Coning hem vanden 13^endeser gescreven hadde, dat hij wel wist dat eenigen hem bij den Staeten sochten verdacht te maecken, als soude hij eenen pays willen tracteren metten Spangiaerden, daer doch niet aen en was, ende hem gelast te versoucken, als hij bij dien dede, dat se dien aengaende niemant en wilden geloven, al waeren het schoen vande meeste vrienden vanden Coning, ende dat se verclaerden sulcx wel te weeten ofte vuyt monde vanden Coning selffs gehoort te hebben, dat hij tot pays inclineerde, ofte die tracteerde ofte besloot, omdat aen alle dien niet en sal wesen ende dat hij niet en sal tracteren.

Tot verclaeringe van dese propositie staet te letten, dat den Coning te vooren noch gescreven hadde, dat hij den Heere van Sancy om nieuwe alliantie te maecken hier senden soude, daerop de Staeten Generael gescreven ende den Coning versocht hadden, dat hij den selven Heere ten selven eynde eerst wilde laeten gaen naer Engelant om alle jalousie wech te nemen. Ende nopende het stuck vanden pays verstont men genouch dat den Hertoge van Bouillon bij den Coning in dissidentie was, die daeromme tbevel vande Gascons hem benomen hadde ende gegeven aenden Heere van La Nouë, ende dat den Coning op den Hartoge hielt, dat dselve hem ter saecken vanden pays socht verdacht te maecken, waeromme hij screeff dat men hem niet geloven en soude, nochte yemant anders, daer hij noch scheen de Engelsen mede te meynen. Hoewel veelen vande Staeten Generael daervuyt affnaemen, dat den Coning voor seecker van pays dede handelen ende dat hij bij die maniere van doen den Staeten alleen socht in adem te houden, om daerdoor sijn conditien te beter te maecken ende meer doen verseeckeren.

Ontrent dese tijt waeren de ruyteren van beyde de Baxen, van du Bois ende Donck vuyt Bergen op den Zoem getoogen, die voor Maestricht het veerschip naemen, in meyninge de vaen ruyteren daer binnen leggende

15

vuyt te locken, maer omdat se niet vuyt en quaemen sijn se terugge getoogen, hebbende eenige canonycken ende andere borgers van Maestricht vuyt tschip genomen ende alle die Luyckse onderdaenen laeten gaen.

[Den 1^enFebruarij]

Den 1^enFebruarij begonstet wat te vriesen ende continueerde totten 9^entoe. Den 10^en, 11^enende 12^endoydet wederom, maer begonst den 13^ennoch te vriesen ende

continueerde totten 19^entoe, met welcke vorst men daeromme te min becommert was, omdat alle de Brabantsche ruyteren vanden viant vertoogen waeren om te bejegenen den Cardinael van Oistenrijck, die tot Lutsemborch was, ende den 8^en Februarij te Chiney in tlant van Naemen quam, daer den Biscop van Luyck hem quam congratuleren, mogelijck om yet secreets met hem te handelen⁺. Hiernaer den Cardinael voorts treckende is den 11^endeser des naernoens ten 4 vuyren tot Bruessel gecommen, daer hij feestelijck ingehaelt werde, ende bracht met hem veel edelen ende heeren. Den Prince van Orangien reedt recht voor hem tusschen de Hartogen van Aumaelen ende Aerschot. Tvolck vanden Cardinael was meest onderwege gebleven ende onder den geenen die hij van nieus in tlant bracht was een soe grooten sterfte, dat de meeste helft onderwege doot gebleven was.

Den Hertoge van Pastrana, die metten Cardinael tot Lutsemborch was gecommen, verstont men dat aldaer sieckelijck gebleven was niet sonder naerdencken van vergift, omdat men tijdinge hadde dat den Prins van Ascoli in Spangien oick gedoot was, hem te laste geleyt sijnde eenige bouggerie, ende soe sommigen vermoeden alleen omdat se te groot ende den Coning suspect waeren.

Men verstont mede nu claerlijck dat den Prins van Orangien noch gansch geen hantlichtinge van goederen en hadde, dan vande goederen van Buyren, die noyt ten vollen geconfisqueert waeren geweest, maer tooch vuyte goederen van Bourgondiën alleenlijck seeckere somme tot sijn onderhout sonder dat hij oick eenige staet van sConings wegen hadde, anders als van tguldenvlies.

Men creech in tbegin van dese maent tijdinge dat den Turck Raab gevictailleert ende van volck ververscht hadde in t’aensien van des Keysers leger ende met grooten affbreuck van dien. Item dat den Sevenburger een groote neerlaege in Wallachie gehadt hadde, om te hebben willen indringen een Vayvode aldaer, tegen den Vayvode bij de Poolen gestelt, in welcke neerlaege de Sevenburchse Vayvode gevangen was geweest. Ende

+ Zie hieronder den 21^enMaart.

omdat den Sevenburger ende Poolen hierdoor in viantschap commen ende anders de Christenen Fursten jaelours sijn van alle conquesten die den Sevenburger op den Turck soude mogen doen, ende daeromme de oirlogen in Hungarie te slapper doen beleyden, is wel te vermoeden dat in desen loopende jaere d’oirloogen daer wel wat heet mochten affloopen.

Ontrent dese tijt dede den Cardinael tot Bruessel publiceren een placcaet bij den Coning vuytgegeven nopende de tytulen van edelluyden ende edeljouffrouwen, daerbij verbooden werde, dat men niemant bij gescrifte nochte bij monde en soude mogen intituleren Ex^cie, dan die van wegen den Coning Gouverneur Generael soude wesen, ende dat men alleen dien van Oistenrijck ende van sConings bloede sal mogen intituleren Altese ofte Hoocheyt, dat men niemant als den Coning mach intituleren mijnen heer ofte Monseigneur, maer alleen Mijnheer ofte Monsieur, dat men in niemants titulen ofte gescriften van brieven sal mogen repeteren ofte dubbeleren twoort Mons^rofte Mijnheer, ofte Madame ofte Mevrouwe ofte Madamoiselle ofte Mejonckvrou op seeckere peyne, maer als ment eens gebruyckt heeft sal men den naem vande persoen moeten stellen sonder oick daervoor te stellen Heer, als Heer Jan, ten waere het waere een ridder vanden Coning geslaegen ofte een geestelijck persoen, op gelijcke peynen, welck placcaet men vermoede dat bij de Nederlantsche heeren nu over lange tot andere titulen gewent wel een jalousie mocht causeren.

