MORAL PASAR PEDESAAN
studi Sosiologis Perilaku PaBar Terhadap Kehidupan Ekonoroi Pe~ani
di Kecamatan Kuala Batee, Kab. Aceh Selatan
OIeb
Ishak
Staf Pengajar pada FKIP, Universitas Syiah Kuala
PUSAT PENGEMBANGAN PENEllTIAN ILMU - ILMU SOSIAL UNIVERSIT AS SYIAH KUALA
DARUSSALAM 8ANDA ACEH 1991
•
D ... ::16'-.n Dlf:nb"1.lC,....,?I{~n syuln'r kchcdhir~t AIL'.h Y_"'.l"..£., r'-':".h~
l:t..csc uo.kn penoli ti:.n ini tulc.h. di sell;sc.i kc.l1 dl.ng::n b;,iJ::
d- .l~.m bentuk l:.por~ p\:.:n.-.:li ti .n Y'""'.1lb s(':~Grh("'.!l'"':. il!i, y;-r.v
dih['.rnpk~..n bl.;;rb-un- bc-.Li sinp~ sr!jr- ye-nu mcn;.;illuirJ{':.n kt.;hi- ch!pt.:..O y ... .n~ It:bi 'l e:tis ui pedl.!9c!'("I..n. Untuk itu s~ti~p kebij:'"":k-
3~.n:-.2.n y::mt:., di "".Iohkc.n untuk n~mperb:·.ild n:_sib l;:-.ur'! t-..ni di
p(.:dl;S':'~1 hnruEJl·~h bertolnk d,~.ri prinoip-prinsip k0vej ::rr:.n,
1~.,;c.dil~J1 dr.l r-.n 3·~ti':p kCS(;l!Ipr.tc.u proscs tr!lT..s~.ksi .... t.onopi
y ... ne; b~lc l .... nbsunb mcupun tidi.k l-.rLt>stm~ "lI..)L,c;i r:utccrtf'.k;-.n
pet ::mi ~scbc.gr..i HOrt;D. pedesaQ.n handnkl Oh ci.jadi Jro.n .ocbD.t;oi
priorit~s ut~P.lo..
Peneli tinn ini be:rll':sil dilekoC'..nnk:-.n berkr.t binbirl.b:-.n d.:::n pel'!lbin~c.n .r:nu tE:rUS-flcncrus :::el':l'1c ~)cneli ti rnunjr-.di i){;!scrta pc.:ncl i t i pr-do. P)IS (Pu9~t Pi:nt:;cmb:--.nv"1n Peneli t ic.n Ilmu Ilr.iU Sosi.:o1) Uni versi t __ 8 Syic..h T{u.~,lo. D;-md.:--. ACo..:h dnl.",JrI t"hun 1990-1991 olch ten"-",,, C!hl1 utemn !JR,
n.
U"kim lIyak -)hn • .:.iH. At:'.s bit:l:'iIli...:~~ U['J} ~c:mbim:rm te;:r:;;c:but peneli ti tu- 1.":.. ... OVrlllil:i i-Ho:nbl'.l':~Elr.n yc..ng cukup b-.;rh~rb~ dr,l~J' l':::J;:-.nc;rr.
p.:ll",11 tic.n i 1nu-ili'1u 60n1n1. untuk i tu 1. ::tutl::'.h p(.:nel i ti
lL'n~uc::.pk:-'.Il tl.'ri'1Co ko.sih t.~.k tcrhi%b~. DcoiJ(iC'J1 jugc kl:-
!>:·,dC'. DR. C. Bo..:nde:r ye.nb jut;n tc1nh ilrut L!cl.1bcl:r-.li • cllc.:li- t i C -.lrr:l : ~nE:li ti.:u1 in1 SUllbbllh:jun d.':'~:'l;l w::lrtu y;:::r10 s ... .n':;;·t sinc;kc.t J. t:nc.:li t i uCr'I..~;.knn :-clluh:1.rL;:-~.an Yr'.1lh Bctinbbinyf!..
Ko .... c.de b.::~.:J( DR. D:;y::m D:;y,lod, HA 5 .... b~:b.:-;.i Di rcktur 1\,- set ?(.'D~\3mb:"..rlt.C'.I1 ?~'nulitiC!Jl Ilmu Ilnu Sosi".1 Univ&r~itns
Siic.h Ku .... l n D::-.ru3D"'.1~..n Bnncl~~ AC<Jh U::-'.l1 Drs. Zrinuddir Y:"".~lY::-.
3I.;b:-.t;:.."'.i 3~kr(;t-.rio b,,;c0rt('. st"fnyr. Y'""..I1.o tCl[,)l 'h .. ;!.'bL'rik,.:l bt:.:rb:'.b::',i f:::,c11i tns tl.:-.n L1-.nc.. '':cmi tc:rs..::1(;!1ub' .rcny' ~ l.ln..:;li ti- (Ill ,"cn~li t i uc:-... k~.n : 0T'-tih.::.rb=t.~n yr'.nL sctir,Ubi-tin~i ~.t:"lS
sc:ti::·l b;-~ntuC'.l1 Y['.I1o tclC'.h l1.ibdrilG .... n_
Akhirnyc. !t:C:;.:lun k(:lu~rt....('. tt:rcint.- Y:·:rlo tcl .... ..11 r:vr~izil"".
.!;~.n w: .... ktu untuk ... lalwC'.llc.o.n ~ ... n(;li ti:'.Il ini w.:no~;c. t(.;: t c.",., <2i i
•
yrJlg ... k l1-.t:"'.nc..
