Der Vrouwen-peerle. Dryvoudighe Historie van Helena de Verduldighe, Griseldis de Saechtmoedighe, Florentine de ghetrouwe

Der Vrouwen-peerle. Dryvoudighe Historie van Helena de Verduldighe, Griseldis de

Saechtmoedighe, Florentine de ghetrouwe

bron

Der Vrouwen-peerle. Dryvoudighe Historie van Helena de Verduldighe, Griseldis de Saechtmoedighe, Florentine de ghetrouwe. Hendrick Aertssen, Antwerpen ca. 1621-1658

Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_vro002vrou01_01/colofon.php

Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd

A1v

De prologhe

ALle blijde sinnekens, alle reyne conduytkens, Die gheerne int prieel vol soeter spruytkens Hen verwandelen om der bloemkens ieught Als d'oude gheeste biedt haer virtuytkens Soo pluckt de bloemkens, smaekt die fruytkens, Want elck ieucht daer wordt in vreughden verheucht Elck constenaer seyt van consten deught,

Maer die minste weet, ,alsmen daghelijckx hoort, Die blameerste meest, dus nochtans ghy meught Die materie wel lesen onghestoort

Nu als ic ouerdenc de Godlijcke cracht Wat sijn Goddelijcke gratie heeft bedacht, Aen hooghe, aen nedere, aen groot, aen cleyne Soo beuind ick dat niemant heeft de macht, Te wederstaen ('tzy dach oft nacht) Sijn groote ordinantie al int ghemeene, Soomen hier vinden sal in dese Historie reene Hoe Maechden schon en deughdelijck Gaen dolen in allende groot alleene, Om dat zy vervolght worde ondeughdelijck.

Na het duyster den dach verclaren doet, Na reghen compt claer Sonnen schijn,

Na 'tleuen compt steruen ('therte beswaren moet) Na steruen compt behouden oft verloren sijn, Wel hen die zijns leuens termijn,

Besteet heeft in Godts wel behaghen, Datmen van sijne deughden fijn, Na sijn doot sal pijnen te gewaghen, Het is claghende die na ondeucht, Pijnt te iaghen, want hy is ontveucht

Sijnder eeren berooft, ende der eeuwigher vreught

A2r

Het eerste deel. der vrovwenpeerle Helena de Verduldighe,

Dochter van Anthonius Coninck van Schytien die, twee-en-twintich Iaren in groote patientie ghedoolt heeft.

Helena wort gheboren ende naermaels van haren Vader ten houwelijck versocht.

IN voorleden tijden is in Italien eenen Patriarch geweest ende die hadden een Suster die koninginne was in schytien die groot ginc van kinde, waerom den konnick haren man Anthonis sont eenen bode tot sijnen swagher den Patriarch, hoet hem beliefde datmen dat kint soude noemen, als Godt de vrucht verleent sal hebben. So ontboot den Patriarch wedrom Ist eenen sone soo salment Constant heeten ende ist een dochter, soo salment Helena heeten. Als nu den tijt der naturen volbracht was soo baerde de Koninginne een Dochter die Helena kersten ghedaen wert, ende sy wies op in alle

A2v

deuchden om Godt te dienen: ende zy wert soo suyuer van natuerlijcker schoonheyt, datmen haers ghelijckx niet en vant, maer als Helena xv. iaren out was, soo stierf haer moeder. Ende soo den Koninck nu sonder wijf was soo sont hy boden in alle landen om voor hem een vrouwe te soecken die soo schoone was als zijn dochter Helena. Diemen nieuwers en vant. Ten lesten wert hy ontsteken met quader liefde op zijn dochter, ende dachte die te trouwen tot eenen wijve, dat hy haer ooc te kennen gaf, waer af sy seer verwonderdt was, ende viel op haer knien met weenende ooghen ende seyde. O lieue Vader weest bad beraden, want men vint vrouwen genoech die ghy trouwen meucht met Godt ende met eeren, al troude my niet tot verdoemenis onser beyder zielen. Doen seyde de Vader dat hy daer na niet en vraechde hy souse trouwen wiet lief oft leet was. Doen zeyde Helena, weet vader dat ick liever steruen wil dan u te trouwen. Binnen desen tijdt waren die ongheloovighe voor Napels haer tenten slaende, soo ontboot den Patriarch zijnen Swagher Koninck Anthonis ende bat hem om bystant Waer toe hem den Koninck haestelijck bereyde met al zijnder armeyen, ende reysde na Napels daer hem den Patriarch willecom hiet. Doen seyde den Koninck. O weerdighe Vader, ick ben hier comen om u te helpen, ende u vyanden te veriaghen wilt Godt eer wy scheyden sullen, behoudelijck dat ghy my een bede consenteren sult, als d'orloge ghedaen is, anders en begheer ick niet voor mijnen arbeyt. En wildijt niet doen, soo sal ick terstont van hier reysen sonder u bystant te doen. Als dit den Patriarch hoorde seyde dat hy zijn bede consenteren soude: want hy meende wel dat hy geen onredelijck saken begeeren en soude, nu was den Koninck verblijdt, ende heeft hem bereydt om te strijen ende trock buyten Napels daer hy soo vreesselijck sloech inde ongeloovighe dat hij't velt behielt ende zy werden al vluchtich, ende lieten Napels in peys. Doen quam Coninc Anthonis weder binnen Napels met victorie, ende doen soo ghinck hy totten Patriarch ende seyde dat hy wilde weder reysen naer huys, ende hy begheerde 'tghene dat hy hem belooft hadde. Den Patriarch seyde begheert dat gy wilt het sal u gheschien. Doen seyde den coninc: So begheer ick dat ghy my consenteert te trouwen Helena mijn dochter ende u nichte den Patriarch dit hoorende seyde, lieue Swagher, begheert eenige andere bede, want dese is teghen Got ende teghen reden. Den Koninck seyde, gy hebbet my belooft mijn bede te consenteren, en ick en begeere anders niet, ende wildijt niet doen, so en sal ick van Napels niet scheyden, ic en sal de stat beroouen ende destrueren

A3r

Hoe den Coninck weder ghekeert is, en Helena wijs maeckte dat hy consent hadde om haer te trouwen.

ALs dit den Patriarch gehoort hadde, soo was hy seer tonvreden, overdenckende met wat middelen hy sijnen Swagher de onredelijcke begheerte soude uyt den hoofde stellen. Ende heeft zoo veel ghedaen naer veel woorden ende discourssen dat hy vanden Koninck een maent uyt-stel verkregen heeft, hopende dat daer en tusschen yet soude over comen, waer door dat des Konincx sinnen souden mogen veranderen.

Dus is den Koninck droevich zijnde, weder gereyst naer Constantinopelen, denckende, dat hy wel een maent uytstel verdragen soude. Maer onder wegen zijnde, so hebben hem sijne passien verwonnen, ende heeft beghinnen te versieren waer mede hy tot zijn voornemen soude mogen geraecken. Dus heeft hy selue brieven gheschreven, en beseghelt, als oft hyse vanden Patriarch ontfanghen hadde. Te Constantinopelen by zijn dochter ghecomen, soo heeft sy hem vriendelijck willekom gheheeten, ende den Koninc die nam zijn dochter metter handt, ende seyde met valscher herten: Mijn lieve dochter, ghy zijt alle die mijn herte bemindt boven alle vrouwen der wereldt, ende ick sal u trouwen, wandt u Oom den Patriarch heeft het my ghekonsenteert, ende liet haer de valsche brieven sien. Doen seyde Helena: Ick en gheloove niet dat den Patriarch macht heeft te konsenteren dat tegen Godts Wet is, ende daerom sal ick u niet trouwen al soudy my d'een lit van d'ander doen trecken. Ende na desen ende veel ander woorden, dede den Coninck zijn dochter slapen gaen, ende hy gheboot datmen t'Hof behangen soude met tapisserijen, want hy des anderen daeghs trouwen wilde.

Helena half desperaet, vertreckt in haer camer, ende ontcomt haeren Vader.

ALs dit Helena van haren Vader ghehoort hadde, zoo is zy van hem ghescheyden, ende ginc in haer kamer daer sy groot misbaer maeckte, weenende en haer handen vringende, Klarisse haer kameniere dit siende, wildese vertroosten maer Helena en wilder niet naer hooren, ende greep een sweerdt dat in haer kamer was, ende seyde met felle woorden tot Clarisse: Neemt dit sweert ende doot my daer mede of ick sal u selver int herte steken, Vrouwe seyde Klarisse. En weent niet meer ic sal u goeden raet geven om uwen Vader te ontkomen, wy sullen terstont op de haven gaen, ende daer sult ghy eenen Schipper hueren die u in een ander landt voeren sal, ende alsoo suldy uwen Vader ontgaen.

A3v

Als Helena verstaen hadde den goeden raet van haerder Kameniere Klarisse, soo en wilde sy niet langer beyden, ende heeft eenen gulden mantel om genomen, ende gaf Klarisse een koffer met goudt, ende zijn soo onder hen beyden ghegaen naer der haven, de wijle dattet Hof sliep ende ontwaeckte daer eenen Schipper, tot wien Helena seyde, staet op haestelijck, ende voerdt my met u schip in een ander landt daer ghy wilt. Die Schipper seyde: Vrouwe dat en derre ick niet doen, wandt u vader meyndt u te trouwen: ende dat hyt vername, als ick weder hier quame, hy soude my doen dooden. Doen seyde Helena: Vriendt, ick sal u soo veel goedts gheven, dattet u niet van noode zijn en sal weder om te keeren. Vrouwe, soo sal ick u voeren (seyde de Schipper) daer't u belieft. Ende dus is Helena wech ghereyst, ende scheyde van Klarisse met weenenden ooghen. Ende Klarisse is weder in't Hof ghegaen daer zy op haer bedde ghinck ligghen slapen. Ende smorghens vroech sondt Koninck Anthonis sijnen Kamerlinck tot Helena om te sien oft zy ghereedt ware, want hy haer verbeyden om te trouwen. Den Kamerlinck quam kloppen voor haer kamer, daer niemandt en sprac, waerom hy gram wert, en heeft soo stoutelijck op de deuren ghestooten, dat Klarisse daer af ontwaeckte, ende vraeghde wie daer klopte. De Kamerlinck seyde:

Ick bent. Den Koninck doet vraghen: Mijnder Vrouwe Helena oftse ghereedt is dat-se haestelijck totten Koninc come, dat hy haer verbeyt. Doen heeft Klarisse den Kamerlinck in ghelaten, ende is met hem aen Helenaes bedde gegaen, ende heeft de gordijnen open ghedaen, recht oft sy anders niet geweten en hadde dan datse daer hadde ligghen slapen, ende werdt zeer weenende, ende seyde: Eylacen waer mach mijn vrouwe zijn dat ickse niet en vinde? ende als den Kamerlinck dit sach, is hy terstont totten Koninc ghegaen, ende heeft hem dit gheseydt.