Ondertusschen desen waeren de ruyteren van Risoir, Barchon, Merwe ende Heraugier vuyt Bredae, ende de ruyteren van Hohenloe, Graeff Willem ende Edmont vuyt Nieumegen getoogen in tlant van Lutsemborch, daer sij meynden een casteel inne te nemen, maer gefailleert hebbende, sijn op eenige dorpen gevallen, die geen contributie en betaelen, ende hebben die geplundert ende eenige huysen verbrant, ende quaemen den 7^endeser met eenigen buyt weder in garnisoen.

[Den 8^enFebruarij]

Den 8^enFebruarij quam in den Haege de Heere Francois Vere, sijnde bij de

Coninginne ontbooden om terstont in Engelant te commen met een schip expresselijck daertoe gesonden, sonder dat men wiste te wat fijnen dat geschiede⁺. Sijn Ex^cieende de Staeten waeren hierinne al heel becommert omdat men niemant en hadde, die men tcommandement van dat quartier soe seeckelijck const bevelen, als hem, daerdoor tselve voor eerst van commandement ontbloot most blijven⁺. Dit compt meest toe omdat

+ Zie hieronder, den 13^enMaart.

+ Aan Vere was in het najaar van 1595 door de Staten Generaal het bevel over de garnizoenen in het land van Zutphen en Overijssel opgedragen. (Zie het 1^edeel, bl. 694.)

17

de Staeten te seer willen menagieren in tgeven van behoirlijck tractement aen twee ofte drie persoonen die gequalificeert sijn sulcke lasten te bedienen, waerdoor sij luyden nimmermeer wisselinge hebben van geexperimenteerde mannen in plaetse van yemant die compt te sterven ofte gecontremandeert te werden.

Ontrent dese tijt creech men tijdinge dat den Coning vuyt Spangien gesonden hadde eenige scheepen met volck naer America ende t’eylant van Cuba, om aldaer thooft te bieden aen Draeck (die men hielt dat La Havana ingenomen hadde ende starck maeckte) ende te beletten dat hij theele eylant niet en vermeesterde, ende waert mogelijck hem van daer weder te verdrijven, waeromme eenigen staet maeckten dat den voorn. Coning desen jaere daer soe veel werckx hebben soude, dat hij dese landen van vlooten tegen heml. te senden wel ongequelt mochte laeten, te meer soe men verstont dat de Coninginne van Engelant groote gereetschap maeckte, tsij om Draeck met amunitie ende volck te ververschen ofte eenich ander exploict voor te nemen, daerdoor sij Draeck mocht secoureren, twelcke geluckende wel een goet deel vande Indianen op de been mochte maecken om vande slavernie verlost te wesen.

[Den 15^enFebruarij]

Den 15^enFebruarij ontfingen de Staeten Generael eenen brieff vanden Prince van Orangien, dienende voor antwoort op heur voorgaende scrijvens, daerinne hij in seer generaele termen heur bedanckte vande congratulatie, ende dat hij bedroeft was, dat hij mits sijn detentie hemluyden ende de landen tot noch toe geen dienst nochte vruntschap hadde konnen doen, maer dewijle hij nu in vrijheyt gestelt was, verhoopte hij middel te sullen vinden om de Staeten ende de landen te bethoenen de goede affectie, die hij heur was draegende, begeerende dat men niet en wilde geloven, dat sijn comptste herwaerts anders, dan om de landen dienst te doen ende vruntschap te bewijsen ende dselve tot een generale ruste ende vrede te brengen, soude gedijen.

Desen brieff was gescreven den 1^enFebr. vuyt Lutsemborch ende omdat se soe seer generael was, hielt men het daervoor, dat die metten Cardinael gecommuniceert was, ofte immers met sijn voorweeten gescreven.

[Den 22^enFebruarij]

Den 22^enFebruarij wast regenachtich weder ende was beginnen te doyen vanden 20^enaff, wesende dan weeck, dan schoen weder genouch de reste van dese winter.

Ontrent dese tijt creech men tijdinge dat den Cardinael niet hebbende konnen garnisoen binnen Bruessel brengen, 500 nieuwe Spangiarden binnen Liere geleyt hadde ende de oude daervuyt getoogen, dat hij mede

starck garnisoen geworpen hadde binnen Mechelen, Sichenen, Diest ende Herentaels ende in tveranderen vande garnisoenen vuytgaff, dat hij La Fère wilde gaen ontsetten ende daertoe selffs in persoen naer Camerick trecken, doende t’rendevous leggen den 12^enMarty ontrent Diest, twelcke aen d’een sijde een groot naerdencken gaff aen die van Bredae, omdat heur docht dattet een ongelegen saeke was tottet ontset van La Fère t’rende vous eer tot Diest als in Henegouwen te leggen, ende daeromme waeren beduchtende dat sulcx op heur wel mocht gedijen. Aen d’andere sijde maeckte tselve een groot naerdencken de gemutineerde Italiaenen tot Thienen, die vreesden dat sulcke versaemelinge tegen heur mocht geschieden, te meer soe den Cardinael heur hadde doen affvraegen off sij den Coning dienst wilde doen dan niet ende begeerde daerop peremptoir antwoort, waeromme sijluyden hem hadden doen presenteren tottet ontset van La Fère 500 peerden ende eenige voetknechten.