Du!u;:i-n jub,. 1:0..:. f'.CC"l. ~arn. Gtnf ... vbcwr'..i >.'..ti.:". Kanter C: -let K.J- C-.:l ... tc.n Xucl: Br.t ... c K~.bu~ a.tcn Accb S01-..t ... .n, y ... n~ tc.lc..!1 nun- b0rikr.n b::"'1.tu:--.n (~ct~ y~..nb b~n~.r tl-1C"Ja .. l.;noliti.:m illi, t crio-
tintH"l~ k(;i~adQ bni-ink Zo.ini Br.:kri, BA don oo.uc.hrc. Dnri:ll.'.n ym:::.v te1nh mernb."'.l1tu ~ dne1iti sckcli 1'1,;i eneliti uCf'.~)k:'.l1 b.-...nyc.k tc:.:rimo. k~sih.
j~0~~.:ldn Dulcnn FKIP d:m Ketue. Pro~rn.rJ studi P..:m1idi l:o.n Dunic U .:.lOM r.kononi' Ko ... t:trg.ai FKI? Unsyir.h bc.:n".k Drs . Hesr.n
Knsim yr:-.nt:, t el.:ili mt.:mberiknn rekomanc1asi untuk c.lr-.rn.t f11cni..;ilru- t i prOtir~1il i n1 jubc. ~ene1i ti uC:-'.i'kc..n tcrimo. k:--.sih yCJ1c, Getin u - bi-tinggi ny.:.. Atc.a semun b~tuc.n tersebut seknli l~i _(.;n<..:1i- t i ucc.;...knn t erima k::.sih y~ se b(;5(l.r~-):)esornyr .•
Band" Aceh, 25 r.'nrct 1991 I S R A K
h.o.lo.Ii1QJ1.
Kc:.tc. P..;nbanto.r ••. .. ..•.•••••••. . • 0·" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
D.:lft::..r I s i . . . . . .. ... . . .... . . . .. .. . . . .. . . . i1 D.::ft:.r TC.be:l . . . . . . . . . . . . .... .. . . . . . . . , ~ ... . . . .. . • ii1 Pl.;ta. Lokesi Pe:nGl i tinn . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . i v
DAB I PBNDAHULUfJl 1
1 .1.. loto.r Bel clrnng r1nsolnh ... . ... ... .... . ... 1 1 .. 2.. Tujuan dcm K"bunc.o.n PE:n",l i ti::m ... ... . .... 3 1.3. Ruon6 Linglmp de.n Botc3cn Pcngcrtirm • •• ••• 4 1 .4.. Ilctodol ogi Puneli ti2.I1 .. . . .. . . . . .. .. . . . ... 4 1 .5. Studi Kepustc.kC' . .:l!l ... . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 5 B;lB 1I KI:ADAA1!
mrui.:
I<LC'\~lAT~'Ji KU .• LAn: ..
;:2£ KI.iJUP;\Tm:ActH Sr::r.:,TAll 9
2 .. 1.. Ker..dn...'111 GeogrC'.fi s dun Pot .... nsi Alc.m .. .. . . .... 9 2 .. 2.. Kcndc.cn Penduduk d:--.n r!.:ltn PCl1cc.ho.rio.n ... . . . 10 2 . J. Pr;~s;:rcnc. d~n Scr~a I:konomi . . . . . . _. . . . .. 11 2 . 4. K(;c.d~nn Sosicl Budcya. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 12 2.5. n,,~-.lo.h Ylln'; kini dihndapi. •••• .. ••.• ••. . •• 14 B:Ul III PROFIL P .. S;.!i PI;DESlu'.N KECl,r;l.T,\Jl IJJJ.IA BATEE 16 3.1. J\....'"'.Tnkteristi k Posc.r ...• •.•• . ... . . . . . .. •.. 16
3.2. Pot ensi Pc.sc.r . .. . . . . . •. . •.... . . ... . .. ... . 17
3.3. PunGsi Pasnr bcgi kchidup~~ Petnni . . . •• . 19
3.4. Distri busi Produksi Pctani .. ••••• •. .• •..•. 21 BAB IV PEIlIL'.KU PASfJl l'EDES.u\ll n:J:1 KLlImUPMI EKOi!OI i1
PET.eNI 24
4.1. Pcrilr:1."U Pns::l.r T~rh::ldnp :>.ohidup::m :8~onor.1i
P..:tr-.ni . .. .•. ... . . . • . . . . . . . . . . . . ...• 24 4.2. Po.aisi Pctc.ni di dc.lo.m Pr.t;C'.r redcs:l.O.I! KuC!.lo.
Bc.tt:e . . ...••• .. ..•••.. ..•.• . ••• ••• • •.. . •. • 41
V PEIIUTUP 47
5.1. Kesilnpulc-n . .. .•.. .. .•....•.. •....•. .. .. ... 47 5.2. S~r~-s.!rc.n •... ... . ...••• . ....•..•. . ... 49
Dc.ftnr Kcpusto1cuOIl . . . . . .. . . . . ... .. ..•.• . . ... . ~ . . . . . . . .. 51
i i
i
I
tJ~ABEL tl'A':P.EL I I IDAF'rAJ! TAJmL
... ...
"R.~ntuk ":'""rtil ilr:m. T ... ".~!":.n Fr.Cl" .• n.:..: ,.t. .... Lo.l1
S0:Jceter ei~:!C T .... t:un 1990 .••• ••• ••• • 42 J3entuk Fcter(snntuDFf'm ~'et"'-Ili-l~t: ~c.'::{mE
I. ... c-Jlt.;. Tc.n.:J.h ])i i\eC"l-uct ... n r('u"'"l!."'l. pr-tee 45
Hi
•
t
n A.2h TGnggar8 _ _ _
J~~a~s?ifP~ .~n~.Il~it ~,~a~n
Kabupa 0 L
~/0 - - --- -
Daerah Pegunungan'~'-- --.. ~~:t:'J;!-"' P~~ \ ,,,-,,,-,,,,---: '---_J\ 1
Ke t~eulaboh
---
Kabupaten hceh Barat
/
/
) I
,. (~~~-"").,.ill'
PS • -t:::::::
'l.. ~\ '\
,
,
Kecamatan Blangpidie
,
.PS.KR~~ BATEE )
/
/
Hutan Lebat / Ke Tapaktuan
'~---
Kecamatp,n Susoh.~
...-'-.-'--'---~---_--./
-....