Als hem den Kamerlinck dit gheseyt hadde, soo werdt Koninck Anthonis heel verstoort, ende liep terstont tot haer kamer, daer hy Klarisse vant, welcke hy vraeghde waer zijn Dochter was, Klarisse seyde dat zijt niet en wiste, waerom den Koninck haer dede vanghen, ende seyde: Ten zy dat ghy mijn Dochter wijst, ick sal u doen steruen. Doen werdt Klarisse vervaert, ende viel op haer knien, ende badt haers lijfs ghenade, ende seyde heer Koninck ick sal u de waerheydt segghen van u Dochter.

Ghister avondt als wy slapen gaen souden, wilden zy haer selven dooden, dat ick nauwelijckx keeren en konde, ende ick seyde haer dattet beter waer datse wegh ghinghe, ende datse een schip huerde, ende voere daert Godt beliefde, ende als zy dit hoorde, is zy te schepe ghegaen. Doen werdt den Koninck gram, ende dede Klarisse verbernen, ende hy swoer by zijn-

A4r

der Kroonen dat hy nimmermeer rusten en soude hy en had zijn dochter ghevonden.

Ende heeft hem ghereedt ghemaeckt met schepen, ende met mannen van wapenen daer hy mede wech trock om Helena te soecken die hy gevonden heeft in twee en twintigh iaren.

Hoe Helena ter Sluys aen quam, ende sy corts weder ter Zeewaert trock, daer de Roovers haer namen, ende comt door schipbrake in Enghelant.

DE schoone Helena is naer veel seylens met den schepe ghecomen te Sluys in Vlaenderen, ende heeft den Schipper wel betaelt, ende aen hem oorlof ghenomen, ende is ghegaen nae een Klooster daer Kersten Nonnen in woonden op tribuyt onder den Heere vander Sluys. ende als Helena naeckte het Klooster, soo beghonsten alle de klockxkens te luyden, waer af die Nonnen seer verwondert waren, ende ghinghen al om uytsien, soo zaghen sy komen een vrouwe vanden zeekant, ende quamen haer teghen, ende ontfinghense seer feestelijcken, waer af Helena seer verwonderde, ende seyde dat sy des niet weerdigh en was. Ende die Nonnen baden haer dat se by henlieden blijven wilde, dat Helena haer gheloofden, ende ghinck met haer in't Klooster, daer sy soo langhe bleef, tot dattet den Prince vernomen heeft, dier zijn Boden sont in dat Klooster, datmen hem Helena seynden souden, ende deden sy dat niet, hy soude dat Klooster doen verbernen. Ende als Helena dit verstaen heeft, dat het Klooster soude komen in last, om haren wille, soo heeftse terstont oorlof ghenomen aen alle die Nonnen, die seer droevich waren, ende is weder ghegaen naer

A4v

daer sy een schip vant met Kooplieden, die sy om Godts wil badt, dat sy haer doch mede voeren wilden, dat sy gheerne deden. Maer lacen korts daer naer als sy met de cooplieden inde zee was, soo ontmoette hunlieden een roof schip ende werden vreeselijck bevochten, soo dat sy vande Roovers verwonnen ende ghenomen werden, want die boeven ende die dieven behielden de over-handt, ende werpen al de Kooplieden over tboort in't water, ende en behielden niemandt te lijve dan alleen Helena, die nam den Kapiteyn in zijn schip, hy namse in zijnen arm, ende kustense aen haren mont, ende Helena had daer gheerne teghen geweest, maer ten mocht haer niet baten, soo viel sy voor den Kapiteyn op haer knien, hem biddende dat sy eerst haer ghebedeken mocht spreken, eer zy haer eere ende maechdom verlore, dat haer den Kapiteyn consenteerde.

Doen den Kapiteyn vanden schepe Helena haer bede geconsenteert hadde, viel sy op haer knien, Godt aenroepende met devoter herten, ende seyde:

Ghy weet wel mijnen Godt waerachtich, Dat ick ontvloden ben met sinnen voordachtich:

Maer my te beschermen en ben ick niet machtich, Sonder u goedertieren hulpe crachtich,

Die ick ben verwachtich,

Ghelijck andere: o Hemels Regent V Goddelijcke oogen te my waerts went, En wilt my bermhertelijck aensien Dat ick mach blijven ongheschent, Wilt my behoeden, o Heere der Heeren, Behoedt my voor dese boeven hier ontrent, dat ich mach blijven in mijnder eeren, Op dat ich mach uwen lof vermeeren.

ende Godt heeft verhoort dat ghebedt vander bedruckter Helena, ende daer is terstont een groot onweder ghecomen, ende heeft dat schip in stucken gheslaghen, so datse al verdroncken dier in waren, maer Helena bleef vlietende op een stuck vanden schepe twee daghen ende twee nachten, ende quam metter vloedt in Enghelant aen eenen boomgaert daer de tacken vande boomen over t'water hinghen, dat Helena greep, ende trock haer selven soo te lande, ende is gaen sitten inden hof haer rustende.

Hoe den Coninck van Enghelant Helena inden hof vant sitten, ende haer trouw dede.

ALs nu Helena by na doodt inden boomgaert sadt, soo quam daer Koninck Henrick

A5r

ghet my nu niet meer, maer doet my een luttel broots oft mijn herte sal my van flaute beswijcken, ende met dien viel zy in onmacht, ende den Coninc hieldt haer hooft in sijnen schoot, ende hy stack haer cruyt inden mondt, soo datse weder bequam. Doen vraechde haer den Coninck ander werf hoe haer kleederen soo vuyl waren. Doen seyde Helena, ick was in een schip met Cooplieden op de zee daer ons de Roovers vonden, ende doodense al die int schip waren sonder my ende de Roovers wilden my verfortseren ende onteeren, maer daer quam eenen grooten storm die dat schip in stucken sloech, ende sy verdroncken al die int schip waren sonder ick die come gedreven twee dagen ende twee nachten op een stuck vanden schepe tot dat ick hier in desen boomgaert comen ben. Als den Coninc dit hoorde, had medelijden ende heeftse op een peert gheset, ende binnen Londen gebracht, want hem dochte datse een wel gheboren maecht was, ende van edelen geslachte, om dat se met gouden laken ghekleet was.

Doen Helena een wijle tdijts in des Coninckx Hof ghewoont hadde, doen aenmerckte hy haer deuchdelijcke manieren, ende is op eenen tijdt met haer gaen spaceren, ende hy beghonste haer te vraghen van wat landt sy was, ende van wat afcomste. Doen vielse op haer knien, ende seyde Heere en vergramt u niet want ick u niet en noeme mijn gheslachte, maer teghen den wil mijns Vaders, ben ick uyt mijnen lande ghevloden, want hy my fortselijck wilde trouwen, ende ben aldus avontuerlijck ghecomen in u lant. Ende den Coninck dacht dattet een edel maeghet moeste zijn, omden gulden kleederen wille die sy aen hadde, ende hy hiefse vander aerde, ende seyde: Ionckvrou, ghy dunckt my weerdigh te sijn een Coninginne, daerom belove ick u te trouwen, ende sal u maken Coninginne van Engelant helena viel weer op haer knien, ende seyde: Heer Koninck, by uwer gratien, dat waer onwijsheyt, dat ghy my trouwen soudt, die niet en weet wie ic ben oft van wat lande ende en heb anders geen goet dan die kleederen die ic hier aen heb Doen namse den koninck metter hant, ende seyde. Mijn wtvercoren vrouwe, ick heb goets genoegh voor ons beyden, en den koninck is gegaen in sijn Palleys, daer sijn Moeder was ende sijn Heeren daer hy soe seyde, Ick wil dat ghy al deser Maget soo veel eeren doet als my selven, want ickse trouwen wil ende makense Coninginne ende Vrouwe van al dat mijnder Croonen toebehoort. Doen seyde al de Heeren al gemeynlijck, Heer koninck wat u belieft dat belieft ons Maer de oude Koninghinne, nam haren sone den Koninc op d'een sijde ende seyde gy vuyl catijf, sijdy dul ende wtsinnich dat gy dese trouwen wilt die al de wereldt doorloopen heeft, ende ist dat gyse trout, ick sal u beyde sulcken spel bekoken, dat gy des u leven lanck ghedencken sult. Als

A5v

sy lacen waer seyde, want sy stelde namaels sulcken verraderije dat zy met twee mannen daerom verbrant wert. Doen seyde den Coninc, seght ende doet dat ghy wilt ick salse nochtans trouwen. Ende soo is den Coninck van zijn Moeder gescheyden ende hy dede gebieden datmen alle dinck bereyden souden, ende t'Hof vercieren ende behangen na den staet ende toebehooren des Konincx, dat soo ghedaen wert, ende des anderen daechs heeft den Koninc met grooter eeren getrout de schoone Helena, daer groote feeste werdt ghehouden thien dagen lanck, ende daer nae is elck weder gereyst daer hy woonde, ende des Koninckx Moeder is ooc vertrocken nae Doeveren tot haren Palleyse. Ende den Coninck, ende de Coninghinne bleven tot Londen in vreughden levende, want sy malkanderen uyter maten lief hadden, ende bleven by malkanderen ontrent twee jaren lanck, ende sy werdt bevrucht met twee jonge Sonen die namaels veel drucx leden, ende haer Moeder helena hadde oock veel tegenspoets ende armoede deur die groote verraderije van des Coninckx Moeder alsoomen noch hooren sal.