De Staeten van Hollant waeren vergaedert vanden 20^enFebruarij om te hoiren het rapport vande gedeputeerden in Zeelant geweest ende voorts daerop ende andere poincten te besoingeren ende onder dien op t’resort van die van Zeelant onder den Hoogen Raede, daertoe de gecommitteerden van Zeelant in Hollant waeren om te handelen, naerdat bij eenigen vande heuren seer gearbeyt was geweest om aldaer een collegie van justitie op te rechten ende tselve affgeslaegen was met gemeen consent, soe om de groote costen van dien, ende dat se tot raeden geen stoffe in den heuren en hadden, als eenige andere inconvenienten. Maer mits men van nieus most concipieren een instructie, daerop men een derden deel vande convoijen ende licenten soude mogen verpachten, werde dese dachvaert geprolongeert ende de Staeten bijeen gehouden totten 15^enMarty toe, ten deelen mede met voorbedachtheyt, om te sien wat den viant soude willen voornemen, die in Brabant vergaederde, om daerop tijtelijck te mogen letten. Op dese dachvaert, van dat se lange duyrde, en werde bijnaest niet memorabels affgehandelt, omdat veel vande principaele poincten terugge gehouden werden, maer alleen geresolveert ende affgedaen eenige cleyne poincten als, dat innegewillicht werde in elcke van heur collegien van Almiraliteyt een vuyt Zeelant, omdat die van Zeelant een vuyten heuren in heur collegie te nemen, hiervooren ingewillicht hadden. Item omdat Graeff Willem van Nassau sach, dat hij de vaen ruyteren van sijn broeder niet en conde brengen op de repartitie van Vrieslant, ende dselve daeromme weder aen die van Hollant gerenuncieert hadde met versouck dat men die soude willen geven aen Louys de Rijhoven, Lieutenant, werde

19

dselve vaen denselven Rijhoven gegeven. Werde mede in de ptaetse van Jan Pauli, die vuyten Raede van Staete soude gaen tegen May toecommende genomineert Mr.

Francq Duyck van Leyden. Den Graeve van Egmont hadde een requeste gepresenteert om te hebben volle hantlichtinge van sijn goederen, maar creech daerop voor antwoort dat de Staeten bleven bij heur voorgaende resolutie. Men dede mede concipieren de instructie, daerop men van meyninge was een derde paert vande convoijen ende licenten te verpachten. Daer werden mede seecker placcaet gemaeckt bij twelcke een impositie gestelt werde op alle processen, te weeten op alle saecken waerdich wesende, ofte daer geeyscht werde vijfftich guldens ofte daerboven tot hondert gulden toe, dat den eyscher op den dach vanden eysch daeraff betaelen moste een gulden ende van alle saecken boven de hondert gulden 2 gulden, ende als men provoceerde van eenige sententie het dubbelt van dien, ende als men twedemael provoceerde het dubbelt van tdubbelt, ende soe voorts over alle provocatien, in welcke impositien den verweerder weder gecondemneert soude werden soe ten principaelen als neffens de provisien van namptissement, om die neffens de geeyschte somme ofte saecken te restitueren aenden eyscher. Ende hoewel in apparentie scheen dat dese impositie totte gemeene saecke wat sal importeren, nochtans omdat in elcke gerechtsbanck een ontfanger sal moeten wesen; ende dat anders de collecte seer onseecker sal sijn, sullen de gaigen vande selve ontfangers ofte heure gerechticheyden t’meestendeel verslinden ende wechnemen alleer aende gemeene middelen te commen. In tleste van desen dachvaert was met die van Zeelant getreden in handeling van t’resort vanden Hoogen Raede ende daerop eenich accoort ontworpen op t’wel believen vande Staeten van Zeelant, daer bij sij heur die justitie onderworpen, vuytgeseyt alleen de domeynen van Zeelant, mits hebbende drie raeden in tcollegie ende dat se vande officien vacanten (roerende dien raede) souden hebben de derde plaetse ende nominatie ende dat se in tverkiesen vanden President mede souden stemmen, waeromme op dese dachvaert noch geen ander president gemaeckt en werde in de plaetse van Nieuburch, die overleden was.

In t’eynde vande maent Februarius creech men een brieff van Calvaert, dwelcke screeff datten gesant van Engelant in Vranckrijck met eenigen vanden Coning in communicatie was geweest, ende soe hij hem wat hadde willen achterhouden op tstuck van tsecours aende Francoisen te doen, hadden de anderen hem geseyt, dat hij hem niet en behouffde achter te houden, dat den Coning van Vranckrijck bij hem selven machts

genouch hadde sonder haer secours sijn vianden te temmen, oick dat hem bij den Coning van Spangien soe advantagieuse conditien gepresenteert werden, dat hij dselve sonder schande wel soude mogen accepteren, ende soe hem selven met een tractaet vuyte oirlogen helpen, daerop den gesant van Engelant geseyt hadde geen last te hebben daerop te antwoorden, maer dat sijn meesteresse oick machtich genouch was haer ende haer lant tegen de Spangiaerden ende Francoisen te saemen te beschermen, vuyt welcke picquante propoosten hij Calvaert meynde dat wel wat goets mocht commen ende dat die Coningen malcanderen beter souden commen te verstaen.

Men verstont noch vuyt andere brieven vuyt Vranckrijck commende dat den Coning alle neersticheyt dede om t’ontset van La Fère te keeren ende daertoe alle de troupen van Normandie en Picardie dede commen tot S^tQuyntijn met seer veel edelluyden tegen den eersten Marty, daer hij dan selffs mede soude commen, ende hadde de Switsers met alle de troupen van Ghampainge ende Brye soe te peert als te voet tegen denselven tijt bescheyden tot Guyse, daer den Hartoge van Mayne mede soude commen om alsoe gesamenderhant den viant den innetocht in tlant te beletten.