---
Lautan IndonGsia-
. "'"
/ '
SK .. L. 1 60.000
Sumber Statistik Kecamatan Kuala Batce 1990
>
.~
PEIIDAHUWAN
! .1. L"'_tar nel~kanG r:asalah.
Dalam kehidup''l ... '1 sehari-nari di pc(1e..;;::?an, pa.s!:",r peV.esa-
&n tel.:ili menjqdi :pu~;rt kCGi atan ekoI!omi '-:l.rf,,-' ;:cue3c'!L!1 yang penting. Pasnr pedesaan bukan saju }l'wya berf';r;.gsi SebG[F-.i sar-ana P~!1,:.a:pui1c,-'n a~'..D di st ribusi h?f;il-hp.~il i)ro(luJ~!"i at;"u tEl!.1YEl ge~~ed3T se'b,':.cri r.arana trcr!.9~kEi e~wno;1i tett..:.pi lebih jlllJh de::. l. itu, pt'8· r peneBaan 'ne''1perlJ.h<:~t_,''',n ptllu ~~ntu'l'--.r:
sentahan tel bt'..e;ai kepenti!J; ,an dan l~ebut1.:.~~~n ;1idup. yane; se- k::.\l lguB <1ii1'i::1I:';1 oleb. i,-!trraksi nile.i-nil,'Jj ii.or, __ J (h ,nt .. ra pelaku-pelcda.1 ekuno:!1i ~-~.nt lP.eI'1~p,-:(~~n su .... tu tot~.l~tn.s d .... ri
rerll~-..1"::'~ :;:x .. i.::,-r l1i pcdezCl.an :rant len rik w~tuk dip.:.haf"'!l.
':e[:.,ir.t::-,n ~kuno":i .;ang berl''.Ilgsl;.nr (li d:""l nnl dp.sr:. telf~~l n.er;f\t!lCl1L~a.) int(~r£.Jcsi eLonoui di ar. ta.rn ~::>.r,J. pe1E'~ku ekonomi c!.i ped e8(ln:.l ~ bl-i.!!" i~ se cagai pet ani , se b: ·.gt.i ~)edu.2:.ang ecnr-
:.11 l:ec~l (1:::'B~. )edcgane pcnsumpul h.::. sll p€'!"'tanian~ per·.mta-
re.) lJi..U-a tengkul<:Jr~ rentenil' ~,.n pihnk-pihak le in y<:.nc tcr- .:-=::.St (:, .. l...:m l:egjetan ekonomi di pedes."'lru1~ hr'..ik i a sebc.l[.Q.i
le.'~baga mLapun seb;,"gp_i perora.r.gsl'!.
?eriJ :m tcrt2(!~_'ut mcmperlL'''; tkC'-D lH.l.bU11t .... ,n-'h_lIbllr~i../"'n clL'..:r.
P031..:,,:i (;.~ .... :,t,.a:' r·1e:..eica di Cl Is."I ~.~ ':'::81'. _-et;::r.i di 8Ft\) pi-
h •. k :r:nf ··;er,-.da (If'lam lintl~, .reI: pe '.alru-.... ,eJ..,.h"U rinrY li be r e-dE. pco:1,,., ponisi yang lemah, tidak
ter.scbut se-
t"c,:jal' CL"'.r.
t i ct1.k M··nt~tLnt"T)f--,lc.:.n d&lam ha'l1:fJi r ceti2.p proses t::re_nsaksi antaro. p.:a y-1ng 1'11,"."'.81 l kan denF,~n apa ~·fi.ng dibutu 11~,-n. e-
tc-..ni serinE kulf''':1 0<llaJ1l menyerap kcme.jl1 • .n pacar. menel;tu-
i{p.n pi li lu1.n-pilihc.:.nnyEl. den rlistribtF3i l~enr';:~,'<itw- Yf'.TIL di- terim.:.nye.. !Ce.l .:. vl .h tit'!' ok bf!rlebi!l~~n d~:;K t dlhHt ;:;.}c,:n bah\i(l posi.si pet,~~ selnlu her~ldil dal~.m kendnrul Y·'mL:, dir-:'ltik..n d.::-n ketinCLc,l"n 3ep["..nj{~nf tahu!:. Gehinf~Ca. tidEJ::lo.h heran
1
er"' "i..- -":.r-'e seL: ":1- ~.Jrl berdil-i tereUll "'.m riF'l,:.r;) e.~r :J . . . pi i ke-
IF,1~e!' :t;e ",incga O'1b k ~r~g kflt:il bck",lipur t:~lr:l(.' ~tJ;;.'.p '~n
~'I.:k r.'!~:'\;JTI.Lbela:'lk6.l.n!.J.;;, demikit:'::1 "ttllis r~a\"Dey t'3ut -.11t ke- adaan PE:'~i:'~li di ~';. D. drl._·m t:l.nm1 1931 'Y ",T.Ltr ('.iir1f'nti::kcl' ,:;CQtt (19b1 1) de' -:-ill a?e y≠ diJ!.larl1i olch k-,'.!m peter.i e1 "}urJ:J6 1 .... 1u, _'orJ~1n~ !>rJl1<...n di I::doci:1c t-:1,1.4 J&,,'P Tent ':l.:l CE..lJ Jaw:! .i:irr.1 "':- )tA.ea. L .'1,-.1 e.b(l(l kcdl.upui. ... J1? 1 .nL l;1cnp.v·1!. _ r- l:e.n bt:tt:l9o. k~erlf1.l.J1 ."'letani ~·(:.ng E::.nent mcnye ... i1J-,:m i t ha-
.:;:'t~,:J diE,l."anyf3.. "l.:kD.TI sEja h--·ny". t~nEl\=-h 1",01f' " O\1F'.O"', , b,-''1.- Jir 1 .hnr:- lc::.1km ,.:;.ert. niEm JrJlC 'Ce<::ilt c:("'r:-c·~.,L'n hP.':r~~rodt!k
si :.-'a:J.b -J. S.l.!1 tradi ;;'ior~il dar. k, . .:.1 .:r4~ s·.tb:-;is .. 12:: aE-,ot" (un'·
Inh t.L~got:'l kel -:: .... ..l J,;ng \e:..:r~r
ci '.i
di) oiL kp 1 (' C':li";; n n:)set ",f:'rt ~J.:'1.C".!1 JflI1.{; Oll'liliki. t"'lah 1'1(;, eb~b~ .'U1 petc:::.nir-:r.;,,-,;l:a .en:rcl"':i. Pe't;'lIli . t'.'k tetc.l' bernc~ .. (.2.2.