Helena comt int lijden door het bedrijf van d'oude Coninghinne.

ONtrent deser tijt heeft Coninc Hendrick brieven ghekreghen dat een van zijn beste vrienden bevochten werdt van sijne vyanden Ende als hy de brieven ontfangen had, soo bereyde hy hem met grooter heyr kracht, ende maeckte den Hertoghe van Clocestre Ruwaerdt van Enghelant, ende den Koninck dede maken dry ghelijcke silvere seghels den eenen behielt hy self den anderen gaf hy Helena, den derden zijnen Ruwaert den Hertoghe van Clocestre, hem bevelende alle zijn goet, ende landen want hy den Hertoghe betroude bouen al zijn ander Heeren, ende heeft soo ten lesten hem ghereet gemaeckt, ende oorlof ghenomen aen Helena, ende aenden Hertoge, ende aen alle zijn Heeren, hen biddende dat sy zijn lant, ende sijn volck ghetrou wilde sijn ende is doen vertrocken.

Als koninc Henrick gereyst was soo quam de oude Koninghinne sijn Moeder dickwils int Hof om Helena te besoecken want sy groot ginc van kint. Soo gevielt op eenen tijt dat de oude Koninghinne was by Helena geseten, ende leyde helenaes hooft in haren schoot, so dat helena in slape viel. Doen nam de oude tremaschele Helenaes seghel uyt haer borse. Ende als Helena ontwaeckte namse aen haer orlof, ende dede halen eenen Goutsmidt die den seghel konterfeyte daer niemant af en wist dan sy ende den goutsmit, den welcken als den seghel volmaect was sy selver doodt stack, ende werp hem in't water wt een venster. Ende doen is sy terstont weder gekomen, ende heeft ten Helena in haer borse ghesteken sonder haer weten.

A6r

Hoe Helena baerde twee Sonen, ende hoe sy werdt beschuldicht vande oude Coninghinne.

NAer dat den tijdt der natueren vervult was, so baerde Helena twee schoon Sonen, dies de Ruwaert seer blijde was, ende seyde der ouder Coninghinne dat hy dat den Coninck schrijven soude, ende zy heeft dat oock gheraden, ende hy heeft eenen, Bode ghesonden met eenen brief, dien hy beval, dat hy soude den brief selver den Coninck bestellen. Maer de oude Coninginne heeft den Bode te Doeveren gewacht, want hy daer voorby moest passeren, ende als den Bode daer quam, soo werdt hy tot d'oude Coninghinne ghebrocht die hem goede chiere aen dede, soo dat hy soo veel dranck dat hy in slaep viel, ende doen nam de oude Coninghinne de busse met de brieven, ende nam daer uyt den brief die den Ruwaert aenden Coninck sondt, daer in stont dat Helena ghelegen was van twee schoon Sonen. Welcken brief sy verbrandt heeft, ende schreef eenen anderen, hoe Helena misvallen was van twee vreesscheleke honden, hem ontbiedende, dat hy schrijven soude terstont, oft men se dooden soude oft niet, ende heeft den brief beseghelt met den gheconterfeyten seghel, ende heeft die den Bode in zijn busse ghesteken buyten zijnen weten, ende als de Bode

ontwaeckte, is hy voordts ghereyst ende de oude verradersse heeft de passagien doen wachten ofter yemandt derwaerts reysde, oft van daer quame, segghende dat haer altijdt seer verlanghde om tijdinghe te hooren van haren Sone, ende aldus is den Bode by den Coninc gecomen sonder eenich verlies, ende hy heeft Coninck Hendrick den brief ghegheuen, dien hy las, als hy die valsch werck ghelesen had, wert hy root in sijn aensicht, ende beschaemt ende gaf den Patriarch den Oom van Helena die als doen by hem inden legher was te kennen, dat hem seer verwonderde, ende hy vraechde van wat regiment datse was. Doen vertelde hy den Patriarch hoe hy zijn vrouwe gevonden hadde in sijn Landt by een Fonteyn, ende datse uyt haren lande ghevloden was om datse haer Vader wilde trouwen tot een wijf ende hoe dat hyse trouwde teghen zijns Moeders danck, maer dat hy noyt en konde weten van wat lande oft gheslachte sy was. Doen wiert den Patriarch van binnen beroert, ende seyde tot den Coninck. Nae uytgeven van uwen woorden, soo dunckt my dat gy mijn Nichte hebt ghetrout, mijn Susters dochter, die uyt haren Lande ghereyst is, om dat se haer Vader trouwen wilde, Ende niemandt weedt waerse vervaren is. Waer af hy hem wat verblijde, maer hy maeckte seer groot misbaer om die quade tijdinghe die hem gheschreven was.

A6v

Ende den Patriarch vertrooste de koninck, ende seyde: Weest te vreden, ten is by avonturen alsoo niet als hier gheschreven is: Maer dit heeft by avonturen iemant ghedaen om dat hy u huysvrouwe tegen u vermaken soude met leughen, het welcke u eyghen Moeder wel ghedaen mocht hebben, want my dunckt dattet vrouwen geschrift is. Doen seyde den Coninck: Dit en is soo niet want desen brief was besegelt met den seghel dien ic mijns huysvrou liet, ende den Hertoghe van Clocestre als ick wech trock.

Helena wordt ten brande qualijc veroordeelt.

DOen seyde den Patriarch yemant mochten wel ghekonterfeyt hebben, dus schrijft, datmen uwer vrouwen vruchten beware tot dat ghy selver te lande comt, ende ick sal den brief met eenighe van mijn boden senden dat hy nerghers belet en worde Aldus heeft den koninck gedaen dat hem den Patriarch hiet Ende den bode is gekomen by Doeveren daer d'oude koninginne haer bespieders hadde die den bode aenveerden, ende brochten hem by de oude koninghinne, dien sy in haer camer leyde, ende dede hem soo goede ciere aen dat hy in slaep viel van dronkenschap Doen namse den bode den brief dien sy gelesen heeft, ende verbrant, ende dede haren Secretaris eenen anderen brief schrijven waerom sy hem groote ghiften beloofde. Ende sy dede schrijven aenden Ruwaert dat hy Helena terstont verbernen soude met haer twee kinderen sonder toeven. Ende desen brief heeft de valsche Tramaschele toegesegelt met den valschen seghel. Ende den bode heymelijck in sijn bus gesteken. Doen ginck sy weder tot den Secretaris, ende heeft noch acht diergelijcke brieven doen schrijven, daer in d'leste stont dat den Hertoge niet laten en soude hy en verbrande Helena met haer kinderen op lijf ende goet, want hy deyrlijck bedrogen was. En dede hys niet, hy soudet op hem verhalen, ende op alle de gene die hem thienden leden bestonden.

Dus is den Bode van daer gescheyden ende is gecomen totten Ruwaert die hy den brief gaf. Den hertoghe heeften gelesen dies hy seer beschaemt wert ende seyde wie heeft u dese brieven gegeven? Den Bode seyde Coninck Henrick. Den Hertoge seyde ghy lieght, want den Coninck dat noyt en peysde. Waerom den hertoge den Bode dede gevangen setten tot dat hy de waerheyt soude weten. Ende als den bode vande oude Coninginne was gescheyden keerde sy weder totten secretaris, ende sat by hem tot dat hy noch acht brieven geschreven had, ende besegelt metten valschen segel ende sy nam een mes inde hant, ende stac den Secretaris doot, ende werp hem door een venster int water, op dat haer verraderije verborghen soude blijven. Ende hier nae dede sy terstont tot haer komen acht onbekende mannen, ende seyde datse hen elck gheven soude thien marck goudts

A7r

dat elck van dese brieuen eenen draghen soude den Hertoghe van Clocestre, Hem segghende dat zy van Coninck Hendrick quamen, dien sy binnen Napels lieten. Ende dit hebben deze acht mans ten heylighen ghesworen te doen. Ende zy dede alle daghe twee van henlieden gaen elck met eenen brief aen den Hertoghe d'een voor d'ander na. Den Hertoghe dit siende en wist wat maken, ende ontboodt de oude Coninginne, seggende dat hy haer van doen had. Ende sy is totten Hertoghe ghecomen die haer seyde: Siet vrouwe dese brieuen, ick en derf die onser iongher vrouwen niet thoonen.

Doen soo seyde die ouder verradersse. Waerom zy moetet doch eens weten, ick salse haer wel thoonen. Ende is soo metten Hertoghe ghegaen tot Helena, haer toonende des Conincks brieuen. Ende als Helena die ghelesen hadde, seyde zy: Eylacen hoe mach dit comen, dat de groote liefde die my den coninck bewees als hy wech trock aldus verkeert is. Dit hoorende den Hertoghe ende Maria sijn Nichte werden seer weenende, ende meer ander vrouwen die daer by waren. Maer die oude Tramaschele vertroostese al te samen met gheveysder herten. Ende als zy aldus by Helena waren, quam daer den derden brief, die noch scherper bevel dede dan d'ander twee brieven.

