ETE-AK-2013-VWO-1-b

200701131-b

Bijlage VWO

2013

Aardrijkskunde

Opgave 1

MOR: Mid-oceanische ruggen

bron 1

Impressie van het geologische verleden van de aarde

bron: http://www.plaintruth.com/the_plain_truth/2012/07/does-science-prove-noahs-flood.html

200701131-b 3 lees verder ►►►

Opgave 2

Extreme krachten van de wind

bron 2

Orkaan versus Tornado

In de media worden deze twee weerfenomenen geregeld door elkaar gehaald. Gek eigenlijk, want ze lijken toch vrij weinig op elkaar.

Een orkaan kunt u het beste zien als een zeer actieve depressie. Ze komen veel voor in gebieden met warm zeewater, maar niet te dicht bij de evenaar omdat de corioliskracht een rol speelt bij de dynamica van een orkaan, in

overeenstemming met de wet van Buys Ballot.

Een orkaan in beginstadium (voordat je het echt een orkaan mag noemen) is een tropische depressie. Als de gemiddelde wind 63 km/u bereikt, wordt de depressie een tropische storm. Pas vanaf 119 km/u (windkracht 12) wordt een tropische storm officieel een orkaan. Orkanen verdelen we dan weer in 5

klassen aan de hand van de Saffir-Simpson schaal. Een orkaan van de zwaarste klasse (5) heeft gemiddelde windsnelheden van meer dan 250 km/u.

Boven warm zeewater kan een orkaan lang blijven bestaan en veel energie winnen. Boven land verliest een orkaan meestal snel zijn kracht. Ook kan een orkaan 'vanaf de bovenkant' worden kapot getrokken. Dit gebeurt door de straalstroom (jetstream) als een orkaan te ver richting de polen oprukt. De levensduur van een orkaan kan oplopen tot enkele weken.

Orkanen die het nieuws halen, vinden we vaak terug in het Caribisch gebied of de Golf van Mexico. Dit is een gebied waar geregeld orkanen voorkomen, maar het is ook een toeristisch gebied. Ook de nabijheid van de Verenigde Staten speelt een rol. Orkanen komen ook voor in de Grote Oceaan en Indische Oceaan, waar verschillende namen worden gebruikt voor feitelijk hetzelfde verschijnsel zoals tyfoon, cycloon of Willy Willy.

Een tornado kunt u het beste zien als een wervelwind van enkele tientallen tot enkele honderdtallen meters breed en is vaak zichtbaar als 'slurf' onder een onweersbui, doordat waterdamp condenseert in de wervel of doordat materiaal van het aardoppervlak wordt opgetild.

Een tornado ontstaat onder een zeer sterke opwaartse verticale luchtstroom in een buienwolk. De rotatie kan onderdeel zijn van een rotatie van de hele bui, die in dat geval dan een supercel genoemd wordt. Voor het ontstaan van een

supercel met kans op een tornado is een zeer onstabiele atmosfeer nodig en veel windshear: het verschil van de verticale windsnelheid en windrichting. Dergelijke situaties ontstaan doorgaans in gebieden waar warme, vochtige lucht botst met koude, droge lucht.

Tornado's worden ingedeeld volgens de schaal van Fujita, die loopt van 0 tot 5, waarbij een tornado van F5 snelheden bereikt van meer dan 418 km/u. De levensduur van een tornado is meestal het beste uit te drukken in minuten. Een zeer krachtige tornado die vast zit aan de eerder genoemde supercel, houdt het soms enkele uren uit.

Tornado's komen veel voor in Tornado Alley (een gebied in het midden van de VS). Ook in andere gebieden komen ze geregeld voor, zoals India. Bijna overal

in de wereld waar wel eens een fikse onweersbui voorkomt, kunnen tornado’s voorkomen.

Tot slot

Bij orkanen kunnen soms tornado's voorkomen. De atmosfeer is namelijk bij een orkaan ook behoorlijk onstabiel en ook is er veel windshear. Hoewel de wind bij een orkaan in de onderste kilometers van de atmosfeer uit vrijwel de zelfde richting waait, kan de verticale windsnelheid toch flink verschillen. Dit komt door wrijving aan het aardoppervlak, waardoor het aan de grond (relatief) minder hard waait dan op enkele honderden meters hoogte. Omdat land ruwer is dan zee is er een verhoogde kans op het ontstaan van een lokale tornado als een orkaan land nadert.

200701131-b 5 lees verder ►►► bron 3

De witte strepen zijn een weergave van tornadoroutes in de VS van de periode 1950-2011, ingedeeld in seizoenen

Opgave 3

IKEA, gigant van de woninginrichting

bron 4

Landen met een IKEA-vestiging

vrij naar: Grote Bosatlas, 54e editie

bron 5

Ons IKEA-concept: producten van hoge kwaliteit tegen lage prijzen Lage prijzen vormen de hoeksteen van de IKEA-visie en ons bedrijfsconcept. Het uitgangspunt bij alle IKEA-producten is dat lage prijzen goed ontworpen, functionele woonartikelen voor iedereen toegankelijk maken. Onze visie is niet voor niks: een beter dagelijks bestaan voor de meerderheid.