,.I
liag,!>. ra11.ke~,:i.tlki' ,1 Itl.l.[.: ,<;emi \:i. teoo.l.
J -:I;'O-.m(ll;l'n ~u,·.ll' Bntp.e .nblp.:>ten' ('1')11 Selr'.tC"'n geb[~
[:,[>,1 8('1~ll. 3::\.t1l \\"1.1< :"'.J:. d i zona pert,_~~ ~n <l.i:~_ ldr..i 6. ... lro:"'-
'C...:{~.-- ·ri;.3a~.ny~ perileku p"'sar serinc,:k<11i r-,cmpen, orl .1
l1'?r.dl-.s~~H!i kehi(; .1~.cr eko:i1o'''t ;.>etruli, ~cpertl l';".bilny·:.
:·;p,rL.·- ~rgF. '"H.si1 pertnnian, in1'orrur.8i .ili .• saT Y-?!l£ kura.'![,;
se'~lp\.1:- .a, i:: ... tc.n-ih'."tan mor 11 ui.tE'.ra pel'l.!nt ekonoPli dengan pet'-..ni, d .. n bcrt.:".J,.e:-i bentuh: ~iUhu.nt,an Ir . .lI'.r.Ja teL."l-, "1enj .. - cl.1 1.;: ~l. petE.ni se .... 9.i sr5B.r('i.~ p\j~.1uin::.n untu}: !'I1f:.:Jcari l(e-
ua b..J1t..,El.'l.
1liakui meI1a:nL. hI rT.,a-'-}£l.rt,a rni"J.'.Il'lY; B J'cal ditj"~r.tu-
kan ole~ hl:kur.1 P,SE',!"
pro(1 .. ~l!:3i OCI'li'1pE"~:: perl'1·int.:a.r. l.et2? 1:'1: ": 'fO ... >-:en- jadi rHtr.t'I ;.,·t ~1.i :::el",Jli!~l'lYi" .• '~~.1 ini tct,· I:" rj~,.,1·i ()lch pe- tf'.ni. ::ung~uhpun pP"1~ etfl.i1l1B!''lI' t,!y,,·. d • .1- ek'J~'ol!1i. !o-:t 'I at terb .... trs) n:;:.mun kel',I' -!l \ter~p t~i'l"!l)-"'.l ::dnbaL. i.·.lall p,:-c\.r
3
yellg ~u...rfI'..[. r:lel":.~l.lrhU'!f' l~.:JJ. :::erf' k'i. ~)erc'" ~':\ br.C:T 18. n.:,si'b mere-
1\:( l::~,r!: .1:: di ter; tn!.~! ole:l ;{et-.id', r',--'n pastr.r.
~er];~~l.t.:n C:6nt3.-~n ~ir.l 1r1.1 &cott (1S ·2:90) jUt,: ... tel.:'Ll menyorot 9t;c.~,rT~ tC.jC'lil bc.hwa ketidnkst{ bil.:.n hidup p;;tr!li
b .. n.','!r ~'~rsum;:,er
ci
pc_sc..r. Hersi. ~1(\31.1 :,EU1(:U :,rang berflt.~t "si) ki.:tidalc;lasti·'.n pe.anr~ lemerosotfl.n .1:"Tf·,a oucare. ti':.Ja- til:lb. c:1:an rncnguransi p.l lai ·-nil . i rii l prodt.::1r:,;i p .. 'J1ennya. JeJRU!1 ,)~:sar ;!!.JlwnttJ:an !lilei ~m;;il pr .... "J.on 1'1 tani sejauh i tu pul..,.lah nasib pct?:ui oit~mtuka:r.. 01(:'1 Gi s .. ...:m lIE-rea.
Oleh karcni? i tulfl.h peneli t i F.n 1ni ::.;.:mcoba tcl e.1ah s(;ca-, ra c1t::.cl:ript i f-30sioloLi s !)·...;rilah.-u j,lc..sar p~dl;:Jf1an yi'Jl[; dl.ang-- [np !rnrp-I:. Ph.me m:.;' r::,,_;h:CJ1 i tu. ,. ~tlb Ui.).·,Yc. purbr~i!ccn n£s~b
nik den )ola l'sn: tt:l.Lin;·(.. Se j ti., t t:tnpi h<.'l ~.,...: ;6.[il~ d(:ngt:..n upaya l(lcr.lpt:r~.Jaiki iklim pr\Bor p.:coc .. ':cn y.!':..f l~bJ.h s(.chnt
di::ll l)";:Tuori..l.l, (li 1E:.no !let(.lli r'I, .11 rJ.l:.nr:~, I.
i~df.;)Un ,/'::'.1F' I "::-;J ·('i t'--lJl ...r f;u.l.'i l.h;;::l",;li tiar.:. lln .:::.do.l c¥h:
1. lintu_ ){;;.lQ.l'I,Lr·,i ~(;'I"'L' ,<..,1 pc r11c11.:t, pnZi.r .- 4c1 .... .::!~HU. C .1eD ~tl
blll,:: . ..n d.)l1(~, n l~c1i~~l .[l::'.n t:kor .. o: ,i p~;t~.n1 ti. I{CC:·"lc.t~·n l\ua- 1:-: B=.tc·,,; ;'J.cupo.t~n Acch S ... l,.t~:n.