[Den lesten Februarij]

Den lesten Februarij ontfing men een brieff van Caron houdende dat hij buyten Londres op een huys ontbooden was bij den Graeve van Essex ende eenige andere heeren vanden raede vande Coninginne, die hem aenseyden dat de Coninginne verstaen hadde, dat den Coning van Spangien de Staeten Generael schoone conditien, om tot een pays te commen, dede presenteren, hem affvraegende off hij daeraff geen scrijvens hadde, ende soe hij seyde neen, seyden sij dat hij dan de Staeten soude aenscrijven dat de begeerte vande Coninginne was, dat sijluyden souden willen blijven aen het tractaet mette Coninginne gemaeckt, ende sonder dselve tot geen handelinge van pays verstaen, sij gedachte mede te blijven in alles aent tractaet; – dat de Staeten heur niet te seer en wilden verlaeten op den Coning van Vranckrijck, dat sij het daervoor hielt, dat hij metten Coning van Spangien al was verdraegen ende dattet alleen gebrack aende volcomminge van eenige cleyne articulen, dat sij nietemin haer met sijn persoen soude dienen soe lange sij soude konnen, ende hem secours doen, maer ingevalle hij haer ende den Staeten affviel, was sij gesint niet alleen van haere petitie aende Staeten gedaen te desisteren geheelijck, als sij nu voor een tijt doet, maer oick haer secours herwaerts te continueren, jae naer den noot soe te verstercken, dat men machtich

21

soude wesen, soe wel de Francoisen als de Spangiaerts te wederstaen. Vuyt dese brieven werde vermoet dat de handelinge van pays hier door Lijsfelt begonnen haer een sonderling naerdencken hadde gecauseert ende mogelijck beweecht om te desisteren van haere petitie, ofte dat alle tselve versouck niet en is geweest dan een gemaeckte saecke om den Staeten wat naer haer te doen omdencken ende dat mogelijck tgeene sij vande Francoysen seyt alleen daertoe dient, om den Staeten in eenich bedencken vande actien vanden Francen Coning te brengen, opdat se heur niet te seer met hem inne en laeten. Altoes was aengenaem te verstaen dat sij van meyninge was van heur petitie te desisteren ende bij heur secours te blijven.

Ontrent t’eynde van Februarius sterff in Zeelant M^rPieter de Rijcke, bij den Prince van Orangien H. M. als Heer van Sinte Maertensdijck daer gestelt om in de Staeten vuyten naem van Sijn Ex^tievoor te sitten ende te representeren den ganschen adel van Zeelant. Waeromme Sijn Ex^tietegenwoordich, willende hem selven als Marquys vander Vere ende van Vlissingen doen continueren in dselve possessie, terstont derwaerts sont sijnen hoffmeester Malderé, om aldaer vuyt sijnen naeme voor te sitten ende den ganschen adel te representeren, daerinne men meynde dat den Graeve van Hohenloe als vuyten naem van sijn huysvrouwe administrator vande heerlicheyt van Sinte Maertensdijck hem belet soude doen, dan heeft sulcx terugge gelaeten, tsij om daerop niet gelet te hebben, ofte om andere saecken, hoewel het apparent was, dat men hem niet en soude hebben konnen vuytsluyten.

Ontrent dese selve tijt creech men tijdinge dat den Coning van Schotlant de oirlogen tegen de Spangiaerts verclaert hadde, omdat hij ontdeckt hadde, dat den Coning van Spangien door eenige geapposteerde Jesuiten sijn onderdaenen tegen hem socht op te maecken.

Van gelijcken quam ontrent dese tijt weder in Hollant den Graeve George van Solms, die den 28^enSeptembris voorleden om sijn particuliere saecken naer Duytslant was vertoogen.

Omdatter oick in tlant alomme seer veel moyten was mettet gelt, soe tselve alomme tegen tlaeste placcaet seer was geresen, heeft men op den 2^enMarty in de Staeten Generael tumultuarie gearresteert een nieuwe ordonnantie op tstuck van tgelt, daerinne eenige specien van gout eenichsins geresen werden, ende om die van Zeelant ende Middelborch te induceren heur met dese ordonnantie te conformeren, heeft men daerwaerts gesonden Foeck, Aleman, Raeden van Staete, Casenbroot, Raet vande

Justitie ende den Secretaris Huygens, dan omdat de ordonnantie maer gearrestcert en was bij provisie, ende soe verre die van Middelborch daerinne wilden consenteren, const dselve selffs in Hollant ende voornaementlijck tot Leyden niet innegewillicht werden, waerom te beduchten is, dat die mede niet en sal duyren.

Dvoors. Aleman, Foeck ende Huygens hadden mede last om naer Oisteynde te gaen ende aldaer een verdrach te maecken tusschen den Magistraet ende den Gouverneur ende tusschen denselven Gouverneur ende eenige officiers vande Generaliteyt, omdat den Gouverneur op die alles seeckeren haet ende viantschap geconcipieert hadde, ter cause sijluyden den Raede van Staete aengedient hadden verscheyden

onbehoirlijcke exactien ende concussien bij den Gouverneur gepleecht.

Omdat men van alle canten verstont de preparatie die den viant in Brabant maeckte, hadde men Graeff Willem van Nassau ontbooden, die den 4^enMarty snachts in den Haege quam, om met Sijn Ex^tieende den Raedt op alle voorvallende occasien te delibereren, te meer soe die van Zeelant heur extraordinaris consenten bewillicht ende ingebracht hadden.

[Den 5^enMarty]

Den 5^enMarty wast tamelijck weder, ende omdat den viant eenige ruyteren van Bredae hadde gemeent te slaen ende dselve naer Bredae vervolcht, hadde den Gouverneur van Bredae gescreven bij brieven die op huyden ontfangen werden, dat hij beducht was, dat den viant die stadt wel mocht commen beleggen ende versocht daeromme assistentie van volck ende amunitie in een beleg noodich, ende dat men ten minsten tvolck wilde doen verhaesten, opdat se niet beslooten en werden, alleer soe veel volcx daerinne was, daermede men den viant mochte wederstaen ende de stadt, die heel groot is defenderen.