IKEA of Sweden ontwikkelt het gehele IKEA-assortiment, dat uit ongeveer 10.000 producten bestaat. Er wordt gestreefd naar kostenbesparend werken en maatschappelijk verantwoord ondernemen in alle fases van de productie. Dat geldt voor de bosbouw, houtzagerijen, spaanplaatproductie en meubelmakerijen. Het draait allemaal om een zo optimaal mogelijk productieproces dat zo min mogelijk restmateriaal oplevert en waarbij de mogelijkheid om het product plat en klein te verpakken en uiteindelijk zelf te monteren, een grote rol speelt. IKEA heeft wereldwijde faam opgebouwd met het concept van zelfmontage. En omdat zo veel mensen kiezen voor IKEA, kunnen we groot en voordelig inkopen.

200701131-b 7 lees verder ►►► bron 6

De succesformule van IKEA

Ondanks de crisis, die ook in de meubelsector plaatsvindt, staat het Zweedse IKEA nog recht overeind. Het succesvolle bedrijf werd opgericht door Ingvar Kamprad. Hij bouwde een imperium op dat inmiddels 316 internationale vestigingen heeft. Zakelijk wordt Kamprad als zeer goed beschouwd; er zijn echter veel mensen met kritiek op zijn autoritaire stijl van leidinggeven. Bovendien zorgt de zwijgzaamheid binnen de bedrijfscultuur ervoor dat veel negatiefs niet openbaar wordt.

bron: http://zakelijk.infonu.nl/diversen/95461-de-succesformule-van-ikea.html

bron 7

Saudische IKEA-catalogus vrouwvrij

In Zweden is ophef ontstaan over de nieuwe IKEA-catalogus in Saudi-Arabië. In de gids, die overal ter wereld grotendeels hetzelfde is, zijn alle afbeeldingen van vrouwen weggeretoucheerd. Met de bewerkte foto’s zou IKEA tegemoet willen komen aan de strenge eisen die in Saudi-Arabië gelden voor het afbeelden van vrouwen. Het bedrijf heeft 3 vestigingen in Saudi-Arabië: in Riaad, Djedda en Dhahran.

Volgens de Saudische regels mogen vrouwen wel worden afgebeeld, als er maar niet te veel huid zichtbaar is. Volgens de Zweedse media is IKEA verder gegaan dan nodig was.

IKEA zegt in een verklaring dat het bedrijf zich had moeten realiseren "dat het weglaten van vrouwen uit de Saudische versie van de catalogus strijdig is met de waarden van IKEA. In de gedragscode van IKEA staat dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn".

De catalogus verschijnt in 43 landen in een totale oplage van 208 miljoen exemplaren.

Opgave 4

De vele gezichten van de Spaanse taal

bron 8

De vele gezichten van de Spaanse taal

Over één ding lijkt iedereen het eens te zijn: het Spaans is door de eeuwen heen altijd een taal geweest die geen al te grote veranderingen heeft ondergaan. Het Spaans is een taal gebleken waarin veel verschillende volkeren die heel verschillende talen spraken, goed met elkaar konden communiceren. Om iets te begrijpen van de

ontwikkeling van het Spaans in het Caribisch gebied en Latijns-Amerika is het nuttig een korte blik te werpen op het Spaans van het Iberisch schiereiland, de Europese bakermat van de Zuid-Amerikaanse varianten.

Spanje

Op het Iberisch schiereiland werden verschillende soorten Spaans gesproken, zoals het Spaans van Castilië, van Galicië en van Andalusië. De geschiedenis heeft bepaald welk soort Spaans de taal werd die door de migrantengolven naar de Nieuwe Wereld is gebracht.

Een belangrijke factor voor de verbreiding van een taal is het aantal personen dat die taal spreekt. In de 14e eeuw had Castilië, waar het ‘Castellano’ werd gesproken, de meeste inwoners: vier miljoen. Aragón had er één miljoen en Navarra 80.000. Het huwelijk van Ferdinand van Aragón en Isabella van Castilië in 1469 is van cruciaal belang geweest om eenheid tot stand te brengen tussen Castilië en Aragón. Die eenheid zou beslissend zijn voor de geografische uitbreiding van het Spaans.

Sevilla werd ook onder Spaanse heerschappij gebracht en nu kon de zegetocht van het Spaans beginnen. Sevilla was in de middeleeuwen een van de grotere steden van Spanje en werd een echte kosmopolitische stad. Er vestigden zich migranten uit Noord-Spanje, Catalonië, Aragón, Galicië, Portugal, Italië, Frankrijk en Duitsland. Door die grote aantallen migranten kon het Andalusische Spaans van Sevilla zich vernieuwen en, in bepaalde opzichten, vereenvoudigen. In de 16e eeuw was Sevilla de poort van de handel en het personenvervoer met en naar Amerika: Spaans Amerika.