2. Untld~ 1TJ,:lih .... t 90sisi ~.-.·t:',n1 t~.~ .L:.r.l :) ... rilr.!::l~ p,}.:J~.r l'l.;UUS[:-
:::;\,.;c~ ~ll{.lr;--.n :, np n..::nJ:,".Gi· !·i:r:;ur".r'.n :;Jcl1w11 ... j :'l'j. ini c.ti,".l .:...h ~
1. Ur,tu!:: T1L.:nj .di sllLb'.:r ir.for0 .. s1 i:> .(:,i ')i ~ -:-.::-pill.:"!.k t t-rtentu Y"me t;t!fTIcrlulc[,,1l r t:. tunt •
.ne
b:r.,lr:.;:.n .i-'-.:r1.1{'1.ku p .sc.r PE:- dus.:c..."1) l:...:: •• c:tL~:n ~)€:tdl1o·
n pos1:3il.,ic d,-,1 ... 1 lLt;,. r pcd(:s::l.~:r... 2. S..::h:-.g::.i \' h',n }:-ii::,11 y~~nf!. l .:bilt r::":;lcl. 1, n tl.;:,t 11[. u~,:'.y,-_:-1 ... ninckc t kr-.r. l-J.c.r kc. t
c
nn ·".~-rtC".!,.. t k['.t~~ I t Li oehu 1mnC-.11 cl,)r.b:.n l:,,;,'lL :dri n . .n y."'ng di.,l l'i.l:'J . Untul~ D. '1':l pt..: r ... i. '.llf.~'.n cl 1:-:- r .i.Sk- ri:l.ti .s bt:nliri-
ny-.• 1 ""t',-no 1 C,:<l. " 0 " - <,;., "tb~"'" ... ~ ''';4.<.1. . '-· ... r:o,: ,.. ~
pu<lc.;S .. cr. <' ,-11 1 .. ia··l.J.l!1 y ng bt::rl.. •. i t .H U(:'li)'.r:: ,e;n.::1i t i::-. .n i ni.
•
1.3. ~'.l: ';lE; "ir>~l~u~ dan Batoa::.n '\ . ..'TIt...0!·ti .... )!.
~:";!.01i t irn ini :l.njEll .. s}:" n ll:l-:l: 1 y _ .. :ag b(;rh:.Jbu}'"1(;~_t'l 11\:p~ .r..: ?rot'i l ... s.r ~-.:d....,;3 ~.n !~u.1.. r:,~.L..;t:, y'nL". filt.:li"mti 1:: rc.!:t",!"i..ltili: p. c,-:r, !,ot;.:nsi P- ;J.-;r, fULt,"";i. 1-1-.s~_r b~ g1 ko:.- hidup.-.ll d;:ononi pet, :.niJ !r(:~.(l;·.~.r. t!lctribusi ~)r('lrluksi .'..::tnni.
1 i ,- t ,- 1
P.:ril c.!:u :i,)nsar d.:::m kchic"lu}):"'.n L: reno:.1 ih..:t:-.;: .L;C~T. :"".n -~;;r: -:
B.:1t,..'e i\.L.bu,rl.,te:n Acull 3C'1~tcn. Dl..'n.t;;C:.n uc',iki"n ih..:nLliti n ilU terc.olong ]~oJ (:-1 In 30ci010G1 ""':or,Q.ti.
TI(:r • .::li t i .n i~i r1(:nc~.jlJlc..::. bi.:b0T:'tl. lJ: t. s,'-.. ll (·<;r.G0rti ~.n
S""'J E~.i. bt..::..i1cut·
1 ~
r - .
.8r' .. r p ~dt.:::;:';['.T' -,d .... 1 ,11 t0~·lp .. t b~rl.1i:_oP'".:, T!Jo' .;(;ljU • l;rO::':.:3 tr;",".11.::J-:~E!i ,-,kono:"i y~ng bcrhubun[Tr.. ~t -t n b(.;rb.I-:,-,i !:chu- tuhn!l hifl,up n.:-.rg::. ~·.d~~s-."'·.n y 1"-C: t~r1i tr:
1"'J'1 burb;.[:):.i p..:;;rl,ir.t .on c~r.urH,:"'.
,\y'rr.n i.erh: C' ~ bf'rt .... i ; ' - r-~"i" c-:.n J ... _.2. ~or:1 . _D~_r Y' . .Dt CL: l:.md '1c1 "":lch peril ' ku pQ.JJo.r y,~n~
Cl.,'-s:1r!~.~'!j ) l~_ pE:rtil,I'-l .J.1ti~r: nil .. 1 i..: is \" .... j ... r .... t:lU
tid; .... k -f,-. . j;::r. b::-.ik ~'t;':u tit' -~{ b:.il·· c::n .('il tl.tl-:k .... ~il
t .... r~, ~ ... ) tr-.rt.:rL;;i ekor.or-.i {.'1 ("-1 .r.1 ?-:J _r lle(~t:s::i.n
l:r.ri ::"u,-_i 1 ~r .. ;~-~C -n \·:-rG,';. ~c,k~;-"'.n 1tu ccnr~iri .
3 . .I..'c:t':-I..i
y
.nL '-~i:~.~!cs'Jd ~.(' .. l -,h p&tnl.:r-.n ..