Doen ghinck de oude Coninghinne sitten by Helena ende seyde; Dochter weest te vreden, soo langhe als ick leue en sal u niet misschien al soude ick mijn lijf voor u avontueren. Daer Helena luttel af verblijde: maer des anderen daechs smorgens quam daer noch eenen Brief

ende na der noenen eenen anderen die van deser saecken soo langher soo swaerder bevel dede. Waer af den Hertoghe seer bedroeft werdt, ende seyde totter oude Coninghinne: Wat sullen wy maken met deser saken. Doen seyde de oude matrone:

Die brieuen die mijnen sone seyndt zijn hoe langher hoe strangher, hierom en wil Icks my niet moeyen, want ick zijn gramschap ontsie. Ende des anderen daechs quamen noch twee mannen elck met eenen brief tot neghen toe waer af den lesten den stranghste was, ende als den negensten brief comen was so is d'oude Coninginne ghereyst na Doeveren, ende seyde datse haers Soons bevel niet langher wederstaen en wilde. Waer af den Hertoghe seer bedruckt was, want hy duchte, waert dat hy s'Konincs bevel niet en dede, dat hy lijf en goet verliesen soude, nochtans en wist hy niet hoe hy zijnder vrouwen t'leven soude connen nemen. Doen seyden des Hertoghen Raetslieden Heere t'is beter dat een vrouwe sterue naer dattet den Koninck soo belieft dan ghy ende noch hondert daerom sterven souden want oorloochde den coninck teghen u, ghy ende alle u vrienden waert daerom verdoruen.

A7v

Helena wort de hant afgheslaghen, maer Maria van Clocestre des Hertoghen Susters Dochter, ende sijn Nichte Wert voor Helena verbrandt.

DOen de Heeren dit totten Hertoge gheseyt hadden, soo ginc hy tot Helena met den lesten brief die hy haer geheel uyt las met weenende oogen, ende seyde. Ick woude wel dat ick noyt gheboren en waer soo en soude ick dit fel werck niet volbrenghen dat my den Koninck bevolen heeft. Doen seyde Helena. Ist soo mijns mans wille ick wil geerne sterven, maer mijn twee kinderkens deyren my datse sterven moeten die noyt niemant en mis-deden. Och mocht ick mijnen Heere spreken voor mijn doot, ick soude te liever sterven, maer laten neen ick. Vrouwe seyde den Hertoghe, ick moet mijnen Heer een lickteecken van u thoonen als hy comt dat hy niet en segghe dat ick een ander gedoot hebbe. Doen seyde Helena. Neemt hier mijn handt met de ringhen die hy my gaf wt grooter liefde doen hy my trouwde, dat hy nu ghedencke de groote felheydt die hy my nu bewesen heeft. Doen riep hy een van zijn knechten, die hy Helenaes handt af dede slaen, maer de ghemeynte van Londe dit vernemende, wilden den hertoghe doodt

A8r

slaen, wandt sy Helena seer beminden door haerder deucht. Als den Hertoge dit sach, leyde hyse wederom, ende dacht dat hijse des anderen daechs branden soude voor den daghe sonder iemants wete. Aldus is Helena al den nacht ghebleven by den Hertoghe met haere twee kinderkens, daer grooten rouwe bedreven wert van alle de ghene die daer waren, sonderlinghe van Maria van Clocestre des Hertoghens Nichte, die meynde wtsinnich te worden ende seyde, waert datmen haer Vrouwe doode, sy soude haer selven oock het leven nemen, ende viel op haer knien voor den Hertoge, ende seyde Oom doet my verbranden, ende laet mijn vrouwe de coninginne leven.

Doen seyde hy. Dat en mach niet zijn. Doen seyde zy: Oom ghy sult twee kinderen doen maecken van laken ende andere dinghen die sal ick met my draghen als ghy my doet dooden, midts den welcken ick mijn Vrouwe met haer kinderkens verlossen sal. T'is beter dat ick alleen sterve dan onser vier, soo Oom kiest hier af t'beste. Ende Helena viel in onmacht voor Maria van Klocestre Maria riep met luyder stemmen totten Hertoghe, Oom leydet mijn Vrouwe daer zy vry is vande doot ende doot my, want ick voor haer sterven wil. Nichte seyde den Hertoghe, naer dat ghy voor haer sterven wilt: soo sal ick uwen raet doen Ende hy liet haren arm afslaen die hy sette in zijn slaep-camer by hem ende zy bonden Helenaes hant aen een vande kinderkens ende leydense op het water in een bootken met dry brooden ende wat wijns, ende lietense drijven. Ende doen wert zijn Nichte verbrant voor den daghe dat niemant anders en wiste dan dattet Helena was.

Hoe Helena in een Bosch haer twee kinderen verloos.

NV is Helena in dat bootken geseten, ende zy is soo langhe gevloten dat sy in Britanien, quam aen een groot bosch, daerse te lande ghinck met haer twee kinderkens wten schepe het welck den derden dach weder keerde voor Londen op de selve plaetse daer Helena in het schipken ghinck. Doen Helena te lande gecomen was, begonst sy seer deerlijcken te claghen met weenende ooghen, ende seyde. De aldergetrouste maghet des Hertoghen van Klocester Nichte heeft my vander doot verlost, ende is selver voor my ghestorven, het welcke my deyren mach, want ick nu sterven moet vande beesten, al ben ick verlost van den menschen. Al mach ick de doot ontcomen, wie sal mijn kleyn kinderkens voesteren, wie sal mijnen nootdruft winnen, want ick maer een handt en heb om my selven te gheneren. Ende daer naer viel Helena in slaep. Doen quamper eenen wolf ende eenen Leeu ende namen de kinderen, ende droeghense int bosch daer zy langhe vochten om de kinderen, want elck wildese beyde hebben.

A8v

Ende dit sach een Heremijt die in't bosch woonde ende liep totten beesten ende wilde hen de kinderen nemen. Doen liep den wolf wech ende liet het een kint ligghen, maer den Leeuw droech d'ander kint in zijn hol. Doen nam den Heremijt het een kint ende droecht in zijn kluyse, ende is doen gegaen daer den Leeu woonde, daer hy wachte tot dat den Leeu uytginck om sijn beiach. Ende als den Leeu verre van sijn hol was, soo is den Heremijt in des Leeuwen hol gegaen daer hy het kint noch vant ende droecht oock met hem in zijn kluyse by d'ander ende noemdet Lion, ende het ander Arm, om dattet eenen arm had aen hem ghebonden. Aldus heeft den Heremijt dese kinderen opghevoet sestien iaren lanck.

Hoe Helena te Nantes in Britanien quam tschepe met Cooplieden diese om godts wille in't schip namen.

ALs Helena ontwaeckte waren haer kinderen wech, des sy doen seer weende ende klaeghde: Och armen waer sijn mijn kinderen? eylacen waerom en hebben my de beesten oock niet verbeten die myn kinderen verslonden hebben? Want ick weet wel dat ze my gheen mensche ghenomen en heeft. Dus heeft sy alom half verdult staen sien: daer ze niet en sach aen d'een zijde dan wildernisse, ende aen d'ander sijde niet dan water ende wolcken, ende sach ten lesten veel schepen met kooplieden, daer zy met luyder stemmen toe riep, hen biddende om Godts wil dat sy haer met hen voeren wilden Ende de kooplieden hebben op haer ontfermenis gehadt, ende sijn neven 'tlant ghevaren ende zy hebben haer inghenomen, ende vraeghden haer waerom dat zy zoo droevigh was. Doen verteldense haerlieden haer avonture hoe datse haer twee kinderkens verloren hadde: dies sy alle medelijden hadden, ende zijn ten lesten metten schepe ghekomen te Nantes in Britanien daerse doen oorlof nam aen de kooplieden henlieden seer bedanckende ende is soo binnen de stadt voor de huyzen ghegaen, biddende een aelmoesse om Got: ende is ten lesten ghekomen voor eender

Vrouwenhuys, die de arme Vrouwen Lieden herberghde om de helft datse om Got haelden: Daer Helena mede woonde ses jaren lanck. Maer doen vertrocse van daer want die van Britanien al ongheloovige waren. In deser selver tijdt was oock op de reyse Coninc Anthonis met grooter heyrkracht, om te soecken zijn Dochter Helena, ende is soo lange t'schepe ghereyst, dat hy ten lesten quam ter Sluys in Vlaenderen Daer Helena oock eerst aenquam. Ende daer ghinck Coninck Anthonis te lande ende quam in't klooster daer hy na Helena vraeghde. De Abdisse seyde hoe dat zy daer een luttel tijdts gheweest hadde, ende hoe ende waerom datse vertroc-

B1r

ken was, soo datse van haer niet en wisten, des den Koninck seer bedruckt was, ende swoer dat hy nimmermeer rusten en soude, hy en hadden Helena ghevonden ende ghinck van daer weder te schepe,

Coninck Heynderick weder te lande comende verneemt de doot van Helena,

COninck Hendrick van Enghelant sijn voornemen in Italien volbracht hebbende is gecomen tot Bolonien, ende sont eenen bode tot den Hertoghe van Clocestre hem segghende dat den Koninck quam, ende dat hy hem seer gheboodt tot Helena, die hy lief heeft boven alle dinck ter werelt. Doen seyde den Hertoghe: Indien hijse soo seer bemint, waerom heeft hijse my doen verbernen met haer twee kinderkens. Doen seyde den bode: O Heere: hebdy die schoonste edelste, goedertierenste vrouwe verbrant, soo vliet wech eer den Koninck kompt, want hy al het goet der werelt soo seer niet en bemindt als hy haer doet. Dit hoorende den Hertoghe, verstondt wel dat Helena verraden was, ende wert seer weenende. Ende korts na desen quam den Koninck te Londen, daer hem den Hertoghe seer blijdelijck ontfinck, ende hy vraechde hoet met Helena was, ende met Maria sijn Nichte.