[Den 6^enMarty]

Den 6^enMarty wast schoen weder ende was Sijn Ex^tiemet Graeff Willem in den Raede van Staete om te delibereren op de saecken van Bredae, ende werde

goetgevonden, dat men terstont noch 10 vendelen knechten derwaerts soude schicken ende noch 10 andere vendelen in de naeste plaetsen gereet houden om mede daerinne te mogen trecken soot noot waere, als wanneer mede daer binnen souden trecken de Oversten Duvenvoorde ende Jan van Egmont om elcx een regement knechten in stadt te commanderen ende den Lieutenant Colonnel van Vere, Dogwra om de Engelsen daer binnen sijnde te commanderen. In stadt werde mede gesonden den Lieutenant vande artelerie met eenige edelluyden ende canoniers om tstuck vande artelerie te beleyden ende commanderen, werde mede goetgevonden dat men metten eersten derwaerts soude senden eenige

23

nootelijckheyden, daerom die van Bredae gescreven hadden om neffens d’andere amunitie aldaer in voorraet bewaert te werden. Ende omdat den viant nochmael met eenige ruyteren ontrent de stadt was geweest, ontfing men van daege noch een brieff vanden Gouverneur om alle dingen te doen haesten⁺

.

[Den 7^enMarty]

Den 7^enMarty wast schoen weder ende werden verscheyden officiers ende oick volck naer Bredae gesonden.

[Den 9^enMarty]

Den 9^enMarty was t’heel schoen weder ende quaemen van Bruessel weder in den Haege de gedeputeerden van Eemden, hebbende vanden Cardinael ende Raet van Staete aldaer geobtineert een nieuwe acte van neutraliteyt, daer vuyt men vermoede dat den Cardinael wel waeter in sijn wijn socht te doen, om niemant meer te

offenderen. Dese seyden dat alle tvolck van nieus metten Cardinael gecommen tot op 1500 naer bijnaest gestorven ende van ongemack vergaen waeren, dat den Cardinael geen garnisoen binnen Bruessel hadde konnen brengen, omdat de borgerie sulcx belette, maer dat hij alle de naest gelegen steden seer vol garnisoens hadde geworpen; dat den Graeve van Fuentes naer Milano gaet om aldaer gouverneur te wesen ende dat derwerts met hem ging Stephano d’Yvara; datter oick groote jalousie alomme was, sulcx dat haer niet en docht dat den Cardinael voor eerst veel soude konnen doen. Totte jalousie holp veel tvoors. placcaet op de titulen gemaeckt.

[Den 10^enMarty]

Den 10^enMarty was tschoen weder. De Staeten Generael ontfingen brieven van Middelburch, dat aldaer gevangen was een Engelsman Jesuit, dwelcke bekende ter instigatie van een pater vande Jesuiten, genaemt George Holt, woenende tot Bruessel aengenomen te hebben de Coninginne van Engelant te assasineren, dat hij oick al in Engelant was geweest ende de Coninginne gevolcht hadde, maer soe veel

empeschementen gevonden hadde, dat hij sijn voornemen niet en hadde konnen executeren ende daeromme nu weder naer Brabant tooch om dselve swaericheyden ende empeschementen te communiceren ende naerder daerop te beraetslaegen. De ontdeckinge van dit feyt sal de landen veel dienen om alle de werelt te mogen

+ De uitgebreide maatregelen, door Maurits en den Raad van State bij deze gelegenheid genomen, worden in de Resolutiën van dat Collegie van den 5den, 7den, 8sten en 11den Maart uitvoerig opgegeven.

[Den 12^enMarty]

Den 12^enMarty ontfing den Ambassadeur Busenval een copie van een

24

brieff gescreven bij den Coning van Vranckrijck op den 28 Februarij vuyt Compiegne aen Villeroy ende noch een brieff vanden Coning aen hem vanden 1^enMarty, houdende onder anderen dat den Hertoge van Guyse met intelligentie van eenige goede borgers binnen Marseille was gecommen ende de stadt innegenomen hadde, sijnde op de straet doot gebleven den Consul Casouls met sijn soen ende 60

Spangiaerden, dat Eschevin le Vigier gevangen was ende gerabraeckt soude werden, dat den Hertoge daer twee galeijen hadde becommen ende dat d’andere Spaensche galeijen, meynende de stat te secoureren aende eylanden van Martigues gehouden waeren, waerdoor men verstont dat alle de groote costen ende intelligentien bij den Spangiaert in die stadt gehadt hem niet en hadden volcommen meester vande stadt konnen maecken, maer nu te vergeeffs gedaen waeren. Dese victorie was groot voor de Francoisen, omdat se anders geen haven van importantie op de Middelsee en hebben, ende dat dit oick de beste haven vande Middelsee is, waeromme den Spangiaert soe veel moeyten gedaen hadde om die in sijn gewelt te krijgen, beneffens dat vuyt desen nu eenichsins bespeurt werde dat den Hartoge van Guise d’oirlogen tegen de Spangiaerden ter goeder trouwen beleyde.

Francois Vere die den 8^enFebruarij in haeste naer Engelant vertogen was, quam den 10^endeser wederom in Zeelant ende den 12^enin den Haege, ende hadde den 13^en Marty audientie in de Staeten Generael, daer hij proponeerde bij monde dat de Coninginne verblijt was dat den Cardinael soe weynich volckx mede gebracht hadde, dat hij den staet van dese landen geen pericule en const toebrengen, te meer soe hij vertrout dat de Staeten heur met presentatien van pays niet en sullen laeten verleyden, als al te wel weetende dat den viant noyt pays en hadde geproponeert, dan als hij de landen meest gesocht hadde te ruineren, waeromme sij hebben toe te sien, dat sulcke practijcquen heur noch tvolck niet en bedriegen. Dat de Coninginne de Staeten verseeckerde dat se van heure sijde den welstant vande saecken derselver sal voorderen met sulcken sorge ende affectie alse tot noch toe gedaen heeft, ende en sal geen occasie laeten voorbijgaen, om den viant te doen gevoelen de vrucht van heur viantschap, ende is geresolveert daervan een prompte demonstratie te doen ende te executeren seeckeren aenslach, die se wel soude te kennen geven, indien de natuyre van dien toeliet die te openbaeren, ende omdat se daertoe sal behouven een goet getal ervaeren soldaeten, ende dat heur oude banden ofte trouppen in Irlant geoccupeert sijn ende sonder danger van daer niet en mogen getrocken werden, heeft sij goet gevonden van