:;.;L..l{llk-~,n ~a;; r...,l. ton t:e;-rcocok t n.-.i:' ka.cc.ne can pr-.di ,11. !\ecr dr'.t.:1n ~~u.:.-1 i~. tL:C:, ,\cch ;)C'l:-t~n untuk !.i-S'=-' 1. n .1 dolOrJ tahun 1990.
1.4. ~.ktot:lolo0i !\":n,,liti<U1.
Pene11tian ini m(;ni~r;n(1:1.1kc.n m;,,;tou.,; ?t.r!,,11tun dc.skrip- t i r LCIli..J:·.n pen.- eko.t!"lIl .;:,roun(.:rJd r..,;sc:~rch. r~i mc.n-'. <l, t c <!i- kumplAllrcn t:..::ni.'p.n c::r: pent;cmC't.-:.n, '. <.\'!I".nc:'.r.:'" t'e:ngc.n i;)vt;t.!1i.
('on thmg,.n p:'.rn inform~.ll Y.:.utL. t,;r\.~iri {'cri ~'r~ iH..:r1C,CnrI[!.
tokoh mc.sy· l',:k' tf d::n p·.ro. pirJpin~.n c! .... ·s, !U k0tiG~ pus, t
pa.sor J .. :X,c- Qi tc.:l i t i .
•
5
Ac~pun yeng cij".I.'ik 11 popul .si d('.l[,l~ p...:nulitL.: .. n 1nl
::L1~ l:".h pt:t ,-..ni y~.n;.. b(.;rcocok t 'n:-.':'1 kf~C .fl--L::: t~.r:"'.h c..~n pl.di
t~,_l:.m rJ.:-'.S .. t.:--.nr ... iT.! t rJum 1990. D:~.ri 25 UU~jl :}.:.o::'. Y""llJ;. .d"
<l:-.l<:.r:1 I~,;:c~i.."J,::.t::n [u::lo. D:-t •. ..'e. b. .nya 3 bu.::{l. li.(:S~ y::m: :nt:;m- punyc.i pl'S~_t p~s:-.r -~sc. y:..nc i-,..;;ntino, y.J.tu ?.:'.Si'.r l?:-..I.t(:1.;
RL.lr.l"t (P~s."r &.bdl Rot), p .. ~;:.r !(ut . f,,:h ;(.i e. (kna IllOnc) ,
Dl'.r i kutl.:..;::. ~ ... .:;~, t tf-.;P1p:.t
ci
r.l .n'" lJ":3 .. r i tu. b ... r:.:.i.lc_ui-
ko..:t .... hui ..-. ...!::. 1041 l.:-.;lu' ,rl.:,c t,~.ni. /\1::::-.11 t ... t2.i>i "",ri 1041 };:\,;-
lu['.r0[~ t .... ni tl.!raubut y-:""1£.:, b ... n ~r-b .... n..:.r bcrcocok: t . .r: .... o kacOIlG t;mc...iot ~1 .... n i',"'.t~i - ' l~.h 30bc.nyr.k 1018 bUC'.h lCt.:l·,lrc::,. s"'j ... ce- 1I1bih.'P}Y-:' -. ~"'.l .h b ... rcocok t ... .n.:1 1 .1n-1 in. n:"".ri 1018 bu~.h
k..:ltL .r;;;=-- t':'.1)1 (11 t r rik 0 ... 1):-.c::-:.i S~J]1-'l;l ptm.:.:lit i'"'n cd ~l~h 3\.,;-
b".!.ly~.k 100 bu ~b k:..;lu~rLc. 3cjn. y~.ne t~r:;c:bcr 1"'.uo. k~tic~
.::'"".:.:m tl..:I'a..::but .3eC::'.I':'. purpo3iv s ... .r.:plinc~ y:.1tu I.K,a1~-:l:;nir.e
40 lc...:lur.r£,..:' u1 Dose P.-.ntL:L: Rc.ky:--.t, 20 hol u .r(", •. d1 D .... G:'. P~i.
:1.r '.ut- &:..h--:-.L1=-. , .... .n 40 k.:.:l uer--:c -11 D.:.:s . IJ'uune n--...t~i.I .
Si." .nck.:-.n untuk i nformQ..D. 1:'1 ~.nbil p.~.r~~ ;;Ud(~UC'.nL; scb"1- nyc.k 15 or~'11, ~'-1-J1 ket1...;n :lJC".:J,"'!r ti.:rs\.;but. tokoh l'l".;:;yr.rn-
l~nt, pim~in.:'.l1 ,'':':S':l ·:'n b,Jbcr~p"". ctr~ff Ji !r:--.ntor k(;c·n:.t~:.n •
•
Penr;ertl .... n p ... s:'.r
u ...
l em kchi(·u ... .n SL::l",ri -h ri {~r.1-:.t l:~ tinj::-.u I.!.-.rl b;.;rbo. ci cu( i . b'.ik "::--.ri $(;:. i t.::konOl.1, DO- Di:--.1 1;1 .u:i)un ·: ... r i ::lb· '1 kchi 'uP·'.!l bUl.l.:-.y": 0: .ay .... r !::--_t.D~.ri zU:' i ekor~OI;1i l"lic~.ltJY'. ~ . . c:·r s\.,;ri n:- ~:i-.rtil{~.n s~bnLai su ... tu tcn ..
...-.t
1--.r"'~ IJc::b.:.:li ·l:--.D .'·cnju~-.l ::.;. l int:. b .... r-t~mu untuk c'linr i ! .... l r-.kukc n ;(:rtul:.-.r-·.n t<:rv ~l~.~~ b r--nC (' n jr-sC'. + .~ t~rj-.l'il :r: . .. ·..:r~ in·:: ~-.n l~ ! .. r-ili}~ (3H 8th .... , 1979:50) .