Doen antwoorde den Hertoghe Seer wel. Doen seyde den Koninck: Ghelooft moet Godt zijn dat hy my soo lange heeft gespaert dat ickse noch sien sal en spreken. Doen quam de oude Koninghinne ende hiet haren Sone willecom met seer groot misbaer, het welck den Koninck seer verwonderde, ende seyde. Moeder en weest niet droevich, want wy alle zijn ghesondt weder ghekeert. De Moeder seyde Och Sone ick heb reden om droeve te zijn, wandt den moordenaer van Klocestre heeft verbrandt de liefste die ick ter werelt hadde, dat is Helena met haer twee Sonen. Van dese woorden werdt den Koninck ontsinnich, ende riep datmen den Hertoghe doot slaen soude, waer af den Hertoghe vervaert was, ende seyde: Heer Koninck het selve dat ick ghedaen hebbe, hebdy my selver gheboden te doen. Doen seyde den Koninck. Ghy liecht valsch verrader, want ghy schreeft my datse gheleghen was van twee honden, dat valschelijck gheloghen was, wantet schoon Sonen waren: Als den Hertoghe van twee honden hoorde, soo wist hy wel dat het verraders ghedaen hadden, ende meynde hem te ontschuldighen teghen den Koninck. Maer de valsche verradersse sprack tot haeren Sone: Haddy Helena soo lief als ghy seght, ghy soudt wel terstondt wraecke doen over hem diese verbrandt heeft met haer kinderkens. doen werdt den koninck noch meer verstoordt, ende greep sijn sweerdt slaende nae den Hertoghe, vraghende hoe hy Helena dorste verbernen? Den hertoghe, andtwoor-

B1v

de dat hijt hem bevolen hadde met negen brieuen die neghen diuersche Boden tot hem brochten beseghelt met des Coninckx principalen Seghel, het welcke hy begheerde soo voort recht te toonen. Doen seyde den Coninck, kondijt voor Recht thoonen, soo vergeue ick u der misdaedt. Doen ghinck den Koninck met de Heeren opt palleys, daer d'oude verradersse oock quam, vragen haren sone waerom hy den genen niet en doode die zijn kinderen hadde verbrant. Binnen desen quam daer eenen vremden Bode tot coninc Hendrick, ende seyde, Heer den Koninc Anthonis van Konstantinopelen is daer, ende begheert dat hy in u Stadt logheren magh. Doen reet hem den Koninc tegen met alle zijn Heeren. Ende vraechde hem wie hy was, ende wat hy sochte coninc Antonis die seyde. Ick soeck de schoone Helena mijn dochter.

Doen seyde koninc Henric, ic ben ooc bedroeft om een die Helena hiet, die de Hertoge van Klocestre verbrant heeft met haer twee Sonen, t'welc hy bekoopen sal eer lange.

Doen dat den koninc Antonis hoorde veranderde hem zijn bloet, en hy vraechde hem wat Vrouwe dat sy was, ende van wat lande. Doen seyde koninc hendrick dat hijt niet en wiste, maer hy vertelde hem hoe hijse gevonden had by een fonteyn ende hoe sy hem geseyt hadde datse uyt haren lande gevloden was om dat haer vader haer wilde trouwen totten wijf, ende hoe hyse trouden tegen zijns moeders danc makende haer koninginne van Enghelant. Dit hoorende koninck Antonis, riep met luyder stemmen. Och mijne lieue Dochter Helena sijdy doot, dat sal my mijn leuen kosten.

Met dese woorden wert koninc Hendric so seer bedruct datmen nauwelijc en wist wiemen eerst troosten soude. Ende zijn soo te Londen gereden met grooter droefheyt.

Hoe den Coninc Raet hiel, daer hem den Hertoghe verontschuldichde.

DOen dese koningen binnen Londen waren, soo is daer Raedt ghehouden met de Heeren daer den Hertoge van klocestre voort bracht de negen Boden elc met zijnen brief in de hant dien sy gebracht hadden want hy hadse al te samen gevangen geset, d'welck wijsheyt was. Doen dede den Hertoge den koninc alle de brieven lesen elck bysonder toonende hem sijnen zegel, dwelc den koninc ser verwonderde, ende dede elcken besonder sweeren, d'een voor d'ander naer, waer af dat se de brieuen ghebracht hadden, ende wiese henlieden ghegheuen hadden. Den Bode van Napels swoer dat hem den Patriarch zijnen brief gegeuen had. Doen seyde den koninc hendric met fellen moede dat hem den Patriarch verraden hadde, swerende dat hijt op hem wreken soude. Doen dedemen die andere acht boden sweren, daer af de seven valschelijck swoeren, maer den achsten seyde Heer koninc ic en weet niet watmen my doen sal oft hanghen oft bernen, maer om mijn siele te salveren sal ick de waerheyt

B2r

segghen. Dit hoorende de oude Koninginne dat den Bode de waerheyt wilde seggen, is geloopen tot haren Sone den koninck seggende Sone, my verwonderdt seer hoe dat ghy dus langhe draelt om recht te doen over den Hertoghe die Helena heeft doen verbranden. Dit hoorende den Hertoghe ginck voor den Coninck ende seyde, Heer koninck doen ghy

uyt den Lande reysde, doen stelde gy alle u Landen onder mijn macht die ick noch in handen hebbe, want ghyse noch niet over ghenomen en hebt. Dus slae ick mijn handt aen dese Vrouwe, als een die dat doen mach, want ick noch regent vanden Landen ben, ende salse ghevanghen houden tot dat ick weet, Wie dese verraderije gestelt heeft. Dus wert de Koninghinne ghevanghen, ende in een kamer ghesloten.

Doen swoer den Bode dat hem de oude Koninghinne den brief ghegheven hadde ende hy hadde den selven uyt Doeveren gebracht niet wetende datter eenighe verraderije in besloten was ende daerom begheerden Koninck Anthonis dat dien Bode ende den Bode van Napels vry zijn souden vander doodt, om dat sy de waerheyt gheseyt hadden, maer datmen die ander quader doodt soude doen lijden, dat hem soo gheconsenteerdt werdt. Doen begheerden Coninck Anthonis van Coninck Henderick dat hy teghen de oude Coninginne mocht spreken, dat hem Coninck

B2v

Hendric toe liet ende dede hem leyden by haer metten Hertoghe van Klocestre.

Ende Coninck Antonis seyde tot haer: Weet Vrouwe dat ick tot mijnen Lande reysen wil ende believet u, ic sal u met my voeren, ende maken u Coninginne, want ic u beminne boven alle vrouwen, daerom bidde ick u dat ghy my seght oft ghy met my reysen wilt oft niet De oude Coninginne dit hoorende seyde sy, heer Coninc believet u my te trouwen, ick belove u ic sal mijnen Sone eer vier maenden heymelijck doen sterven, ende sal u maken Coninck van Enghelant. Van dese woorden soo verschrickte den Coninck maer hy hielt hem oft hy blijde gheweest hadde ende als sy met malkanderen langen tijt hadde gesproken, soo vraeghde sy Coninck Anthonis oft hy haer zijnen riem wilde gheven voor den haren, dat den Coninck terstont dede, ende sy gaf hem haren riem weder metter Borsen. Ende doen wert sy peysende op den seghel die daer in was ende bat Coninc Anthonis dat hy haer de Borse weder gheven woude dat hy niet doen en wilde maer hy liep ter cameren wt metter Borsen, ende sloot haer inde camer. Daer nae dede hy de borse open, daer hy in vant den

gheconterfeyten seghel die zy had laten maken ende doen ginck Coninck Anthonis tot Coninck Henderick ende liet hem den seghel sien die hy in zijns moeders Borse gevonden hadde, daer hy hem zeer af verwonderde ende vraechde den hertoge waer helenaes seghel was Den hertoghe seyde, ick heb haren seghel, hoe mach dit zijn seyde den Coninck, ick en dede maer dry segels maken als ick van hier wegh reysde, ende nu vinde icker vier. Certeyn seyde Coninck Anthonis, u Moeders seghel moet valsch zijn die ick in haer Borse ghevonden hebbe, daerom laetse hier komen, ende doet haer vraghen hoe zy aen den seghel ghekomen is, het welck soo ghedaen wert.

Ende als sy voor den Coninck quam, dede Coninck hendrick de valsche boden halen ende seyde tot zijn Moeder dat sy hen al bereyden souden also sy wilden sterven wantmen haer met de valsche boden verbernen soude. Als de oude Coninginne hoorde dat sy sterven moest, soo Bichtese haer openbaerlijck voor alle de heeren, ende seyde dat sy den segel had doen konterfeyten, ende den goutsmit vermoordt, hoese de acht brieven had laten schrijven van haren Secretaris, ende die vermoort, ende alle de verraderije diese ghedaen hadde. Daer na soo wert sy verwesen ende verbrant aen eenen staeck met al de valsche boden. Nae dat de oude Coninghinne verbrant was, is den hertoghe van klocestre tot de twee Coningen gegaen, ende hy seyde hoe dat Helena met haer twee kinderen noch in het leven waren, maer hy en wist niet waer want hijse alleen in een Bootken inde zee dede vlieten, ende hoe Maria zijn Nichte voor haer verbrandt was, om haer te verlossen

B3r

vander doot. Als dese twee Coninghen dit hoorden, soo swoeren zy nimmermeer van malkanderen te scheyden sy en hadden Helena ghevonden, ende koninck Henderic liet het Lant den Hertoge, ende is doen met Coninck Anthonis wech ghegaen.

Hoe Helenas kinderen scheyden vanden Heremijt en quamen te Beyeren.