De inheemse talen van Latijns-Amerika

De meeste inheemse talen hebben geen invloed gehad op de structuur van het Spaans. Natuurlijk wel op de woordenschat. Alleen al op het gebied van de flora, de fauna en de aardrijkskundige namen. Het Spaans van Zuid-Amerika is zeker niet uniform en vertoont van noord naar zuid telkens andere gezichten. Laten we sommige van die gezichten eens nader bekijken:

- Het Caribische Spaans: Het Caribisch gebied is een van de grootste linguïstische smeltkroezen van de Westerse taalgeschiedenis. In de loop van deze geschiedenis heeft er een ontmoeting plaatsgevonden tussen de meest uiteenlopende talen, zoals: het Arowak, Caribe, Maya, Engels, Frans, Spaans, Nederlands, Portugees, Bantoe, Yoruba etc. Sommige talen zijn verdwenen en leven hoogstens nog voort als restanten, andere hebben zich verbreid in een bepaald gebied en leven voort naast een Creoolse taal.

200701131-b 9 lees verder ►►►

In het Caribisch gebied is het Seseo (een scherpe S) overal verspreid. Ook vinden we er opvallende neusklanken. Ook de manier waarop volwassen elkaar toespreken als ‘Papi’ en ‘Mami’ is wijdverbreid.

- Cuba: Ook binnen landen zijn grote verschillen. Zo staat de Cubaanse provincie Camagüey bekend om de duidelijke Spaanse uitspraak. In Camagüey en Santiago de Cuba worden de L, de R en de eind-S nog uitgesproken. In het westen niet meer. - De Dominicaanse Republiek: Uit de Afrikaanse talen ― in de Dominicaanse Republiek waren veel Afrikanen - heeft men het gebruik van de dubbele ontkenning overgenomen. ‘Yo no quiero no’ betekent: ik wil niet (letterlijk: ik niet wil niet). Net als in Puerto Rico vind je in het Spaans van de Dominicaanse Republiek veel gehispaniseerde ontleningen aan het Engels, vooral op sportgebied: ‘Jonrón’ (homerun), ‘queche’ (catcher), ‘etrai’ (strike) etc.

- Puerto Rico: Wat opvalt bij Spaanssprekende mensen uit Puerto Rico is het rekken van de laatste beklemtoonde klinker. ‘Parada’ (halte) wordt [paraaada], ‘muerto’ wordt [muèeeerto], enzovoorts. Omdat Puerto Rico zeer nauwe staatkundige banden met Amerika heeft zijn er ook ontleningen aan het Engels. Maar niet veel meer dan op de andere eilanden. Onderzoek wijst uit dat ongeveer 7 procent van de woorden aan het Engels is ontleend. Soms zijn er duidelijke Amerikaanse invloeden te constateren in de taal. Iemand uit Puerto Rico zal zonder blikken of blozen zeggen: ‘Caminando es bueno’ (= de letterlijke vertaling van ‘walking is good’) en dat zal je in de rest van Latijns-Amerika niet aantreffen.

- Venezuela: Het Spaans van Venezuela vertoont vooral aan de kust, net zoals in Colombia, de kenmerken van het Caribische Spaans. Het land heeft historisch veel banden met de Canarische eilanden en dat is te horen in de uitspraak van het Venezolaanse Spaans. Net als in de andere landen zijn er ook in Venezuela veel woorden die aan inheemse talen zijn ontleend, zoals ‘pichirre’ (= gierig), een woord dat ook voorkomt in het Papiaments (pichiri).

- Het Andesgebied: Het Spaans dat men in het Andesgebied van Colombia, Ecuador, Peru en Bolivia spreekt, wordt ook wel het Andes Spaans genoemd (el español andino). Het is een gebied met miljoenen inwoners die oorspronkelijk onder meer Quechua spraken, een taalfamilie met veel varianten. In Peru werd het Quechua vanaf de 16e eeuw als algemene taal gebruikt. Toen later de Spanjaarden de Inca’s in Peru hadden verslagen, brak er een taalstrijd uit tussen het Spaans en de taal die door de Inca’s werd gesproken. Het Quechua had één groot nadeel: het was geen geschreven taal. In Peru spreekt nu 16 procent Quechua en het is één van de vele bedreigde talen.

Tenslotte

Eén ding moge duidelijk zijn: taal is een zelfstandig groeiend fenomeen, dat zich weinig aantrekt van wat mensen vinden hoe het ‘eigenlijk’ hoort. Het is menselijk om de ene manier van uitspreken ‘mooier’ te vinden dan de andere, maar alle manieren van uitspreken zijn evenwaardig. ‘Plat’ spreken is een andere zaak. Maar laten we niet te gauw iets ‘plat’ vinden.

bron: vrij naar: http://www.amigoe.com/napa/napa/115560-het-spaans-van-latijns-amerika-en-de-cariben-slot + deel 1 + deel 2. Door: Fred de Haas

Opgave 5

De regio Zuidoost- Azië

bron 9

Gemiddelde importheffingen op handel tussen landen van de ASEAN, in %

▲ CLMV = Cambodja, Laos, Myanmar en Vietnam  ASEAN = gemiddelde van ASEAN

■ ASEAN 6 = Brunei, Maleisië, Singapore, Indonesië, Filippijnen en Thailand

bron: http://www.asean.org/resources/category/statistical-publications

bron 10

De ASEAN op weg naar volledige integratie in 2015!