. ·c.:nuru t Sv· .... th' (1979 ~ 51) pr.::w.r cli br..ntuk Ol...dl l~ ... lrunt-
,'.1) ·'·, .... ~ roint:-. .r:.n ,1 ~ .~. '" ·.I·'cn' 1-- t . , " , •• ... .• r· ··.n' • p. ' . • 1-11 . ~." , .' r-'nt.-.... ·n ... 1-'.~s •. ,.. r
.:'.c¥.
t it · r .... ktor >-..:r:.tinc i~0rlu di~_'.:rh; til< .... ,L y . .1tu: (c) or~..nc d .... rJ.(· n 5 ... : ... ,10. J,:i.;iL-·_~n· ... rwyo, (b) l.:y:- bt/li nL:rc.:ir:-.. u;..n (c) tinC¥.h 1 ku l"~-l ~J'-l v<..;.lo\.,;l i-nny:- •.' .1"".h k ... 8vluruh· ,r. ~ . .;ri, int ... ::'.! ~' ... ..n :J;,.;n.:-.v.'_r-.n bi!.rflllB J.:.n j.:'.:::n t .... rt(mtu, ~I; n~, ~il:-. ·2.ilihC'.t I~ . .:--..ri orLr.r~ifl:-_si den strulrturnyc.
, .~"'''''T ·,"..,t "":b "~I,"- k"""'" J'I' ',' er''''''' Y'l'tu' (0) Per-
J:' . . . _ • • • • _ ... " .'-I.~ '"'J;~'-" . . . -'T... •
1\.:ct i I::-.rk;... t C~~:s"".r :r'.n;:, tl...'TOrl;=-.nisir S:::L~_ urn.:-.) s\.1;.-'vrti ::,~ S.-r po:=:re,' ir-l..;...":.n son.ilUrnC'-. (b) Iml crfi.,;ct n~'.rb::t
<. ..
~ .sr.-.r :.t'"'n.L, tL~~kt<..ro -liisir ::J-':!,i)Urw;;.) SCl ~rti b ... ntuk ucno~ ... oli enn olit.,;ok-to1i (Win::.rdi. 1979: 6J-65),
!?2.!:.:'.r liJert<.: r:k ... n t(.'[\~'J.t s~linL bf:rhubuTIi '~I! Y'"'I!C bor- knitnn ilvllt:,.:".Tl tukr.r ih • .:nulG.r, l:h..;b~.L·"".i :;...:bu:--ll <1aer.:-~h ! crnic.-
eD.c.n~ t~n1-:-.t ~.e!1~r'tu.-.n nil""'.i (rJ':'.rl:ct v .lue) nlin~.r~1i.1982:
213) •
;~enurut Sour:U'·li ut.':'.1. (1977:S)) u}a;nu;li :'~D~r ;-;...:nili-
k~ ciri k~<lc~ .:mtC'_r.:. 1.::.io: (1.) IIe-r: .'"'. b .. r.~Jl.C tir':"J:: i)Csti, tli. ~:--.nr.:. :'.,]0. kI.:3L:-J~ ~tCD 0:,:.':::0: untul: t r'.\', --.r rh,.D· :,-.r. (2) Tcr-
j ~\.:.'iny~. ~ (;r~1il ... n b.:--.r.'"'.n, <.::",.ri :. (!C~LC'.n\.... 1 ... J."1; :r tu kUj,:·Cl,.k.
:":(;~''''l. .• C.!lL y.:'.I1G 1-.in ,bcrka.li-kcli ::::chin. ;(;.::'. E, xli ~_i 1:,-" t:'!i. J l
ko::wu L;n. (J) A .ny~" l'ut .. n; -piut.n, ~.pt .r-, :. ':::./::.ne. t ... rs'..ibut.
nvn~tl!1;;.rC"i k ... buttl~ L:..n. "j-.s~ r eli 3; .Ill i1lL. 3...: b ,.i ~ r[Ul-t;:. ... ko- nOl,i .,_·...-.l~,.l-I ""....-l-:~.li, v.!) [,;ub,., ... i c·.r- l1i·~u .. ':,'.!1 .:3U .... tu ... -.y"'-
U:lU~ '~:r-1 k"':"L.t-:-.n , .. d:un";'-:i (G":'vrt, 1977:31).
C[:r,"I 11i"u: ·''"'n ti!1{·:kr-Jl l -,tu 'i ::.':-.1 ... ;, : .. Cl .r r· ... ;tcl.,.rnin-
!:.~..n t~·.t::>. r.il i : . .., .. ~ b. rl.'"lm. S .... 1U-. n-.r.uQi -: t ... r::.:l.!but r1..::n: .. u- , t·k
~·.~':·.1 ~ 1 ~.
r.il:-.i 1 T·~. J' ll .... tr .ik r-.n y .... nr., ti" ~.k b~i1z, ni1 ... i lwb,-;ik"':.n i tu ;,.'i!, t['~:.:'.n aeb~',,: i ni1:"'i i!ior~·.l (i':uhC'J.lw.-,,- ~ 1987: 1). TC'.tc.
nil-i t.::ro...:but jucc 1lI.!ncuI'i .• in!;:;-.n b.!['".l.~il;,j J!.":i 'i1ur..:.lch ... ~.r:-- • el-J::u-1Lilc.ku E.:kc'il..:;ni . 1(\.;.--....::i1[.11 y,-n '~il' .kSll':' ~ ... l~.h
)~c:;-:;"il:'.11 t]l:on0mi, y:::itu -.turr-.n "1;ln t..:.ntr.n... huul.lTI. n (;ko-
~,rlnsi~.J jl:,no. .. -~'~r ilir~.nny .. , bl;rsunb.:r .... -,
~.11".T.1, hukut1 TU~1.C.n c~t ... u sif.:-.t-ci:f:::t Gosi.':l sun (1985) d"lrun i'ubyarto (1988:21) .