OP eenen tijt als dese twee kinderen xvi iaren by den Heremijt gewoont hadden, ginck hy wandelen met hen in het Bosch, ende seyde kinders daer is de plaets daer ic u eerstmael vandt ende u den beesten nam, ende verloste vander doot. Doen seyden die kinderen sijdy dan onsen Vader niet, Neen ick en trouwen, seyde den Heremijt, het is gheleden xvi. jaren dat ic u hier de beesten ontiaechde ende ick heb u van dien tijt opgevoet als mijn kinderen Doen seyden de kinderen want ghy onsen Vader niet en zijt so willen wy gaen van lande te lande tot dat wy onsen Vader vonden hebben:

ende sijn soo vanden Heremijt ghescheyden, des den heremijt seer droevich was, ende als sy een wijle int Bosch ghegaen hadden, quamen sy aenden Oever vander Zee, daer sy aen een Schip quamen daer hen den patroon vraechde wie sy waren, Sy antwoorden, wy en weten niet van waer wy sijn noch wie ons Vader oft moeder is maer wy hebben xvj. iaeren lanc in dat Bosch gewoont by eenen Heremijt Felix geheeten. Den Patroon die kleede dese twee ionghers properlijck, ende gaf henlieden teergelt inden buydel, ende doen namen zy orlof aen den Patroon, hem seer

bedanckende van die groote deught, die hy henlieden bewesen had, ende zijn soo ghekomen in Almanien te Bauviers daer een Hertoghinne woonde die sterck beleghert was, door den Hertoghe van Clocestre daer sy voor quamen diese terstont begraciede, ende sy dede henlieden te eten brenghen, ende Lyon adt soo veel dattet hen allen verwonderde, te weten alle vleesch, heel capuynen maer Arm en adt niet dan drooch broot ende wortelen die hy met hem hadde gebracht. Waerom de Princersse Arm vraechde waer by dat hy leefde: Hy seyde ick en hebbe in sesthien Iaren niet gegeten dan broodt ende wortelen by eenen Heremijt die ons opghevoet heeft, ende sy vertelden daer haer avontueren, dat de Hertoghinne seer verwonderde, ende hielse by haer. Soo gevielt dat de Stadt beleyt wert van de vyanden, ende doen hadden de arme lieden groot ghebreck. Lyon dit merckende die gaf hen de spijse sonder der Hertoghinne wete. Soo ghebeurdet op eenen tijdt dat de Hertoghinne veel Heeren ghenoot had, ende Lion gaf alle de spijse den armen voor den eten. Dit siende een vanden houe diet benijde, quam tot de hertoghinne ende seyde dat

B3v

alle die spijse den armen ghegeven was om haer oneere te doen, ende dat die Stadt in ghebreck van victalie komen soude. Ende doen wert de hertoghinne gram ende dedese beyder wter stadt bannen. Ende als sy wech waren soo quam daer een vande koken gheloopen ende seyde Vrouwe alle de potten ende speten zijn vol. Waerom sy droevich was dat syse had laten bannen. Ende zy quamen voor de stadt in't heyr by den hertoghe van Clocestre die hen vraechde van waer sy quamen. Doen seyden sy. Wy sijn uyter stadt ghebannen om dat wy arme lieden veel ghegheven hebben.

Doen vraechde den hertoghe den eenen iongelinck wat hy in't kofferken had dat aen sijnen hals hinck. Doen antwoorde hy dattet eenen arm was ende dat hy niet en wiste hoe hy daer aen gekomen was. Doen wert den hertoghe peysende op de schoone helena die hy haren arm af had doen slaen ende den hertoghe badt den Ionghers datse by hem blijuen wilden dwelck sy deden, ende den peys wert ghemaeckt tusschen den hertoch ende hertoginne, soo dat se den hertoghe troude, ende hy voerdeze met hem in Engelant. Ende als de hertoghinne een wijle in enghelant gheweest hadde, soo verliefde sy op den Ionghelinck Lion, ende dede hem op eenen tijdt in haer kamer komen, ende seyde dat sy hem meer begracit hadde dan eenighen man ter werelt, ende Lion gheliet hem oft hyse oock lief had. Maer hy ende sijn broeder namen heymelijck oorlof aen den hertoghe, ende vertrocken by nacht uyt Londen na Bolonien d'welck beleyt was van den Grave van Vlaenderen: ende als sy binnen Bolonien quamen ginghen sy totten Capiteyn, ende baden hem om harnas ende peerden, dat hen den Capiteyn gheerne deden: ende bedreven sulcken vromicheden dat Lion versloech den Heere van Vlaenderen, ende sy verlosten de stadt, des den Capiteyn henlieden seer bedanckte, ende badt dat sy blijven wilden inder stadt, maer sy seyden neen, want sy moesten haren Vader soecken: ende doen gaf hen den Capiteyn een groote somme ghelts dies zy hem bedanckten ende ghinghen van daer te schepe, ende quamen in Normandijen, daer sy al haer ghelt om Godts wille gaven, so dat niemant van hen beyden behielt Cruys oft munt.

Hoe dese twee kinderen van Helena tot Amiens quamen, daer sy kersten ghedaen werden.

COrts hier naer quamen sy inde stadt van Tours, daer sy doen ginghen in't hof vanden Bisschop, ende baden datmen henlieden kersten doen wilde. Doen vraeghden den Bisschop van waer sy waren. Doen vertelden sy al haer avontueren, ende so werden zy ghe-

B4r

doopt ende Arm hiet Brixtius ende Lion Martijn. Ende den Bisschop van Tours hieltse by hem, ende maeckte Martijn sijnen Bottelier ende Brixtius sijnen Clerck Ende Martijn gaf den armen om Godts wille. Als Helena ontrent xvi. iaer te Nantes in Britanien gewoont hadde in grooter armoeden levende by der aelmossen soo reysde zy tot Tours, daer sy alle doghen van haren Sone Lion om Godt had, maer zy en kenden malkanderen niet ende telcken hy haer sach veranderde hem sijn bloedt ende sijnen broeder, dat hem groot wonder gaf.

Hoe Coninck Henderick ende Coninck Anthonis te Tours quamen Daer Coninck Henderick sijn twee sonen vant.

NA veel strijdens dat die twee Koninghen hadden gehadt, soo quamen zy te Tours, Helena al om soeckende, ende als sy voor Tours quamen sonden sy Boden aenden Bisschop oft sy daer binnen logeren mochten, d'welck den Bisschop gheerne consenteerde, in sulcker voeghen dat sy die mannen van wapenen daer buyten laten souden in haer tenten, soo soude hy hen daer victalie beschicken. Ende doen sat den Bisschop op met sijnen Heeren ende reet den Koninghen te ghemoet buyten de Stadt daer sy malkanderen groote reverentie deden. Ende sy hadden sonderlinghe veel woorden, soo dat Koninck Henderick ten lesten vertelde sijn avonture ende hoe hy sijn wijf ende kinderen sochte. De wijle sy dese redenen spraken sach Koninck Henrick dese twee ionghelinghen voor den Bisschop rijden, ende hy vraechden van waer die waren Doen seyde den Bisschop. Wt verre landen. Ende hy seyde hoe hijse selfs kersten ghemaeckt hadde ende ghedoopt Ende doen sijn alle die Heeren komen in des Bisschop hof daer veel arme lieden stonden om de aelmoessen te hebben vanden Heere, onder den welcken Helena oock seer bedroeft stont, doen sy haren Vader ende haren man sach maer haer kindren en kende sy niet, ende seyde in haer selven Eylacen ic mach wel bedruct sijn als ick aensien dese twee koninghen die my soecken te doen dooden dwelck ic noyt en verdiende ende zy is wech ghegaen, sorgende datmense soude kennen, ende als de heeren afgeseten waren so is Martijn in de keucken gegaen, ende heeft alle die spijse met hem genomen, ende heeftse den armen al gedeylt om de minne van Godt. D'welck de sommige vanden hove

verwonderde, ende quamen totten Bisschop ende seyden o Heere gy sult desen dach beschaemt sijn by toedoen van Martijn uwen hofmeester, want hy alle de spijsen den rabauwen gegeven heeft, op der straten, die ghy voor uwen persoon ende dese heeren hadt doen bereyden Doen riep den Bisschop Martijn ende seyde: oft men den armen

B4v

vanden besten gheven moesten eer datmen de heeren daer af ghedient hadde, Iaet Heere andtwoorden Martijn, men behoort onsen heere te dienen voor iemant anders, ende als ghy oft iemant anders daer af het beste voor u ghenomen hebt, soo en behoortmen dat den armen niet te gheven, daerom ist Godt meest bequaem datmen hem eerst gheeft eer yemant sijn beliefte daer af genomen heeft.

Aldus staende Martijn by den Bisschop, quam daer een vande koken gheloopen, ende seyde, heere doet de Princen sitten alst u belieft want de keucken is vol alderley spijsen, datmen nauwelijcks en weedt waer blijuen metten spijsen. Den Bisschop dit hoorende, werdt noch meer verwondert ende seyde. Martijn ghy dient my, maer het behoorde badt dat ick u diende. Ende doen gheboodt den Bisschop in zijn hof datmen Martijn soude laeten doen dat hy wilde. Ende de heeren zijn al ter tafelen gheseten, ende waren seer wel ghedient van Martijn ende Brixtius, den welcken den Koninc henrick altijt met scherpen ooghen aensach, ende werdt ten lesten siende het kofferken dat Brixtius aen sijnen hals droeg. Doen vraegde den Koninck wat hy in dat kofferken hadde. Doen seyde Brixtius Ten is gheen noodt te weten daerom en belghet u niet.

Doen bat koninck Henrick, ende den Bisschop metten anderen Heeren dat hijt den koninck wilde laten sien, het welck hy dede, maer hy moest hem beloven dat weder te gheuen: het welck hem den Koninck beloefde. Doen nam Brixtius die hant wt het kofferken, ende lietse den Koninck sien die terstont de ringhen kende ende riep met luyder stemmen. Och dit is de handt van mijn wtvercoren lief ende vrouwe Helena, ende van uwe dochter Heer Koninck Anthonis. Doen liep den koninck Henrick tot de Ionghelinghen, ende greepse in beyde sijn armen roepende met luyder stemmen willecom moet ghy lieden zijn mijn lieue Sonen alle beyde.

Als Martijn ende Brictius dit hoorden waren sy verblijt om dat sy haeren Vaeder ghevonden hadden, maer sy waren seer droevich omdat sy niet en wisten waer hoer moeder was. Ende Koninck Anthonis was ooc blijde dat hy sijn dochters kinderen sach, maer seer bedruckt datmen haer niet vinden en konde. Ende als de maeltijdt ghehouden was badt Brictius sijnen Vader dat hy hem segghen wilde hoe hy aen die handt ghekomen was ende wiens hant dattet waer.