hier te trecken vuyt heure subjecten 2200 mannen, soe vuyte ordinaris garnisoenen ende de drie compagnien, die te velde gaen als vuytet regement van hem Vere, begerende dat men daerinne geen refus en wilde doen, dewijle heur meyninge niet en is, de landen daervan te priveren, maer die alleen voor een cleyne tijt te gebruycken ende dan wederom te senden, ende soe den viant middelertijt eenich extraordinaris gewelt voorneemt, daerdoor de landen in danger mochten commen, sal sij de landen soe assisteren dat men bekennen sal mettet vertreck van desen niet vercort te sijn, insonderheyt gelet dat men oick in de meeste noot op haer secours geen sonderling ofte seecker fundament en kan bouwen. Hierbij versocht hij mede dat de Staeten in dese loopende maent naer den ouden stijl gereeckent de oirlogscheepen wilden doen toerusten, die Botley gesolliciteert heeft, volgende heur beloften (ende die doen commen in de haven van Pleymouth voorsien voor vijff maenden) omdat de

Coninginne geresolveert is in t’eynde van dese maent haer vloote in zee te doen gaen, daerbij hij vouchde dat tgeluck van desen aenslach beruste in tverhaesten vande executie ende dat men de Coninginne daeromme hierinne wilde gelieven ende bethoonen dat men niet langsamer en is te consenteren tgeene sij totten gemeen beste versouckt, als sij gedaen heeft in regard vande Staeten, soe dickwils heur stant heml.

in t’minste subject gegeven heeft haer behulp te versoucken. Dit leverde hij den 15^en Marty mede bij gescrifte over gedateert vanden 4^enMarty stilo veteri. Hierbij werde in tparticulier vuytgegeven dat de Coninginne dede presten 20.000 mannen ende equiperen 120 scheepen, daermede sij tselve volck wilde wech seynden onder tbeleyt vanden Graeve van Essex ende de scheepen gecommandeert bij den grooten Almirael van Engelant. Dat oick de Coninginne Vere belast hadde mede te gaen als Lieutenant ende Mareschal du Camp vanden voorn. Graeff. De Staeten de propositie

overgenomen hebbende, waeren mette saecke seer becommert, soe omdat heur niet geraetsaem en dochte dit te weygeren ende dattet consenteren seer veel costen ende de landen van volck ontblooten soude. Op dit versouck vielen verscheyden

presumptien, eenigen meynende dattet tegen lrlant was, dat men dese preparatie maeckte, anderen dattet was om Draeck in de Havane te secoureren, maer de meeste (ende die metten tijt ende t’rendevous best over een quaemen) dattet was om den Coning van Spangien in Spangien soe veel wercx te geven dat hij Draeck met vreden liete, om te sien wat voordeel hij in t’eylant van Cuba soude konnen doen. Oick sach men hiervuyt ende vuyte brieven van Caron boven geroert, dat de Coninginne in tstuck

26

van pays al seer beducht was ende vrese hadde alleen in twit gelaeten te werden.

[Den 15^en]

Den 15^enwaeren bij die van Hollant bijeen gescheyden alle de Raeden vande Almiraliteyt om te adviseren op de scheepen ende binnen wat tijt sij die souden konnen gereet hebben om naer Engelant te senden, daer goet gevonden werde, dat men volgende de beloften soude senden 24 scheepen, 16 vuyt Hollant ende 8 vuyt Zeelant, ende onder dien 20 oirlochscheepen ende 4 met proviande gelaeden, gemonteert om mede te vechten⁺, mette welcke den Almirael Duvenvoorde ende den Vice Almirael Jan Gerbrantss. mede souden gaen om daerover te commanderen, staet gemaeckt sijnde dattet equipperen ende onderhouden van dien voor vijff maenden costen soude over de 500 duysent gulden. Den 16^enMarty waeren de Staeten Generael met Sijn Ex^cievan 7 vuyren aff bij den anderen, gelijck mede den 17^enom op tversouck van Vere te delibereren, insonderheyt soe hij selffs voorgewent hadde, dat men tvolck in deser vougen soude konnen trecken, te weeten vuyt sijn regement 500, vande drie vendelen voors. 200, vuyt Vlissingen 500, vuyt Oisteynde 600 ende vuyten Briel 400. Ende naer veel delibererens werde goetgevonden dat men Vere voor antwoordt geven soude, dat se de saecken in deliberatie

+ Volgens de resolutie van de Generale Staten op dien datum werd besloten, dat men ‘bij de collegien vander Admiraliteyt in Hollant ende Seelant zal doen equiperen negen schepen van oirloge, groot tusschen dry- ende vier hondert vaten. De zes daervan in Hollant, ende drie in Seelant. Noch andere negen schepen van oirloge, groot tusschen ontrent twee hondert ende hondert tachentich vaten, de zes daervan in Hollant ende dry in Seelant. Ende noch andere zes schepen redelijck geequippeert van ontrent hondert vijfftich vaten, die mede zullen voeren eenige proviande, te weten vier in Hollant ende twee in Seelant.’

Het doel van den togt werd voortdurend zeer geheim gehouden. ‘Von den vornemen dieser armade,’ schrijft v. Reidt den 20^enMaart (onde stijl) aan Stöver, ‘khan ich anders ni schreiben dan das sie anfenglich gerüst ist die newe Spanische armada, davon vergangen somer und dieser winter viel gesagt ist, zu kehren.’ (Gr. v. Pr., Archives, II serie, tome I, pag. 364.)

‘Capitein Draeck prosperiert noch zur zeit in India; möchte die neuwe armada zu ime khommen, solte one zweifel den Spanier grosser abbruch geschehen,’ schrijft hij den 14^en April 1596 (oude stijl) aan Stöver. (Arch. van Z. M.)

In een brief van den 1^enMei daaraanvolgende (oude stijl) drukt hij het vermoeden uit, dat de inneming van Calais door de Spanjaarden eene verandering in de plannen van Koningin Elisabeth maakte.