JmL-UD-1lukwl r:--..r:u.:..ir. C?:l<.r-
,
- ,
D:-.l~_'1 kr 1 t: n ~lin...-:.n Ia.::.,',il '.n ini Aristott.:l .... :J tel ~.h
nun .. "':!1lt·!\:~.k.::n .~l1"'. kono...::; l:vr'.,1il .... ..n. :,""itu= (1) Conuut;-_tiv~s
Jl:.stic .... ~--.itu k...:- '11 .... 11 ".l.~r, l'-r; c. rcrtul~ .. r,~' r-t:-.. u i r, .
:''".n. . ... Cil, (2) Di::tri out1 Vi:: Justic(:, ~. i tu ;~';n;:--pnt .... n y
onc
cuku;; 1 :y~k b~ i set1:"',:" oreJ'l( (>uby::-.rto. 1988; 22).
P<;!ril I..-u ~.'::D::lr tersebut tinuul ;:-.1:1', .t r' ~-.ny:-" 1:1.1. i .... t~.n
""I~"- ~~ ... , ... 1"")",';:':1"'1' ' r l '
J .... " '." .u ~., .. _"" J ... _I . • ~ . . . .
b.'l-.n -.rl ]-:.sn- j.rr' .• 01011 k- r.::n itul ,;1 !:::,.j~~Ji ini t ... r-I .. - suJ~ k~ '~.1.:.1.1 909101o,'1 t:!~:tllomi (Si!013cr, 19A7 f'J) .
Peneli ti ""')1 tl:nt~nf • eril Jru iK!.snr t.;.;l.:'~l ~~:.njrC'.k i.!il .Lll- ken, tet::'j:,l so'T!(;C".t j"rc!I1l ' 1.11 c.r"'.iJl:::l"l lmtuk "",mL:lr'.:-'.h !"1or;~l
c.t.:..u t:-'.t('. nil~·.i r i ; ..:ril. ku tl!rsc.(1)ut.
Gcert (1977) tt:l '1 r) ·.ny;~k 1~l;lH~ll'.::;uri t.::r.tr-.n[ k~,/'":c.n
:;:!.sC'.r di i.1.Jj.)kuto ·' .... n T':'.JCD[",n. Ih ... rikut ,,,,\, ... y (1962) t .... l-~!l
M~lihnt .... 01-. l=-..:..r:' .,:..tl..I'""'.n, k.\.;u~Jl. !'":.I!) 1 ":):'1.: n. r.:::.n G0rtt· ~.·-.o:.r
ir:ri -..n I!:-'Jl r,lin. :u.:.".n1.:.1;/;1 siut~n ... lwllcr.i ;~"s"r ,1i J .... \ .. c..
Nr.r0nCr:::n (, 979) t<..:l::"~l r.l0~;l'.:. j i n:".~:.~l:'"".h 11uhur-.:., -::n :,ors.m 1
·,-,lc.n ~,c.:J:;.r s"::1't·. '~l:k-.nisll(; ~.cm·~ . ..r:"'.l1 b: i l::~r:-.I1i.ju.n bur-
';;~'l..;i t;tnil: C • .n h) Ion; '.-,k soa1e.1 ' i "'"'l~.r; '~cr.: into, r· .cil:.::n (;kor: ~.-U ".n n~s~''''.l·'''.k·· t. D,jnik~".n jlli.r. ·~,(;l~ .... ~.n ~ uri1. ,).eu ~ :'.- ::p.r r:;ir:. ,.:u'-'Jl (uroc p:mt)(,;) '.'i Acu!"! B .... o·.r t ,1 .h l~iLi..:.:;kri:
sikrn .3oJCt'.rc. ~;.nj -:n: 11..:11:"'.r lIori h:-:.l k::IT.1,=t~ristiL ...:. '.n func- ::.:iny.-. '.1 l'i f.l~.s.f.:-.rr-.!:c.. t ACuh Bcsr'.1' cluh HCDy'·,ul L.:.h (1974).
P:":E:.:-'.r AnL·.l:Ui- ui AC\.:ll Tt.:nO"·.h b..:l·~.h (~il:i:.ji .... luh H. l'+i ... n
·,,··'ji.~ (1984) t·,nt..ll{... J..r"s~s .. .:;rtu[lbu'1'.n ~:i'o<.r, lcr, ... n:"'.nny ... ,
!1 .... k: .. nislih.; ,.run 1:"r-.n; ~:"'.n jC'.s~ (11 • 1 'JJ 1-r.s:--.r.
'1' j .:>l::rcf.'.I.11 .. ·.j ~j u (1981; 183 ) ; ... nL:,-,nuk".k.~ n 1).., hr;c. ... kon .r..;i
: •. -.G~r Ji n ... :..;C'..ro .'Jo.l"lZ'.n b . .:rk ... II"!)-.ni.·! ;....,n: " .1, ·.n1 k\.:lL:,1,-.h~ k: ,r.,;-
n:-:. t .... 1't-.. , ... t hUJUD, .r~ 11:-1',.,: y'.n, •. inc .2'1.; ... , •.• .:"c...:k~t .... ,n , .... lv·
I!. :['.n t..kvn.:,,::i Id;!: .... ~ .' n kUl·~.n, 1'Jt.:l~.U n ... r~ '., .~ilj~·rl :.'..ic tritu- si J. t;:;n,.~:'.:):--.t::n :,''',nt . t...:r,· t:" .• Di t~.l"
j, t:t::ni y. n, l,-.n:r::. :}c'}C ':'".i ~,(;nerin~
l)Ul::-n CL. 1):. ' i .. I.nentv ',' r·.... (price 135) •
" .nl
'. r:
user),
, 1 I-c kCr:lQ.tl-;.u .'1.
(1 ricl.;; t .l::t.:r:;)
!Muby"rto.1978