Doen seyde Koninck Henderick dattet sijn moeders hant was, ende vertelde hem alle t'ghene datter gheschiedt was, waer af Brictius bedroeft was ende wilde hem wreken op den Hertoghe van Clocestre, dies sy hem alle seyden dat hy daer gheen schult toe en hadde, des hy doen te vreden moest zijn. Ende Koninck Henderick gaf hem eenen

B5r

brief aen den Hertoghe van Clocestre, ende sant hem in Enghelandt, ende gaf hem dry silvere segels die hy den Hertoghe gheven soude, om daer af te doen maken een Kruys, om Godt daer mede te eeren inder Kercken. Den eenen was des Konincs segel, den tweeden Helenaes seghel, den derden den geconterfeyten segel. Als den Bisschop hoorde dat dese Ionghelinghen van hem scheyden souden, seyde hy tot de Koninghen, mijn Heeren, gy wildt ten heylighen Lande reysen, dat swaer waer voor dese Iongheren, dus laetse by my. Het welcke de koninghen den Bisschop wel konsenteerde, daer hy seer blijde om was. Ende daer naer namen die heeren al oorlof aenden Bisschop ende zy bedanckten hem seer. Doen alle het volck wech was, soo nam Brictius oorlof aenden Bisschop ende aen sijnen Broeder, ende is naer Engelandt ghereyst, maer Brictius gaf den Bisschop sijns Moeders hant te bewaren. Als Brictius nu gecomen was in Enghelant, soo quam hy ten lesten in't Palleys daer hy den Hertoghe van Clocestre vondt dien hy den brief gaf, dien hem sijn Vader ghegheven hadde: ende als den hertoghe den brief gelesen hadde, riep hy met luyder stemmen, Mijn heeren siet hier uwen gerechtighen heer Koninck henderickx sone. Doen greep hy hem in zijn armen, ende badt hem verghiffenis van t'gene dat hy hem ende sijnder Moeder ghedaen hadde, het welck hem Brictius seer minnelijck vergaf, ende gaf hem doen de dry segels die hem sijnen Vader hadde gegheven, ende seyde hem dat hy een Kruys daer af soude doen maken. Ende terstont dede hy eenen Goutsmit halen:

maer den seghel die des Konincs Moeder hadde doen conterfeyten en wilde niet smilten, dies sy hen verwonderde ende maeckten t' Cruys ten lesten vande twee seghels: ende als Brictius een wijle in enghelant hadde gheweest, wilde den Hertoge van Klocestre hem by hem houden, maer Brictius en wildet niet doen, wandt hy woude wederom naer Tours, tot sijnen Broeder, daer doen den Hertoghe met hem reysde om sijnen Broeder te sien, ende daer liet hem Brictius sien zijns Moeders handt, die den hertoghe wel kende, wandtse noch soo versch was oftse eerst af gheslaghen hadde gheweest, ende als den hertoghe van Klocestre een wijle te Tours hadde gheweest, nam hy ten lesten oorlof aen den Bisschop, ende aende twee Broeders, ende is weder ghekomen in Enghelant sonder eenighe avontueren weerdich om schrijven.

Hoe Helena van Tours reysde naer Napels.

ALs dese schoone Helena een langhe wijle te Tours ghewoont hadde, soo hoordese segghen hoe dat den Koninc Anthonius haren vader, ende Koninc Henderick

B5v

van Enghelandt haeren man van den Turcken verslaghen waeren, ende dat haer lichaemen te Napels waren ghebracht. Doen reysde zy terstont nae Napels: Maer als sy in Lombardijen quam, wertse sieck soo datse ghinck in die stadt van Graeffes in het gasthuys, daer kersten vrouwen ende Ionckvrouwen in woonden. Ende als Helena een wijle tijdts in dat Gasthuys gheweest hadde, soo wertse ghesondt byder gratien Godts, ende door groote neersticheyt die de opperste van het Gasthuys by haer dede, want sy dicwils malkanderen vertelden haer misval ende quaede avonturen.

Helena is daer naer heymelijck uyt Grasses ghegaen sonder des moeders weten, ende doen is sy na Napels ghegaen voor des Patriarchs Palleys, daer den Patriarch quam ghewandelt. Ende als Helena den Patriarch haeren Oom sach vielse op haer knien ende badt om een aelmoesse. Den Patriarch siende datse maer een handt en hadde, werdt hy om Helena denckende, ende riepse tot hem, ende vraechde haer heymelijc van waer datse was ende hoe sy haer een handt verloren hadde Heere seyde sy, ick ben van Tours in Loreynen, ende heb mijn hant verloren onder de roovers die my verfortseren wilden, ende als ick hen niet en wilden konsenteren soo sloeghen sy na my om my te dooden ende sloeghen mijn handt af, alsoo ghy siet, doen riep ick luyde dat my de Lantlieden te hulpe quamen, ende verlosten my van de doodt.

Doen vraechde haer den Patriarch oftse noyt en had hooren segghen van een vrouwe die Helena van Konstantinopelen hiet die oock maer een handt en had. Sy seyde: Iae ick Heere, sy heeft te Tours thien Iaer ghewoont in mijns moeders huys, maer sy vertrack van daer, om datse haeren man ende Vader socht, diese sochten om te verbernen, dat sy noyt verdient en had, soo zy my zeyde. Doen seyde den Patriarch, Dochter ter liefden van mijnder Nichte daer ick u nae vraeghe soo sal ick u in mijn Palleys onderhouden u leven lanck Heere seyde Helena ic en begheere anders niet van u dan dat ick onder de trappen van uwen Palleyse woonen mach ende eten de stucken des broots die van u tafelen overschieten.

Dochter seyde den Patriarch, wat ghy begheert sal u geschieden. Ende Helena nam een luttel stroys ende droech dat onder de trappen van het Palleys: Ende telcken als den Patriarch op ende af ginc, ginc hy by haer sitten spreken, want hem docht dattet een goet ende devoete persoone was, maer lacen had hijse gekent, hy had haer meer eeren ende reverentie bewesen.

B6r

Hoe Martijn te Tours van de trappen viel.

MArtijn die een van Helenaes kindren was, was een devoot Iongelinc, soo dat hy des nachts metten Bisschop ter metten ginck. So gevielt op eenen tijt als Martijn de trappen met haesten soude af gaen, so had den vyant die alle deucht benijt, erweten gheleyt op de trappen. Ende als Martijn afgaen soude, viel hy van boven neder, so dat hy langhen tijt lach sonder spreken ende als hy wat bekomen was, seyde hy: O Heere Iesu ick dancke u dat gy my tegenspoet verleent hebt in uwen dienst. Ende is ten lesten weder de trappen opgegaen nae zijn beste, ende ginc weder te bedde liggen, ende seyde: O Heere ic dancke u dat gy my wat teghenspoets toe seynt, want het is een kleyn pijne tegen de pijn die gy voor my geleden hebt. Dus naer dat hy eenen tijt sieck gheweest hadde, is weder ghenesen.

Hoe Coninck Anthonis ende Coninc Henderick comen binnen Napels,

ALs dese Coninghen, den langhen tijdt Helena ghesochdt, ende veel batalien ende strijden hadden gehadt langhe iaeren, ende menighe stadt kersten ghemaeckt, schreef den Patriarch aen de Coninghen hoe hy een vrou in zijn hof hadde die by Helena gewoont hadde. Als de heeren dit hoorden waren sy verblijt, ende braken haer heyr op ende ghinghen te schepe om nae Napels te komen. Ende de heeren hadden groot verlanghen om die Vrouwe te sien daer den Patriarch af hadde gheschreven. Maer als Helena vernam dat haeren man ende haeren Vader binnen Napels quamen, soo vertrockse van Napels weder nae Graffes, daer zy bleef woonen by die moeder Playsante tot dat Graffes beleyt wert ende trock van daer naer Tours. Maer eer sy uyt Napels ghinck schreef sy eenen brief, aldus: Ick Helena die seven iaeren ghewoont hebbe onder de trappen des Patriarchs mijns Ooms, ghebiede my seer tot Anthonis Koninck van Constantinopelen mijnen Vader, ende tot Koninck heynderick van enghelant mijnen man die my alom soecken om te doen sterven, het welck ick noyt en verdiende teghen hen, maer ghy sult my langhe soecken eer ghy my vinden sult, ende sy sloot den brief toe, ende leyden onder eenen steen in haer huysken, onder de trappen, ende sy ghinck van daer. Als nu die Koninghen binnen Napels waeren, soo leydese die Paus by die trappen daer helena te woonen plach, maer sy en vondese niet, dat den Patriarch groot wonder gaf, ende hy dede een vanden knechten onder de trappen gaen, op avonturen oft sy in eenen

B6v

hoeck hadde sitten slapen, ende hy stiet den steen wten weghe daer den brief onder lach dien hy den Patriarch gaf, maer hy en kost den brief niet open doen, doen gaf hy dien Coninck Anthonis: die en kost den brief oock niet open doen, ende gaf den brief voort aen Coninck Henrick van engelant, dien hy open dede, ende las den brief dat sijt alle hoorden. Als nu den Patriarch verhoorde dat sijn Nichte Helena seven iaren daer hadde ghewoondt sonder haer te laten kennen, soo was hy seer droeve, ende alle de Heeren met hem.

Hoe Helena te Tours ghesien werdt.

DE Koninghen afscheyt nemende vande Patriarch zijn weder naer Vranckrijc ghekeert ende als sy een wijle tijts binnen Tours geweest hadden, soo gevielt dat Helena om water met eenen ketel ginc/ ende wiesch eenen doec eer sy water schiep. Doen wasser een van des koninc Henricx knapen die zijn peert te water reedt ende sach dese Vrouwe aen het water gaen, ende bemercte datse maer een hant en hadde, ende twijfelde dattet Helena soude zijn, want hy met Koninck Heynderick woonde eer sy Koninghinne was, ende seyde: Vrouken Godt gheve u goeden dach: seght my waer ghy woont, want my dunckt dat ick u tot anderen tijden verre van hier gesien hebbe.

Ende Helena dit hoorende ginck terstondt wech sonder eenighe antwoort ende keerde haer om, den knecht dit siende, merckte in wat strate sy ghinck, maer hy en kostse niet volghen, want hy aen de ander sijde van het water was, ende het water was al te diep om over te rijden: ende den knecht reet terstont tot Koninc Hendrick, hem seggende dat hy Helena ghesien hadde. Waer af den Koninck seer blijde was: ende hy beloofde den knecht hondert marc goudts by aldien hy haer vinden konde.