‘Man vermuetete,’ zegt hij, ‘das dise plötzliche verenderung bei der Königin newe rhatschläge solte verursachen, und dasz sie ire flotte nit so weit solte willen von sich schicken. Sie pleibt aber bei iren fürnemen beständig und fahret mit der expedition fort, welches neben dem das der Graf Essex, die eerste und würdigste person nechst der Königin, und Milord Howart der Admiral von Engelland selbst mitziehen, ungezweivelte vermuetung gibt das etwas groszes vorhanden.’ (Id.)

geleyt hebbende mette Gouverneurs vande vereenichde Nederlanden ende de Raeden van Staete, vooreerst haere Ma^tbedanckten vande continuatie van haer goede affectie tot dese landen ende vande vermaeninge om geen gehoir te geven tot eenige

verhandelinge van pays (die se geresolveert sijn te volgen, in conformiteyt van heure verclaeringen tot meermaelen haere Ma^tgedaen) ende vande aenbiedinge van assistentie tegen alle aenslaegen vanden viant. Ende hoewel sij nimmermeer ongelegener souden konnen missen eenich volck vuyt heure landen, vande geenen, die totte defensie van dien gedestineert sijn ofte extraordinaris costen buyten den landen doen, soe om de lasten daerinne sij steecken, dat heur volck van oirloge seer is geswackt, ende dat de neeringen stille staen, als omdat den Cardinael met nieu gewelt ende practijcken de landen bestaet aen te tasten, daertegen de landen geen middel en hebben heur met nieu volck te voorsien, als staet gemaeckt hebbende heur te behelpen mettet volck sij in dienste hadden ende die van tsecours, soe verclaerden sij nochtans om te behouden des Coninginnes gunste ende te secunderen haere aenslaegen op den gemeynen viant, niet te willen retarderen haere geliefte om van heur volck in haere besoldinge sijnde te trecken vuyt Oisteynde 600, vuyt Vlissingen 500, vuyten Briel 400 ende vuyte drie compagnien 200, vertrouwende dat sij op de versterckinge van tvolck in de voors. steden blijvende sal voorsien. Consenterende voorts dat vijff compagnien van tregement van Vere, in dienste ende betaelinge van tlant wesende, daertoe mede mogen gebruyckt werden, mits dat d’officiers ende capiteynen vande andere compagnien hier te lande sullen blijven om gebruyckt te mogen werden, op vertrouwen, gelijck sij oick de Coninginne bidden, tegen alle beswaerlijcke aenslaegen des viants, de landen met een prompt secours in recommandatie te houden. Verstaende den persoen van Vere in heuren dienst te behouden, niettegenstaende die tot dit exploict mede gebruyckt sal werden, verhoopende dat dese resolutie haere Ma^taengenaem sal wesen. Dese antwoorde was gedateert den 17^enMarty ende werde Vere daernaer behandicht. Middelertijt was men seer doende om de scheepen te equipperen, alles op vast vertrouwen dat de Coninginne hiermede van heure petitie soude desisteren.

Ontrent dese tijt arresteerden die van Gornichem alle de borgers van Nieumegen ende haere goederen, omdat die van Nieumegen binnen heur stadt seecker proces criminel maeckten eenen Hendrick Hanss. (weleer muntmeester op de heechmunte van Gornichem geweest) door last vanden Raede van Staete ter cause vande selve munte ende nopende eenige leveringe

28

op de heechmunte van Culemborch gedaen door last vande Staeten Generaal, sustinerende die van Gornichem dat Hendrick Hanss. pardon van Hollant hadde, ende die van Nieumegen dat hem tselve pardon niet en const valideren, voor soe veel hij de Generaliteyt ofte Gelderlant misdaen hadde, ende datse via juris ordinary tegen hem procederende hem geen ongelijck consten verstaen werden te doen. Ende hoewel die van Gornichem daerinne ongefundeert waeren, te meer soe de voors. leveringe naer date van tpardon gedaen was, nochtans vresende dat Hendrick Hanss. yetwes vande voors. munte tot heuren laste mochte commen te lijden, soe men vermoede, soe wilden se hem met gewelt vuyt hebben alleer die van Nieumegen te relaxeren, niettegenstaende sulcke proceduyren tot groot naerdeel ende pericule vanden staet vande landen streckten, doch werde eyntelijck door tusschenspreecken van Sijn Ex^cie geeyndicht meest tot voordeel van die van Gornichem, overmits die van Nieumegen Hendrick Hanss. mosten los laeten, betaelende hij alleen 300 gulden tot amende ende 300 gulden voor de schaeden, die de borgeren van Nieumegen bij de arresten geleden hadden, die anders veel hooger bedroegen.

[Den 13^enMarty]

Ontrent den 13^enMarty waeren vuyt Bergen op den Zoem vuytgereden 55 ruyteren om te slaen de vaene vanden Graeve Hendrick vanden Berge, die weder opgerust was ende in tlant van Naemen lach, dan sijnde op de heyde werden ontdeckt ende vervolcht bij ontrent 74 ruyteren vanden viant, sijnde vande compagnien van Mendo ende Comte Jaquemo de Beljeosa, ende al voort rijdende om heur te salveren, hebben ontmoet 15 peerden van Bredae, die mede op hasart waeren, ende met malcanderen sijnde naemen voor de voors. ruyteren vanden viant te chargeren, ende dselve verwacht hebbende, sijn daerop innegedruckt ontrent Bercheyck ende hebben se verslaegen, sonder dat se bijnaest een lancie braecken ofte eenen schoot deden. Daer bleeffer 9 op de plaetse vanden viant doot ende den Lieutenant van Comte Jaquemo met meest alle de anderen gevangen, sijnde anders vuyter maeten wel gewapent.