Hoe eenen bode aen den Heremijt Felix verclaerde dat de twee Kinderen die hy opgevoet hadde te Tours waren

DEn Koninck seer blijde zijnde dat hy zijn kinderen ghevonden hadde, ende tijdinge hadde van zijn huysvrouwe Helena, heeft eenen Bode ghesonden om dese blijde tijdinghe te verkondighen in groot Britaengnien aen den Hertoghe van Clocestre ende andere die in droefheyt waren. Maer den Bode van den rechten wech verdoolt zijnde, is ghekomen in't Bosch daer den heremijt Felix woonde, ende hem onversiens ghesien hebbende is tot hem gheghaen om naer den wech te vraghen, ende vertelde hem waeromme hy naer Britaengien reysde, ende hoe dat den Koninck hadde zijn twee Sonen ghevonden die te Tours waeren de welcke hieten den eenen Lyon,

B7r

ende den anderen arm, ende hoe dat de twee Sonen seyden dat sy in een Bosch opghevoet hadden geweest van eenen heremijt Felix, den heremijt dit hoorende is seer blijde geweest van dese tijdinghe, ende den bode den rechten wegh ghewesen hebbende is hy terstont met grooter neerstigheyt naer Tours ghecomen ende als hy binnen de stadt was ghinck hy nae des Bisschops Palleys, daer hy de trappen op ginck om in de sael te gaen: het welc siende den Portier vraeghde hem werwaerts hy wilde gaen doen seyde den heremijt: ick wil gaen by de heeren inde sale. Doen seyde den Portier, Daer zijdy recht toe gheciert ende geschieet. Ende hy nam eenen stoc ende sloech den heremijt op zijn hooft, soo dat hy seer bloeyde en was by naer vande trappen ghevallen, soo dat den heremijt den eenen voet voor den anderen niet setten en konde, maer hy bleef op de trappen sitten, ende hy hiel zijn hooft in sijn handen van grooter pijnen.

Ende alle de Ionghers ende de Dienaers vergaderden by den heremijt want hy seer vremdelijcken sach, ende was met gars ende looveren ghekleet. Ende doen quam Martijn de trappen op om in de Sale te gaen ende sach de vergaderinghe die daer was, ende ghinck besien wat dat daer wesen mochte doen werdt hy den heremijt kennende dien hy daer seer bebloeydt sach sitten ende greep hem in sijn armen ende omhelsde hem, ende seyde, weest willekom mijnen beminden Vader. Ende den Heremijdt besagh den Ionghelinck weder ende hy wert hem kennende ende hy seyde hoe ist met u mijn uytverkoren Sone Lion? Ende hoe ist met uwen broeder Arm?

Doen andtwoorde Martijn ende seyde: Mijn lieue Vader wy zijn kersten gedaen ende mijnen naem is Martijn ende mijnen Broeder heet Brictius, ende doen nam Martijn den heremijt met den arm ende hy leyde hem de trappen op, ende den Poortier die quam hem teghen die den heremijt gheslaghen hadde, ende Martijn hem wrekende van den Heremijt aen den Portier, seyde: Ghy en sult niet meer arme lieden slaen die u niet en misdoen. Doen is hy inde Sale gekomen daer hy zijnen broeder Brictius vant, die hy riep, ende seyde Broeder siet hier den heremijt onsen Vader. Doen liep Brictius tot hem, ende kuste hem meer dan thienwerven, Doen ginghen sy alle dry voor de Tafel daer de heeren saten, ende seyden tot Koninck Henrick haren vader Siet dit is de gene die ons sesthien Iaren opghevoedt heeft, ende ons de beesten ontnomen heeft. Waer deur hem den Koninck Henrick seer blijdelijcken ontfinck, ende hy nam hem in zijne armen, ende sette hem aende Tafel by hem, ende hy hadde hem gheerne goede chier aenghedaen, maer den Heremijt die en adt anders niedt dan wortelen die hy met hem ghe-

B7v

bracht hadde. Ende hy vertelde koninck Hendrick alle het ghene dat hy van zijn kinderen wiste, ende nam doen oorlof aen alle de Heeren, ende is wech ghegaen, ende Martijn ende Brixtius bevolen hen in't Ghebet vanden Heremijt: ende den Heremijt quam kortelinge weder in zijn cluyse, daer hy salichlijck zijn leven leyde inde vreese Godts.

Helena wordt ghevonden in een arm huysken.

ALs den Dienaer vanden Coninck Hendric hadde ghehoort dat hem den koninck ghelooft hadde hondert Marck goudts indien dat hy Helena hem wijsen konde, soo is den dienaer ghegaen tot inde strate daer hy Helena hadde sien gaen doen hy zijn peert drinckte, ende hy vraechde al omme oft niemandt en wiste waer woonde een Vrouwe met een handt, ende hem werdt ghewesen het huys daerse woonde. Ende hy is terstont ghegaen in dat huys ende vraechde de Weerdinne nae de Vrouwe met eender handt die met haer in woonde. Ende de weerdinne seijde dat sy geen Vrouwe met eender handt en kende: Want Helena haer hadde ghebeden dat sy doch niemant segghen en soude waer dat sy ware. Den geselle hoorende datse die Vrouwe

loochende, seyde: Ick sal u doen hangen ende sterven ist dat ghyse my niet en wijst, want ic weet wel datse hier is, dus so seght my waer datse is ic sal den Bisschop ende den Coninck over u clagen, dit hoorende de Weerdinne sorchde voor haer lijf te verliesen en heeft den gheselle in huys gheroepen, hem wijsende een oude kiste daer Helena haer in verborgen hadde. Ende als Helena hoorde dat haer de Weerdinne ghewesen hadde, soo spranck sy terstont uyt de kist, ende viel voor den gheselle op haer knien, hem biddende om Godts wille dat hy haer doch wilde laten gaen, want hem met haer doot niet beholpen en waere, ende sy wert seer weenende. Dit ziende den gheselle namse vriendelijcken op vander aerden, ende seyde Ghenadighe Vrouwe ic bidde u laet staen u weenen, ic sweer u by mijn Chrisdom dat u geen arch noch quaet en sal geschieden maer u sal meerder eere ende reuerentie gedaen worden van al de Princen ende Heeren dan het oyt ghedaen was. Daerom so en wilt niet meer weenen noch schreyen, maer gaet mede in des Bisschops Palleys, daer u Vader ende u Man ende u twee kinderen zijn, ende sy hebben na u groot verlanghen.

B8r

Hoe Helena by haeren Man ende Kinderen ghecomen is, ende met hun ghetrocken naer Napels.

DOen Helena hoorde dat sy haer twee Kinderen sien soude, de welcke sy meynde datse doodt hadden geweest, soo vergat sy alle haer lijden ende droefheyt, ende is alzoo met den gheselle ghegaen in des Bisschops Palleys, daer haren Vader ende haren Man den Koninck waren. Ende soo gheringhe als Koninck Henderick haeren Man haer sach soo riep hy met luyder stemmen Martijn ende Brixtius, seggende aldus, o Kinderen siet hier u beyder moeder ende mijn Koninginne, ende koninck Anthonis Dochter Daer na liep koninck henrick haren Man tot haer ende kustese seer vriendelijcken, ende minnelijcken, ende hy weende van grooter blijschap ende vreucht om dat hyse gevonden hadde. Ende sy werdt dicwils ende menich werf ghekust van haeren Man, ende van haer kinderen, ende van koninck Anthonis haeren Vader, de welcke haer al te samen vergiffenis baden van't ghene dat zy teghen haer misdaen hadden, welck sy henlieden gheerne vergaf,

B8v

ende daer naer dedese den Koninck kleeden ende habitueren alsoo eender Koninginne toebehoort, ende dede roepen open hof van grooter blijschap ende vreuchden. Ende Brixtius troude doen die schoone Ludienne met grooter triumphen. Ende als de Feeste ghedaen was, soo stelden zy hen op om nae Napels te reysen tot den Patriarch helenaes Oom. Ende Koninck Anthonius, ende Koninck hendric ende helena, ende haer twee kinderen Martijn ende Bricius namen orlof aenden Bisschop, hem danckende van zijnder goedertierenheyt die hy hen bewesen hadde: ende doen vertrocken sy van daer nae Napels, daer sy seer blijdelijck ontfanghen werden vanden Patriarch ende als dese heeren een wijle binnen Napels gheweest hadden, soo nam Koninck Anthonis oorlof aen helena, ende aen alle de andere vrienden, ende is ghereyst naer zijn Stadt van Konstantinopelen. Ten lesten is koninck Anthonis gestorven, ende hy is te Konstantinopelen begraven, met schoonder uytvaert als dat behoorde. Ende Koninck hendric ende helena die bleuen haer leuen lanck binnen Napeln woonen ende sy zijn ten lesten ghestoruen Brixius heeft sijnen groot-Vader ghevolght in het besidt van het Koninckrijck, maer Martijn reysde weder na Tours, daer hy een heylich leuen leyde, ende is ten lesten ghestorven, ende in een eeuwich leven ghebracht, daer de eeuwighe vreucht is sonder eynde, daer duysent Iaer eenen dach blijschap is, dat gheen menschen hert bedencken en kan de vreuchde te ghebruycken wil ons gunnen den Almoghenden Godt, door sijne grondelijcke bermherticheyt hier nae inder eeuwicheyt.

AMEN.

FINIS.

C1r

Het tvveede deel der vrovwen-peerle Griseldis de sachtmoedighe

Huys-vrouwe vanden Marck grave Gautier, wel door proeft van haren man selve:

Griseldis arm wesende, wordt versocht ten Houwelijck, ende ghetrout van Gautier Marck grave van Salusen.

HEt was eenen Poeet die genaemt was Franciscus Patriarch. Desen schrijft dat den eersten Marck grave van Salusen Heer Gautier was. Ende desen Marck-grave was versocht van zijn volck, ende ondersaten dat hy een Vrouwe trouwen sou-