Daer werden vanden viant gekregen 53 sadelpeerden, daeraff de ruyteren van Bergen hadden 46 peerden ende die van Bredae 7. Ende hoewel dit exploict van geen groote importantie en is, salt nochtans veel dienen om de vaenen van Bergen wederom te monteren, waepenen ende verstercken. Vuyt dese gevangenen werde verstaen dat den viant een goet deel van sijn volck onder tbeleyt vanden Marquys van Warenbon naer Artois gesonden hadde ende 72 vendelen knechten met 12 vaenen ruyteren gesonden hadden naer Maestricht, om naer den Rijn te gaen, waeraff de tijdinge in den Haege gecommen

sijnde den 18^en, maeckte bij velen niet weynich naerdenckens in tversouck van Vere voorn^t+.

[Den 14^enMarty]

Den 14^enMarty wast sneeuwich stuyr weder, maer schoen den 15^enende veel volgende daegen.

Ontrent dese tijt creech men tijdinge dat den pays tusschen den Coning van

Vranckrijck ende den Hartoge van Savoyen op goede voet was, indien den Hartoge wilde restitueren Salussen ende Barcelonnette ende den Coning tsijne verseeckertheyt voor eenigen tijt in handen laeten de plaetsen, die hij in Bresse hadde, ende voorts sijn tweede soen in thoff vanden Coning senden ende sijn outste dochter desponderen aenden Prince van Condé.

De Heeren Aleman, Foeck ende Casembroot te vooren in Zeelant gesonden ende consten heml. voornamentlijck die van Middelborch niet induceren om heur te conformeren mette voors. ordonnancie vande munte, maer ter contrarie maeckten die van Zeelant ontrent t’eynde van dese maent een ordonnancie op heur selven op den cours vanden gelde, daerdoor alomme sulcken abuys quam, dat tgelt inordentlijck soe hooch rees, als elck particulier tselve opsteecken conde, tot groot naerdeel insonderheyt vande renthieren, ende omdat mette voorgaende (te groote) affsettinge vanden gelde tselve soe seer vuyten landen was verdreven, dat daeraff alomme een groote schaersheyt ende gebreck was, en dorsten de Staeten in dit onordentlijck opsteecken niet remedieren, dewijle men daerdoor noch eenichsints gelt in tlant creech.

In dese tijt waeren eenige gecommitteerden vande Staeten Generael tot meermaelen geweest bij den Ambassadeur Thomas Botley, om met hem yetwes te handelen van tstuck van sijn legatie, te weeten de petitie vande Coninginne, in welcke handelinge Botley voorgeslaegen hadde een middel daerdoor hem dochte dat men de Coninginne soude konnen contentement doen, te weeten, dat men alle jaeren haer leven lang geduyrende op heur geboortedach aen haer een legatie soude senden om heur te bedancken vande secoursen de landen gedaen, ende daer beneffens tot een recognitie mede brengen 20.000 £ steerlings, maeckende in ons gelt twee hondert duysent gulden, ende dit geduyrende de oirloogen, maer soe die commen te cesseren bij haeren leven ofte dat alle de Nederlantsche provincien met malcanderen vereenicht werden, dat men dan heur vier jaeren alle jaers

+ Den 18^enMaart werden de steden Nijmegen, Bommel en Thiel, en de commandeurs op de forten van Nassau en ’s Gravenweert bij missiven van de Generale Staten gewaarschuwd, dat de vijand een aanslag voor had op eenige van de voorschreven plaatsen. (Resol. van de St. Gen.)

30

op heur geboortedach alsboven soude brengen 80.000 £ sterlings, daertegens de Coninginne de Staeten ende de landen soude quiteren van alle haere actien ende pretensien ter cause van heur secours, daeraff hij Botley in last hadde de liquidatie te vervolgen, wel verstaende, dat se dien aengaende in heur geheel blijven sal tegen de provincien, die nu mette vereenichde niet en sijn gereconcilieert, daermede gebroocken soude sijn het tractaet nopende tsecours met haer gemaeckt; dat men voorts thaerder discretie soude stellen de steden van asseurantie aende Staeten te mogen doen restitueren, ofte geduyrende de oirloogen te behouden; dat de Staeten nochte Coninginne d’een sonder d’ander geen pays metten Spangiaerden en sullen mogen maecken, volgende het tractaet, dat soe wel de Coninginne als de Staeten in de oirlogen tegen de Spangiaerden sullen continueren ende altoes als de Coninginne den Spangiaerden te waeter sal willen krencken ofte wederstaen; dat dan de Staeten heur oirlochscheepen daerbij willen vervougen, des souden de Staeten mogen versoucken een goet getal vande Engelse natie in heur dienst ende besoldinge te mogen houden. Ende hoewel desen voorslach bij Botley gedaen werde vuyt hem selven, soe hij seyde, en consten nochtans velen niet anders geloven ofte de

Coninginne most daertoe last ofte hoope gegeven hebben, ende dat se begeerich was van die wereltse fanfare, dat men daer alle jaers met een ambassade soude commen heur seer bedancken ende dvoors. somme als een tijespenning tot een recognoissance van heur gedaen weldaden betaelen, ofte dat se socht dese landen te beneficieren ende te verbinden ten dienste vande geenen die se haeren erffgenaem soude willen designeren ende in allen gevalle, dat se des secours gevens moede was ende haer daeraff sochte te ontlasten. Niet lange naer dese oepeninge als op den 19^enMarty is Botley in de Staeten Generael gecommen ende heeft aldaer bij monde ende bij gescrifte geproponeert, dat hij daer niet gecommen en was om lange discoursen te maecken, maer om heur te doen gedencken dattet meer dan tijt was dat haer Ma^t wiste, waertoe sij heur verlaeten sal, nopende tgeene hij in laste heeft te vervolgen, dattet lang geleden was dat hij heur adverteerde, dat men doende was om heur contentement te geven; daertoe hij den Staeten openinge vande beste middelen gedaen hadde. Ende hoewel hij haer Ma^tdaervan niet verstandicht en hadde, soe hadden se nochtans wel konnen affnemen vuytet geene hij totten gecommitteerden aen hem gesonden geseyt hadde, dat sij die voor aengenaem sal nemen, dat hij wel wiste, dat men seggen soude dat de saecke vol swaericheyden ende consideratien was, ende wel bekende datter eenigen